SAMUEL, DAGITI LIBRO TI
Dua a libro ti Hebreo a Kasuratan a mabalbalin a saan a nabingay iti orihinal a Hebreo a kanon. Ti mangipasimudaag iti daytoy isu ti maysa a komento iti Masora a mangipakpakita a ti sasao iti Umuna a Samuel, kapitulo 28 (maysa kadagiti pangserra a kapitulo ti Umuna a Samuel), ket adda iti tengnga ti libro.
Dagiti Mannurat ken Tiempo a Nasaklaw. Sigun iti nabayagen a patpatien dagiti Judio, ni Samuel ti nangisurat iti umuna a paset ti libro, ket da Natan ken Gad ti nangisurat iti nabatbati a benneg. Iti 1 Cronicas 29:29, napatalgedan a dagitoy a tallo a mammadto ti nagsurat. Ilanad ti libro a mismo: “Nagsao ni Samuel kadagiti umili maipapan iti nainkalintegan a karbengan ti kinaari ket insuratna iti maysa a libro ket inkabilna iti sango ni Jehova.” (1Sm 10:25) Nupay kasta, maibatay iti 1 Samuel 27:6, a sadiay natukoy ti “ar-ari ti Juda,” ti adu nga eskolar ikabilda ti maudi a pannakagupgop dagiti libro ti Samuel iti maysa a tiempo kalpasan a naadda ti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel. No ti sasao nga “ar-ari ti Juda” tumukoy laeng kadagiti ar-ari ti dua-tribu a pagarian iti Juda, ipakita daytoy a sabali la ketdi a tao ti nanggupgop kadagiti surat da Samuel, Natan, ken Gad ken nangyurnos kadagita iti pinal a pormada. Iti sabali a bangir, no ti “ar-ari ti Juda” kaipapananna laeng ti ar-ari manipud tribu ni Juda, mabalin a ni Natan ti nangilanad kadagitoy a sasao, yantangay nagbiag iti sidong ti panagturay ti dua nga ar-ari ti Juda, da David ken Solomon.—1Ar 1:32-34; 2Cr 9:29.
Ni Anna ken ti maysa a di nainaganan a “lalaki ti Dios” inaramatda ti sasao nga “ari” ken “daydiay napulotan” adu a tawen sakbay a ti maysa nga ari aktual a nagturay iti Israel. Daytoy saanna a suportaran ti argumento ti sumagmamano a tattao a dagitoy a teksto ket napetsaan iti maysa a periodo a naladladaw ngem iti naipasimudaag iti libro. (1Sm 2:10, 35) Ti kapanunotan maipapan iti maysa a masanguanan nga ari ket saan a pulos karkarna kadagiti Hebreo. Kas ipamatmat ti kari ti Dios maipapan ken Sara nga inapo dagiti Israelita, agtaud kenkuana ti “ar-ari dagiti ili.” (Ge 17:16) Kasta met, ti padto ni Jacob idi matmatayen (Ge 49:10), ti naimpadtuan a sasao ni Balaam (Nu 24:17), ken ti Mosaiko a Linteg (De 17:14-18) impatuldoda ti tiempo inton maaddaan dagiti Israelita iti ari.
Ti salaysay iti pakasaritaan a linaon ti dua a libro ti Samuel mangrugi iti tiempo ni Nangato a Padi nga Eli ket agngudo iti paspasamak manipud panagturay ni David. Saklawenna ngarud ti maysa a periodo nga aganay a 140 a tawen (a. 1180-a. 1040 K.K.P.). Yantangay iti rekord saan a nadakamat ti ipapatay ni David, ti salaysay (mabalbalin a saan a nairaman dagiti kanayonan bayat ti pannakaurnosna) nalabit nakompleto idi agarup 1040 K.K.P.
