PANAGTULNOG

Ti panagpasakup iti autoridad, ti panangaramid iti naibilin, ti panagtungpal iti makalikaguman, wenno ti panangliklik iti maiparit.

Iti Hebreo a Kasuratan, ti panagtulnog ket naipasimudaag iti sao a sha·maʽʹ, kangrunaan a kaipapananna ti “dumngeg wenno umimdeng.” Gapuna, no dadduma ti sha·maʽʹ tumukoy iti simple a panagdengngeg iti maibagbaga, panangammo iti maysa a banag babaen kadagiti sentido ti panagdengngeg. (Ge 3:10; 21:26; 34:5) Ngem no ti maibagbaga ket maysa a kalikagum, tarigagay, pammilin, wenno bilin, ngarud ti kaipapanan ti Hebreo a termino isu ti panangipangag wenno panagtulnog iti daydiay mangibagbaga. ‘Immimdeng’ ni Adan iti timek ni asawana, kayatna a sawen, kimmanunong iti tarigagay ti asawana a manganda a dua iti naiparit a bunga. (Ge 3:17; idiligyo ti Ge 21:12.) Ni Jose nagkedked nga “immimdeng” kadagiti pakpakaasi ti asawa ni Potifar. (Ge 39:10) Ni Ari Saul nagbuteng kadagiti umili ket ‘ngarud nagtulnog [immimdeng] iti timekda,’ iti kasta sinalungasingna ti bilin ti Dios iti dayta nga inaramidna. (1Sm 15:24) Natungpal ken Abraham ti kari ni Jehova kenkuana maipapan iti bin-i gapu ta ‘immimdeng’ wenno nagtulnog ni Abraham iti timek ni Jehova, nga intungpalna dagiti bilin ni Jehova.​—Ge 22:18; 26:4, 5; idiligyo ti Heb 11:8; kitaenyo ti LAPAYAG.

Dayta met laeng a Hebreo a termino ti naaramat maipapan iti ‘panangdengngeg’ ti Dios wenno ‘panangimdengna’ iti tattao. Saan a mayanatup nga usaren ditoy ti Iloko a sao a “panagtulnog,” ta ti tattao saanda a mabalin a bilinen ti Dios no di ket mabalinda laeng ti agkiddaw wenno umararaw kenkuana. Ngarud, idi a ti Dios imbagana ken Abraham a “no maipapan ken ni Ismael nangngegka,” ibagbagana ken Abraham nga inkabilanganna ti kiddawna, aramidenna dayta. (Ge 17:20) Iti umasping a pamay-an, ‘dinengngeg’ wenno pinatgan ti Dios ti pakpakaasi dagiti tattao kadagidi tiempo ti rigat wenno pakarigatan, a sinungbatanna dagiti kiddawda no makitana a maikanatad la ketdi a mangipakita iti asi.​—Ge 16:11; 29:33; 21:17; Ex 3:7-9; idiligyo ti De 1:45.

Umasping iti sha·maʽʹ, ti maysa a Griego a berbo a mangipaspasimudaag iti panagtulnog (hy·pa·kouʹo; nombre a porma a hy·pa·ko·eʹ) ket literal a kaipapananna ti “dumngeg iti sidong,” kayatna a sawen, dumngeg buyogen ti panagpasakup wenno asikasuen (kas adda iti Ara 12:13). Ti sabali pay a termino a mangipasimudaag iti panagtulnog ket peiʹtho, a kaipapananna ti “guyugoyen.” (Mt 27:20) Iti simple a pannakaisawangna (passive ken middle voice), saanna laeng a kaipapanan ti pannakaguyugoy (Lu 16:31), panagtalek (Mt 27:43), panamati (Ara 17:4) no di ket kaipapananna pay ti panangipangag (Ara 5:40), panagtulnog (Ara 5:36, 37). Nagtaud iti daytoy a termino ti kasunganina a sao nga a·pei·theʹo (kaipapananna ti saan a panamati [Ara 14:2; 19:9] wenno isusukir [Jn 3:36]), kasta met ti dadduma pay a nainaig a termino.

Makita manipud iti daytoy a ti panagtulnog, kas impamatmat dagiti orihinal a pagsasao ti Kasuratan, ket agpannuray nga umuna iti panagdengngeg, kayatna a sawen, panangawat iti impormasion wenno pannakaammo (idiligyo ti Lu 12:47, 48; 1Ti 1:13), sa kalpasanna iti panagpasakup ti maysa iti kalikagum wenno tarigagay daydiay agsasao wenno no saan daydiay mangisasao iti kasta a kalikagum wenno tarigagay. Ti panagpasakup, kalpasanna, ket agpannuray iti panangbigbig iti autoridad wenno kalintegan daydiay mangkidkiddaw wenno mangalkalikagum iti masapul a maaramid, ken kasta met iti panagtarigagay wenno kinatudio ti dumdumngeg a mangitungpal iti pagayatan dayta. Kas impatuldo ti Griego a peiʹtho ken a·pei·theʹo, nairaman met ditoy ti panamati, panagtalek, ken kompiansa.

