Ti Inrekord ni Noe​—Napateg Kadi Kadatayo?

BAYAT ti panangipadtona iti pagilasinan ti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag, kinuna ni Jesus: “Kas idi kaaldawan ni Noe, kastanto ti kaadda ti Anak ti tao.” (Mateo 24:3, 37) Nalawag, impadto ni Jesus a ti paspasamak iti kaaldawantayo adda nakaipadaanna idi kaaldawan ni Noe. Talaga a nakapatpateg a gameng ti mapagtalkan ken umiso a salaysay maipapan kadagiti pasamak idi kaaldawan ni Noe.

Ngem talaga kadi a nakapatpateg a gameng ti rekord ni Noe? Addaan kadi daytoy kadagiti pakabigbigan ti pudno a dokumento ti historia? Talaga kadi a maammuantayo no kaano a napasamak daydi Layus?

Kaano a Napasamak Daydi Layus?

Mangipaay ti Biblia iti kronolohikal nga impormasion tapno matuntontayo ti nangrugian ti historia ti tao. Iti Genesis 5:1-29, maammuantayo ti panagsasaganad ti kapuonan manipud iti pannakaparsua ti umuna a tao, ni Adan, agingga iti pannakayanak ni Noe. Nangrugi ti Delubio “idi maikanem a gasut a tawen ti panagbiag ni Noe.”​—Genesis 7:11.

Tapno maammuantayo no kaano a napasamak daydi Layus, nasken a mangrugitayo iti napateg a petsa. Kaipapananna a masapul a mangrugitayo iti petsa a maawat iti sekular a historia ken katupag ti maysa a partikular a pasamak a nairekord iti Biblia. Manipud iti kasta a masnup a petsa, mabalintayo a kuentaen ken ikeddeng ti petsa ti Layus maibasar iti Gregorian a kalendario a maus-usar ita.

Ti maysa a napateg a petsa ket 539 K.K.P., ti tawen idi a ni Ari Ciro ti Persia pinarmekna ti Babilonia. Mairaman kadagiti sekular a pagbasaan idi tiempo ti panagturayna ket dagiti tapi ken dokumento ti Babilonia nga inaramid da Diodorus, Africanus, Eusebius, ken Ptolemy. Gapu iti pammilin nga impaulog ni Ciro, pimmanaw dagiti natda a Judio manipud Babilonia ket simmangpetda iti ilida idi 537 K.K.P. Dayta ti namagpatingga iti 70 a tawen a pannakalangalang ti Juda a, sigun iti rekord ti Biblia, nangrugi idi 607 K.K.P. Babaen ti panangkuenta iti tiempo dagiti ukom ken ti panagturay dagiti ari ti Israel, maammuantayo a napasamak idi 1513 K.K.P ti Ipapanaw dagiti Israelita manipud Egipto. No agbilangtayo a paatras para iti sabali pay nga 430 a tawen manipud 1513 K.K.P., ti naibatay-Biblia a kronolohia iyegnatayo iti 1943 K.K.P. a pannakaaramid ti tulag ken ni Abraham. Sumaganad, masapul a kuentaentayo ti pannakayanak ken ti kapaut ti biag da Tare, Nacor, Serug, Reu, Peleg, Eber, ken Sela, kasta met ni Arpaksad, a nayanak “dua a tawen kalpasan ti layus.” (Genesis 11:10-32) Maibagatayo ngarud a nangrugi ti Layus idi tawen 2370 K.K.P.a

Nangrugi ti Layus

Sakbay a repasuentayo dagiti pasamak idi kaaldawan ni Noe, nalabit kayatyo a basaen ti Genesis kapitulo 7 bersikulo 11 agingga iti kapitulo 8 bersikulo 4. Maipapan iti panagbayakabak, naibaga kadatayo: “Idi maikanem a gasut a tawen ti panagbiag ni Noe [2370 K.K.P.], iti maikadua a bulan, iti maikasangapulo ket pito nga aldaw ti bulan, itoy nga aldaw nagpussuak dagiti amin nga ubbog ti nakadakdakkel a nadanum a yuyeng ket naluktan dagiti aribengbeng ti langlangit.”​—Genesis 7:11.

Biningay ni Noe ti tawen iti 12 a bulan a 30 nga aldaw ti kada bulan. Idi nagkauna a tiempo, ti umuna a bulan nangrugi iti agarup ngalay ti kalendariotayo a Gregorian iti bulan ti Setiembre. Nangrugi ti layus iti “maikadua a bulan, iti maikasangapulo ket pito nga aldaw ti bulan” ken nagtultuloy iti 40 nga aldaw ken 40 a rabii bayat dagiti bulan ti Nobiembre ken Disiembre, 2370 K.K.P.

