SIIT, SIITAN, SIITSIITAN

Aniaman kadagiti adu a nasiit wenno aduan puris a mula. Nasurok a 70 a kita ti nasiit a mulmula ti naipadamag nga agtubtubo idiay Israel, a karaman kadagita ti thorny burnet, thorny caper, acanthus, boxthorn, ken hawthorn. Ti sumagmamano nga eskolar kunaenda a ti Hebreo a termino a bar·qanimʹ (siitan) isu ti mula a naawagan iti maysa a kaar-arngi a nombre iti Arabiko, ti Centaurea scoparia, a kadawyan a kimmalunay ti langana ken nasiit dagiti pannakasabongna. Inaramat ni Gideon ti bar·qanimʹ iti panangdusana kadagiti lallaki ti Succot gapu iti panagkedkedda a mangipaay iti tinapay kadagiti mabisin a soldadona bayat ti pannakirupakna kadagiti Midianita. (Uk 8:6, 7, 16) Naikuna a ti Hebreo a sao a cheʹdheq (siitan) isu ti Solanum coagulans, ti maris-dapo a beliadona, maysa a nasiit a nababa a mula. (Thesaurus of the Language of the Bible, inurnos ni M. Z. Kaddari ti sumagmamano a paset, Jerusalem, 1968, Tomo 3, p. 88) Ti Hebreo a sao nga ʽa·tadhʹ ket naikuna a tumukoy iti siitsiitan wenno iti buckthorn (Rhamnus) iti A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, da Brown, Driver, ken Briggs (1980, p. 31). Ti buckthorn ti Palestina (Rhamnus palaestina) ket maysa a bassit a kayo a naipattopattok ti panagtubona, a dumanon iti katayag nga agarup 1 agingga iti 2 m (3 agingga iti 6 pie), a dagiti babassit a sangana nabunubonan iti natirad ken natibker a puris. Nupay kadawyan nga adda kadagiti nababbaba ken nabarbara a rehion ti pagilian, masarakan met dayta kadagiti kabambantayan a rehion, kas iti Jerusalem. Ipatuldo ni Walter Baumgartner a ti ʽa·tadhʹ isu ti boxthorn wenno Lycium europaeum, maysa a nasiit a nababa a kayo a dumanon iti katayag nga agarup 1 agingga iti 2 m (3 agingga iti 6 pie), a mangpataud iti babassit a maris-murado a sabsabong ken agbunga iti babassit, nagtimbukel, makan a nalabaga a bungbunga.​—Hebräisches und Aramäisches Lexikon zum Alten Testament, Leiden, 1967, p. 36.

Naitampok ti siitsiitan (a·tadhʹ) iti salaysay ti Uk-ukom 9:8-15 nga iti dayta, ti kayo nga olibo, kayo a higos, ken ti puon ti ubas ket naidilig iti nanumo a siitsiitan. Kas ibatad ti nabati a paset ti kapitulo, dagiti napateg a mula iladawanda dagidiay maikari a tattao, kas iti 70 nga annak ni Gideon, a saan a nangtarigagay iti saad a kinaari kadagiti padada nga Israelita. Ngem ti siitsiitan, a maus-usar laeng a pagsungrod, iladawanna ti kinaari ni Abimelec, a nangpapatay iti amin a kakabsatna (annak ni Gideon), malaksid iti maysa. (Uk 9:1-6, 16-20) Ti singasing ni Jotam a ti dadduma a piguratibo a kayo agkamangda iti salinong ti siitsiitan ket talaga nga imposible, yantangay ti nababa a siitsiitan nabatad a saan a makaipaay iti pagsalinongan ti kaykayo, nangnangruna dagiti nadakamat a nakataytayag a sedro. Namakdaar ni Jotam nga amangan no rummuar ti apuy manipud iti siitsiitan “ket ibusenna dagiti sedro ti Libano,” nalabit iparipiripna ti kinalaka a mauram ti nagango ken awan bulongna a siitsiitan bayat ti napudot a bulbulan ti kalgaw. Dakamaten met ti Salmo 58:9 a naaramat dagiti siitsiitan kas pagsungrod. Ti Hebreo a sao nga ʽa·tadhʹ agparang met kas nagan ti maysa a lugar iti Genesis 50:10.

