INAUNA

Ti inauna kangrunaanna nga isu ti kalakayan nga anak ti ama (imbes a ti inauna ti ina), ti rugi ti pannakabalin ti ama nga agpaadu (De 21:17); kasta met, ti damo a lalaki nga anak dagiti animal, no dadduma maawagan kas “inauna.”​—Ge 4:4.

Manipud kadagiti nagkauna unay a tiempo nagikut ti inauna nga anak a lalaki iti nadayaw a saad iti pamilia ken isu ti simmuno iti kinaulo iti sangakabbalayan. Nagtawid iti mamindua a bingay iti sanikua ti ama. (De 21:17) Ni Ruben pinagtugaw ni Jose iti panganan maitunos iti kalinteganna kas inauna. (Ge 43:33) Ngem ti Biblia saanna a kanayon a padayawan ti inauna babaen ti panangilistana iti annak maitunos iti pannakayanakda. Masansan nga umuna a nailista ti kalalatakan wenno ti kamamatalekan kadagiti annak imbes nga iti inauna.​—Ge 6:10; 1Cr 1:28; idiligyo ti Ge 11:26, 32; 12:4; kitaenyo ti KALINTEGAN ITI PANNAKAYANAK; TAWID.

Naipaayan ti inauna iti kalalainganna a pannakaitampok idi tiempo nga inispal ni Jehova ti ilina manipud pannakaadipen idiay Egipto. Kadagiti Egipcio, dagiti inauna ket naidedikar kas sagrado iti dios-init a ni Amon-Ra, ti naipagarup a manangtaginayon iti amin nga inauna. Ti impagteng ni Jehova kadagiti Egipcio a maikasangapulo a saplit ket nangibabain iti daytoy a dios ken nangipalgak iti saanna a pannakabael a mangsalaknib kadagiti inauna. Babaen ti panagtulnog kadagiti pammilin ti Dios maipapan iti panangparti iti kordero ken iti panangiwarsi iti dara dayta kadagiti bautek ken makinngato a paset ti ruangan dagiti balayda, dagiti Israelita saanda a napukaw dagiti inaunada ken patay, idinto ta ti amin nga inauna dagiti Egipcio, agpada ti tao ken animal, ket napapatay. (Ex 12:21-23, 28, 29) Nabatad a ti inauna nga anak a lalaki ti tunggal sangakabbalayan ti matuktukoy iti kaaduan a kaso imbes a ti ulo ti sangakabbalayan, uray no isu koma ket inauna. Ni Faraon a mismo ket nalabit inauna ngem nupay kasta saan a nakettel ti biagna. Nupay kasta, mabalin a saan a tunggal sangakabbalayan dagiti Egipcio addaan iti literal nga inauna nga anak a lalaki (ta mabalin a ti agassawa awanan anak wenno natayen ti inauna nga anak a lalaki), ken maigapu iti sasao iti Exodo 12:30 nga, “awan idi ti balay nga awanan iti maysa a natay,” mabalin a nairaman a nadadael daydiay kangrunaan iti balay nga agak-akem iti saad kas inauna.

Yantangay ti inauna nga annak a lallaki kadagiti Israelita isuda dagidiay nakalinia nga agbalin nga ul-ulo ti nadumaduma a sangakabbalayan, inrepresentarda ti intero a nasion. Iti kinapudnona, tinukoy ni Jehova ti intero a nasion kas ‘inaunana,’ yantangay dayta ti inauna a nasionna gapu iti Abrahamiko a tulag. (Ex 4:22) Gapu iti panangtaginayonna kadagiti biagda, imbilin ni Jehova a “ti tunggal lalaki nga inauna a mangilukat iti tunggal aanakan iti annak ti Israel, kadagiti tattao ken an-animal,” masantipikar kenkuana. (Ex 13:2) Gapuna, ti inauna nga annak a lallaki ket naikeddeng nga agpaay iti Dios.

Idi agangay innala ni Jehova dagiti lallaki a Levita, nabatad a malaksid iti 300 nga inauna a Levita (idiligyo ti Nu 3:21, 22, 27, 28, 33, 34 iti Nu 3:39), a sandi ti inauna nga annak a lallaki ti Israel, manipud kadagidiay maysa a bulanna ken agpangato. Ti gatad ti subbot a lima a siklo ($11) kasapulan idi a maibayad ken Aaron ken iti annakna maipaay iti tunggal maysa kadagiti 273 a surok dagiti Levita. Kasta met, innala ni Jehova ti naamo nga an-animal dagiti Levita kas sandi dagiti inauna a naamo nga an-animal ti dadduma a tribu. (Nu 3:40-48) Manipud iti dayta a tiempo ken agpatpatuloy, kalpasan ti periodo ti kinarugit ti ina, ti inauna nga anak a lalaki masapul a maidatag ken Jehova idiay tabernakulo wenno templo ket masubbot babaen ti panangbayad iti napattapatta a pateg maipaay kadagidiay manipud maysa a bulanda agingga iti lima a tawen, “lima a siklo a pirak iti siklo ti nasantuan a disso.”​—Le 12:1-3; 27:6; Nu 18:15, 16.

