HAZAEL

[Nakita ti Dios].

Nabatad a nangrugi nga agturay ni Hazael kas maysa nga agdindinamag nga ari ti Siria, bayat ti panagturay ni Ari Jehoram ti Israel (a. 917-905 K.K.P.). (2Ar 8:7-16) Natay bayat ti panagturay ni Ari Jehoas ti Israel (a. 859-845 K.K.P.). (2Ar 13:24, 25) Ni Hazael ket saan a nagtaud iti naarian a pamilia no di ket sigud a nangato laeng nga opisial nga agserserbi iti sinunuanna a ni Ari Ben-hadad II ti Siria.​—2Ar 8:7-9.

Adu a tawen sakbay ti panagturay ni Hazael, ni Elias ket binilin ni Jehova a ‘pulotanna ni Hazael kas ari ti Siria.’ Napasamak dayta a panangdutok tapno ipakat ni Hazael ti pannusa iti Israel gapu ta nagbasol dayta a nasion maikaniwas iti Dios.​—1Ar 19:15-18.

Saan a pulos literal a napulotan ni Hazael iti lana, ngem ti naibilin ken Elias ket naitungpal latta ni mammadto Eliseo a sunona. Napasamak daytoy idi nagsakit ni Ari Ben-hadad II ti Siria ket imbaonna ni Hazael a mapan idiay Damasco a kangrunaan a siudad ti Siria. Nabilin ni Hazael a mangitugot iti sagut ket imtuodenna ken Eliseo no malasatan pay ni Ben-hadad ti sakitna wenno saanen. Kinuna ni Eliseo ken Hazael: “Mapanka, sawem [ken Ben-hadad], ‘Makaungarkanto a di bumurong,’” ngem intuloy a kinuna ti mammadto: “Ket impakita kaniak ni Jehova a matayto a di bumurong.” Kinunana pay ken Hazael: “Ni Jehova impakitanaka kaniak kas ari iti Siria.” Idi nagsubli ni Hazael, kinunana idi dinamag ti ari no ania ti sungbat ni Eliseo: “Kinunana kaniak, ‘Makaungarkanto a di bumurong’”; ngem kabigatanna, inabbungotan ni Hazael iti nabasa nga abbong ti idda ti rupa ti ari iti kasta naangsan ket nangrugi nga agturay a mangsandi kenkuana.​—2Ar 8:7-15.

Adda nagduduma a panangipapan iti imbaga ni Eliseo ken Hazael. Sigun iti marhin ti Masoretiko a teksto, kasta met ti Griego a Septuagint, ti Latin a Vulgate, ti Syriac a Peshitta, ken ti 18 a Hebreo a manuskrito, ti mabasa iti teksto ket: “Sawem kenkuana, ‘Umimbagkanto,’” idinto ta ti mabasa iti mismo a Masoretiko a teksto ket, “Sawem, ‘Saankanto nga umimbag.’”

No ti kaipapanan daytoy ket nabilin ni Hazael nga ibagana ken Ben-hadad a “‘Makaungarkanto a di bumurong,’” ti sungbat ni Eliseo iti saludsod ni Ben-hadad ket mabalin a burburtia, kayatna a sawen a saan a matay ni Ben-hadad iti mismo a sakitna ngem kaskasdi a matay met laeng (kas iti napasamak kenkuana, iti ima ni Hazael). Nupay kasta, berbal nga imbaga ni Hazael iti ari ti umuna a paset ti sungbat ni Eliseo: “Makaungarkanto a di bumurong,” ngem ti maikadua a paset ti sungbat ket inaramid ni Hazael babaen iti naranggas a tignay.​—2Ar 8:10.

Inrurumen ni Hazael ti Israel. Di nagbayag kalpasan a nagbalin nga ari, nakigubat ni Hazael iti ar-ari ti Israel ken Juda idiay Ramot-galaad. Iti dayta a tiempo, ni Ari Jehoram ti Israel ket nasugatan idiay Rama, ngem saan nga imbaga ti salaysay ti resulta a mismo ti bakal. (2Ar 8:25-29; 2Cr 22:1-6) Kadagiti kaaldawan ti suno ni Jehoram a ni Ari Jehu ti Israel, rinugian ni Hazael nga alaen a saggaysa ti daga ti Israel, a kinautibona ti Galaad ken Basan, nga adda iti daya ti Jordan. (2Ar 10:32, 33) Nalawag a daytoy ti nangted iti gundaway tapno marautna ti pagarian ti Juda idi agangay. Innala ni Hazael ti siudad ti Gat idiay Filistia ket kalpasanna desidido a sumang-at a bumusor iti Jerusalem. Nupay kasta, nangted ni Ari Jehoas ti Juda kas pasuksok ken Hazael iti napateg a bambanag manipud iti templo ken palasio iti kasta nagsanud ni Hazael ket saannan a rinaut ti Jerusalem.​—2Ar 12:17, 18.

