Ti Panangmatmatyo iti Kararua Apektaranna ti Biagyo
“Ket ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.”—GENESIS 2:7.
1, 2. Aniat’ patpatien ti kaaduan a relihion maipapan ti tao ken ti kararua?
NGANGNGANI amin a relihion isursuroda a ti tao addaan di matay a kararua. Kuna ti New Catholic Encyclopedia a ti kararua ket “pinarsua ti Dios ket inserrekna dayta iti bagi idi pannakaiyinaw.” Ibagbagana pay met a ti doktrina ti di ipapatay ti kararua “ket maysa kadagiti bato a pasuli” dagiti relihion ti Kakristianuan. Umas-asping, “ti kapanunotan a Moslem,” kunat’ The New Encyclopædia Britannica, “kunana a mapaadda ti kararua a kagiddan ti bagi; kalpasan dayta, daytat’ addaanton ti biag a kabukbukodan, a ti pannakitiponna iti bagi ket temporario a kasasaad.”
2 Dagita a relihion patienda a ti kararua ket panawanna ti bagi no dumteng ti ipapatay ket agbiagton nga awan inggana, a ti pagtungpalanna isunto ti nailangitan a kinaragsak, temporario a panagtalinaed idiay purgatorio, wenno agnanayon a panagtutuok iti umap-apuy nga impierno. Ni patay ket mamatmatmatan kas ruangan nga agturong iti biag nga awan inggana idiay yan ti espiritu. Kas kinunat’ maysa a mannurat iti libro a We Believe in Immortality: “Matmatmatak ni Patay kas maysa a naindaklan ken nadayag a kapadasan. Matmatmatak ni Patay kas nasantuan a pannakaitag-ay.”
3. Aniat’ pammati ti nadumaduma a relihion ti Dumaya?
3 Dagiti Hindu, Budista, ken dadduma pay mamatida iti transmigrasion. Ramanen daytoy ti pammati nga iti ipapatay ti kararua ket umak-akar, maiyanak manen iti sabali a tao wenno iti sabali a sibibiag a banag. No ti maysa a tao ket naimbag, maikuna a ti kararuana maiyanakto manen kas maysa a tao iti nangatngato a saad. Ngem no isu idit’ dakes, isuntot’ maiyanak manen kas tao iti nababbaba a saad wenno uray pay kas animal wenno insekto.
4, 5. Apay kadi a nasken a maammuan ti kinapudno maipapan ti kararua?
4 Nupay kasta, kasanon no dagiti tattao awanandat’ di matay a kararua? Anian no ti patay ket saan a “nasantuan a pannakaitag-ay,” saan a ti madagdagus a ruangan nga agturong iti awan inggana a naespirituan a biag wenno iti reinkarnasion, kadagiti amin a matay? No kasta ti pammati ti di-matay-a-kararua iturongnat’ maysa iti di umiso a direksion. Ti libro nga Official Catholic Teachings kunana nga ipappapilit ti simbaan ti di-matay-a-kararua a pammati gapu ta ti saan a panamati iti dayta “pagbalinenna nga awan mamaayna wenno di maaw-awatan ti karkararagna, dagiti seremoniana ti pompon ken narelihiusuan nga ar-aramid agpaay kadagiti natay.” Gapuna ti kurso ti panagbiag, panagdayaw, ken ti agnanayon a masanguanan ti maysa ket nairamanda.—Proverbio 14:12; Mateo 15:9.
5 Nasken a maammuan ti kinapudno maipapan itoy a pammati. Kuna ni Jesus: “Dagiti agdaydayaw [ti Dios] masapul nga agdaydayawda iti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:24) Ti kinapudno maipapan ti natauan a kararua ket masarakan iti Saot’ Dios, ti Biblia. Linaon ti naipaltiing a Kasuratan ti paltiing ti Dios iti pangpanggepna, gapuna mabalintay ti agtalek nga ibagbaganat’ kinapudno kadatayo. (1 Tesalonica 2:13; 2 Timoteo 3:16, 17) Kunan Jesus iti kararagna iti Dios: “Ti saom isu ti pudno.”—Juan 17:17.
Naparsua nga Addaan Di Matay a Kararua?