Kinaumiso. Naan-anay a naipasdek ti kinaumiso ti salaysay a linaon dagiti libro ti Samuel. Ni Kristo Jesus a mismo, idi supsupiatenna ti argumento nga imbangon dagiti Fariseo, dinakamatna ti pasamak a nailanad iti 1 Samuel 21:3-6 maipapan iti panangawat ni David iti tinapay ti pamarang manipud ken Ahimelec a padi. (Mt 12:1-4) Iti sinagoga ti Antioquia idiay Pisidia, nagadaw ni apostol Pablo manipud 1 Samuel 13:14 bayat a rinepasona iti ababa dagiti pasamak manipud pakasaritaan ti Israel. (Ara 13:20-22) Daytoy nga apostol, iti suratna kadagiti taga Roma, nagaramat iti sasao manipud iti salmo ni David, a dayta a teksto ket masarakan agpadpada iti 2 Samuel 22:50 ken Salmo 18:49, tapno paneknekanna a ti ministerio ni Kristo kadagiti Judio pinatalgedanna dagiti kari ti Dios ket nangipaay iti pangibatayan tapno dagiti di Judio “maidaydayawda ti Dios gapu iti asina.” (Ro 15:8, 9) Ti sasao ni Jehova ken David iti 2 Samuel 7:14 naadaw ken nayaplikar ken Kristo Jesus iti Hebreo 1:5, ngarud mangipakita a nagserbi ni David kas naimpadtuan a katulad ti Mesias.
Nakaskasdaaw met ti kinaprangka ti rekord. Ibutaktakna dagiti dakes nga aramid ti napadian a balay ni Eli (1Sm 2:12-17, 22-25), ti kinarinuker ti annak ni Samuel (1Sm 8:1-3), ken dagiti basol ni Ari David ken parparikut iti pamiliana (2Sm 11:2-15; 13:1-22; 15:13, 14; 24:10).
Ti sabali pay a pammaneknek iti kinaumiso ti salaysay isu ti pannakatungpal dagiti padto. Mainaig dagitoy iti panagkiddaw ti Israel iti maysa nga ari (De 17:14; 1Sm 8:5), pananglaksid ni Jehova iti balay ni Eli (1Sm 2:31; 3:12-14; 1Ar 2:27), ken panagtultuloy ti kinaari iti linia ni David (2Sm 7:16; Jer 33:17; Eze 21:25-27; Mt 1:1; Lu 1:32, 33).
Ti rekord ket naan-anay a tumunos iti dadduma pay a paset ti Kasuratan. Nangnangruna a nakadkadlaw daytoy no sukimaten dagiti salmo, nga adu kadagita ti lawlawagan ti linaon dagiti libro ti Samuel. Ti kasasaad iti Salmo 59 ket naibatay iti panangibaon ni Ari Saul kadagiti mensahero a mangbantay iti balay ni David tapno isu papatayenda. (1Sm 19:11) Dagiti kapadasan ni David idiay Gat, a sadiay inlimlimona ti kinasimbengna tapno malisianna ti ipapatay, ket naiparipirip iti Salmo 34 ken 56. (1Sm 21:10-15; nabatad a ti nagan nga Abimelec nga agparang iti paulo ti Salmo 34 ket mamatmatan kas titulo maipaay ken Ari Aquis.) Ti Salmo 142 mabalin nga iyanninawna ti pampanunot ni David bayat nga aglemlemmeng maigapu ken Saul iti rukib ti Adullam (1Sm 22:1) wenno iti rukib iti Let-ang ti En-gedi. (1Sm 24:1, 3) Nalabit kastoy met ti kasasaad iti Salmo 57. Nupay kasta, no maidilig ti Salmo 57:6 iti 1 Samuel 24:2-4, agparang nga ad-adda a mayanatup ti rukib iti Let-ang ti En-gedi, ta sadiay arigna a natnag ni Saul iti abut a kinalina agpaay ken David. Ti Salmo 52 tumukoy iti panangipakaammo ni Doeg ken Saul ti maipapan iti pannakilangen ni David ken Ahimelec. (1Sm 22:9, 10) Ti tignay dagiti Zifeo iti panangipalgakda ken Ari Saul iti ayan ni David ket nagpaay a pakaibatayan ti Salmo 54. (1Sm 23:19) Agparang nga iparipirip ti Salmo 2 dagiti gandat nga inaramid dagiti Filisteo tapno maikkat ni David kas ari kalpasan ti panangalana iti salindeg ti Sion. (2Sm 5:17-25) Ti kasasaad maipaay iti Salmo 60 isu ti pannakiriri kadagiti Edomita bayat ti pannakigubat ken Hadadezer. (2Sm 8:3, 13, 14) Ti Salmo 51 ket maysa a kararag ni David, nga agdawdawat iti pannakapakawan gapu iti panagbasolna mainaig ken Bat-seba. (2Sm 11:2-15; 12:1-14) Ti panagtalaw ni David manipud ken Absalom nagpaay a pakaibatayan ti Salmo 3. (2Sm 15:12-17, 30) Ti Salmo 7 mabalbalin a naibatay iti kasasaad idi a ni Simei inlunodna ni David. (2Sm 16:5-8) Mabalin nga iparipirip ti Salmo 30 ti paspasamak mainaig iti panangipatakder ni David iti maysa nga altar iti pagirikan ni Arauna. (2Sm 24:15-25) Ti Salmo 18 ket pumadpada iti 2 Samuel 22 ken tumukoy iti panangispal ni Jehova ken David manipud ken Saul ken iti dadduma pay a kabusor.
