EDOM

[Nalabaga], Dagiti Edomita.

Ti Edom ket maikadua a nagan wenno birngas a naited ken Esau, ti kasingin ni Jacob. (Ge 36:1) Nayawag dayta kenkuana gapu iti panangilakona iti kalinteganna iti pannakayanak maipaay iti nalabaga a gisado. (Ge 25:30-34) Nairanrana met a nakalablabbaga ni Esau idi mayanak (Ge 25:25), ken kasta met laeng a maris ti kadawyan a makita iti paspaset ti daga a nagnaedanna ken dagiti kaputotanna idi agangay.

Seir ken Edom. Bayat ti 20 a tawen a panagyan ni Jacob idiay Haran, nangrugi ni Esau (Edom) nga agnaed iti daga ti Seir, “ti tay-ak ti Edom.” (Ge 32:3) Gapuna, uray pay sakbay ti ipapatay ni amana (Ge 35:29), nalawag a rugrugian idin a tungpalen ni Esau ti naimpadtuan a pamendision ni Isaac, nga inyadayona ti atensionna manipud iti nadam-eg a dagdaga iti aglikmut ti Hebron ket, awan duadua, nangrugi nga ‘agbiag babaen iti kampilanna,’ a kadua ti 400 a lallaki nga idadauluanna. (Ge 27:39, 40; 32:6, 8) Nupay kasta, ipasimudaag ti rekord nga intultuloyna ti nagtaeng wenno nagpakarso iti Hebron, a saan nga immakar a namimpinsan iti kabambantayan a rehion ti Seir agingga idi natay ni amana (1738 K.K.P.). Iti daydi a tiempo, dimmakkelen ti pamiliana ken nakaad-adun ti sanikuana.​—Ge 36:6-8.

Ti daga ti Seir ket sigud nga iturturayan dagiti Horeo (Ge 14:6; 36:20-30), ngem ti annak ni Esau pinaksiatda dagiti Horeo a shik ket inagawda ti rehion. (De 2:12) Kalpasanna, dayta a daga nagbalin a pagaammo kas daga ti Edom, nupay nagtultuloy pay laeng a naaramat ti dadaan a nagan a Seir.​—Nu 24:18.

Geograpiko a Ladawanna. Ti teritoria ti Edom sinaklawna ti agarup 160 km (100 mi) manipud beddengna iti Moab iti amianan (ti naapres a ginget ti Zered) agingga iti Elat (Elot) iti Gulpo ti ʽAqaba iti abagatan. (De 2:1-8, 13, 14; 1Ar 9:26) Iti daya, ti sakup ti Edom ket nalawag a dimmanon iti igid ti Desierto ti Arabia, idinto ta iti laud dimmanon dayta iti ballasiw ti Araba agingga iti Let-ang ti Zin ken ramanenna ti kabambantayan a rehion ti Negeb a nangsaklaw iti makin-abagatan a laud a nagsulian ti Asin a Baybay agingga iti Cades-barnea. No kasta, ti makinlaud a paset ti Edom ti nagbalin a makin-abagatan a daya a beddeng ti teritoria ti Juda.​—Jos 15:1; idiligyo ti Nu 34:3.

Nupay kasta, ti pannakasentro ti teritoria ti Edom nabatad nga adda iti daya ti Araba, ta matudtuduan ti nangato a kabambantayan sadiay, a ti sumagmamano a pantok dumanon iti kangato a 1,700 m (5,600 pie). Makadanon sadiay dagiti tudo gapu ta nababbaba ti daga iti laud ti Araba, ti Negeb, a mangipalubos iti ilalabas dagiti nabatbati nga ulep ti bagyo ti Mediteraneo iti kasta dumanon dagita iti nangatngato a bambantay ti Edom, a sadiay nga itinnagda ti nabatbati a danumda. Gapuna, dagiti arkeolohikal a panagsirarak ipalgakda ti kaadda ti kadaanan a purpurok ken sarsarikedked a nayintar iti akikid nga immatiddog a benneg ti mamulaan a daga a nagsaad iti kangatuan a paset ti atiddog a nangato a lantag ti bantay, ngem manmano laengen dagitoy bayat nga agpaabagatan agingga iti Gulpo ti ʽAqaba. Ti moderno a Tafileh, agarup 30 km (19 mi) iti abagatan ti Natay (Asin) a Baybay, ket addaan iti nalalawa a kaolibuan, nupay kangrunaanna a maigapu daytoy iti panagayus ti danum manipud walo a nasasayaat nga ubbog, nga agarup 28 cm (11 pul.) laeng iti tudo ti agtinnag iti tinawen.

