TARSIS

[nagtaud iti sao a kaipapananna ti “buraken”].

1. Maysa kadagiti uppat nga annak ni Javan a naipasngay kalpasan ti Layus. (Ge 10:4; 1Cr 1:7) Maysa kadagiti 70 nga ulo ti pamilia a manipud kadakuada “naiwaras dagiti nasion iti daga.” (Ge 10:32) Kas iti kaso ti dadduma pay nga annak ni Javan, ti nagan a Tarsis ket tumukoy iti maysa nga ili ken maysa a rehion.

2. Maysa a kaputotan ni Benjamin ken anak ni Bilhan.​—1Cr 7:6, 10.

3. Maysa kadagiti pito a prinsipe a nangbalakad ken Ari Asuero ken nangusig iti kaso ti di managpasakup a ni Reyna Vasti.​—Est 1:12-15.

4. Maysa a rehion a nagyanan idi dagiti putot ni Tarsis nga anak ni Javan ken apoko ni Jafet. Adda sumagmamano a pagilasinan iti direksion nga immakaran dagiti kaputotan ni Tarsis sinigsiglo kalpasan ti Layus.

Ni mammadto Jonas (agarup 844 K.K.P.), a dinutokan ni Jehova a mapan idiay Nineve iti Asiria, pinadasna a libasan ti annongenna idi napan iti sangladan ti Joppe (Tel Aviv-Yafo) iti Mediteraneo ken nagbayad tapno makalugan iti “barko a mapan idiay Tarsis.” (Jon 1:1-3; 4:2) Ngarud, nalawag nga adda ti Tarsis iti Mediteraneo iti direksion a kasungani ti Nineve, ken nabatad nga al-alisto a madanon no dumalan iti baybay imbes nga iti takdang. Nadakamat ti sasao a “puso ti nawayang a baybay” mainaig kadagiti “barko ti Tarsis,” iti Ezequiel 27:25, 26.​—Idiligyo ti Sal 48:7; Jon 2:3.

Iti maysa a kitikit ni Emperador Esar-haddon ti Asiria (idi maikapito a siglo K.K.P.), maipaspasindayag dagiti panangabakna iti Tiro ken Egipto, ket naikuna nga amin nga ar-ari dagiti isla manipud Chipre “agingga iti Tarsisi” nagbayadda kenkuana iti impuesto. (Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. Pritchard, 1974, p. 290) Yantangay adda ti Chipre iti makindaya a paset ti Baybay Mediteraneo, ipasimudaag met daytoy a pannakatukoy ti Tarsis nga adda dayta iti makinlaud a paset ti Mediteraneo. Sigun iti dadduma nga eskolar, ti Tarsis ket isu ti Sardinia, maysa nga isla iti makinlaud a Mediteraneo.

Mabalin nga Isu ti Espania. Kunaen ti kaaduan nga eskolar a ti Tarsis isu ti Espania, maibatay iti natukoy a lugar wenno rehion idiay Espania a naawagan iti Tartessus sigun kadagiti nagkauna a Griego ken Romano a mannurat. Nupay ti Griego a geograpo a ni Strabo (idi umuna a siglo K.K.P.) tinukoyna ti maysa a siudad a naawagan Tartessus nga adda iti rehion iti aglawlaw ti Karayan Guadalquivir idiay Andalusia (Geography, 3, II, 11), agparang a ti nagan a Tartessis ket gagangay a nayawag iti makin-abagatan a paset ti Peninsula ti Iberia.

Iti adu a reperensia, kasta unay ti pannakaipaganetget ti panangkolonia dagiti Feniciano kadagiti daga iti kosta ti Espania ket tukoyenda ti Tartessus kas maysa a kolonia dagiti Feniciano, ngem agparang nga awan ti natibker a nakaibatayan iti kasta a teoria. Gapuna, kuna ti Encyclopædia Britannica (1959, Tomo 21, p. 114): “Awan ti aniaman a permanente nga ebidensia a nagnaed dagiti Feniciano wenno uray dagiti Cartago iti daytoy a daga, idinto ta nauneg ti impluensia sadiay dagiti Griego. Sipud pay idi maika-9 a siglo K.K.P., mabalin a naaddaanen dagiti barko ti Tiro ken Sidon iti pannakikomersio agingga iti labes dagiti lipit ken idiay Cádiz. Nupay kasta, dagiti moderno nga arkeologo adda nasarakan ken nakabakabda sadiay nga il-ili dagiti Griego, Iberiano, ken Romano, ngem saanda pay a nakaduktal iti uray maysa laeng a purok dagiti Feniciano wenno uray nakasarakda man la koma iti napapateg a tedtedda dagiti Feniciano no di laeng dagiti kadawyan a pagarkos a bambanag ken al-alahas ken dagiti umas-asping nga ar-aruaten a maisukat iti sabali a banag. Nalawag ngarud a malaksid idiay Cádiz, awan il-ili nga imbangon dagiti Feniciano no di ket addaanda laeng kadagiti puesto a paglakuan ken disso a pagdagasan.” Ipakita met ti pakasaritaan nga idi nangrugi a makikomersio dagiti Feniciano ken Griego iti daga ti Espania, addan dagiti agnanaed sadiay ket inruar dagitoy dagiti pirak, landok, lata, ken buli a tinartarigagayan dagiti agtagtagilako.

Ngarud, agparang nga adda naimbag a rason iti panamati a dagiti kaputotan ni Javan (dagiti Ioniano) idi agangay babaen ken anakna a Tarsis ket nagsaknap ken limmatakda iti Peninsula ti Iberia. Dagita a maikunkuna nga ayan ti Tarsis ket naan-anay a tumunos iti dadduma pay a panangtukoy ti Biblia.