Paspaset nga Awan iti Griego a “Septuagint.” Ti 1 Samuel 17:12-31, 55–18:6a saan nga agparang iti Griego a Septuagint kas adda iti Vatican Manuscript No. 1209. Ngarud, impapan ti adu nga eskolar a dagiti nalibtawan isu dagiti kanayonan iti Hebreo a teksto idi agangay. Daytoy a panangmatmat ket supiaten da C. F. Keil ken F. Delitzsch, a kinunada: “Ti kapanunotan, a dagiti paset a makukuestionar ket panangiballaet laeng a nakastrek iti teksto, saan a masuportaran maibatay iti autoridad laeng ti bersion ti Septuagint; yantangay nabatad iti asinoman a ti panaglibtaw wenno panagnayon lattan ket kabukbukodan a pangngeddeng dagiti managipatarus iti daytoy a bersion.”—Commentary on the Old Testament, 1973, Tomo II, 1 Samuel, p. 177, ftn.
No mabalin a piho a maipasdek nga adda dagiti aktual a panaggigidiat iti nagbaetan dagiti nalibtawan a paset ken ti dadduma pay a paset ti libro, nainkalintegan koma a pagduaduaan ti kinaumiso ti 1 Samuel 17:12-31, 55–18:6a. Ti panamagdilig iti 1 Samuel 16:18-23 ken 1 Samuel 17:55-58 ipanayagna ti kasla panagsimparat, ta iti naud-udi a teksto nailadawan ni Saul kas agim-imtuod maipapan iti kinasiasino ti bukodna a musikero iti palasio ken agaw-awit iti armasna, ni David. Nupay kasta, maimutektekan koma a ti immun-una a pannakadeskribir ni David kas “maysa a maingel, nabileg a lalaki ken maysa a lalaki ti gubat” ket mabalin a naibatay iti natured nga ar-aramidna iti panagmaymaysana a nangpapatay iti maysa a leon ken maysa nga oso tapno ispalenna dagiti karnero ni amana. (1Sm 16:18; 17:34-36) Kasta met, saan a dakamaten ti Kasuratan nga aktual a nagserbi ni David iti pagbabakalan kas agaw-awit iti armas ni Saul sakbay a pinatayna ni Goliat. Ti kiddaw ni Saul ken Jesse ket: “Bay-am ni David, pangngaasim, nga agtultuloy nga agserbi kaniak, ta nakasarak iti pabor kadagiti matak.” (1Sm 16:22) Daytoy a kiddaw saanna nga ikkaten ti posibilidad nga idi agangay ni Saul pinalubosanna ni David nga agsubli idiay Betlehem iti kasta ipaspastoran ni David ti arban ni amana idi bimtak ti pannakigubat kadagiti Filisteo.
