HOSEA

[napaababa a porma ti Osaias].

1. Maysa kadagiti 12 nga imbaon ni Moises a mangsimisim iti Daga a Naikari idi 1512 K.K.P.; anak ni Nun iti tribu ni Efraim. Nupay kasta, kinaykayat ni Moises nga awagan dayta iti Jehosua, a kaipapananna ti “Ni Jehova ket Salakan.” (Nu 13:8, 16) Iti Griego a Septuagint, ti nagan naipatarus kas I·e·sousʹ (Jesus). Kas suno ni Moises, isu ket kadawyan a naawagan babaen iti napaababa a Hebreo a porma, “Josue.”​—Jos 1:1.

2. Ti prinsipe ti tribu ni Efraim bayat ti panagturay ni David; anak ni Azazias.​—1Cr 27:20, 22.

3. Ti Hebreo nga ispeling ti nagan nga Oseas, ti mammadto ni Jehova a nagbiag manipud maikasiam agingga idi maikawalo a siglo K.K.P. bayat dagiti panagturay ti ar-ari ti Juda a da Ozias, Jotam, Acaz, ken Ezekias.​—Os 1:1; kitaenyo ti OSEAS.

4. Maudi nga ari ti makin-amianan a pagarian ti Israel, a nagpatingga idi 740 K.K.P.; anak ni Elah. Inaramidna no ania ti dakes iti imatang ni Jehova, nupay saan a kas iti kakaro ti ar-ari nga immun-una ngem isu. (2Ar 17:1, 2) Awan karbengan ni Hosea a mangtawid iti trono, ket saan met nga immawat iti naisangsangayan a pannakapulot manipud iti Dios tapno agbalin nga ari. Imbes ketdi, inagaw ni Hosea ti trono babaen iti maysa a kumplot maibusor ken Ari Peca ken iti panangpapatayna kenkuana. Kunaen ti 2 Ar-ari 15:30 a ni Hosea pinapatayna ni Peca ket “nangrugi nga agturay a mangsandi kenkuana iti maikaduapulo a tawen ni Jotam.” Yantangay naikuna a 16 a tawen laeng ti panagturay ni Ari Jotam ti Juda (2Ar 15:32, 33; 2Cr 27:1, 8), mabalin a ti matuktukoy ditoy isu ti maika-20 a tawen sipud nangrugi ti turay ni Ari Jotam, nga iti kinapudnona dayta ti maikapat a tawen ti panagturay ti sunona a ni Acaz.​—Kitaenyo ti JOTAM Num. 3.

Nupay kasta, agparang nga idi laeng agangay a nabigbig ti kinaari ni Hosea iti Israel. Kunaen ti 2 Ar-ari 17:1 nga iti maika-12 a tawen ni Acaz, ni Hosea “nagbalin nga ari idiay Samaria iti Israel iti siam a tawen.” Mabalin ngarud nga iti daytoy a gundaway a naipasdek ni Hosea ti naan-anay a panangiturayna manipud Samaria. Nabaelanna daytoy agsipud ta iti daytoy a gundaway mabalin a tinulongan dagiti Asirio, ta dagiti rekord ni Ari Tiglat-pileser III ti Asiria kunaenna nga insaadna ni Hosea iti trono.​—Kitaenyo ti tsart a “Dagiti Naisangsangayan a Petsa Bayat ti Periodo ti Ar-ari ti Juda ken ti Israel” iti artikulo a KRONOLOHIA.

Ni Salmaneser V, nangsuno ken Tiglat-pileser III, pinilitna ni Hosea nga agbayad iti impuesto, ngem di nagbayag daytoy sakbay a nangibaon ni Hosea kadagiti mensahero a mapan agkiddaw iti tulong ken Ari So ti Egipto, ket kalpasanna nagkedked nga agbayad iti impuesto kadagiti Asirio. Idi naammuan ni Salmaneser V daytoy nalimed a kumplot, inkabilna ni Hosea iti balay a pagikulongan ket linakubna ti Samaria. Idi 740 K.K.P., kalpasan ti tallo-tawen a pannakalakub, natnag ti siudad, naidestiero dagiti agnanaed sadiay, ket nagpatingga ti simmina a sangapulo-tribu a pagarian ti Israel.​—2Ar 17:3-6.

5. Maysa kadagiti pannakaulo dagiti umili a ti kaputotanna, no saan nga isu a mismo, immanamong iti singasing dagiti Levita mainaig iti mapagpiaran nga urnos idi tiempo ni Nehemias.​—Ne 9:5, 38; 10:1, 14, 23.