6. Aniat’ nabatad nga ibaga ti salaysay ti Genesis kadatayo maipapan ti pannakaparsua ti tao?
6 Kuna ti Genesis 2:7: “Ket ni Jehova a Dios binukelna ti tao iti tapuk ti daga ket impuyotna iti agongna ti anges ti biag, ket ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.” Saan a sasawen ti salaysay nga immula ti Dios iti tao ti di matay a kararua. Kuna dayta nga idi ti pannakabalin ti Dios pinagarawnan ti bagi ni Adan, isu ti “nagbalin a kararua a sibibiag.” Gapuna ti tao isut’ maysa a kararua. Isut’ awanan kararua.
7. Apay a naikabil dagiti tattao ditoy daga?
7 Pinarsua ti Dios ni Adan nga agbiag ditoy rabaw ti daga, saan nga idiay langit. Ti daga ket saan a lugar laeng a pangsuotan tapno kitaen no ni Adan ket kualipikado idiay langit. Ti Dios binukelna ti daga “tapno pagianan,” ket ni Adan ti immuna a tao a nagtaeng iti dayta. (Isaias 45:18; 1 Corinto 15:45) Kalpasanna, idi pinarsua ti Dios ni Eva kas asawa ni Adan, ti panggep ti Dios para kadakuada ket tagitauanda ti daga ket pagbalinen dayta a paraiso kas agnanayon a pagtaengan ti sangatauan.—Genesis 1:26-31; Salmo 37:29.
8. (a) Ti kaadda ni Adan ket naibatay iti ania a kondision? (b) No koma di nagbasol ni Adan, sadino komat’ nagtultuloy a nagbiaganna?
8 Awan pulos masarakan a paset ti Biblia a kunaenna nga adda paset ni Adan a di matay. Iti kasupadina, ti kaaddana ket addaan kondision, naibatay iti panagtulnogna iti linteg ti Dios. No salungasingenna dayta a linteg, ania ngaruden? Biag nga awan inggana iti yan ti espiritu? Nikaanoman. Imbes ketdi, isu ti “matay a di bumurong.” (Genesis 2:17) Isut’ agsubli idiay naggapuanna: “Ta tapukka ket iti tapuk agsublikanto.” (Genesis 2:7; 3:19) Awan biag ni Adan sakbay ti pannakaparsuana, ket isuntot’ awanan kalpasan ti ipapatayna. Gapuna adda laeng dua a pagpilianna: (1) panagtulnog ken biag wenno (2) panagsukir ken ipapatay. No di koma nagbasol ni Adan, isu komat’ nagbiag nga agnanayon ditoy daga. Isut’ pulos a di koma nakapan idiay langit.
9. Aniat’ siuumiso nga aw-awagan ti Biblia nga ipapatay, ken apay?
9 Simmukir ni Adan, ket isut’ natay. (Genesis 5:5) Ti ipapatay isut’ dusana. Daytat’ saan a ruangan nga agturong “iti nadayag a kapadasan” no di ket isut’ ruangan ti pakapukawan. Gapuna, ni patay ket saan a maysa a gayyem no di ket kas aw-awagan ti Biblia, maysa a “kabusor.” (1 Corinto 15:26) No ni Adan addaan komat’ di matay a kararua a mapan idiay langit no isut’ nagtulnog, ngarud maysa koma a bendision ti ipapatay. Ngem saan met. Daytat’ maysa a lunod. Ket gaput’ basol ni Adan, ti lunod ni patay nagsaknap iti amin a tattao gapu ta annakna ida amin.—Roma 5:12.
10. Ania ti tumaud a serioso a problema iti panamati a ni Adan addaan di matay a kararua?
10 Mainayon pay, no koma naparsua ni Adan nga addan di matay a kararua a matutuok iti agnanayon iti umap-apuy nga impierno no isut’ agbasol, apay nga isut’ di napakdaaran maipapan itoy? Apay a naibaga laeng kenkuana nga isut’ matay ken agsubli iti tapuk? Anian a di nainkalintegan ti panangkondenar ken Adan iti agnanayon a panagtutuok gaput’ kinasukir, idinto ta saan met a napakdaaran maipapan iti dayta! Nupay kasta, iti Dios “awan kinaulpit.” (Deuteronomio 32:4) Saan a kasapulanen ti panangpakdaar ken Adan maipapan iti umap-apuy nga impierno nga agpaay kadagiti di matay a kararua dagiti managdakdakes. Awan ti kasta nga impierno, ket awan met di matay a karkararua. (Jeremias 19:5; 32:35) Awan agnanayon a panagtutuok iti tapuk ti daga.