Dagiti inauna a kalakian ti nadalus nga an-animal, kas iti toro, kordero, wenno kalding, saan idi a susubboten. Ti kasta a toro saan a pagtrabahuen, saan met a mapukisan ti kordero. Imbes ketdi, maidatagda idi ken Jehova kas sakripisio idiay tabernakulo wenno templo iti maikawalo nga aldaw kalpasan ti pannakayanak. (Ex 22:30; Nu 18:17; De 15:19, 20) Nupay kasta, no adda dakes a pilaw ti animal, saan a maisakripisio ken Jehova no di ket kanen iti lugar a pagnanaedan ti maysa.​—De 15:21-23.

Ti inauna ti asno, maysa a narugit nga animal, saan a mabalin nga idatag kas sakripisio ket, ngarud, masubbot, wenno magatang a mabawi, babaen ti panangisandi iti karnero. Ta no saan, marung-o ti tengngedna, yantangay kukua dayta ni Jehova ket saan nga usaren ti tao. (Ex 13:12, 13; 34:19, 20) Nupay kasta, mabasa iti Levitico 27:27: “Ket no kadagiti narugit nga animal dayta ken masapul a subbotenna sigun iti napattapatta a pateg, masapul ngarud a mangted iti apagkalima dayta a mainayon iti dayta. Ngem no saan a magatang a mabawi, rebbeng ngarud a mailako sigun iti napattapatta a pateg.” Ti sumagmamano a komentarista matmatanda daytoy a teksto kas panangbalbaliw iti pagannurotan maipapan iti panangsubbot iti asno. Nupay kasta, nalawag a sabali a banag ti salsalaysayen ti Levitico 27:27. Imbes a tukoyenna ti narugit nga animal, kas iti asno, ti sasao a “no kadagiti narugit nga animal” mabalin nga ipasimudaagna ti maysa nga animal a narugit iti anag a saan a maitutop nga isakripisio agsipud ta adda pakapilawanna.

Apay a ni Jehova tukoyenna ni “David nga adipenko” kas inauna, idinto ta ni David saan nga inauna nga anak?

Iti Salmo 89 ni Jehova tukoyenna ni “David nga adipenko” ken repasuenna ti naaramid kenkuana a tulag maipaay iti pagarian. Iti tengnga daytoy isu ti sasao a: “Siak isaadkonto kas inauna, ti kangatuan iti ar-ari ti daga.” (Sal 89:20, 27) Ni David ket saan nga inauna nga anak. (1Cr 2:13-15) Gapuna agparang a ni Jehova naimpadtuan a tuktukoyenna daydiay inladawan ni David, ti mismo nga “inauna” nga Anak ti Dios idiay langit a kenkuana ipaayna ti kinaari a natantan-ok ngem iti kinaari ti asinoman a natauan nga agturay.​—Idiligyo ti Eze 34:24, a sadiay nadakamat ti Mesias kas “adipenko a David.”

Naipakita ni Jesu-Kristo kas “inauna ti isuamin a parsua” kasta met a kas “inauna manipud kadagiti natay”​—saan laeng a naisalsalumina unay no mainaig kadagidiay naparsua wenno kadagidiay napagungar no di ket daydiay kaunaan nga aktual a naparsua ken kaunaan a napagungar manipud kadagiti natay nga agturong iti awan patinggana a biag. (Col 1:15, 18; Apo 1:5; 3:14) Ditoy daga, isu ti inauna nga anak ni Maria ken naidatag idiay templo maitunos iti linteg ni Jehova. (Lu 2:7, 22, 23) Agsao ni apostol Pablo maipapan kadagiti pasurot ni Jesu-Kristo a naipasalista iti langlangit kas ti “kongregasion dagiti inauna,” dagidiay kaunaan nga inawat ti Dios kas annak maibatay iti pammatida iti sakripisio ni Jesus ken kaunaan kadagiti pasurot ni Kristo a mapagungar a saan a pulos matayen.​—Heb 12:23.

Iti Job 18:13 ti sasao nga “inauna ni patay” naaramat a mangipasimudaag iti kakaruan unay kadagiti sagubanit.