Pannakinegosio ken Solomon. Ti pannakinegosio dagiti Feniciano iti Tarsis ket nalawag a paneknekan ti rekord idi tiempo ni Ari Solomon (agarup 13 a siglo kalpasan ti Layus), idi nangrugi a makikomersio ti nasion ti Israel iti dagdaga iti igid ti baybay. Naaddaan ni Solomon iti grupo dagiti barko iti Nalabaga a Baybay, a ti dadduma a tattaona ket aduan kapadasan a marino manipud ken Ari Hiram ti Tiro iti daga ti Fenicia, ken nakinegosio nangnangruna iti daga ti Ofir nga aduan iti balitok. (1Ar 9:26-28) Kalpasan daytoy, adda natukoy a “bunggoy dagiti barko ti Tarsis” ni Solomon iti baybay “a naikuyog iti bunggoy dagiti barko ni Hiram,” ket naikuna a nakapaglayag dagitoy a barko iti maminsan iti tunggal tallo a tawen tapno aggatang iti balitok, pirak, marfil, bakes, ken paboreal. (1Ar 10:22) Patien ti kaaduan a ti termino a “dagiti barko ti Tarsis” ket tumukoyen idi agangay ti maysa a kita ti barko, ket kastoy ti kunaen ti maysa a diksionario: “dagiti barko a dadakkel ken aglaylayag iti baybay, makabael nga aglayag nga agturong idiay Tarsis.” (A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, da Brown, Driver, ken Briggs, 1980, p. 1077) Iti umasping a pamay-an, ti nagan nga Indiamen ket orihinal a naadaw iti nagan a tumukoy kadagiti dadakkel a barko ti Britania a nakikomersio iti India ken idi agangay tumukoyen kadagiti kasta a kita ti barko sadinoman ti naggapuanda wenno pagturonganda. Gapuna, ipakita ti 1 Ar-ari 22:48 a ni Ari Jehosafat (936-911 K.K.P.) ket “nangaramid kadagiti barko a Tarsis a mapan idiay Ofir maipaay iti balitok.”

Nupay kasta, dakamaten ti salaysay ti Cronicas a ‘napan idiay Tarsis’ (2Cr 9:21) dagiti barko ni Solomon a maminsan nga aglayag iti tunggal tallo a tawen; kasta met a naaramid dagiti barko ni Jehosafat tapno ‘mapanda idiay Tarsis’ ket idi narba dagita, ‘saandan a nakapan idiay Tarsis.’ (2Cr 20:36, 37) Ipasimudaag daytoy a saan laeng a ti Ofir ti pagdagasan dagiti “barko ti Tarsis,” no di ket naglayagda met iti dandanum ti Baybay Mediteraneo. Parikut la ketdi daytoy agsipud ta naipakita a ti disso a pagrubbuatan ti sumagmamano kadagitoy a barko ket idiay Ezion-geber iti Gulpo ti ʽAqaba. (1Ar 9:26) Tapno makadanon dagiti barko iti Baybay Mediteraneo, kasapulan a lumasatda iti maysa a kanal manipud iti Nalabaga a Baybay agingga iti Karayan Nilo sa kalpasanna agturongda iti Mediteraneo wenno manglikawda iti kontinente ti Africa. Nupay saanen a posible nga ammuen ita ti detalye dagiti ruta (pakairamanan dagiti kanal) a limmasatan dagiti barko idi tiempo da Solomon ken Jehosafat, saanna a kayat a sawen nga imposible metten a naisayangkat ti nadakamat a proyektoda iti baybay.

Iti Padto. Agparang a ti Tarsis ket maysa idi a kangrunaan a paggatangan ti agkomkomersio a siudad ti Tiro, nalabit ti nagtaudan ti kadakkelan a kinabaknangna iti maysa a paset ti pakasaritaanna. Sipud pay nagkauna a tiempo, addaanen ti Espania kadagiti pagminasan a pagtataudan dagiti naruay a pirak, landok, lata, ken dadduma pay a metal a masarakan sadiay. (Idiligyo ti Jer 10:9; Eze 27:3, 12.) Gapuna, iti naimpadtuan a pammakdaar ni Isaias mainaig iti pannakarebbek ti Tiro, nailadawan nga ‘agan-anug-og’ dagiti barko ti Tarsis idi makagtengda idiay Kittim (Chipre, nalabit ti maudi a puerto a pagdagasanda iti makindaya a ruta) ken idi nadamagda a nasamsam dagiti sanikua ti nabaknang a sangladan ti Tiro.​—Isa 23:1, 10, 14.

Impakpakauna ti dadduma pay a padto nga ibaon ti Dios ti sumagmamano kadagiti umilina a mapan idiay Tarsis, tapno iwaragawagda sadiay ti dayagna (Isa 66:19), ken dagiti “barko ti Tarsis” iyegda dagiti annak ti Sion manipud iti adayo. (Isa 60:9) “Ti ar-ari ti Tarsis ken dagiti isla” agbayadda iti impuesto iti daydiay dinutokan ni Jehova kas ari. (Sal 72:10) Iti sabali a bangir, iti Ezequiel 38:13 nailadawan “dagiti komersiante ti Tarsis” agraman ti dadduma pay nga agtagtagilako kas mangyeb-ebkas iti inaagum nga interes iti inggakat ni Gog ti Magog a panangsamsam iti tattao nga inurnong manen ni Jehova. Kas karaman iti bambanag a mangisimbolo iti panagpannakkel, kinatangsit, ken kinapalalo, maipababadanto dagiti barko ti Tarsis, ket ni Jehova laeng ti maitan-ok iti “aldaw a kukua ni Jehova ti buybuyot.”​—Isa 2:11-16.