ELIAS

[Ni Jehova ti Diosko].

1. Maysa kadagiti kangrunaan a mammadto ti Israel. Nabatad a ti pagtaenganna ket adda idiay Tisbe, nga ipapan ti dadduma a maysa a purok iti daga ti Galaad, iti daya ti Karayan Jordan. (1Ar 17:1) Inrugina ti napaut a trabahona kas mammadto iti Israel idi agturturay ni Ari Acab, a nangrugi nga agturay idi agarup 940 K.K.P., ken nagtultuloy bayat ti panagturay ti anak ni Acab a ni Ocozias (nangrugi idi a. 919 K.K.P.). (1Ar 22:51) Ti maudi a pannakadakamat kenkuana nga agserserbi kas mammadto (maipaay iti Juda iti daytoy a gundaway) ket idi arinunos ti walo-tawen a panagturay ni Ari Jehoram ti Juda, panagturay a nangrugi idi 913 K.K.P.​—2Cr 21:12-15; 2Ar 8:16.

Babaen ken Elias, nangipaay ni Jehova iti sadiri ti pudno a panagdaydayaw idi tiempo a nakaam-amak ti panagpababa ti naespirituan ken moral a kasasaad ti Israel. Intultuloy ni Ari Acab nga anak ni Omri ti panagdaydayaw iti kigaw a baka nga impasdek ni Jeroboam, ngem dakdakes pay ta nagbalin nga asawana ni Jezebel nga anak a babai ti Sidonio nga ari a ni Etbaal. Gapu iti impluensia ni Jezebel, pinakaro ni Acab ti basbasolna a linab-awanna pay ti amin a naglabas nga ar-ari ti Israel babaen ti nasaknap a panangiserrekna iti panagdaydayaw ken Baal. Immadu ti papadi ken mammadto ni Baal, ket kimmaro unay ti kinadakes. Ti rurod ni Jezebel ken Jehova ket nagresulta iti pannakaidadanes ken pannakagudas dagiti mammadto; isu a napilitanda nga aglemmeng kadagiti rukib.​—1Ar 16:30-33; 18:13.

Tinaraonan Dagiti Wak. Damo nga agparang ni Elias iti rekord idi imbaon ni Jehova a mangiwaragawag iti pannusa iti Israel gapu iti basbasolda. Kastoy ti damo a nairekord a sasaona: “Kas sibibiag ni Jehova a Dios ti Israel nga iti sanguananna sitatakderak.” Kinuna ni Elias nga intuyang ni Jehova ti sibibiag a Dios ti Israel nga awan ti dumteng a tudo wenno linnaaw bayat ti tawtawen, malaksid no ibilin ni Elias. Ti kapaut daytoy ket napaneknekan a tallo a tawen ken innem a bulan. (1Ar 17:1; San 5:17) Kalpasan a naiwaragawag daytoy, ni Jehova imbaonna ni Elias idiay naapres a ginget ti Kerit iti daya ti Jordan iti teritoria ti tribu ni Gad. Ditoy a simimilagro nga impapaayan dagiti wak iti taraon. Idiay naapres a ginget ti nangal-alaanna iti danum, nga idi agangay nagmagan gapu iti tikag. Nagtultuloy nga inwanwan ni Jehova, nga imbaonna iti ruar ti teritoria ti Israel nga agturong idiay Sarepta, maysa nga agpampannuray nga ili ti Fenicia a kukua ti Sidon iti daydi a tiempo. Ditoy a lugar nga asideg iti siudad ti Sidon a pagturturayan ti katugangan ni Ari Acab a ni Etbaal (1Ar 16:31) ti nakaam-ammuan ni Elias ti maysa a balo a mangisagsagana iti kaudianen a pagtaraonda iti anakna babaen ti maudin a sangkabassit nga arina ken lana. Nagkiddaw ni Elias iti tinapay, nga inkarina nga abastuan ni Jehova ti balo a babai bayat ti tikag. Gapu ta nailasinna ni Elias kas maysa a lalaki ti Dios, nagtungpal ket nabendisionan. (Idiligyo ti Mt 10:41, 42.) Natay ti anak ti balo bayat ti pannakipagtaeng ni Elias kenkuana. Nagkararag ni Elias iti Dios, a nangisubli iti biag ti ubing, ti umuna a nailanad a panagungar ken ti maikatlo kadagiti walo a milagro ni Elias.​—1Ar 17.