Nupay dagiti siit ket makasemsem iti tao, saan nga interamente nga awan serserbida. Naaramat dagiti nasiit a mula kas al-alad (Os 2:6) ken pagsungrod (Ec 7:6), ket nagpaayda a taraon dagiti asno, kamelio, ken kalding. Kadagiti nabiit pay a tiempo, a mabalin a kasta met laeng idi un-unana, naaramat a pagalad ti boxthorn ken nangnangruna ti siitsiitan, ket naputedputed ti thorny burnet (sisiitan) kas sungrod kadagiti pugon ti apug.​—Isa 33:12.

Narikna unay dagiti kaputotan ni Adan ti epekto ti nailunod a daga, agraman dagiti sisiitan ken kalkalunay dayta (Ge 3:17, 18), iti kasta naikuna ti ama ni Noe a ni Lamec nga adda “rigat dagiti imatayo nga ibunga ti daga nga inlunod ni Jehova.” (Ge 5:29) Kalpasan ti Layus, ni Jehova binendisionanna ni Noe ken ti annakna, nga imbagana a ti panggepna kadakuada isu ti panangpunnoda iti daga. (Ge 9:1) Agparang a naikkaten ti lunod ti Dios iti daga. (Ge 13:10) Nupay kasta, ni Jehova saanna nga imbaga ken Noe ken iti pamiliana a ‘parukmaenda ti daga,’ saan a kas iti kaso ti perpekto a ni Adan. (Idiligyo ti Ge 1:28 iti Ge 8:21–9:2.) Ipakita daytoy a no awan ti panangiwanwan ti Dios, ti imperpekto a tao saanna a pulos maparukma ti daga maitunos iti orihinal a panggep ti Dios. Agtultuloy a mapasaran ti tao dagiti rigat iti panangsukay iti daga, agraman ti panangpaksiat iti makapariribuk a mulmula a kas iti sisiitan ken kalkalunay. Gapu iti di umiso a panangaramat ti tao iti kinabaknang ti daga, dimmegdeg ti parparikutna mainaig kadagitoy a banag.

Iti Naikari a Daga, “maysa a daga a pagay-ayusan ti gatas ken diro” (Ex 3:8), kasapulan nga agtrabaho dagiti Israelita tapno ti daga mapagtalinaed nga awanan iti sisiit ken dadduma pay a dakes a ruot, agsipud ta sidadaras nga agsaknap dagitoy iti nabaybay-an wenno langalang a daga. (Isa 5:6; 7:23-25; 34:13) Idi agangay, ti isusukir ti Israel ken Jehova nagbanag iti naespirituan a pannakarba ti nasion, ti ‘tawid’ ti Dios, ket piguratibo ken literal a nayanninaw daytoy iti ubbaw a panagbannogda, a nagmulada iti trigo ngem nagapitda iti sisiit.​—Jer 12:7, 13.

Kas intampok ti pangngarig ni Jesus maipapan iti managmula, linapdan dagiti sisiitan ti idadakkel dagiti agtubtubo a mula. (Mt 13:7; Lu 8:7) Gapuna sakbay a mamulaan ti maysa a talon a napno iti sisiitan ken kalkalunay, maikkat nga umuna dagitoy makapasemsem a mula, kaaduanna babaen iti panangpuor iti talon. (Heb 6:8) Mabalin met a dagiti sisiitan ti pagtaudan ti uram. Nalaka a sumged dagiti sisiitan nangnangruna iti tiempo ti panagani, no nagangon dagita iti sibay dagiti sitatakder pay laeng a binukel. Mabalin a maibus ti intero a talon no ti apuy manipud kadagiti sisiitan agramaram kadagiti sitatakder pay laeng a binukel.​—Ex 22:6.

