URIM KEN TUMMIM

Bambanag a naaramat a pangsigurado iti nadibinuan a pagayatan no adda dagiti saludsod a pakaseknan unay ti nasion ket agkasapulan iti sungbat manipud ken Jehova.

Kas nailanad iti Levitico 8:8, kalpasan ti panangisaad ni Moises iti pektoral ken Aaron, inkabilna ti Urim ken ti Tummim iti pektoral. Nupay ti Hebreo a preposision a naipatarus nga “iti” ket mabalin nga ipatarus nga “iti rabaw,” ti isu met laeng a sao naaramat iti Exodo 25:16 idi nadakamat ti pannakaikabil ti dua a tapi a bato iti lakasa ti tulag. (Ex 31:18) Kayat nga ibaga ti dadduma a ti Urim ken ti Tummim isu ti 12 a bato a naikabil iti pektoral. Ti mangipakita a saan nga umiso dayta ket kompleto ngaminen a pektoral ti naikapet ken Aaron bayat ti seremonia ti inagurasion ti papadi, nga adda 12 a bato a naidaiten iti dayta, ket kalpasanna naikabil iti dayta ti Urim ken Tummim. Kasta met, ti panangidilig iti Exodo 28:9, 12, 30 supiatenna ti teoria nga isu dagita ti dua nga onix a bato kadagiti pedaso a pangabaga ti efod ti nangato a padi. (Ex 28:9-14) Nabatad a sabali dagitoy.

Ti Usarda. Mapaliiw a ti Urim ken ti Tummim ket maikabil iti rabaw ti puso ni Aaron no isu “sumrek iti sanguanan ni Jehova,” awan duadua a tumukoy iti panagtakder ni Aaron iti Nasantuan sakbay ti kortina iti Kasasantuan a benneg no umuman idi ken Jehova. Ti pannakaikabilda “iti rabaw ti puso ni Aaron” kasla ipatuldona a ti Urim ken ti Tummim ket naikabil iti kupin, wenno pannakabulsa, a naaramid gapu ta nagratip ti pektoral. Naaramatda kadagiti “panangukom ti annak ti Israel” ken nausarda no agkasapulan iti sungbat manipud ken Jehova ti maysa a saludsod a pakaseknan unay dagiti panguluen ti nasion ken kalpasanna pakaseknan met ti nasion a mismo. Ni Jehova, ti Manangted-linteg iti Israel, ket mangipaay iti sungbat iti nangato a padi no ania ti umiso a dana a suroten iti aniaman a banag.​—Ex 28:30.

Idi a dimteng ken David ni Abiatar nga addaan iti efod kalpasan a nalisianna ti pannakagudas ti papadi idiay Nob a nakatayan ni amana, isu inayaban ni David tapno aramatenna ti Urim ken ti Tummim. Nalawag a daytoy ti efod ti nangato a padi.​—1Sm 22:19, 20; 23:6-15.

Nalabit Bubunoten Dagitoy. Sigun kadagiti pasamak a nailanad iti Kasuratan maipapan iti iyuuman ken Jehova babaen ti Urim ken Tummim, agparang a ti pannakaidatag ti saludsod ket masungbatan laeng iti “wen” wenno “saan,” wenno nakaab-ababa laeng ken direkta a sungbat. Iti maysa a pasamak (1Sm 28:6) Urim laeng ti nadakamat, ngem siempre kaawatan a karaman met ti Tummim.

Patien ti sumagmamano a komentarista ti Biblia a ti Urim ken ti Tummim ket bubunoten. Naawagan dagita iti “sagrado a bubunoten” iti patarus ni James Moffatt iti Exodo 28:30. Ipapan ti dadduma a tallo dagitoy, nakitikitan ti maysa iti sao a “wen,” ti maysa “saan,” ket awan ti naikitikit iti maikatlo. Mabunot dagitoy, a mangipaay iti sungbat iti naidatag a saludsod, malaksid no ti awan kitikitna ti nabunot, a no kasta ti mapasamak awan ti mainanama a sungbat. Pagarupen ti dadduma a nalabit dua a dalumpinas a bato dagita, puraw iti maysa a sikigan ken nangisit iti bangir. No maipuruak, ti agdata a dua a puraw a sikigan kaipapananna ti “wen,” ti dua a nangisit a sikigan “saan,” ket ti maysa a nangisit ken maysa a puraw kaipapananna nga awan ti sungbat. Iti maysa a pasamak, idi immuman ni Saul babaen iti padi no rebbeng nga ituloyna ti dumarup kadagiti Filisteo, awan naawatna a sungbat. Gapu ta impagarupna a maysa kadagiti tattaona ti nagbasol, isu nagpakpakaasi: “O Dios ti Israel, itdem ti Tummim!” Naala da Saul ken Jonatan manipud kadagidiay adda sadiay; kalpasan dayta, nagbibinnunotda tapno maikeddeng no siasino kadakuada a dua. Iti daytoy a salaysay, agparang a ti kiddaw nga “Itdem ti Tummim” ket saan a paset ti panagbibinnunot, nupay mabalin nga ipatuldona nga adda panagkanaig dagitoy a dua.​—1Sm 14:36-42.