Kasano nga impaganetget ni Elias iti Israel a ni Jehova ket pudno a Dios?

Kabayatanna, ni Acab sinapsapulna ni Elias iti nadumaduma a lugar ta awan duadua a kayatna a papatayen, ngem saanna a nabirokan. (1Ar 18:10) Idi agangay, ti Dios binilinna ni Elias nga agparang ken Acab. Ni Elias simmabet ken Acab ket kiniddawna a makisinnarak kenkuana ti 450 a mammadto ni Baal ken ti 400 a mammadto ti sagrado a teddek (Asera). Inummong ni Acab dagiti mammadto idiay Bantay Carmelo, saan unay nga adayo iti Baybay Mediteraneo. (LADAWAN, Tomo 1, p. 950) Insingasing ita ni Elias, iti sanguanan dagiti umili, ti maysa a pangsubok tapno mapaneknekan no asino ti pudno a Dios a rumbeng a suroten. Daydiay sumungbat babaen ti panangikisapna iti toro a naisakripisio kenkuana ti rumbeng a bigbigen ti isuamin. Yantangay mayat ti kondision, immanamong dagiti umili. Immuna ni Baal nga immaw-awaganda, ngem awan ti napasamak. Awan ti apuy, awan pammaneknek a ni Baal ket sibibiag a dios, nupay nagtultuloy a nagkarkararag kenkuana dagiti mammadtona, wen, a sinugsugatda pay ti bagbagida sigun iti ritualda. Nagsagkisagkingda iti aglikmut ti altar iti kainaran iti gistay agmalmalem bayat nga awanan asi a rinabrabak ida ni Elias, nga ad-adda a namagkaribuso kadakuada.​—1Ar 18:18-29.

Batang itan ni Elias. Babaen ti 12 a bato tinarimaanna ti narba nga altar, nalabit narba gapu ken Jezebel. Kalpasanna, binilinna dagiti umili a mamitlo a daras a rusependa iti danum ti daton ken ti altar; napno met iti danum uray ti kanal iti aglikmut ti altar, a nanglikmut iti nalabit 32 m (103 pie) kuadrado a kalawa. (1Ar 18:30-35) Iti agarup orasen ti inaldaw a daton a bukbukel iti rabii, naminsan laeng a nagkararag ni Elias ken Jehova, ket nangibaon ni Jehova iti apuy manipud langlangit a mangikisap saan laeng nga iti daton no di ket uray met iti kayo, iti batbato ti altar, ken iti danum iti kanal. (1Ar 18:36-38) Idi a dagiti umili nakitada daytoy, inruknoyda ti rupada ket kinunada: “Ni Jehova ti pudno a Dios! Ni Jehova ti pudno a Dios!” Kalpasanna, imbilin ni Elias a magudas amin ti 450 a mammadto ni Baal idiay naapres a ginget ti Kison. Kas sungbat iti kararag ni Elias, pinagpatingga ni Jehova ti tikag babaen ti bumayakabak a tudo. Kalpasan daytoy, buyogen ti pannakabalin ni Jehova timmaray ni Elias nga immun-una pay ngem iti karuahe ni Acab, a nalabit agingga iti 30 km (19 mi), nga agturong iti Jezrael.​—1Ar 18:39-46.