Maipapan iti saludsod ni Saul a, “Makin-anak iti ubing, Abner?” kinuna ti kadakdakamat a komentario (p. 178, ftn.): “Uray pay no saan koma a maseknan idi ni Abner maipapan iti kapuonan ti umaarpa ni Saul, ni Saul a mismo saanna la ketdi a nalipatan a ni David ket anak ti Betlehemita a ni Jesse. Ngem ad-adu pay ti ipasimudaag ti saludsod ni Saul. Saan laeng a ti nagan ti ama ni David ti kayatna a maammuan, no di ket no ania nga agpayso a kita ti tao ti ama ti maysa nga agtutubo nga agik-ikut iti tured a mangibanag iti nakaskasdaaw unay a bannuar nga aramid; ket naibangon ti saludsod saan laeng a tapno saannan a pagbuisen ti balay ni David kas gunggona a naikari maipaay iti pannakaparmek ni Goliat (ber. 25), no di ket mabalbalin unay a tapno maisinggalutna ti kasta a tao iti palasiona, yantangay maibatay iti kinatured ken kinamaingel ti anak, impapanna nga adda met iti ama dagita nga umasping a kualidad. Pudno nga insungbat laeng ni David, ‘Ti anak ti adipenmo a ni Jesse a taga Betlehem;’ ngem manipud iti sasao iti kap. xviii. 1, ‘idi nalpasen a makisao ken Saul,’ nakabatbatad a ni Saul nakisarita pay ken David maipapan iti ar-aramid ti pamiliana, yantangay ti mismo a sasao ipasimudaagda ti napaut a panagsinnarita.” (Maipaay iti dadduma pay a pagarigan a sadiay ti “siasino” ramanenna ti ad-adda pay ngem iti pannakaammo laeng iti nagan ti maysa a persona, kitaenyo ti Ex 5:2; 1Sm 25:10.)
Gapuna adda naimbag a rason a ti 1 Samuel 17:12-31, 1Sa 1755–18:6a maibilang kas paset ti orihinal a teksto.
[Kahon iti panid 1093]
DAGITI TAMPOK TI UMUNA A SAMUEL
Rekord maipapan iti panangrugi ti kinaari iti Israel, a mangipagpaganetget iti panagtulnog ken Jehova
Insurat da Samuel, Natan, ken Gad; ti Umuna a Samuel saklawenna ti tiempo manipud pannakaipasngay ni Samuel agingga iti ipapatay ti umuna nga ari ti Israel, ni Saul
Ni Jehova ibangonna ni Samuel kas mammadto iti Israel (1Sa 1:1–7:17)
Maipasngay ni Samuel kas sungbat iti kararag ni inana nga Anna; kalpasan a mapusot, maidatag maipaay iti panagserbi iti santuario kas panangtungpal iti kari ni Anna
Ni Jehova agsao ken Samuel, mangisawang iti panangukom maibusor iti balay ni Eli agsipud ta ti annakna a da Hofni ken Finehas agtigtignayda a sidadangkes ket saan ida a tubtubngaren ni Eli
Bayat ti idadakkel ni Samuel, mabigbig kas mammadto ni Jehova
Mangrugi a matungpal ti sao ni Jehova maibusor ken Eli: dagiti Filisteo agawenda ti Lakasa ket papatayenda ti annak ni Eli; matay ni Eli iti pannakangngegna iti damag
Adu a tawen kalpasanna, idagadag ni Samuel kadagiti Israelita a panawanda ti idolatria ket agserbida laeng ken Jehova; ipaayan ida ni Jehova iti panagballigi maibusor kadagiti Filisteo
Agbalin ni Saul nga umuna nga ari ti Israel (8:1–15:35)
Dagiti Israelita a panglakayen umadanida ken lakayen a Samuel, nga agkiddawda iti maysa a natauan nga ari; ni Jehova ibagana kenkuana nga umimdeng iti timekda
Ni Jehova bilinenna ni Samuel a pulotanna ni Saul, maysa a Benjaminita, kas ari
Ni Samuel idatagna ni Saul iti maysa nga ummong dagiti Israelita idiay Mizpa; saan nga amin ket awatenda ni Saul
Ni Saul abakenna dagiti Ammonita; ti kinaarina mapatalgedan manen idiay Gilgal; bagbagaan ni Samuel dagiti umili nga agtalinaedda a natulnog ken Jehova