Panagtulnog iti Dios Nasken iti Biag. Ti Dios ti umuna nga addaan kalintegan iti panagtulnog ti amin a parsuana. Mayanatup nga utangda kenkuana ti naan-anay a panagtulnog ta isu ti Nangaramid kadakuada, ti Gubuayan ti biag ken isu ti pagpampannurayan ti biag. (Sal 95:6-8) Gapu ta isu ti Kasisiriban-amin ken Mannakabalin-amin a Dios, ti kunaenna maikari iti kadakkelan a panagraem ken panangipangag. Mayanatup laeng nga inanamaen ti maysa a natauan nga ama nga itungpal ti annakna ti saona, ket no saan a dagus nga aggunay ti maysa nga anak, mabalin a sigaganetget a kunaen ti nagannak, “Apay, saannak a nangngeg?” Maiparbeng laeng nga ad-adda a kiddawen ti nailangitan nga Ama ti panangimdeng ken panangipangag kadagiti ibagbagana.​—Idiligyo ti De 21:18-21; Pr 4:1; Isa 64:8; 1Pe 1:14.

Awan ti maisandi iti panagtulnog, saan a magun-odan ti anamong ti Dios no awan dayta. Kas iti imbaga ni Samuel ken Ari Saul: “Ad-adda kadi a pakaragsakan ni Jehova dagiti daton a mapuoran ken sakripisio ngem ti panagtulnog [porma ti sha·maʽʹ] iti timek ni Jehova? Adtoy! Ti panagtulnog [iti literal, ti panagimdeng] nasaysayaat ngem iti sakripisio, ti panangipangag ngem iti taba dagiti kalakian a karnero.” (1Sm 15:22) Ti saan a panagtulnog ket panangilaksid iti sao ni Jehova, panangiparangarang a ti maysa ket pudno nga awanan iti panamati, panagtalek, wenno pammati iti dayta a sao ken iti Gubuayan dayta. Ngarud daydiay saan nga agtulnog ket awan nakaidumaanna iti daydiay managipadles wenno agar-aramat kadagiti idolo. (1Sm 15:23; idiligyo ti Ro 6:16.) Awan kapapay-an dagiti panangisao iti iyaannugot no saan met a pasarunuan iti panangaramid iti naikalikagum; ti di panagtignay ket pammaneknek ti di panamati wenno panagraem iti gubuayan dagiti pammilin. (Mt 21:28-32) Dagidiay mapnek lattan iti panagdengngeg ken panangawat iti panunotda iti kinapudno ti Dios, ngem saanda nga aramiden ti kalkalikaguman dayta, al-allilawenda ti bagbagida iti ulbod a panagrasrason ken saanda nga umawat iti bendision. (San 1:22-25) Imbatad ti Anak ti Dios nga uray dagidiay mangar-aramid iti bambanag nga umar-arngi kadagidiay naibilin, ngem nabatad a di umiso ti pamay-anda wenno di umiso ti motiboda, saanda a pulos makastrek iti Pagarian no di ket naan-anay a laksidenna ida.​—Mt 7:15-23.

Panangsarked iti pagannayasan nga agsukir gapu iti nakayanakan a basol. Idi pay laeng damo, imbagan ti Dios iti tao a nakapatpateg ti panagtulnog, kaipapananna ti biag wenno ipapatay. (Ge 2:16, 17) Kasta met laeng ti maannurot kadagiti espiritu nga annak ti Dios. (1Pe 3:19, 20; Jud 6; Mt 25:41) Ti sipapakinakem a panagsukir ti perpekto a tao a ni Adan ket nangyeg iti basol ken ipapatay iti isuamin a kaputotanna yantangay isu ti naparebbengan nga ulo ni Eva ken isu ti lalaki a nagtaudan wenno gubuayan ti biag ti natauan a pamilia. (Ro 5:12, 19) Ngarud, nainkasigudanen a ti tattao ket “annak ti kinasukir” ken “annak ti pungtot,” a maiparbeng laeng a laksiden ida ti Dios gapu iti panangsalungasingda kadagiti nalinteg a pagalagadanna. Ti saan a panangsarked iti daytoy natawid a pagannayasan nga agsukir ket mangituggod iti naan-anay a pannakadadael.​—Efe 2:2, 3; 5:6-11; idiligyo ti Ga 6:7-9.