Nupay manmano ti nadam-eg a daga iti daytoy likkalikkaong a kabambantayan, addaan dayta iti maminas a gambang ken landok; maar-aramid idi ti panagminas ken panaggugor iti metal iti aglikmut ti moderno a Feinan, agarup 48 km (30 mi) iti abagatan ti Natay a Baybay. Adda met makita nga ebidensia iti kaadda dagiti nalalawa a kadaanan a kabakiran ti saleng.

Maitunos iti nadakamaten, idi nangibaon ni Moises kadagiti mensahero a mapan iti ari ti Edom, dinakamatna a nagpuesto dagiti Israelita idiay Cades-barnea nga adda iti ‘ungto ti teritoria’ ti ari, ket idi nagkiddaw iti pammalubos maipaay iti natalna nga ilalasat iti teritoria dagiti Edomita, dinakamat ni Moises dagiti talon, kaubasan, ken bubonda.​—Nu 20:14-17.

Estratehiko a Nagsaadanna. Nagkiddaw ni Moises iti pammalubos maipaay iti panagdaliasat ti Israel iti “dalan ti ari” a lumasat iti Edom. (Nu 20:17) Daytoy a dalan, a gagangay a maawagan Kangrunaan a Kalsada ti Ari, mabalin a nangrugi iti Gulpo ti ʽAqaba sa agpangato agingga iti Damasco idiay Siria, nga unorenna ti igid dagiti nangato a lantag ti bantay a nayintar iti makindaya a deppaar ti Araba no lumasat iti Edom. Dagiti kangrunaan a siudad ti Edom ket masarakan iti igid dayta a dalan. (Ge 36:33; 2Ar 14:7) Adda met maysa a ruta manipud Negeb nga agpadaya a lumasat iti Maʽan iti igid ti Desierto ti Arabia ken sumilpo sadiay iti sabali pay a ruta nga agpaamianan ken agpaabagatan. Kadagitoy a dalan a limmasat dagiti napapateg a kargamento manipud Egipto, Arabia, Siria, ken Mesopotamia. Dagiti nasingir a bayad iti panaglabas dagiti nakalugan iti kamelio wenno asno a sangkakuyogan a managbiahe a limmasat kadagita a dalan mabalin a dakkel unay ti naitulongna iti kinabaknang ti Edom. Dagiti nabannog a managdaliasat iti desierto a dimteng idiay Edom mabalin met a gimmatangda sadiay iti taraon ken nagbayadda iti pagdagusan.

Ti narangkis a bakras a simmango iti Araba ket nagpaay kas nagsayaat a salaknib iti kangrunaan a sarikedked ti Edom manipud iti dayta a direksion. Ti nauneg a lansad ti naapres a ginget ti Zered tinipedna ti iraraut manipud Moab. (Nupay kasta, imutektekanyo ti Am 2:1.) Dagiti naintar a sarikedked sisasangoda iti desierto iti daya, iti deppaar a nalaklaka a mastrek, iti kasta nagserbida kas depensa maibusor kadagiti Midianita ken dadduma pay nga agakar-akar a tribu. Kanayonanna pay, dagiti babassit a bessang kadagiti bantay ken iti nangangato a lantag ket kaaduanna a tinikub dagiti di mauli a rangkis (a nalabaga a panaraten a batbato) a mangporma iti naririgat a lasaten a baw-ang. Gapuna, ti padto ni Jehova babaen ken Jeremias dakamatenna dagiti Edomita kas sitatalek nga “agtataeng kadagiti paglemmengan iti napasdok a bato, a mangik-ikut iti kangatuan ti turod,” ken umasping iti maysa nga agila nga adda iti umokna.​—Jer 49:7, 16.

