PAGKUKUNA A PROVERBIO
Ti Hebreo a termino a naipatarus a “pagkukuna a proverbio” wenno “proverbio nga ebkas” (ma·shalʹ) gagangay a maipagarup a nagtaud iti sao a kaipapananna ti “maipadis” wenno “mayasping” (Sal 49:12), ket pudno nga agaramat iti panangipadis wenno panangyasping ti adu a pagkukuna a proverbio. Ti termino a “pagkukuna a proverbio” ket inaig ti sumagmamano nga eskolar iti Hebreo a berbo a kaipapananna ti “mangituray”; gapuna no dadduma maipagarup dayta kas sasao ti maysa nga agturay, sasao nga addaan bileg, wenno sasao a mangipasimudaag iti nalalaing a panagpanunot. Mayataday iti daytoy a panangmatmat ti kasasaad ni Ari Solomon, a nagdindinamag gapu iti siribna, ta makapagsao iti 3,000 a proverbio ken nangilanad iti adu kadagitoy a pagkukuna a proverbio.—1Ar 4:32.
Adda idi dagiti nalatak wenno masansan a maar-aramat a sasao dagiti Israelita a napnuan iti kaipapanan gapu iti agdama idi a kasasaadda. Kaaduanna nga abbaba dagitoy a pagkukuna a proverbio. (1Sm 10:12) Nupay kasta, saan nga amin ket mangipampamatmat iti umiso a kapanunotan ken adda sumagmamano nga espesipiko a sinupiat ni Jehova.—Eze 12:22, 23; 18:2, 3.
Adda dagiti pagkukuna a nagbalin a kadawyan a panguyaw wenno pangumsi iti maysa nga ili. (Hab 2:6) No aramatenda iti kasta a pamay-an, maikuna metten a “pagkukuna a proverbio” daydiay um-umsienda a tao wenno awan biagna a banag. Gapuna napakdaaran dagiti Israelita a no saanda nga umimdeng ken Jehova ken saanda nga agtulnog iti bilbilinna, isuda a mismo ken ti temploda ket agbalin a pagkukuna a proverbio iti tengnga ti nasnasion. (De 28:15, 37; 1Ar 9:7; 2Cr 7:20) Nalawag nga ipasimudaag ti Biblia babaen kadagiti dinakamatna pay a sasao no kasano a namatmatan ti maysa a nasion a nagbalin a pagkukuna a proverbio, a mangipakita nga agbalin ti Israel a maum-umsi, mauy-uyaw, mapagang-angawan, maipababa, ken malalais. (Sal 44:13-15; Jer 24:9) Iti kasta, dagiti tattao a nagbalin a pagkukuna a proverbio ket ikankanta dagiti managinum iti makabartek nga inumen ken tutupraan ti sabali a tattao ti rupada. (Sal 69:11, 12; Job 17:6) Nalawag, nakababain unay ti maysa a nagbalin a pagkukuna a proverbio.
Saan nga amin a pagkukuna a proverbio ket naisawang iti maysa wenno dua laeng nga ababa ken nabagas a sasao. Nailanad iti Isaias kapitulo 14 ti nalawa ti saklawna a pagkukuna a proverbio, a silalawag nga inladawanna dagiti makadidigra nga epekto ti panagpannakkel ti ari ti Babilonia ken nagaramat kadagiti mayanatup a panangyasping. Uyawenna buyogen ti nasakit a pananglais daydiay nangipagarup iti bagina kas “agsilsilnag, anak ti bannawag.”
No ti panangipadis wenno panangyasping a linaon ti maysa a pagkukuna a proverbio ket saan a dagus a maawatan wenno makariro, maawagan met dayta iti burburtia. (Sal 78:2) Kasta daydiay naipaltiing nga ibaga ni Ezequiel iti Israel, nga impadisna ti mapasamak iti nasion mainaig iti Babilonia ken Egipto iti maysa a puon ti ubas nga immula ti maysa nga agila ngem idi agangay sibibisin a nagpatulong iti sabali nga agila.—Eze 17:2-18.
Nayebkas kas daniw ti sumagmamano a proverbio a sasao, kas kadagidiay proverbio a sasao ni Job. (Job 27:1; 29:1) Dagiti naipaltiing ken Job nga iyebkasna a kapanunotan ket saan a kas kadagiti kaaduan a proverbio a nakaab-ababa, no di ket naputar kas makaisuro unay a dandaniw nga aduan iti piguratibo a sasao.
Ti Dios impaisawangna ken Balaam ti agsasaruno a proverbio a sasao, ket nailanad met dagitoy kas daniw. (Nu 23:7, 18; 24:3, 15, 20, 21, 23) Imbes a laisen ni Balaam ti Israel kadagiti insawangna a proverbio a sasao, ‘binendisionanna dayta iti kasta unay,’ nupay nangipadto met iti didigra a dumteng iti dadduma nga il-ili. (Nu 23:11) Naibilang a proverbio dagitoy saan a gapu ta adu ti nangdagdagullit iti sinao ni Balaam wenno gapu ta abbaba a sasao ti kinasirib ti imbagana. Imbes ketdi, naawagan dagitoy iti proverbio a sasao gapu ta nabileg ken nabagas ti sasaona, agraman ti panagaramatna iti nagduduma a panamagpadis wenno panamagasping iti sumagmamano a sasao nga insawangna.