Siaasi a nangipaay ni Jehova a Dios iti pamay-an a panglaban iti basol iti lasag ken panggun-od iti pannakapakawan ti dakes nga aramid a bunga ti kinaimperpekto imbes a bunga ti inggagara a panagsukir. Babaen ti nasantuan nga espirituna, ti Dios ipaayna ti puersa a pangitungpal iti kinalinteg tapno makapataud dagiti managbasol a tattao iti nasayaat a bungbunga. (Ga 5:16-24; Tit 3:3-7) Mapakawan ti basbasol babaen ti pammati iti subbot a sakripisio ni Kristo, ket dayta a mismo a pammati agserbi a panglapped iti dakes nga aramid ken gutugotenna ti panagtulnog. (1Pe 1:2) Gapuna tukoyen ni Pablo ti “kinatulnog [panagdengngeg buyogen ti panagpasakup] babaen ti pammati.” (Ro 16:26; 1:16; idiligyo ti Ara 6:7.) Ipakitana iti Roma 10:16-21 a ti panagdengngeg a nabuyogan iti pammati mangpataud iti kinatulnog ken ipakitana a ti panagsukir (di panamati [manipud a·pei·theʹo]) dagiti Israelita ket maigapu iti kaawan ti pammati. (Idiligyo ti Heb 3:18, 19.) Yantangay ti pudno a pammati ket “sigurado a panangsegsegga iti bambanag nga in-inanamaen” ken “nabatad a parangarang dagiti kinapudno nupay saan a makita,” ken yantangay agkasapulan dayta iti panamati a ti Dios adda “ken isu agbalin a mananggunggona kadagidiay sipapasnek a mangsapsapul kenkuana,” dagidiay addaan pammati matignayda nga agtulnog, nga agtalekda ken inanamaenda dagiti bendision nga itdento ti panagtulnog.​—Heb 11:1, 6.

Maitunos iti daytoy, ti pannakikomunikar ti Dios iti tattao ket saan laeng nga agsasagadsad a direkta a bilbilin a kas kadagiti bilin ti maysa nga awanan asi a diktador. Saan a kayat ti Dios ti panagtulnog a kas iti panagtulnog ti maysa nga animal nga addaan iti pangngednged ken pakagat. (Idiligyo ti San 3:3; Sal 32:8, 9.) Ti makalkalikaguman ket saan a parparawpaw wenno mapilpilit a panagtulnog, a kas ti impakita uray pay dagiti sairo maipaay ken Kristo ken kadagiti adalanna (Mr 1:27; Lu 10:17, 20), no di ket ti panagtulnog a ginutugot ti mangtagtagipateg a puso. (Sal 112:1; 119:11, 112; Ro 6:17-19) Gapuna, no ibaga ni Jehova no ania ti pagayatan ken panggepna mangipaay met kadagiti makatulong nga impormasion a manggutugot iti maysa a mangipakita iti kinahustisia ken kinalinteg, iti ayat ken kinaimbag, kinasaririt, kinasimbeng, ken kinasirib. (De 10:12, 13; Lu 1:17; Ro 12:1, 2) Dagidiay umiso ti kababalin ti pusoda agtulnogda gapu iti ayat. (1Jn 5:2, 3; 2Jn 6) Kasta met, maguyugoy nga agtulnog dagiti agdengdengngeg gapu ta pudno ken umiso dagiti maipapaay a mensahe babaen iti ad-adipen ti Dios, isu a dinakamat ni apostol Pedro maipapan iti ‘panagtulnog iti kinapudno a ti imbungana ket di managinsisingpet a nainkabsatan a panagayat.’​—1Pe 1:22; idiligyo ti Ro 2:8, 9; Ga 5:7, 8.

Inan-anusan unay ni Jehova ti Israel ken dinakamatna nga isu ‘inaldaw a bumangon a nasapa’ ken nangibaon kadagiti mammadtona tapno mangbalakad ken mamagbaga kadakuada, nga ‘iti intero nga agmalem inyunnatna dagiti imana iti maysa nga ili a nasukir ken makisubang,’ ngem intultuloyda a patangkenen ti puspusoda a kas iti esmeril a bato, a sisusungit a nagkedkedanda ti disiplina. (Jer 7:23-28; 11:7, 8; Zac 7:12; Ro 10:21) Uray kalpasan ti iyaay ti Mesias, inkagumaanda nga ipasdek ti kinalintegda iti bukodda a pamay-an, babaen iti ar-aramid ti Linteg. Gapu ta awananda iti pammati ken saanda a nagtulnog kadagiti pammilin ti Dios babaen iti Anakna naipukaw ti kaaduan kadakuada ti lugarda iti gobierno ti Pagarian, ket dayta ti nangilukat iti gundaway kadagiti adu a di Judio tapno agbalinda a paset ti napili a nasion ti naespirituan nga Israel.​—Ro 10:1-4; 11:13-23, 30-32.