Mainaig iti Delubio, naipakaammo met kadatayo: “Ti dandanum nagtultuloy a linapunosda ti daga iti sangagasut ket limapulo nga aldaw. . . . Ket ti dandanum nangrugi a nages-es iti daga, nagtultuloy a nages-es; ket iti ngudo ti sangagasut ket limapulo nga aldaw awanen ti dandanum. Ket idi maikapito a bulan, iti maikasangapulo ket pito nga aldaw ti bulan, ti daong naisadsad iti bambantay ti Ararat.” (Genesis 7:24–8:4) Isu a ti tiempo manipud iti pananglapunos ti danum iti daga agingga iti panages-es ket 150 nga aldaw, wenno lima a bulan. Naisadsad ngarud ti daong iti kabambantayan ti Ararat idi Abril 2369 K.K.P.

Ita, nalabit kayatyo a basaen ti Genesis 8:5-17. Ti tuktok dagiti bantay nagparang kalpasan ti nganngani dua ket kagudua a bulan (73 nga aldaw), “iti maikasangapulo a bulan [Hunio], iti umuna ti bulan.” (Genesis 8:5)b Tallo a bulan (90 nga aldaw) kalpasanna​—iti “maikanem a gasut ket maysa a tawen [ni Noe], iti umuna a bulan, iti umuna nga aldaw ti bulan,” wenno iti ngalay ti Setiembre, 2369 K.K.P.​—inikkat ni Noe ti serra ti daong. Ngarud, nakitana a “ti rabaw ti daga nagmagan.” (Genesis 8:13) Kalpasan ti maysa a bulan ken 27 nga aldaw (57 nga aldaw), “iti maikadua a bulan, iti maikaduapulo ket pito nga aldaw ti bulan [iti ngalay ti Nobiembre, 2369 K.K.P.], ti daga nagmagan.” Kalpasanna, ni Noe ken ti pamiliana rimmuarda iti daong ket napanda iti namaga a daga. Gapuna, ni Noe ken ti sabsabali nabusbosda ti maysa a lunar a tawen ken sangapulo nga aldaw (370 nga aldaw) iti uneg ti daong.​—Genesis 8:14.

Ania ti paneknekan dagitoy masnup a rekord mainaig kadagiti pasamak, detalye, ken petsa? Paneknekanda daytoy: Ti Hebreo a propeta a ni Moises, a nabatad nga imbasarna ti Genesis kadagiti rekord a naawatna, isalsalaysayna dagiti kinapudno, saan a sarsarita. Nakapatpateg ngarud kadatayo ita ti rekord maipapan iti Delubio.

Ania ti Panangmatmat ti Dadduma a Mannurat ti Biblia Maipapan iti Layus?

Malaksid iti salaysay ti Genesis, ti Biblia namin-adu a tinukoyna ni Noe wenno ti Delubio. Kas pagarigan:

(1) Ti managsirarak a ni Esdras inramanna ni Noe ken dagiti annakna (da Sem, Ham, ken Jafet) iti kapuonan ti nasion ti Israel.​—1 Cronicas 1:4-17.

(2) Ti doktor ken mannurat ti Ebanghelio a ni Lucas inramanna ni Noe idi inlistana dagiti kapuonan ni Jesu-Kristo.​—Lucas 3:36.

(3) Ni apostol Pedro saan laeng a naminsan a dinakamatna ti salaysay maipapan iti Layus iti panagsuratna kadagiti pada a Kristiano.​—2 Pedro 2:5; 3:5, 6.

(4) Ni apostol Pablo saritaenna ti naindaklan a pammati nga impakita ni Noe iti panangbangonna iti daong a pakaispalan ti sangakabbalayanna.​—Hebreo 11:7.

Mapagduaduaan kadi nga inawat dagitoy a napaltiingan a mannurat ti Biblia ti salaysay ti Genesis maipapan iti Layus? Awan duadua nga imbilangda dayta kas pudno a pasamak.

Ni Jesus ken ti Layus

Addan ni Jesu-Kristo sakbay a nagbalin a tao. (Proverbio 8:30, 31) Isu ket maysa nga espiritu a parsua idiay langit bayat daydi Layus. Kas maysa a nakaimatang, ni Jesus makaipaay ngarud kadatayo iti kadakkelan a Nainkasuratan a pammatalged a pudno ni Noe ken ti Delubio. Kinuna ni Jesus: “Kas idi kaaldawan ni Noe, kastanto ti kaadda ti Anak ti tao. Ta kas kadakuada kadagidi nga aldaw kasakbayan ti layus, a mangmangan ken umin-inumda, mangas-asawa dagiti lallaki ken mayas-asawa dagiti babbai, agingga iti aldaw a simrek ni Noe iti daong; ket saanda a nangikankano agingga nga immay ti layus ket inyanudna amin ida, kastanto ti kaadda ti Anak ti tao.”​—Mateo 24:37-39.