Nagtalaw Manipud ken Jezebel. Idi naammuan ni Reyna Jezebel ti pannakatay dagiti bukodna a mammadto ni Baal, inkarina nga ipagudasna ni Elias. Gapu iti buteng nagtalaw ni Elias iti agarup 150 km (95 mi) nga agpaabagatan a laud nga agturong iti Beer-seba, iti laud ti makimbaba a Natay a Baybay. (MAPA, Tomo 1, p. 949) Imbatina sadiay ti katulonganna ket intultuloyna ti nagturong idiay let-ang, nga inkarkararagna a matay koman. Ditoy a nagparang kenkuana ti anghel ni Jehova, a mangisagana kenkuana maipaay iti atiddog a panagdaliasat nga agturong iti “bantay ti pudno a Dios,” ti Horeb. Gapu ta napapigsa babaen iti kinnanna maipaay iti 40-aldaw a panagdaliasat, nadanonna ti distansia a nasurok a 300 km (190 mi). Nagsao kenkuana ni Jehova idiay Horeb kalpasan ti nakaskasdaaw a pannakaiparangarang ti pannakabalin babaen ti angin, ginggined, ken apuy. Awan ni Jehova kadagitoy a parangarang; isu ket saan a maysa a dios ti nakaparsuaan, wenno natural a puersa laeng a nailadawan kas persona. Dagitoy a natural a puersa ket parangarang laeng ti aktibo a puersana, saan a ni Jehova a mismo dagita. Ti Mannakabalin-amin impakitana ken Elias nga adda pay aramidenna a trabaho kas maysa a mammadto. Inlinteg ni Jehova ti pagarup ni Elias nga is-isu laengen ti nabati a managdaydayaw iti pudno a Dios iti Israel babaen ti panangipakitana nga adda 7,000 a saan a nagruknoy ken Baal. Pinagsublina ni Elias iti naituding nga aramidenna, nga innagananna ti tallo a tattao a rumbeng a mapulotan, wenno madutokan, a mangitungpal iti trabaho agpaay ken Jehova: ni Hazael kas ari iti Siria, ni Jehu kas ari iti Israel, ken ti mismo a sunona a ni Eliseo.​—1Ar 19:1-18.

Dinutokanna ni Eliseo kas Suno. Simmaruno a nagdaliasat ni Elias nga agturong idiay Abel-mehola nga ili ni Eliseo. Idi nakitana ni Eliseo a madama nga agar-arado iti maysa a talon, impalladaw kenkuana ni Elias ti opisial a kawesna, a mangipasimudaag iti panangdutok, wenno panangpulot. Sipud idin, kimmuykuyogen ni Eliseo kas katulongan ni Elias. Awan duadua nga isu ket kadua ni Elias idi kasapulan manen nga agipadto maibusor ken Acab. Ti naagum nga ari nga agdaydayaw ken Baal ket ilegal a nangagaw iti kaubasan, ti tawid a sanikua ni Nabot a Jezraelita, babaen ti panangipalubosna iti asawana a ni Jezebel nga agaramat kadagiti ulbod a pammabasol, ulbod a saksi, ken nakillo nga uk-ukom tapno maipagudasna ni Nabot. Ni Elias sinabet ni Acab idiay kaubasan ket imbagana ken Acab a ti darana ket dildilanto dagiti aso iti lugar a nangdildilanda met iti dara ni Nabot. Impakaammona pay a kasta met laeng ti mapasamak ken Jezebel.​—1Ar 19:19; 21:1-26.