Ti nasalun-at a panagbuteng iti Dios makatulong met iti panagtulnog, agsipud ta kaipapananna a bigbigen ti maysa a ti Dios ket mannakabalin-amin ken bigbigenna a saan a maang-angaw ti Dios ken saan a marabrabak, ta supapakanna ti tunggal maysa sigun iti ar-aramid dayta. (Idiligyo ti Fil 2:12, 13; Ga 6:7, 8; Heb 5:7.) Ti sipapakinakem a panagsukir wenno di panangikankano iti naipalgak a pagayatan ti Dios mangyeg iti “nakabutbuteng a panangin-inanama iti pannakaukom.”​—Heb 10:26-31.

Mangidatag ti Kasuratan iti adu a makaparegta nga ulidan ti matalek a panagtulnog iti amin a kita ti kasasaad ken situasion ken iti sango ti amin a kita ti ibubusor. Ti katan-okan kadagitoy isu ti ulidan ti mismo nga Anak ti Dios, a ‘nangipakumbaba iti bagina ket nagtulnog agingga iti ipapatay, wen, ipapatay iti kayo a pagtutuokan.’ (Fil 2:8; Heb 5:8) Babaen ti kinatulnogna isu naitandudo, napaneknekan a nalinteg iti bukodna a kaikarian, ket ngarud mabalinna ti mangipaay iti perpekto a sakripisio a mangsubbot iti sangatauan manipud basol ken ipapatay.​—Ro 5:18-21.

Panagtulnog iti Dadduma Pay nga Appo. Ti saad ti Anak kas Ari a dinutokan ti Dios mangalikagum iti panagtulnog kenkuana ti amin a sabsabali pay. (Da 7:13, 14) Isu ket “Silo” iti tribu ti Juda, daydiay “pagpaayan ti panagtulnog dagiti ili” (Ge 49:10), ti mammadto a kas ken Moises a masapul nga imdengan ti tunggal kararua ta no saan aglak-amda iti pannakadadael (Ara 3:22, 23), “maysa a panguluen ken komandante kadagiti nasional a bunggoy” (Isa 55:3, 4), naisaad “nga adayo a nangatngato ngem iti tunggal gobierno ken autoridad ken pannakabalin ken kinaapo” (Efe 1:20, 21), a kenkuana “agparintumeng koma ti tunggal tumeng” kas panangbigbig iti inted-Dios nga autoridadna (Fil 2:9-11). Isu ti Nangato a Padi a dagiti pammilinna mangibunga iti pannakapaimbag ken biag nga agnanayon kadagidiay situtudio a dumngeg kenkuana. (Heb 5:9, 10; Jn 3:36) Yantangay isu ti Kangrunaan a Pannakangiwat ti Dios, maitutop ti panangipakaammo ni Jesus a ti panagtulnog iti sasaona ket agserbi a kakaisuna a natibker a pamuon a mabalin a pangibangonan ti tattao kadagiti namnamada iti masanguanan. (Mt 7:24-27) Ti panagtulnog ket pammaneknek ti panagayat kenkuana dagiti pasurotna ken agtaud dayta iti panagayatda kenkuana. (Jn 14:23, 24; 15:10) Agsipud ta ti Dios pinagbalinna ti Anakna kas kangrunaan a mangitungpal ti amin a pangpanggepna (Ro 16:25-27), ti biag agpannuray iti panagtulnog iti “naimbag a damag maipapan ken Apotayo a Jesus,” ket daytoy a panagtulnog ramanenna ti panangaramid iti publiko a panangideklara iti pammati kenkuana ti maysa a tao.​—2Te 1:8; Ro 10:8-10, 16; 1Pe 4:17.