Nagbalin ni Hazael a kangrunaan a manangirurumen iti Israel aglalo idi agturturay ti anak ni Jehu a ni Jehoacaz ti Israel, kas kaitungpalan ti nasirmata ni mammadto Eliseo​—a dagiti nasarikedkedan a lugar ti Israel ket puoran ni Hazael iti apuy, papatayenna dagiti napili a lallakida babaen ti kampilan, lasanglasangenna dagiti ubbingda, ken gisaygisayenna dagiti masikog a babbaida. (2Ar 13:3, 22; 8:12) Ngem saan nga impalubos ti Dios a ti Israel ket naan-anay a talipuposen ti Siria. (2Ar 13:4, 5) Idi natayen ni Hazael, babaen iti namitlo a panagballigi ni Ari Jehoas ti Israel nabawina met laeng manipud iti anak ni Hazael a ni Ben-hadad III dagiti siudad nga innala ni Hazael manipud ken Ari Jehoacaz nga ama ni Ari Jehoas. (2Ar 13:23-25) Idi agangay, ni Ari Jeroboam II ti Israel “insublina ti Damasco ken ti Hamat iti Juda idiay Israel.”​—2Ar 14:28.

Kadagiti Kadaanan a Kitikit. Nadakamat ni Hazael iti maysa a kitikit ti pakasaritaan a nasarakan iti disso a maawagan ita iti Afis, agarup 40 km (25 mi) iti abagatan a laud ti Aleppo. Daytoy a kitikit ket tumunos iti Biblia, a ti simmuno ken Hazael kas ari ti Siria ket ti anakna a ni Ben-hadad III, a naawagan iti “Barhadad” iti daytoy a kitikit.

Dagiti kampania ni Salmaneser III maibusor iti Siria ket nailanad kadagiti rekord ti pakasaritaanna, a nangibinsabinsaanna kadagiti panagballigina maibusor ken Hazael. Kadagitoy a rekord ti pakasaritaan, ni Hazael ket naawagan iti ordinario a tao (iti literal, saan a natan-ok ti nagannakna), awan duadua a gapu ta saan a nagtaud iti naarian a kapuonan no di ket innalana ti trono ti Damasco babaen ti panangpapatayna ken Ari Ben-hadad II. Kastoy ti mabasa iti maysa kadagitoy a kitikit: “Idi maikasangapulo ket walo a tawen ti panagturayko binallasiwko ti Eufrates iti maikasangapulo ket innem a daras. Nagtalek ni Hazael ti Damasco (Imerisu) iti nakaad-adu a buyotna ket inayabanna ti adu a tropana, a pinagbalinna a sarikedkedna ti bantay Senir (Sa-ni-ru), maysa a bantay a nakasango iti Libano. Nakirupakak kenkuana ket inabakko, a pinatayko iti kampilan ti 16,000 kadagiti batido a soldadona. Inagawko ti 1,121 a karuahena, 470 a pagsakayan a kabaliona kasta met ti pakarsona. Isu nagpukaw tapno isalakanna ti biagna (ngem) sinurotko ket linakubko idiay Damasco (Di-mas-qi), ti naarian a pagtaenganna. (Sadiay) inikkatko dagiti minuyonganna (iti ruar ti siudad, ket pimmanawak). Nagmartsaak agingga iti bambantay ti Hauran (sade^{e mat}Ha-u-ra-ni), nga adu nga il-ili ti dinadaelko, rinebbak ken pinuorak, nga impanawko manipud kadakuada dagiti samsam a saan a mabilang.”​—Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. B. Pritchard, 1974, p. 280.

Nupay kasta, nabatad a saan a nagballigi ni Salmaneser III a mangala iti mismo a Damasco. Nalawag a ni Tiglat-pileser III ti nangala iti dayta idi kaaldawan ti Sirio nga Ari Rezin. Daytoy ti kaitungpalan ti padto ni Jehova babaen ken Amos: “Mangibaonakto iti apuy iti balay ni Hazael, ket alun-onennanto dagiti pagnaedan a torre ni Ben-hadad. Ket tukkolekto ti balunet ti Damasco.”​—Am 1:4, 5; 2Ar 16:9.