Kalpasan ti agarup tallo a tawen, natay ni Acab iti bakal. Ti karuahena a pakigubat ket naugasan iti igid ti ban-aw ti Samaria, ket dinildilan dagiti aso ti darana. Nupay kasta, naglabas pay tiempo sa napapatay ni Jezebel, nalabit kalpasan ti 15 a tawen. Ni Acab ket sinunuan ti anakna a ni Ocozias. Sinurot daytoy nga ari ti dakes nga addang ni amana, ta idi nasugat iti maysa nga aksidente bimmaw-ing iti ulbod a dios a ni Baal-zebub, ti dios ti Ekron, tapno iyumanna ti pagbanagan ti sakitna. Impaibaga kenkuana ni Elias ti sao ni Jehova a matayto a di bumurong gapu iti daytoy a sakitna. Idi nangibaon ni Ocozias iti agsasaruno a tallo a grupo tapno alaenda ni Elias, a tunggal grupo ket buklen ti maysa a panguluen nga addaan 50 a tattao, ti mammadto ket nangpababa iti apuy manipud langlangit tapno matalipupos ti umuna a dua a grupo, ngem gapu iti panagpakpakaasi ti maikatlo a panguluen, kimmuyog kenkuana a nagsubli tapno ibagana a mismo ti panangukom maibusor ken Ocozias.​—1Ar 22:1, 37, 38; 2Ar 1:1-17.

Sinunuan ni Eliseo. Mainaig iti daydi panangdutok ni Elias ken Eliseo tawtawenen ti naglabas, tiempon tapno iyallatiw ni Elias daytoy a kagay ti kinamammadto ken Eliseo, a naan-anayen a nasanay. Napasamak daytoy idi tiempo ti panagturay ti suno ni Ocozias, ti kabsatna a ni Jehoram ti Israel. Iti daydi a tiempo, napan ni Elias idiay Bethel, manipud sadiay nagturong iti Jerico sa simmalog iti Jordan, a saan a simminsina kenkuana ni Eliseo. Sadiay a nagunggonaan ti kinamatalek ni Eliseo ta nakitana ti gumilgil-ayab a karuahe a pakigubat ken gumilgil-ayab a kabkabalio ken ti panagpangato ni Elias nga agturong iti langlangit babaen ti maysa nga allawig. Pinidut ni Eliseo ti opisial a kawes ni Elias nga intinnagna, ket nayallatiw kenkuana ti “dua a kapaset” (kasla iti bingay ti inauna nga anak) ti espiritu ni Elias, ti espiritu ti kinatured ken ti ‘naan-anay a panagimon maipaay ken Jehova a Dios ti buybuyot.’​—2Ar 2:1-13; 1Ar 19:10, 14; idiligyo ti De 21:17.

Saan a natay ni Elias iti daydi a pasamak, saan met a napan iti di makita a lugar dagiti espiritu, no di ket nayalis iti sabali nga akem a panagipadto. (Jn 3:13) Mapaneknekan a kasta agsipud ta awan ti inalagadna a panawen ti panagleddaang maipaay iti apona. Adu a tawen kalpasan ti panagpangatona babaen ti allawig, sibibiag ken aktibo pay laeng ni Elias kas mammadto, ngem agpaayen iti ari ti Juda. Gapu iti dakes a dana ni Ari Jehoram ti Juda, nagsurat kenkuana ni Elias nga imbagana ti panangkondenar ni Jehova, a natungpal di agbayag kalpasan dayta.​—2Cr 21:12-15; kitaenyo ti LANGIT (Panagpangato, Wenno Iyuuli, iti Langit).

Dagiti Milagro. Walo a milagro ti naikuna a gapuanan ni Elias iti salaysay ti Biblia. Dagitoy ket: (1) pananglappedna iti tudo manipud langit, (2) saan a naibusan ti abasto nga arina ken lana ti balo ti Sarepta, (3) panangpagungarna iti anak ti balo, (4) kiniddawna nga agtinnag ti apuy manipud langit kas sungbat iti kararagna, (5) pinagbayakabakna iti kasta namagpatingga ti tikag kas sungbat iti kararagna, (6) kiniddawna a bumaba ti apuy iti kapitan ni Ari Ocozias ken 50 a tattaona, (7) kiniddawna a bumaba ti apuy iti maikadua a kapitan ken 50 a tattaona, ken (8) binisngayna ti Karayan Jordan idi inyablatna iti danum ti opisial a kawesna. Namilagruan met ti panagpangatona iti langlangit, ngem dayta ket direkta nga aramid ti Dios, saan a banag nga inkararag wenno insawang ni Elias.