Kas ulo ti kongregasion Kristiano, ipaayan ni Kristo Jesus iti autoridad ti sabsabali, kas ti inaramidna kadagiti apostol. (2Co 10:8) Dagitoy a tattao iyallatiwda dagiti pammilin ti Ulo ti kongregasion, ket ngarud umiso ken nasken a pagtulnogan ida (2Co 10:2-6; Fil 2:12; 2Te 3:4, 9-15), ta ti kakasta a naespirituan a pastor “agtultuloy a bambantayanda dagiti kararuayo a kasla isudanto dagidiay manungsungbat.” (Heb 13:17; 1Pe 5:2-6; idiligyo ti 1Ar 3:9.) Makaparagsak kadagiti kakasta a responsable a tattao ti sitatallugod a panagtignay ken panagtulnog kadakuada, kas kadagidi Kristiano a taga Roma ken taga Filipos ken kas ken Filemon, a nangikunaan ni Pablo, “agsursuratak kenka, yantangay ammok nga aramidemto ti ad-adda pay ngem ti bambanag nga ibagak.”​—Ro 16:19; Fil 2:12, 17; Flm 21.

Panagtulnog kadagiti nagannak ken iti assawa a lallaki. Addaan dagiti nagannak iti inted-Dios a nainkasigudan a kalintegan a masapul a pagtulnogan ida dagiti annakda. (Pr 23:22) Ti panagtulnog ni Jacob kadagiti nagannakna awan duadua a maysa kadagiti makagapu a ni Jehova ‘inayatna ni Jacob ngem ginurana ni Esau.’ (Mal 1:2, 3; Ge 28:7) Kas maysa nga ubing, nagpasakup ni Jesus kadagiti naindagaan a nagannakna. (Lu 2:51) Ti balakad ni apostol Pablo kadagiti annak ket “agtulnogkayo kadagiti nagannakyo iti amin a banag.” Masapul a laglagipen a dagiti Kristiano ti nakaiturongan ti suratna, ket ngarud ti “amin a banag” saanna a ramanen ti panagtulnog iti bilbilin nga agbanag iti isusukir iti sao ti nailangitan nga Ama, ni Jehova a Dios, ta daytoy ket saan a maibilang a “makaay-ayo unay” iti Apo. (Col 3:20; Efe 6:1) Iti Kasuratan, ti panagsukir kadagiti nagannak ket saan a nalag-an laeng a banag, ket iti sidong ti Linteg, mapapatay ti anak nga agtultuloy a nasukir.​—De 21:18-21; Pr 30:17; Ro 1:30, 32; 2Ti 3:2.

Ti kinaulo ti lalaki kalikagumanna met ti panagtulnog ti assawa a babbai kadagiti assawada “iti amin a banag,” a naisitar ni Sara kas ulidan a tuladen. (Efe 5:21-33; 1Pe 3:1-6) Ditoy, saan manen a maibilang a kangatuan ti kinaulo ken autoridad ti asawa a lalaki, no di ket nababbaba ngem iti autoridad ti Dios ken ni Kristo.​—1Co 11:3.

Iti appo ken kadagiti gobierno. Iti umasping a pamay-an, nabalakadan dagiti adipen nga agtulnogda iti appoda “iti amin a banag,” saan a buyogen ti panagserbi iti mata no di ket kas ad-adipen ni Kristo, buyogen ti panagbuteng ken Jehova. (Col 3:22-25; Efe 6:5-8) Dagiti ad-adipen a maparparigat mabalinda a tuladen ni Kristo Jesus, uray met dagiti Kristiano nga assawa a babbai a kasta ti kasasaadda. (1Pe 2:18-25; 3:1) Ti autoridad ti appoda ket relatibo, saan a naan-anay; ngarud dagiti Kristiano nga ad-adipen agtulnogda “iti amin a banag” a saan a maikontra iti pagayatan ken bilbilin ti Dios.

Kamaudiananna, dagiti naindagaan a gobierno, autoridad, ken agtuturay maikarida iti panagtulnog (Tit 3:1), yantangay pinalubosan ida ti Dios nga agturay ken mangipaayda met iti sumagmamano a serbisio iti ilina. Gapuna kasapulan a dagiti Kristiano ‘ibayadda ken Cesar ti bambanag ni Cesar.’ (Mr 12:14-17) Ti maiparbeng a panagbuteng iti mangdusa a “kampilan” ni Cesar ket saan nga isu ti kangrunaan a mangtignay kadagiti Kristiano tapno agtulnogda iti linlinteg ni Cesar ken agbayadda kadagiti buis, no di ket ti Nakristianuan a konsiensiada. (Ro 13:1-7) Yantangay agpannuray dayta iti konsiensia, nabatad nga agpasakup dagiti Kristiano kadagiti natauan a gobierno mainaig laeng iti bambanag a saan a maikaniwas iti linteg ti Dios. Daytoy ti makagapu no apay a siiinget a kinuna dagiti apostol kadagiti agtuturay a nangbilin kadakuada nga isardengdan nga itungpal ti inted-Dios a rebbengenda a mangasaba: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”​—Ara 5:27-29, 32; 4:18-20.