Iti panangrabrabakda ken Jesus, nanglaga dagiti Romano a soldado iti korona a sisiitan ket imparabawda iti ulona. (Mr 15:17; Jn 19:2) Nupay adu a tao ti nanginaig iti daytoy di pagaammo a mula iti Paliurus spina-christi, nababa a kayo a dumanon iti katayag nga 6 m (20 pie) ken nalap-it ti sangsangana nga addaan nasikkil a sisiit, saan a masinunuo no ania dayta a mula.

Piguratibo nga Usar. Masansan a nadakamat ti “sisiit” iti piguratibo, wenno mangiladawan, nga anag. Naaramat ti termino a cheʹdheq iti Proverbio 15:19, a ti alad a sisiit nayasping iti dana ti sadut a tao, nalabit gapu ta pampanunotenna dagiti rigat ken kasla sisiit a parparikut iti tunggal banag nga isayangkatna, ket dayta ti pagpambarna iti saanna a panagtignay. Ti moral a panagrakaya ti nasion ti Israel ti nakaigapuan ti panangikuna ni mammadto Mikias kadagiti umili a ti “kasayaatan kadakuada ket kas iti siitan [Heb., kecheʹdheq], daydiay kalilintegan kadakuada ket nakarkaro ngem iti alad a siit,” nabatad a kaipapananna nga uray pay daydiay kasayaatan nga Israelita masaktanna dagidiay makilanglangen kenkuana no kasano a ti aduan puris a siitan wenno alad a sisiit masaktanna met ti asinoman nga umasideg unay.​—Mik 7:4.

Nupay nalagalaga dagiti Asirio a kas iti sisiit, maibusda a kas naggapasan a naan-anay a nagango. (Na 1:10) Dagiti sisiitan ket naaramat a tumukoy iti tattao, ken uray dagiti agtuturay, a naikeddeng iti nakaro a pannakaukom gapu iti dakes ti ar-aramidda. (2Ar 14:9, 10; Isa 9:18, 19; 10:17-19) Dagiti nadangkes a bumusbusor iti adipen ni Jehova nailadawan a naiddepda a kas iti apuy dagiti siitan a babassit a kayo. (Sal 118:10, 12) Tinukoy ni Jesu-Kristo dagiti sisiitan idi inladawanna ti kinapudno a dagiti indibidual mailasin babaen kadagiti bungada.​—Mt 7:16.

Naaramat dagiti siit kas tumukoy iti tattao ken bambanag a makadangran ken makapasemsem. (Nu 33:55; Pr 22:5; Eze 28:24) Ti “siit iti lasag” ni Pablo (2Co 12:7) ket mabalin a maysa a sagsagabaen dagiti matana wenno ti sabali pay a paset ti bagina (kitaenyo ti Ara 23:1-5; Ga 4:15; 6:11) wenno nalabit dagiti ulbod a mammadto ken dadduma pay a mangrirriribuk a nangkuestionar iti kinaapostol ken trabaho ni Pablo. (Kitaenyo ti 2Co 11:5, 6, 12-15; Ga 1:6-9; 5:12; 6:17.) Dagiti puso ti tattao ti Juda ken dagiti agnanaed iti Jerusalem impadis ni Jehova (babaen ken mammadtona a Jeremias) iti daga a napno iti sisiit, kayatna a sawen, iti kinaulbod, di kinahustisia, ken kinakillo. (Jer 4:1-4; idiligyo ti Os 10:12, 13.) Mayanatup unay, ti pannakasukat ti sisiit babaen iti kaykayo iladawanna ti pannakaisubli ti anamong ti Dios.​—Isa 55:13; kitaenyo ti BASSIT A KAYO; DAKES A RURUOT; LOTUS, KAYO A.