SUBAD

Banag a naited wenno naawat maipaay a kaibatogan dagiti serbisio, pukaw, wenno pannakadangran. Ti Hebreo a berbo a naipatarus nga “agsubad” (sha·lemʹ) ket nainaig iti sha·lohmʹ, kaipapananna ti “talna.” (Ex 21:36; 1Ar 5:12) Gapuna, ti berbo ipasimudaagna ti pannakaisubli ti talna babaen ti panagbayad wenno panagipulang. Iti sidong ti Linteg a naited iti Israel babaen ken Moises, nakalikaguman ti subad no adda pannakadangran wenno pukaw mainaig iti aniaman a tay-ak ti natauan a relasion. Kasapulan met ti panagsubad maipaay iti trabaho a naaramidan wenno dagiti serbisio a naipaay. Dagiti patangtangdanan a trabahador, pakairamanan dagiti Israelita, ganggannaet nga agnanaed, wenno sabsabali pay, ket mabayadan dagiti tangdanda iti isu met laeng nga aldaw.​—Le 19:13; De 24:14, 15.

Dagiti Pannakadangran iti Tattao. Iti maysa a riri, daydiay nangdangran iti sabali babaen ti panangkabilna kenkuana nakalikaguman nga agsubad kenkuana maipaay iti tiempo a napukaw iti trabaho, agingga a naan-anay a mapaimbag dayta a tao.​—Ex 21:18, 19.

No, bayat ti panagdangadang dagiti tattao, adda nadangran a masikog a babai wenno ‘rimmuar’ ti anakna wenno annakna, ngem awan napasamak a makapapatay nga aksidente, ti nakabasol a tao mamulta sigun iti ipatay kenkuana ti makinkukua iti babai. (No kas pagarigan aglablabes ti dawaten ti asawa a lalaki, dagiti ukom ti mangikeddeng iti gatad a mabayadan.)​—Ex 21:22.

No ti maysa a toro ugalina ti sumangdo ket ti makinkukua iti dayta napakdaaranen iti daytoy a banag ngem saanna nga inaywanan ti animal, ngarud no mapasamak a sinangdona ti maysa nga adipen agingga a natay, ti apo ti adipen umawat idi iti 30-siklo ($66) a subad manipud iti makinkukua iti toro. Sigun kadagiti Judio a komentarista, nagaplikar daytoy kadagiti ganggannaet nga adipen, saan a kadagiti Hebreo. No ti toro sinangdona ti maysa a siwayawaya a tao, mapapatay idi ti makinkukua. Nupay kasta, no ti dadduma pay a kasasaad ipasimudaagda a nalaglag-an a pannusa ti makalikaguman sigun iti panangmatmat dagiti ukom, mabalin a maipatay kenkuana ti maysa a subbot. Iti kasta a kaso, ti makinkukua iti sumangdo a toro masapul a bayadanna ti aniaman a gatad nga ipatay dagiti ukom. Kanayonanna pay, ti toro agbalin a pukaw ti makinkukua, ta naubor dayta agingga a natay. Saan a mabalin a kanen ti lasag dayta. (Ex 21:28-32) Daytoy a linteg nabatad a nagaplikar met iti kaso ti dadduma pay nga animal a mabalin a pakaigapuan dagiti sugat nga ipatay.

No ti maysa a lalaki inallilawna ti maysa a di naitulag a birhen, kasapulan idi nga alaenna dayta kas asawana; uray no sititibker nga agkedked ti ama a mangited iti babai kenkuana, kasapulan a bayadanna iti ama ti babai ti panggatang a gatad maipaay kadagiti birhen (50 a siklo; $110), ti kadawyan a sab-ong, agsipud ta masubadan itan ti nakissayan a gatadna kas nobia.​—Ex 22:16, 17; De 22:28, 29.

Panangpardaya. No ti maysa a lalaki siuulbod nga akusarenna ti asawana kas siaallilaw a nangikuna nga isu birhen idi tiempo ti panagasawa, ti lalaki nakalikaguman nga agbayad iti ama ti babai iti napamindua a gatad maipaay kadagiti birhen (2 × 50 a siklo; $220) gapu ta nangpataud iti dakes a nagan iti maysa a birhen ti Israel.​—De 22:13-19.

Ti maysa a kita ti subad adda met nakainaiganna iti kaso ti maysa a lalaki a siuulbod a mangpabpabasol iti asawana iti di kinamatalek. No pudno dagiti pammabasol, aglak-am idi ti babai iti panagrunot ti kamkamengna a nainaig iti panagpaadu, a mapukawna ti pribilehio a panagipasngay iti anak, idinto ta no masarakan nga awanan basol, ti asawana nakalikaguman a pagsikogenna ti babai. Iti kasta mabendisionan iti anak.​—Nu 5:11-15, 22, 28.