Dagiti Umili ti Edom. Kas kapkaputotan ni Esau, gagangay a Semitiko ti puli dagiti Edomita. Nupay kasta, napigsa met ti darada a Hamitiko gapu ta ti dua kadagiti assawa ni Esau ket manipud iti Hamitiko a Canaanita a kapuonan (Heteo ken Heveo); kadagiti nainaganan nga assawana, maymaysa laeng ti mestisa Semitiko, ti nagtaud ken Ismael nga anak ni Abraham. (Ge 36:2, 3) No ti nagan a Horeo kaipapananna laeng ti “agnanaed iti rukib,” kas ipapan ti sumagmamano nga eskolar, ti Heveo nga asawa ni Esau a ni Oholibama (anak ni Anah) mabalin a naggapu kadagiti Horeo nga agnanaed iti Seir. (Idiligyo ti Ge 36:2, 20, 24, 25.) Nupay kasta, kas dagiti Moabita ken Ammonita a kapkaputotan ni Lot (imutektekanyo ti Da 11:41), dagiti Edomita ket kakabagian met dagiti Israelita, ken sigud nga inannurotda met ti panagkugit. (Jer 9:25, 26; idiligyo ti Eze 32:29.) Tinukoy ida ni Jehova kas ‘kakabsat’ ti Israel, ket dagiti kalintegan dagiti Edomita iti daga saan idi a mabalin a salungasingen dagiti Israelita nga umab-abante a lumasat iti let-ang, yantangay impaayen ni Jehova kadagiti kaputotan ni Edom ti Bantay Seir kas pannakasanikua.​—De 21:1-8.

Idi damo, dagiti Edomita a tribu ket inturayan dagiti shik ngem idi agangay naorganisar dagita kas maymaysa a pagarian. Ti linia dagiti nagsasaganad nga ar-ari ipakitana a naggapuda iti nadumaduma a tribu wenno pagarian nga inturayan ti shik, no kasta ti panangituray saan a nagtitinnawidan ti maysa a pamilia. (Ge 36:15-19, 31-43) Minatmatan ti sumagmamano a kritiko a ti pannakatukoy dagiti agtuturay nga Edomita iti Genesis 36:31 kas “ar-ari a nagturay iti daga ti Edom sakbay a ti asinoman nga ari nagturay iti annak ti Israel” ket biddut iti kronolohia wenno naipasngat laeng iti naud-udi a tiempo. Nupay kasta, saan a kastoy ti kaso yantangay ni Moises, ti nangirekord iti Genesis, ammona idin ti nabatad a kari ti Dios ken Jacob (Israel) a “ti ar-ari aggapudanto kadagiti lomom.” (Ge 35:11) Ni Moises a mismo impadtona a ti Israel maaddaanto iti ari inton agangay.​—De 28:36.

Iti Job 42:17, ti Griego a Septuagint addaan iti kanayonan a sasao a mangikunkuna a ni Job isu ni Jobab, ti Edomita nga ari iti Genesis 36:33. Nupay kasta, agnanaed ni Job iti daga ti Uz, ti nagan a sigud a naited iti maysa nga Aramaeano a tribu ken naulit iti kapuonan ti Aramaeano a ni Nacor. (Job 1:1; idiligyo ti Ge 10:23; 22:20, 21.) Dakamaten ti Un-unnoy 4:21 ti Edom kas “agnanaed iti daga ti Uz,” ngem daytoy a teksto, a naisurat adu a siglo kalpasan ti tiempo ti maikunkuna a panagbiag ni Job, saanna nga ipakita a ti Uz ket isu met laeng ti Edom, nangnangruna yantangay iti Jeremias 25:20, 21, “ti .  .  . ar-ari ti daga ti Uz” naidumada iti Edom. Imbes ketdi, ti teksto mabalin nga ipasimudaagna ti maysa a kanayonan a paset ti pagarian ti Edom.​—Kitaenyo ti UZ Num. 4.