Iti pannakaipasangona iti panangraut dagiti Filisteo, saan a mangipakita ni Saul iti panagtulnog ken Jehova, saanna met nga urayen ti idadateng ni Samuel, iti kasta agidaton kadagiti sakripisio a bukbukodna; ibaga kenkuana ni Samuel a gapu iti daytoy, saanto nga agpaut ti pagarianna
Abaken ni Saul dagiti Amalekita, ngem sisusukir a taginayonenna a sibibiag ni Ari Agag ken ti kasasayaatan kadagiti animal; ni Samuel ibagana ken Saul nga isu linaksid ni Jehova kas ari ket ti panagtulnog napatpateg ngem iti sakripisio
Tuman-ok ni David, ket daytoy ti mamagunget ken Saul (16:1–20:42)
Ni Samuel pulotanna ni David, ket ti espiritu ni Jehova pumanaw ken Saul; agbalin ni David nga umaarpa maipaay ken Saul tapno mangpabang-ar kenkuana no maburburiboran
Ni David papatayenna ni Goliat a kampeon dagiti Filisteo, ket mapatanor ti nakasingsinged a panaggayyem iti nagbaetan da David ken Jonatan nga anak ni Saul
Naikabil a mamangulo kadagiti mannakigubat ni Saul, ni David mamin-adu nga agballigi ket marambakan buyogen iti kanta nga ad-adda ngem ni Saul; agimon ni Saul
Mamindua a di agballigi dagiti panangikagumaan ni Saul a mangpapatay ken David, no kasano a di agballigi ti gandatna a mangyawat ken David iti ipapatay babaen iti im-ima dagiti Filisteo bayat ti panangalana iti sab-ong maipaay iti anak ni Saul a ni Mical
Agpapan pay ti karina ken Jonatan, ni Saul iti maikatlo a gundaway gandatenna a papatayen ni David, ket ni David agkamang ken Samuel idiay Rama
Di naballigi ti panangpadas ni Jonatan nga agpakaasi ken amana maipagapu ken David; pakdaaranna ni David, ket mangaramidda a dua iti maysa a tulag
Biag ni David kas pugante (21:1–27:12)
Idiay Nob, ni Nangato a Padi nga Ahimelec itedna ken David ti taraon ken ti kampilan ni Goliat; kalpasanna agkamang ni David idiay Gat, a sadiay malisianna ti pannakadangran babaen ti panaginmamauyongna
Agkamang iti rukib ti Adullam ket kalpasanna, iti bakir ti Heret; ni Saul ibilinna a mapapatay ni Ahimelec ken ti tunggal maysa idiay Nob; ti anak ni Ahimelec a ni Abiatar makatalaw ket mapan ken David
Ni David isalakanna ti Keila manipud kadagiti Filisteo, ngem idi agangay panawanna ti siudad tapno maliklikanna ti pannakaisuko ken Saul
Dagiti lallaki a taga Zif ipalgakda ti ayan ni David; gistay saanna a nalisian ti pannakatiliw
Maaddaan ni David iti gundaway a mangpapatay ken Saul ngem ikanawana ti biag ni Saul
Matay ni Samuel
Ti nainsiriban nga ibaballaet ni Abigail lapdanna ni David a mangibukbok iti dara bayat a sibabara ti ungetna
Ikanawa ni David ti biag ni Saul iti maikadua a gundaway ken agkamang iti teritoria dagiti Filisteo
Ti panagngudo ti panagturay ni Saul (28:1–31:13)
Mangummong ni Saul iti maysa a buyot maibusor kadagiti rumaraut a Filisteo
Saan a sungbatan ni Jehova dagiti panagimtuod ni Saul gapu iti kinasukirna, gapuna umuman ni Saul iti maysa a mannakiuman iti espiritu idiay En-dor
Iti pannakibakal kadagiti Filisteo, nakaro ti pannakasugat ni Saul ket agpakamatay; mapapatay ti annakna a da Jonatan, Abinadab, ken Malqui-sua
[Kahon iti panid 1095]
DAGITI TAMPOK TI MAIKADUA A SAMUEL
Rekord maipapan iti panagari ni David—dagiti bendision a tinagiragsakna, kasta met ti disiplina a naawatna idi nagbasol
Sigud a paset ti maysa a lukot a kadua ti Umuna a Samuel; ti benneg iti Maikadua a Samuel ket inleppas da Gad ken Natan iti panagngudo ti biag ni David idi agarup 1040 K.K.P.