Ti Panangusar ti Biblia iti “Kararua”
11. (a) Idiay Biblia ti sao nga Iloko a “kararua” naggaput’ ania a sasao ti Hebreo ken Griego? (b) Kasanot’ panangipaulog ti King James Version ti sasao a Hebreo ken Griego agpaay ti “kararua”?
11 Iti Hebreo a Kasuratan, ti “kararua” a saot’ Iloko naggapu iti sao a Hebreo a neʹphesh, a nagparang ti nasurok a 750 a daras. Ti katupagna idiay Griego a Kasuratan ket psy·kheʹ, a nagparang ti nasurok a 100 a daras. Parepareho ti panangipaulog ti New World Translation of the Holy Scriptures kadagitoy a sasao kas “kararua.” Dadduma a Biblia ti mabalin a mangusar ti nadumaduma a sasao. Dadduma kadagiti pamay-an a panangipatarus ti King James Version ti neʹphesh ket: ganas, animal, bagi, anges, parsua, natay (a bagi), tarigagay, puso, biag, tao, isip, persona, bukod a bagi, kararua, banag. Ken ipatarusna ti psy·kheʹ kas: puso, biag, isip, kararua.
12. Kasanot’ panangusar ti Biblia kadagiti Hebreo ken Griego a sasao para iti “kararua”?
12 Ti Biblia awaganna dagiti parsua iti baybay kas neʹphesh: “Amin a sibibiag a kararua nga adda kadagiti dandanum.” (Levitico 11:10) Ti sao mabalinna a tukoyen dagiti an-animal ti daga: “Patauden koma ti daga dagiti sibibiag a kararua kas iti kakikitada, an-animal ken agkarkarayam ken agkakarungsot iti daga.” (Genesis 1:24) Ginasgasut a daras a ti neʹphesh kaipapananna dagiti tattao. “Ket amin dagiti tattao a nagtaudda iti lasag ni Jacob pitopuloda a karkararua.” (Exodo 1:5) Maysa a pangarigan ti pannakausar ti psy·kheʹ iti kastoy a pamay-an isut’ 1 Pedro 3:20. Sasawen dayta ti daong ni Noe, “isu a nakaisalakanan dagiti bassit, gapu iti danum, kayatna a sawen, walo a kararua.”
13. Kadagiti ania a pamay-an ti nangusaran ti Biblia iti sao a “kararua”?
13 Ti Biblia usarenna ti sao a “kararua” iti adu pay a pamay-an. Kuna ti Genesis 9:5: “Ti dara ti kararuayo, siak sapulekto.” Ditoy ti kararua masasao nga addaan dara. Kuna ti Exodo 12:16: “Dagidiay laeng agserbi a kanen ti tunggal kararua, daytoy laeng ti maipalubos kadakayo.” Iti daytoy a kaso ti kararua masasao a mangan. Sawen ti Deuteronomio 24:7 ti tao “a mangkumaw ti kararua ni kakabsatna.” Siempre saan a maysa a di matay a kararua dayta a nakumaw wenno na-kidnap. Kuna ti Salmo 119:28: “Toy kararuak ti di makaturturog gaput’ ladingit.” No kasta ti kararua mabalin a maawanan pay ti turog. Ipakita pay met ti Biblia a ti kararua ket mortal. Daytat’ matay. “Dayta a kararua maipusayto iti ilina.” (Levitico 7:20) “Dinto umadani iti kararua a natay.” (Numeros 6:6) “Matayto dagiti kararuami.” (Josue 2:14) “Ket maaramidto nga amin a kararua a dinto dumngeg iti dayta a Mammadto mapukawto kadagiti umili.” (Aramid 3:23) “Ket isuamin a kararua a sibibiag natay.”—Apocalipsis 16:3.