Mabalin a ti maysa kadagiti tallo a “kakadua” ni Job a nangsarungkar ken nangbabalaw kenkuana idi agsaksakit ket maysa nga Edomita, awan sabali, ni Elifaz a Temanita. (Job 2:11; idiligyo ti Ge 36:11, 34.) Naidatag iti Jeremias 49:7 ti Teman kas sentro nga ayan dagiti mamasirib iti Edom, a ti kanayon a pannakilangen ken komunikasion dagiti Edomita kadagiti managdaliasat manipud Dumaya ti nalabit nangnayon iti pakasarsaritaanda iti kinasirib.

Manipud Ipapanaw Agingga iti Panagngudo ti Pakasaritaan ti Juda. Ti pannakadadael dagiti puersa ni Faraon ken ti namilagruan a pannakaispal ti Israel idiay Nalabaga a Baybay inapektaranna unay ti Edom, a kas met laeng iti intero a rehion iti uneg ken iti aglikmut ti Canaan. (Ex 15:14, 15) Iti let-ang ti Peninsula ti Sinai, ti immuna nga armado nga ibubusor iti Israel ket naggapu iti Edomita a tribu dagiti Amalekita a nangdominar iti nakalawlawa a teritoria, a riniribukda ti Israel iti intero a pakasaritaanda. (Ex 17:8-16; idiligyo ti Ge 36:12, 16; kitaenyo ti AMALEK, DAGITI AMALEKITA.) Idi agngudon ti tiempo a panagallaalla ti Israel, di napatgan ti nadayaw a kiddaw ni Moises a sitatalged a lumasat iti Kangrunaan a Kalsada ti Ari a dumalan iti Edom, ket ti di nainaganan nga Edomita nga ari indauluanna ti maysa a nabileg a puersa tapno lapdanda ti aniaman nga iseserrek dagiti Israelita. (Nu 20:14-21) Gapuna, kalpasan ti ipapatay ni Aaron idiay Bantay Hor iti asideg ti beddeng ti Edom (Nu 20:22-29), nanglikmut ti Israel tapno umadayo iti sentro ti Edom, nagpakarso iti igid ti naapres a ginget ti Zered, ken kalpasanna nagdaliasat iti amianan ken limmabas iti makindaya a beddeng ti Moab.​—Nu 21:4, 10-13; Uk 11:18; idiligyo ti De 2:26-29.

Iti nadaniw a pamendision nga insawang ni Moises iti Israel sakbay ti ipapatayna, dineskribirna ni Jehova a Dios kas “immay manipud Sinai,” kas “nagraniag . . . manipud Seir [Edom],” ken kas ‘nagsilnag manipud bambantay ti Paran.’ Maysa nga umasping a panangiladawan ti agparang iti kanta da Barak ken Debora ken iti padto ni Habakuk. (De 33:2; Uk 5:4, 5; Hab 3:3, 4) Gapuna, daytoy a naimpadtuan a panangiladawan arigna a nangaramid iti maysa a teatro, a sadiay nga imparangarang ni Jehova ti bagina iti kabubuangay a nasionna, a linawaganna ida a kasla babaen kadagiti gilap ti lawag nga agsilsilnag kadagiti alimpatok ti bambantay.