Agbalin nga ari ni David ket agturay manipud Hebron (2Sa 1:1–4:12)
Agleddaang ni David iti ipapatay da Saul ken Jonatan; agtaeng idiay Hebron ken mapulotan nga ari babaen kadagiti lallaki ti Juda
Ti anak ni Saul a ni Is-boset pagbalinen ni Abner kas ari iti nabati a paset ti Israel; bumtak ti panagrurupak iti nagbaetan dagiti agsinsinnalisal a pagarian
Ni Abner kumappon ken David ngem papatayen ni Joab
Mapapatay ni Is-boset; ibilin ni David ti pannakapapatay dagiti mananggudas
Agturay ni David kas ari iti amin a tribu ti Israel (5:1–10:19)
Mapulotan ni David kas ari iti intero nga Israel; alaenna ti salindeg ti Sion ket pagbalinenna ti Jerusalem kas kabesera a siudadna
Mamindua a rumaut dagiti Filisteo ngem maabakda iti tunggal gundaway
Gandaten ni David nga ipan ti Lakasa idiay Jerusalem; saan a maituloy ti gandat idi matay ni Uzzah iti panangpadasna a mangisimpa iti dayta manipud pannakapattog
Agballigi ti maikadua a pananggandatna idi maidaliasat ti Lakasa iti umiso a pamay-an
Ni David iyebkasna ken Nathan ti tarigagayna a mangbangon iti maysa a templo maipaay ken Jehova; mamatalged ni Jehova iti maysa a tulag kenkuana maipaay iti maysa a pagarian
Agbasol ni David mainaig ken Bat-seba; dumteng kenkuana ti didigra nga agtaud iti bukodna a balay (11:1–20:26)
Dagiti Israelita makigubatda iti Ammon; ni David makikamalala ken Bat-seba, a ti asawana a ni Urias agserserbi iti buyot; idi saan a nagballigi dagiti panagregget ni David a mangilimed iti basolna, iyurnosna ti pannakapapatay ni Urias iti bakal ket asawaenna ti nabalo a ni Bat-seba
Buyogen ti nalaing a panangaramat iti maysa a pangngarig, ni Natan tubngarenna ni David gapu iti basolna ken ipakaammona ti panangukom ni Jehova: Ti didigra agtaudto iti bukodna a balay, maramesto dagiti mismo nga assawana, matayto ti anak manipud ken Bat-seba
Matay ti ubing; ni Bat-seba, nga agsikog manen, ipasngayna ni Solomon
Ti anak ni David a ni Amnon ramesenna ni Tamar a kabsatna iti ama; ti anak ni David a ni Absalom, kabsat ni Tamar iti ama ken ina, ibalesanna ni Tamar babaen ti panangipapatayna ken Amnon; kalpasanna agkamang idiay Gesur
Yantangay nagun-odna ti naan-anay a pammakawan ni David, rugian ni Absalom ti aggandat maibusor ken amana; kamaudiananna idiay Hebron ipaiwaragawagna ti bagina kas ari
Ni David ken dagiti manangsuportana panawanda ti Jerusalem tapno malisianda ni Absalom ken dagiti buyotna; idiay Jerusalem, dennaan ni Absalom ti sangapulo kadagiti kamalala ni David; dagiti buyot ni Absalom kamatenda ni David ket aglak-amda iti pannakaabak; ni Absalom a mismo mapapatay maikaniwas kadagiti espesipiko a bilin ni David
Maisubli ni David kas ari; umalsa ti Benjaminita a ni Sheba, ket ni David itedna ken Amasa ti panagbilin iti buyot tapno pagpatinggaenna ti panagrebelde; ni Joab papatayenna ni Amasa ket isu ti mangidaulo; ni Sheba mapapatay
Maudi a paspasamak iti panagturay ni David (21:1–24:25)
Ni David iyawatna kadagiti Gabaonita ti pito nga annak ni Saul maipaay iti pannakapapatay tapno maibalesan ti panagbasol iti dara nga inaramid kadakuada ti balay ni Saul
Mangputar ni David kadagiti kanta a pangidaydayaw ken Jehova, a bigbigenna ni Jehova kas gubuayan ti pammaltiing
Agbasol ni David iti panangibilinna iti maysa a panagsensus, a mangibunga iti ipapatay ti agarup 70,000 gapu iti angol
Gatangen ni David ti pagirikan ni Arauna a Jebuseo kas disso ti maysa nga altar maipaay ken Jehova