14. Aniat’ nalawag nga ipakita ti Biblia no aniat’ kararua?
14 Nalawag, ti panangusar ti Biblia ti neʹphesh ken psy·kheʹ ipakitana a ti kararua isu ti persona wenno, iti kaso dagiti animal, ti parsua. Daytat’ saan a di matay a paset ti maysa nga indibidual. Pudno unay, ti neʹphesh nausar pay iti Dios a mismo: “Ti agayat iti kinauyong guraen ti kararuana.”—Salmo 11:5.
Adu nga Eskolar Umanamongda
15. Kasanot’ panangiyebkas ti sumagmamano a libro dagiti eskolar iti sursuro a di-matay-a-kararua?
15 Adu nga eskolar ti umanamong a di sasawen ti Biblia ti imortal wenno di matay a kararua. Kuna ti The Concise Jewish Encyclopedia: “Saan a sasawen ti Biblia ti doktrina ti di ipapatay ti kararua, saan met a rimmuar a nalawag daytoy kadagiti immuna a rabinikal a literatura.” Kuna ti The Jewish Encyclopedia: “Ti pammati a ti kararua agtultuloy iti panagbiagna kalpasan ti pannakarunaw ti bagi ket maysa a banag a pilosopikal wenno teolohikal a pugpugto imbes a simple la a pammati, ket awan pulos ti nalawag a pannakaisurona iti Nasantuan a Kasuratan.” Kuna met ti The Interpreter’s Dictionary of the Bible: “Ti nephesh . . . ket saan nga agtultuloy nga agbiag a naisina iti bagi, no di ket daytat’ matay a kaduana. . . . Awan biblikal a teksto ti mangipalubos ti sao a ti ‘kararua’ ket maisina iti bagi inton kanito ti ipapatay.”
16. Kasanot’ panangiyebkas ti sumagmamano nga autoridad ti kapanunotanda maipapan iti kararua?
16 Kasta met, kuna ti Expository Dictionary of Bible Words: “Ti ‘kararua’ iti D[aan] a T[ulag], ngarud, ket saanna nga ipamatmat ti maysa a di namaterialan a paset ti tao nga agtultuloy kalpasan ti ipapatay. Ti [neʹphesh] ket talaga a kaipapananna ti biag kas naisangsangayan a laklak-amen ti persona. . . . Ti kangrunaan a kaipapanan ti [psy·kheʹ] ket ipasdek ti katupagna iti D[aan] a T[ulag], imbes a ti kaipapananna iti kultura a Griego.” Ken kuna ti The Eerdmans Bible Dictionary nga idiay Biblia, ti sao a kararua “ket saanna a designaran ti maysa a paset ti tao, no di ket ti intero a persona. . . . Iti daytoy a pannakaawat dagiti tattao awan kararuada—isuda dagiti kararua.”—Kuami ti italiko.
17. Aniat’ bigbigen dagiti dua a gubuayan a Katoliko maipapan iti “kararua”?
17 Uray met ti New Catholic Encyclopedia bigbigenna: “Dagiti Biblikal a sao iti kararua masansan a kaipapananna ti intero a persona.” Inayonna: “Awan ti dichotomy [dibision] ti bagi ken kararua idiay D[aan] a T[ulag]. . . . Ti termino a [neʹphesh], nupay impatarus ti saotayo a kararua, nikaanoman dina kayat a sawen ti kararua a naiduma iti bagi wenno iti indibidual a persona. . . . Ti termino a [psy·kheʹ] isut’ B[aro] a t[ulag] a sao a katupag ti [neʹphesh]. . . . Ti ideya a ti kararua agbiag kalpasan ti ipapatay saan a nalaka a maawatan idiay Biblia.” Ken insurat ni Georges Auzou, Katoliko a Pranses a Propesor ti Escritura Sagrada, iti librona a La Parole de Dieu (Ti Sao ti Dios): “Ti ideya ti ‘kararua,’ kayatna a sawen ti purpuro naespirituan, di namaterialan a kinapudno, a naisina iti ‘bagi,’ . . . ket awan idiay Biblia.”
18. (a) Kasanot’ panagkomento ti maysa nga enciclopedia iti panangusar ti Biblia iti sao a “kararua”? (b) Sadinot’ nangalaan dagiti teologo ti ideya nga adda banag a makalasat iti ipapatay ti bagi?