Naibilin iti Israel: “Dika karimon ti maysa nga Edomita, ta isu kabsatmo.” (De 23:7, 8) Nupay kasta, saan laeng a ti agresibo a tribu dagiti Amalekita ti nagtultuloy a bimmusor iti Israel, no di pay ket ti intero nga Edom. Sibaballigi a nakigubat kadakuada ni Saul. (1Sm 14:47, 48) Kaskasdi, dinutokan ni Saul ti maysa nga Edomita, ni Doeg, kas pannakaulo dagiti pastorna, ket nagakem daytoy a tao kas tiktik ni Saul iti bambanag a maibusor ken David. Idi nagkitakit dagiti lallaki ni Saul a mangdarup kadagiti papadi ti Nob, ni Doeg ti inusar ni Saul a mangibanag iti pannakaikisap dagita a papadi.​—1Sm 21:7; 22:9-18.

Ni David, kas ari, naaddaan iti maysa a dakkel a panagballigi maibusor kadagiti Edomita iti Ginget ti Asin. (2Sm 8:13; kitaenyo ti ASIN, GINGET TI.) Nupay saan a naibaga ti tignay a nakaigapuan ti gubat, awan duadua a maigapu dayta iti iraraut dagiti Edomita, nalabit gapu ta impagarupda a nalaka laeng a maraut ti makin-abagatan a paset ti pagarian ni David yantangay ti buyotna makidangdangadang idiay Siria. Iti 1 Cronicas 18:12 ken iti paulo ti Salmo 60, da Abisai ken Joab agsaruno a nadeskribirda kas mangibambanag iti pannakaparmek dagiti Edomita. Yantangay ni David ti panguluen a komandante ket ni Joab ti kangrunaan a heneralna, bayat a ni Abisai ti komandante ti maysa a benneg iti babaen ni Joab, makita nga agduma dagiti salaysay no asino ti makinggapuanan iti panagballigi, depende iti panangmatmat ti mannurat, a kas met laeng iti kasasaad kadagiti moderno a panawen. Umasping iti dayta, ti panagduma dagiti numero kadagitoy a teksto ket mabalin a gapu ta adda naiduma a panangmatmat ti maysa a manangisalaysay no maipapan iti nadumaduma nga aspeto wenno kampania ti gubat. (Idiligyo ti 1Ar 11:15, 16.) Aniaman ti kasasaad, nangikabil ni David kadagiti garison ti buybuyot ti Israel iti intero nga Edom, ket ti nabatbati a populasion ti Edom nagbalin a sakup ti Israel. (2Sm 8:14; 1Cr 18:13) Idin ti ‘sangol’ ni Jacob sidadagsen a naisaad iti lengnges ni Edom (Esau).​—Ge 27:40; idiligyo ti Nu 24:18.

Yantangay ti Israel iturturayanna dagiti siudad ti Edom iti igid ti Nalabaga a Baybay, Elot (Elat) ken Ezion-geber, ni Solomon nga addaan Edomita nga assawa (1Ar 11:1) inaramatna dayta a gundaway tapno makapatanor iti negosio a panagbangon iti barko. (1Ar 9:26; 2Cr 8:17, 18) Ti maib-ibusen a populasion dagiti lallaki ti Edom saanda a nabaelan a sarangten ti panangadipen ti Israel, nupay ti maysa a nakatalaw a nagtaud iti naarian a puli, ni Hadad, indauluanna ti maysa a tignay nga ibubusor.​—1Ar 11:14-22.