Ni Elias ket nabileg a manangitandudo iti pudno a panagdaydayaw ken Jehova. Nangaramid iti nakasaksaknap a panangdadael iti Baalismo iti Israel; ti trabaho a rinugianna ket intultuloy ni Eliseo, ket ni Jehu ti nangpapatay ken Jezebel ken nangdadael iti narugit a Baalismo ti Sidon. Idi kaaldawan ni Elias adda 7,000, a pakairamanan ni Abdias, nga agay-aywan iti sangakabbalayan ni Acab, a nasarakan a matalek ken Jehova; awan duadua a pinabpabileg unay ni Elias ti sumagmamano kadakuada. Ni Elias dinutokanna ni Eliseo kas sunona, ngem ti panangpulot ken Hazael ken ti panangpulot ken Jehu ket nabati nga aramiden ni Eliseo.

Di pagduaduaan a ni Elias ti tuktukoyen ni apostol Pablo idi dinakamatna ti maipapan ken “Samuel ken ti sabsabali pay a mammadto, isuda a babaen iti pammati . . . nagipakatda iti kinalinteg . . . Dagiti babbai inawatda dagiti minatayda babaen ti panagungar.” No kasta, isu ket karaman iti “ulep” dagiti matalek a saksi idi un-unana. (Heb 11:32-35; 12:1) Ni adalan a Santiago tinukoyna ni Elias kas pammaneknek ti kinabileg dagiti kararag ti “tao nga addaan rikna a kas kadatayo,” a sililinteg nga agserserbi iti Dios.​—San 5:16-18.

Ti Trabahona a Mangiladladawan iti Bambanag nga Umay. Agarup 450 a tawen kalpasan ti tiempo ni Elias, impadto ni Malakias a ni Elias a mammadto ket agparang “sakbay ti iyaay ti dakkel ken nakaam-amak nga aldaw ni Jehova.” (Mal 4:5, 6) Dagiti Judio idi kaaldawan ni Jesus inur-urayda ti iyaay ni Elias tapno tungpalenna daytoy a padto. (Mt 17:10) Impagarup ti dadduma a ni Jesus isu ni Elias. (Mt 16:14) Ni met Juan a Manangbautisar, a nagpagan-anay iti kawes a muldot ken barikes a lalat iti aglawlaw dagiti lomona a kas ken Elias idi, imbagana a saan nga isuna ni Elias. (2Ar 1:8; Mt 3:4; Jn 1:21) Saan nga imbaga ti anghel iti ama ni Juan a ni Zacarias a ni Juan isunto ti agbalin nga Elias, no di ket maaddanto kenkuana ti “espiritu ken pannakabalin ni Elias . . . tapno mangisagana maipaay ken Jehova iti ili a sisasagana.” (Lu 1:17) Impasimudaag ni Jesus nga inaramid ni Juan dayta a trabaho ngem saan a nailasin dagiti Judio. (Mt 17:11-13) Kalpasan ti ipapatay ni Juan, nagparang ni Elias a kadua ni Moises iti maysa a sirmata iti daydi panagbalbaliw ti langa ni Jesus, a nangipasimudaag nga adda pay banag a mapasamak nga inrepresentar ti trabaho nga inaramid ni Elias.​—Mr 9:1-8.

2. Anak ti Benjamita a ni Jeroham; agnanaed iti Jerusalem ken pannakaulo ti balayna.​—1Cr 8:1, 27, 28.

3. Maysa a Levita a padi iti “annak ni Harim” (1Cr 24:8; Esd 2:1, 2, 39) a karaman kadagidiay nagtungpal iti pammagbaga ni Esdras a papanawenda ti ganggannaet nga assawada.​—Esd 10:21, 44.

4. Kaputotan ni Elam a karaman kadagidiay nangsurot iti pammagbaga ni Esdras a papanawenda ti ganggannaet nga assawada.​—Esd 10:26, 44.