Panagtakaw. Ti Linteg linapdanna ti panagtakaw. Maipapan iti mannanakaw, mabasa iti dayta: “Isu agsubad a di bumurong. No awanan, ngarud masapul nga isu mailako maipaay iti bambanag a tinakawna. No di bumiddut nga iti imana adda masarakan a tinakaw, manipud iti toro agingga iti asno ken agingga iti karnero, a sibibiag, isu agsubad iti mamindua.” Daytoy ramanenna ti kuarta wenno dadduma pay nga aruaten kasta met ti an-animal. No ti mannanakaw pinartina ti natakaw nga animal wenno inlakona dayta, kasapulan ngarud nga agsubad iti nadagdagsen: maipaay iti maysa a toro, masubadan iti lima manipud iti pangen, ket maipaay iti maysa a karnero, masubadan iti uppat manipud iti arban. (Ex 22:1, 3, 4, 7) Daytoy a linteg nagpaay a pangsalaknib ken pangsubad iti biktima, ket dayta ti namagtrabaho iti mannanakaw tapno mabayadanna ti naaramidanna a krimen, imbes nga agtugaw iti pagbaludan kas pinansial a dadagsen ti komunidad, a ti biktima saan a masubadan ti pukawna.

Dagiti Pannakadangran ken Pannakadadael Dagiti Sanikua. Ti tao a nangpapatay iti animal ti sabali nakalikaguman a bayadanna dayta. (Le 24:18, 21) No ti maysa a toro pinapatayna ti sabali a toro, mailako daydiay sibibiag, ket agpadpada a ti gatad dayta ken ti natay nga animal patas a mabingay kadagiti makinkukua kadagita. Nupay kasta, no ti toro pagaammo a nadamsak, ti makinkukua subadanna idi ti sabali a tao babaen ti panangitedna kenkuana iti sibibiag a toro ken panangalana iti natay ken, ngarud, daydiay basbassit ti pategna.​—Ex 21:35, 36.

Ti kasayaatan manipud iti bukod a talon wenno kaubasan ti maysa ket maited idi kas subad gapu iti dadael a naaramidan ti panagbasakbasak ken panagarab ti maysa nga animal iti talon ti sabali a tao. No ti maysa nangpasged iti apuy a nagkayamkam iti talon ti sabali a tao ket nangparnuay iti dadael, patas idi ti pannakasubad ti makinkukua. Ti nadagdagsen a panangukom maipaay iti dadael a gapuanan ti agbasakbasak nga animal ket gapu ta dagiti animal nalaklaka ida a mamedmedan ngem ti apuy, kasta met a gapu ta ti agar-arab nga animal di nainkalintegan nga immawaten iti gunggona kas maysa a mannanakaw; gapuna, nakalikaguman ti nasursurok pay ngem patas a subad.​—Ex 22:5, 6.

Dagiti Panangitalek. No ti al-alikamen wenno sansanikua naibati iti sabali a tao maipaay iti pannakaidulin ket natakaw bayat dayta a tiempo, ti mannanakaw, no masarakan, masapul nga ipaayna ti kadawyan a mamindua a panagsubad. Ti kuarta wenno ar-aruaten a naibati iti maysa a tao saan idi a kasapulan a maipaayan iti naisangsangayan a panangaywan no di ket maidulin iti natalged a lugar. Iti kaso ti maysa a naamo nga animal a naaywanan maipaay iti sabali a tao, daydiay mangay-aywan iti animal (nakaitalkan) aramidenna ti panangaywan a kas iti panangaywanna iti arbanna. Dagiti kasta a nakaitalkan gagangay a nabayadan maipaay iti taraon a kasapulan dagiti animal, ket no dadduma nalabit nabayadanda met maipaay iti kanayonan a pakaringgoran a patauden ti panangaywanna kadagiti animal. No ti maysa nga animal natay lattan, rinangrangkay ti atap nga animal, wenno innala ti buyot dagiti tulisan, ti nakaitalkan ket siwayawaya manipud pannakababalaw. Saanna a malapdan ti kasta a pukaw. Mabalin a mapasamak daytoy kadagiti bukodna nga animal, ngem no natakaw dayta (babaen iti tao a nalapdan koma ti nakaitalkan, wenno gapu iti kinaliwayna), ti nakaitalkan manungsungbat ket nakalikaguman nga agsubad.​—Ex 22:7-13; kitaenyo ti Ge 31:38-42.

Ti tao a bimmulod iti animal iti sabali a tao maipaay iti bukodna a panangusar kasapulan nga agsubad iti aniaman a nadadael. (Ex 22:14) No kadua dayta ti makinkukua, saan a nakalikaguman ti subad, maibatay iti prinsipio a ti indibidual bantayanna ti bukodna a sanikua. No dayta ket inabangan a banag, ti makinkukua ibaklayna ti pukaw agsipud ta mainanama nga inkabilanganna ti risgo a kakuykuyog ti panangikeddeng iti gatad ti abang.​—Ex 22:15.