Saan a maibaga no daytoy a kasasaad ket nagtultuloy iti intero a maysa a siglo kalpasan ti damo a panangsakup ni David iti dayta. Ti iraraut ti “annak ti Ammon, ken ti Moab ken ti nakabambantay a rehion ti Seir [Edom]” (2Cr 20:1, 2, 10, 22) mabalin a napasamak sakbay ti idadarup dagiti nagtitipon a puersa ti Juda, Israel, ken Edom maibusor iti Moab. (2Ar 3:5-9; kitaenyo ti MOAB, DAGITI MOABITA.) Nalawag a ti Edom ket paset ti tunggal maysa kadagitoy dua a tinallo nga aliansa ti nasion, a nakirupak nga umuna iti maysa a dasig sa kalpasanna iti sabali a dasig. Naibaga met nga awan ari ti Edom bayat ti maysa a tiempo iti panagturay ni Jehosafat; ti daga ket inturayan ti maysa a diputado, a nabatad a manungsungbat iti turay ti Juda, iti kasta awan idi ti lapped iti panagturong ti Juda iti Gulpo ti ʽAqaba ken iti maysa wenno sumagmamano a sasangladan dayta. (1Ar 22:47, 48) No maipapan iti kampania militar maibusor iti Moab, ti naipadto a panaglayus ti sigud a namaga a naapres a ginget a nagpakarsuan dagiti nagaaliansa a buyot ket mabalin a resulta ti nagurruod a bagyo iti desierto iti nangatngato a lantag ti bantay. Dagiti kasta a bagyo iti moderno a panawen pagdarurosenda dagiti naapres nga ayus ti danum a bumaba kadagiti ginget nga agturong iti Araba. Wenno mabalin a nagparang ti danum babaen laeng iti namilagruan a pamay-an.​—2Ar 3:16-23.

Immalsa ti Edom ket inwaksina ti sangol ti panangadipen ti Juda bayat ti panagturay ni Jehoram nga anak ni Jehosafat ket impasdekna manen ti agwaywayas a monarkia. Nupay naaddaan ni Jehoram iti namilitariaan a panagballigi iti maysa a pannakirangetna kadakuada, kaskasdi nga immalsa latta dagiti Edomita. (2Ar 8:20-22; 2Cr 21:8-10) Bayat ti umuna a tawtawen ti panagturay ni Amazias (858-830 K.K.P.), naabak manen ti puersa militar ti Edom iti Ginget ti Asin, ket inagaw ni Amazias ti kangrunaan nga Edomita a siudad ti Sela. Nupay kasta, nasiluan ni Amazias iti panagdaydayaw ti Edom kadagiti inutil nga ulbod a didios. (2Ar 14:7; 2Cr 25:11-20) Ni Ozias (Azarias) nga anakna insublina ti Elat iti panangituray ti Juda.​—2Ar 14:21, 22.

Iti iraraut ti Siria maibusor iti Juda bayat ti panagturay ni Acaz (761-746 K.K.P.), insublina iti im-ima ti Edom ti sasangladan ti Elat nga adda iti Nalabaga a Baybay. (2Ar 16:5, 6) Dagiti Edomita, a nabatad a nawaya manipud panangituray ti Juda, nakikaduada iti dadduma a nasion (pakairamanan ti Asiria) kadagiti panangrubbuot iti Juda.​—2Cr 28:16-20; idiligyo ti Sal 83:4-8.

Awan dagiti naisurat a rekord a nasarakan manipud kadagiti Edomita. Nupay kasta, dakamaten ida dagiti sekular a rekord ti sabsabali a nasnasion. Ti maysa nga Egipcio a papiro nga addan idi maikadua a milenio K.K.P. tukoyenna dagiti Bedouin a tribu manipud Edom a simrek iti Delta a rehion nga agbirbirok iti pagaraban ti an-animalda. Kinuna dagiti faraon a da Merneptah ken Ramses III nga inturayanda ti Edom, kas inaramid ti Asirio a monarka a ni Adad-nirari III. Iti maysa a tiempo kalpasan ni Adad-nirari III, impasindayag ni Tiglat-pileser III (kapanawenan ni Acaz) nga immawat iti impuesto manipud ken “Kaushmalaku ti Edom,” idinto ta ni Esar-haddon, suno ni Senaquerib, inlistana ni “Qaushgabri” kas basalio nga ari dagiti Edomita.​—Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. Pritchard, 1974, p. 282, 291.