18 Gapu itoy, kuna ti The Encyclopedia Americana: “Ti konsepto ti Daan a Tulag maipapan ti tao ket isu ti panagmaymaysa, saan a panagtipon ti kararua ken ti bagi. Nupay ti Hebreo a sao [neʹphesh] ket masansan a maipatpatarus kas ‘kararua,’ saan nga umiso ti panangibasa iti dayta iti Griego a kaiyulogan. . . . Ti [neʹphesh] ket di pulos pinampanunot kas agtigtignay a naisina iti bagi. Idiay Baro a Tulag ti sao a Griego [psy·kheʹ] masansan a maipatpatarus kas ‘kararua’ ngem ditoy manen saan koma a dagus a matarusan nga addaan ti kaipapanan iti sao nga adda kadagiti pilosopo a Griego. . . . Ti Biblia di mangmangted ti nalawag a panangiladawan no kasanot’ panagbiag ti tao kalpasan ti ipapatay.” Sana innayon: “Agtungpal dagiti teologo iti pannalaysay dagiti pilosopo a maipaay iti nawadwad a panangdeskribir ti panagbiag ti indibidual kalpasan ti ipapatay.”
Saan a ti Biblia No Di ket Pilosopia
19. Kasano a naikonektar ti pilosopia a Griego iti pammati ti di-matay-a-kararua?
19 Pudno a dagiti teologo innalada ti kapampanunotan dagiti pagano a pilosopo tapno buklen ti doktrina ti di matay a kararua. Ti Pranses a Dictionnaire Encyclopédique de la Bible (Encyclopedic Dictionary of the Bible) kunana: “Ti ideya ti imortalidad ket produkto ti panagpampanunot a Griego.” Pinatalgedan ti The Jewish Encyclopedia: “Ti pammati iti di ipapatay ti kararua dimteng kadagiti Judio babaen iti pannakaidennada iti kapanunotan a Griego ken kangrunaanna babaen iti pilosopia ni Plato, ti kangrunaan a manangitandudo,” a nagbiag idi maikapat a siglo sakbay ni Kristo. Pinati ni Plato a: “Ti kararua ket di matay ken di madadael, ken ti karkararuatayo pudpudno nga agbiag iti sabali a lubong!”—The Dialogues of Plato.
20. Kaano ken kasano a simrek ti pagano a pilosopia iti Kinakristiano?
20 Kaanot’ iseserrek daytoy pagano a pilosopia iti Kinakristiano? Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Manipud tengnga ti maika-2 a siglo AD dagiti Kristiano a naaddaan ti bassit a panagsanay iti pilosopia a Griego nangrugida a makarikna iti pannakasapul a mangiyebkas ti pammatida iti kabukodanda a termino, agpadpada agpaay iti kabukbukodanna nga intelektual a pannakapnek ken tapno makumbertida dagiti edukado a pagano. Ti pilosopia a maibagbagay la unay kadakuada isut’ Platonismo.” Gapuna, kuna ti Britannica, “dagiti immuna a Kristiano a pilosopo inawatda ti kapanunotan a Griego a di ipapatay ti kararua.” Uray ni Papa Juan Paulo II binigbigna a ti doktrina ti di-matay a kararua inramanna “dagiti teoria ti sumagmamano a pagadalan ti pilosopia a Griego.” Ngem ti panangakseptar kadagiti teoria ti Griego a pilosopia kaipapananna a pinanawan ti Kakristianuan ti simple a kinapudno kas naiyebkas idiay Genesis 2:7: “Ket ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.”
21. Kasano kabayagen ti pagsublian ti pammati iti di matay a kararua?
21 Ti sursuro ti di matay a kararua, nupay kasta, agsubli iti nabaybayag pay ngem ni Plato. Iti libro a The Religion of Babylonia and Assyria, ni Morris Jastrow, intay mabasa: “Ti problema ti imortalidad . . . inallukoyna ti serioso nga atension dagiti teologo a taga Babilonia. . . . Ni patay ti maysa a dalan nga agturong iti sabali pay a kita ti biag.” Kasta met, ti libro nga Egyptian Religion, ni Siegfried Morenz, kunana: “Imbilang dagiti immuna nga Egipcio ti biag kalpasan ti ipapatay kas katuloy laeng ti biag ditoy daga.” Nadakamat ti The Jewish Encyclopedia ti koneksion kadagitoy kadaanan a relihion ken Plato idi kunana a ni Plato ket naiturong iti ideya daytoy di matay a kararua “babaen kadagiti Orphic ken Eleusinian a misterio nga isut’ karkarna a nakailaokan ti panangmatmat dagiti taga Babilonia ken taga Egipto.”