Nagserbi a Namagnaig iti Pagarian ken Kinapadi. Natukoy ti Aaroniko a kinapadi iti Deuteronomio 33:8-10, a kunana: “Ti Tummimmo ken ti Urimmo kukua ti tao a nasungdo kenka.” Ti panangdakamat iti Urim ken Tummim kas kukua “ti tao a nasungdo kenka [Jehova]” nalabit tukoyenna ti kinasungdo ti tribu ni Levi (a nagtaudan ti Aaroniko a kinapadi) nga imparangarangda iti daydi pasamak a mainaig iti nabalitokan a kigaw a baka.​—Ex 32:25-29.

Nainsiriban nga impaay ni Jehova ti Urim ken ti Tummim ket inkabilna dagita iti im-ima ti nangato a padi. Gapu itoy, masapul a ti ari agpannuray unayen iti kinapadi, iti kasta maliklikan ti pannakaigabsuon ti nakaad-adu a pannakabalin iti im-ima ti ari. Daytoy ti makagapu a nasken nga agtinnulongen ti kinaari ken ti kinapadi. (Nu 27:18-21) Impakaammo ni Jehova ti pagayatanna iti Israel babaen ti naisurat a Saona, kasta met a babaen kadagiti mammadto ken babaen kadagiti tagtagainep. Ngem agparang a dagiti mammadto ken tagtagainep ket naaramat kadagiti naisangsangayan a pasamak, idinto ta ti nangato a padi nga addaan iti Urim ken iti Tummim kanayon nga adda kadagiti umili.

Nagsardengen a Maaramat idi 607 K.K.P. Sigun iti nabayagen a patpatien dagiti Judio, nagsardeng ti pannakaaramat ti Urim ken ti Tummim idi nalangalang ti Jerusalem ken nadadael ti templona idi 607 K.K.P. babaen kadagiti buyot ti Babilonia iti sidong ni Ari Nabucodonosor. (Talmud ti Babilonia, Sotah 48b) Pasingkedan daytoy dagiti mabasatayo kadagiti libro ti Esdras ken Nehemias maipapan iti Urim ken Tummim. Sadiay, adda lallaki nga agkunkuna a kaputotan ida ti papadi, ngem saanda a masarakan ti nagnaganda iti publiko a nakaipasalistaan, a dagitoy ket nabilin a saanda a mabalin ti mangan manipud iti kasasantuan a bambanag a nairanta nga agpaay iti kinapadi agingga a tumakder ti padi nga addaan iti Urim ken Tummim. Ngem awan ti nailanad a mangipakita a naaramat dagita iti dayta a tiempo, ken kalpasan daydi a gundaway saanen a tinukoy pay ti Biblia dagitoy sagrado a banag.​—Esd 2:61-63; Ne 7:63-65.

Umum-uman ken Jehova ti Dakdakkel a Nangato a Padi. Nadeskribir ni Jesu-Kristo iti surat ni Pablo kadagiti Hebreo kas naindaklan nga Ari-Padi maitunos iti kasasaad ni Melquisedec. (Heb 6:19, 20; 7:1-3) Agpada nga ik-ikutanna ti kinaari ken kinapadi. Ti napadian a trabahona ket inladawan ti trabaho ti nangato a padi ti kadaanan nga Israel. (Heb 8:3-5; 9:6-12) Kas Nangato a Padi, naipabiang iti im-imana ti isuamin a panangukom iti sangatauan. (Jn 5:22) Gapuna, indeklara ni Jesus idi adda ditoy daga: “Ti bambanag a sawek kadakayo saanko a sawen iti bukodko a parnuay; ngem ti Ama nga agtalinaed a naikaykaysa kaniak ar-aramidenna dagiti trabahona” (Jn 14:10) ken, “Awan ti aramidek iti bukodko a nakem; no di ket kas iti insuro kaniak ni Ama sawek dagitoy a banag.” (Jn 8:28) Kasta met, kinunana: “No mangukomak, ti panangukomko napudno, agsipud ta saanak nga agmaymaysa, no di ket ti Ama a nangibaon kaniak adda kaniak.” (Jn 8:16) Pudno unay nga iti naitan-ok a nailangitan a saadna, naan-anayen kas nangato a Padi iti agnanayon, agtultuloy latta nga agpaspasakup iti Amana, nga agpapaiwanwan kenkuana iti panangukomna.​—Heb 7:28; idiligyo ti 1Co 11:3; 15:27, 28.