Ti Edom iti Padto. Iti nasapa a paset ti panagturay ni Ari Ozias, da mammadto Joel ken Amos insawangda ti di masupiat a panangkondenar ni Jehova iti Edom gapu iti napalalo a rungsot nga impakitana iti Israel babaen iti awanan asi a panagusarna iti kampilan. (Am 1:6, 11, 12) Ti Edom, gapu iti naranggas a panangbusorna iti ili a nakitulagan ni Jehova, naipukawna ti karbenganna iti daga nga inikutanna sigun iti pammalubos ti Dios. (Joe 3:19; Am 9:11, 12) Nagbalin a sierto ti pannakadadael dagiti Edomita idi a dagiti taga Babilonia pinarmekda ti Juda ken Jerusalem idi 607 K.K.P. Nalawag a naipanayag ti gura dagiti Edomita bayat ti panangdagadagda kadagiti namagwalangwalang iti Jerusalem (Sal 137:7), panagrag-oda iti pannakadidigra ti Juda; ket gapu iti gura ken tarigagayda nga agibales, inyawatda pay ketdi dagiti nakatalaw a taga Juda tapno gudasen ida dagiti taga Babilonia. Nakikaduada iti dadduma pay a kabangibang nga il-ili iti panangsamsam iti daga, ket implanoda nga agawen ti napanawan a pagilian ti Juda ken Israel, a nagsaoda a sipapasindayag maibusor ken Jehova. Gapu itoy, binilin ni Jehova dagiti mammadtona a da Jeremias, Ezequiel, ken Abdias nga ipasiguradoda a saanen nga agbayag ti panagrag-o ti Edom ket ti panangtratona iti Juda lak-amento met ti Edom. (Un 4:21, 22; Eze 25:12-14; 35:1-15; 36:3-5; Abd 1-16) Kas nasapsapa nga impadto ni mammadto Isaias, agsagaba dagiti nagtagikampilan nga Edomita babaen iti kampilan ni Jehova mainaig iti hustisia ken panangukom, a ti amin a klase ti tattao, dadakkel ken babassit, agbalinda a kas kadagiti sakripisio nga animal a naikeddeng a madadael.​—Isa 34:5-8.

Agbalin ti Edom a kas iti Sodoma ken Gomorra, a di mapagnaedan iti agnanayon. (Jer 49:7-22; idiligyo ti Isa 34:9-15.) Yantangay maikari a guraen ni Jehova, maawagan ti Edom kas “teritoria ti kinadangkes” ken “ ili a kinondenar ni Jehova agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Mal 1:1-5) No kasta, nabatad a ti Edom isimbolona ti napeklan a kabkabusor ti ili a nakitulagan ti Dios iti Isaias 63:1-6, a sadiay ti nasantuan a Mannakigubat a namansaan iti dara dagiti pagan-anayna (a nagpayatpayat iti pagpespesan iti ubas ti panagibales ti Dios) maikanatad a nadeskribir kas um-umay manipud Edom (kaipapananna “Nalabaga”) ken manipud iti katan-okan a siudad ti Edom, ti Bozra (mabalin a nausar ditoy a tumukoy iti sabali pay a kaipapanan ti Hebreo a sao a ba·tsirʹ, a kaipapananna ti “panagburas iti ubas”).​—Idiligyo ti Apo 14:14-20; 19:11-16.