22. Apay a maikuna a dagiti bin-i ti doktrina a di-matay-a-kararua ket talaga a naimula idi pangrugian ti natauan a historia?
22 Gapuna, ti ideya ti di-matay-a-kararua ket kadaananen. Kinapudnona, dagiti ramutna agsublida iti pangrugian ti natauan a historia! Kalpasan ti pannakaibagana ken Adan nga isut’ matay no sumukir iti Dios, ti kasungani a panangmatmat ti naiyebkas iti asawa ni Adan, nga isu ni Eva. Naibaga kenkuana: “Saan a pudno a mataykayonto.” Naimula ditoy dagiti bin-i ti doktrina ti di-matay-a-kararua. Ket nanipud idin, nagsasaruno a kultura ti nangaklonen iti pagano a panangmatmat a ‘dikay pudno a matay no di ket agtultuloykay nga agbiag.’ Inraman daytoy ti Kakristianuan, a nangiwanwan kadagiti pasurotna iti apostasia a maibusor iti pangpanggep ken pagayatan ti Dios.—Genesis 3:1-5; Mateo 7:15-23; 13:36-43; Aramid 20:29, 30; 2 Tesalonica 2:3, 7.
23. Asinot’ nangpatanor ti sursuro a di-matay-a-kararua, ken apay?
23 Asino kadi daydiay nangisungsong ti tattao a mamati iti dayta a kinaulbod? Isut’ impabigbig ni Jesus idi a kinunana kadagiti narelihiusuan a papangulo idi kaaldawanna: “Kukuanakayo ti Diablo nga amayo, ket kayatyo nga aramiden dagiti kalikagum ni amayo. . . . No agsao ti ulbod, sawenna ti kababalinna met laeng, ta isu manangulbod ket ama ti kinaulbod.” (Juan 8:44) Wen, ni Satanas ti nangbukel ti ideya ti di-matay-a-kararua tapno iyadayona dagiti tattao manipud pudno a panagdayaw. No kasta ti kurso ti biag ti maysa ken ti namnamana agpaay iti masanguanan ket maikabilda iti di umiso a dalan babaen iti panamati kadagiti doktrina a nagtaud iti umuna a kinaulbod a naikor-it idiay Biblia, nupay iti daydi a tiempo awan duadua a naawatan ni Eva a ti kayat laeng a sawen ti uleg ket isut’ saanna a pulos nga ipapatay iti lasag.
24. Ania a salsaludsod ti maiyanatup a maiyimtuod maipapan iti biag nga awan inggana ken ti imortalidad?
24 Saan nga isursuro ti Biblia a dagiti tattao addaanda ti di matay a kararua. Apay, ngarud, a sasawenna ti namnama maipapan ti biag nga awan inggana? Mainayon pay, saan kadi a ti Biblia, idiay 1 Corinto 15:53, kunana: “Daytoy bagi a matay, agkawes iti saan nga ipapatay”? Ken di met aya napan ni Jesus idiay langit kalpasan ti panagungarna, ken saanna aya nga insuro a dadduma ket mapandanto met idiay langit? Dagitoy ken dadduma pay a salsaludsod ti masukimat iti sumaganad nga artikulotayo.
Salsaludsod a Pagrepaso
◻ Aniat’ patpatien ti kaaduan a relihion maipapan iti kararua?
◻ Kasanot’ panangipakita ti Biblia a ti tao saan a naparsua nga addaan di matay a kararua?
◻ Aniat’ nalawag manipud panangusar ti Biblia iti Hebreo ken Griego a sasao agpaay ti “kararua”?
◻ Aniat’ kuna dagiti adu nga eskolar maipapan ti panangmatmat ti Biblia iti kararua?
◻ Kasano kabayagen iti historia ti doktrina ti di-matay-a-kararua?
[Ladawan iti panid 20]
Karkararuada amin