HAMAN

Anak ni Hamedata nga Agageo. Ti awag nga “Agageo” mabalin a kaipapananna a ni Haman ket maysa a naarian nga Amalekita. (Est 3:1; kitaenyo ti AGAG Num. 1; AGAGEO.) No pudno a ni Haman ket Amalekita, daytoy ti mangibatad no apay nga ing-ingpenna idi ti napalalo a gura kadagiti Judio, ta inkeddeng ni Jehova ti pannakaikisap dagiti Amalekita inton agangay. (Ex 17:14-16) Maiparbeng daytoy gapu iti panangiparangarangda iti gura iti Dios ken iti ilina babaen ti awan gapgapuna a panangrautda kadagiti Israelita idi agdaldaliasatda a lumasat iti let-ang.​—Ex 17:8.

Ni Haman ket adipen ni Ari Asuero (Xerxes I) ti Persia, a nagturay iti nasapa a paset ti maikalima a siglo K.K.P. Napadayawan ni Haman ken nadutokan kas primero ministro iti Imperio ti Persia. Nakapungtot ni Haman gapu iti panagkitakit ni Mardokeo a Judio nga agkurno kenkuana, iti kasta insikatna ti pannakadadael ni Mardokeo ken dagiti amin a Judio iti imperio. Dineskribirna dagiti Judio kas di matarigagayan iti imperio, managsalungasing iti linteg, ken addaan linlinteg a “naiduma kadagiti linteg ti amin a sabsabali nga ili.” Nanginayon iti pangallukoy a magunggona a kuarta, a kinunana iti ari: “Adda koma maisurat nga isuda madadaelda; ket sangapulo a ribu a pirak a talento [a. $66,060,000] ti ibayadkonto iti im-ima dagidiay mangar-aramid iti trabaho babaen ti panangipan iti dayta iti pagidulinan ti gameng ti ari.” Ti ari intedna ken Haman ti pangtanda a singsingna ket kinunana: “Ti pirak maited kenka, kasta met dagiti umili, tapno aramidem kadakuada ti maitunos iti naimbag kadagiti bukodmo a mata.”​—Est 3:1-11.

Buyogen ti panagpannakkel, timmangsit iti kasta unay ni Haman gapu ta immawat iti autoridad manipud iti ari a mangiruar iti bilin maipaay iti panangtalipupos ken panangsamsam kadagiti Judio ken, kanayonanna pay, gapu ta idi agangay naawis iti dua a bangkete nga inangay ni Reyna Ester. (Est 3:12, 13; 5:4-12) Ngem idi impagarup ni Haman a maragpatnan dagiti kangatuan nga ambisionna, nabaliktad ti bambanag maipaay kenkuana. Yantangay sipapasindayaw nga in-inanamaenna a maitan-ok, nagpasar ni Haman iti nakaro a pannakaipababa idi isu binilin ti ari a mangangay iti publiko a seremonia a mangpadayaw iti magurgura a ni Mardokeo, a nangibutaktak iti nabiit pay iti maysa a sikat maibusor iti biag ti ari. (Est 6:1-12; 2:21-23) Dagiti masirib a tattao ni Haman ken ti asawana imbilangda daytoy kas maysa a partaan a ni Haman matnag iti sanguanan ti Judio a ni Mardokeo.​—Est 6:13.

Ti naan-anay a pannakaipababa ni Haman dimteng bayat ti maikadua a naisangsangayan a bangkete nga inangay ni Reyna Ester, a kasinsin ni Mardokeo. (Est 2:7) Iti imatang ni Haman, situtured a nagdawat ni Ester iti ari. Iti masmasdaaw nga ari, impalgak ni Ester nga agpegpeggad dagiti mismo a pagimbagan ti ari; iti kinapudnona, agpegpeggad ti biag ti reynana gapu iti maysa a makapapatay a sikat. Bayat a dumegdegdeg ti pungtot ti ari, situtured nga innaganan ni Ester ti agkulkullayaw itan a primero ministro kas ti nagulib a manangisikat, “daytoy dakes a Haman.” (Est 7:1-6) Simmaganad, imbilin ti ari a ti mammapatay a ni Haman maibitay iti 22 m ti kangatona (73 pie) a kayo nga insagana ni Haman a pangibitayan ken Mardokeo. (Est 7:7-10) Kalpasanna, naited ken Ester ti balay ni Haman (Est 8:7), ket ni Mardokeo napagbalin a primero ministro, nga addaan autorisasion a mangipaay kadagiti Judio iti pammalubos nga ikanawada ti bagbagida. (Est 8:2, 10-15) Iti dua nga aldaw a panagibalesda kadagiti kabusorda, nagun-od dagiti Judio ti dakkel a balligi, ta napapatayda ti nasurok a 75,000 kadagiti kabusorda. Napapatay ti sangapulo nga annak ni Haman; kalpasanna, iti simmaganad nga aldaw, naibitayda iti sanguanan dagiti umili kas panangibabain.​—Est 9:1-17; kitaenyo ti ESTER; ESTER, LIBRO TI; MARDOKEO Num. 2; PURIM.

Imparangarang ni Haman dagiti kababalin dagiti Amalekita. Nabatad nga isu ket managdaydayaw iti ulbod a didios, ken nalabit nagkammatalek kadagiti astrologo idi naaramid ti panagbibinnunot tapno masinunuo ti mainugot nga aldaw a panangdadael kadagiti Judio. (Est 3:7; kitaenyo ti BINNUNOT, PANNAKA-BUNOT.) Inyugalina “dagiti aramid ti lasag,” inannurotna ti idolatria ken espiritismo, imparangarangna ti makapapatay a gura kadagiti Judio, impakitana ti napannakkel, natangsit, ken napasindayaw nga espiritu buyogen ti napalalo nga imon ken apal iti sabsabali, nangnangruna kadagiti adipen ti Dios. (Ga 5:19-21) Ugalina ti agulbod ken mangallilaw (Est 3:8), ket nagbalin a maysa nga agkulkulmeg a takrot idi natungday dagiti gakatna ken nakondenar. (Est 7:6-8) Impakita ni Haman nga isu a mismo ket adipen ti Diablo, ti Kabusor ti Dios, sigun iti prinsipio iti Roma 6:16.