Naud-udi a Pakasaritaan ken ti Panagpukawna. Ni Jeremias a mammadto ni Jehova impakdaarna nga ipasakup ti ari ti Edom ti tengngedna iti sangol ni Nabucodonosor, ti ari ti Babilonia. (Jer 27:1-7) Saan a nairekord ti aktual nga inaramid dagiti Edomita iti daytoy a banag. Nupay kasta, kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P., temporario a nagkamang idiay Edom ti sumagmamano a destiero a taga Juda. Ket kalpasan a pimmanaw dagiti buyot ti Babilonia, dagitoy a nagkamang nagsublida iti dagada ket nagtalawda a napan idiay Egipto idi kamaudiananna. (Jer 40:11, 12; 43:5-7) Di nagbayag, dimteng ti tiempo maipaay iti naan-anay a pananginum ti Edom iti kopa ti pungtot ni Jehova. (Jer 25:15-17, 21) Napasamak daytoy idi agarup ngalay ti maikanem a siglo K.K.P., bayat ti panagturay ni Nabonido nga ari ti Babilonia. Sigun ken ni C. J. Gadd, eskolar iti historia ken literatura ti Babilonia, dagiti Judio a soldado karamanda kadagiti tropa ni Nabonido a nangparmek iti Edom ken Tema. Iti panagkomentona iti daytoy, insurat ni John Lindsay: “Uray kaskasano, sangkapaset a natungpal ti sasao ti mammadto idi insuratna a kinuna ni Yahweh nga ‘Ipakatkonto ti pammalesko iti Edom babaen iti ima ti ilik nga Israel’ (Eze. 25:14). Addaantayo met iti sangkapaset a kaitungpalan ti sasao ni Abdias a nagkuna a dagiti ‘kaaliado,’ ‘kakappon,’ ‘talken a gagayyem’ ti Edom ket ‘mangallilawda,’ ‘agballigida’ ken ‘mangipasdekda iti palab-og iti sirok’ dagiti Edomita. Makitatayo a natukoy ditoy a dagiti taga Babilonia iti sidong ni Nabonido (nupay idi kaaldawan ni Nabucodorosor situtulokda a maaddaan [dagiti Edomita] iti binglay kadagiti nasamsam iti Juda) naminpinsan a kineltayda dagiti ambision ti Edom iti panagkomersio ken panagnegosio (idiligyo ti Abd. 1 ken 7).”​—Palestine Exploration Quarterly, London, 1976, p. 39.

Ti libro ni Malakias, a naisurat agarup 100 a tawen kalpasan ti kampania militar ni Nabonido maibusor iti Edom, salaysayenna a ti Dios pinagbalinnan “dagiti bantay [ti Edom] a langalang a rebbek ken ti tawidna nga agpaay kadagiti chacal ti let-ang.” (Mal 1:3) Ninamnama dagiti Edomita a makapagsublida ken maibangonda manen dagiti walangwalang a lugarda, ngem saanda nga agballigi.​—Mal 1:4.

Idi maikapat a siglo K.K.P. dagiti Nabataeano ti agnanaeden iti teritoria ti Edom, ket saanen a pulos nakapagsubli sadiay dagiti Edomita. Imbes ketdi, naipadpadda iti Negeb iti abagatan ti Juda. Immakar dagiti Edomita agingga iti Hebron iti amianan, ken idi agangay iti makin-abagatan a paset ti Juda a nagbalin a pagaammo kas Idumea. Sigun ken Josephus, pinarmek ida ni Juan Hircanus I iti maysa a tiempo iti nagbaetan ti 130 ken 120 K.K.P. ket pinilitna ida nga agbalin a kameng ti Judaismo. (Jewish Antiquities, XIII, 257, 258 [ix, 1]; XV, 253, 254 [vii, 9]) Kalpasan dayta, in-inut a naitiponda kadagiti Judio, ket kalpasan ti panangdadael dagiti Romano iti Jerusalem idi 70 K.P., napukawdan kas maysa nga ili.​—Abd 10, 18; kitaenyo ti IDUMEA.

[Mapa iti panid 692]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Daga ti EDOM

Kangrunaan a Kalsada

Gagangay a Kalsada

EDOM

LET-ANG TI ZIN

MOAB

Asin a Baybay

N.G. ti Zered

Sela

Bozra

Bty. Hor

Cades-barnea

Teman

Dalan ti Ari

Ezion-geber

Elat

Gulpo ti ʽAqaba

DESIERTO TI ARABIA