Agusar ngata ni Jesus iti sarsarita a mangballaag kadatayo maipapan iti um-umay a panungpalan daytoy sistema ti bambanag? Saan la ketdi! Makapagtalektayo a nagusar iti napasamak a pagarigan iti panangukom ti Dios kadagiti nadangkes. Pudno, adu a tao ti natay, ngem maliwliwatayo a makaammo a naispal iti Layus da Noe ken ti pamiliana.

Daydi “kaaldawan ni Noe” ket nakapatpateg unay kadagiti agbibiag ita, bayat “ti kaadda ti Anak ti tao,” ni Jesu-Kristo. No basaentayo ti detalye ti salaysay ti sangalubongan a Layus a naitalimeng iti rekord nga inaramid ni Noe, masiguradotayo a dayta ket pudno a salaysay iti historia. Ken nakapatpateg unay kadatayo ti impaltiing ti Dios a salaysay ti Genesis maipapan iti Delubio. Ni Noe, dagiti annakna, ken dagiti assawada namatida iti pamay-an a panangispal ti Dios. Kas kadakuada, mabalintayo met ti agkamang iti pannalaknib ni Jehova maibatay iti pammatitayo iti daton a pangsubbot ni Jesus. (Mateo 20:28) Kasta met, mabalintayo ti maaddaan iti namnama a maibilang kadagiti makalasat iti panungpalan daytoy dakes a sistema ti bambanag, kas ipakita ti rekord ni Noe nga isu ken ti pamiliana nakalasatda iti Layus a nangyeg iti pannakadadael ti dakes a lubong iti daydi a tiempo.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 5]

Nagbiagda Kadi iti Kasta Kapaut?

“AMIN nga aldaw ni Noe nagdagup iti siam a gasut ket limapulo a tawen ket isu natay,” kuna ti Biblia. (Genesis 9:29) Ni Matusalem nga apong ni Noe nagbiag iti 969 a tawen​—ti nairekord a kapautan a biag ti tao. Ti promedio a kapaut ti biag dagiti sangapulo a kaputotan manipud ken ni Adan agingga ken ni Noe ket nasurok a 850 a tawen. (Genesis 5:5-31) Nagbiag kadi iti kasta kapaut dagiti tattao idi?

Ti orihinal a panggep ti Dios ket agbiag koma nga agnanayon ti tao. Ti umuna a tao, ni Adan, ket naparsua nga addaan gundaway a mangtagiragsak iti napaut a biag nga awan pulos patinggana no nagtulnog idi iti Dios. (Genesis 2:15-17) Ngem nagsukir ni Adan ket napukawna dayta a gundaway. Kalpasan ti 930 a tawen a panagbiagna, nga in-inut a nagturong ken patay, nagsubli ni Adan iti daga a nakaparsuaanna. (Genesis 3:19; 5:5) Ti umuna a tao impatawidna ti basol ken ipapatay kadagiti amin nga annakna.​—Roma 5:12.

Nupay kasta, dagiti tattao a nagbiag kadagita a panawen asidegda iti orihinal a kinaperpekto ni Adan. Dayta ti nalawag a rason a tinagiragsakda ti napapaut a biag ngem dagidiay naud-udi a nayanak. Gapuna, ti promedio a kapaut ti biag ti dadduma a tao ket nagpaut iti nganngani sangaribu a tawen iti tiempo kasakbayan ti Layus, ngem napartak nga immababa kalpasan ti Delubio. Kas pagarigan, ni Abraham nagbiag laeng iti 175 a tawen. (Genesis 25:7) Ken agarup 400 a tawen kalpasan ti ipapatay dayta matalek a patriarka, insurat ni propeta Moises: “Kadakuada met laeng pitopulo a tawen dagiti aldaw ti tawtawenmi; ket no gapu iti naisangsangayan a kinabileg walopuloda a tawen, kaskasdi a ti panagreggetda agbanag laeng iti riribuk ken makapasakit a bambanag.” (Salmo 90:10) Kasta met laeng ti kapaut ti biag ita.

[Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 6, 7]

Panagbilang a Paatras Manipud Idi Imbilin ni Ciro a Mapalubosan Dagiti Judio nga Agsubli Manipud Pannakautibo Agingga iti Kaaldawan ni Noe

537 Ti bilin ni Ciroc

68 a tawen

1513 Ti Ipapanaw ti Israel manipud Egipto

1943 Panangpatalged iti Abrahamiko a tulag

205 a tawen

2148 Ti pannakayanak ni Tare

222 a tawen

2370 Panangrugi ti Layus

[Footnote]