Ti Sao ni Jehova Nabiag
Dagiti Tampok iti Libro a Nehemias
SANGAPULO ket dua a tawenen ti limmabas sipud idi napasamak dagiti naudi a pagteng a nairekord iti Esdras a libro ti Biblia. Asidegen ti tiempo ti “iruruar ti sao a mangisubli ken mangbangon manen iti Jerusalem”—ti pagteng a mangtanda iti panagrugi ti 70 a lawas ti tawtawen agingga iti panagparang ti Mesias. (Daniel 9:24-27) Ti libro a Nehemias ket maysa a pakasaritaan ti ili ti Dios mainaig iti pannakabangon manen dagiti pader ti Jerusalem. Saklawenna ti napateg a periodo nga agpaut iti nasurok a 12 a tawen, manipud 456 K.K.P. agingga iti tiempo a di nagbayag kalpasan ti 443 K.K.P.
Daytoy a libro nga insurat ni Gobernador Nehemias ket naglaon iti makapikapik a salaysay no kasano a naitandudo ti pudno a panagdayaw babaen ti determinasion a nabuyogan ti naan-anay a panagpannuray ken ni Jehova a Dios. Silalawag nga ipakitana no kasano nga imaniobra ni Jehova dagiti bambanag tapno maitungpal ti pagayatanna. Pakasaritaan met daytoy ti maysa a nabileg ken natured a lider. Ti mensahe ti libro a Nehemias ket mangipaay kadagiti agkakapateg a leksion kadagiti amin a pudno nga agdaydayaw ita, “ta ti sao ti Dios nabiag ken adda bilegna.”—Hebreo 4:12.
“IDI AGANGAY NAIRINGPASEN TI PADER”
Adda ni Nehemias idiay Susan a kastilio, nga agserserbi ken ni Ari Artaxerxes Longimanus iti maysa a napateg a saad. Apaman a nangngegna ti damag a dagiti adipen ni Jehova “dakes unay ti sasaadenda ken maum-umsida; ket ti pader ti Jerusalem narba, ket dagiti mismo a ruanganna napuoran iti apuy,” nariribukan unay ni Nehemias. Gapuna, sipapasnek nga inkararagna ti panangiwanwan ti Dios. (Nehemias 1:3, 4) Idi agangay, nadlaw ti ari ti kinaliday ni Nehemias, ket impaayan ti ari iti gundaway a mapan idiay Jerusalem.
Idi simmangpet idiay Jerusalem, sinukimat ni Nehemias dagiti pader kabayatan ti rabii, ket impakaammona kadagiti Judio ti planona a mangbangon manen iti pader. Nangrugi ti panagbangon. Nangrugi met ti ibubusor. Ngem iti sidong ti simamaingel a panangidaulo ni Nehemias, ‘nairingpas ti pader.’―Nehemias 6:15.
Sungbat Kadagiti Nainkasuratan a Saludsod:
1:1; 2:1—Ti kadi “maikaduapulo a tawen” a nadakamat kadagitoy a dua a bersikulo agpada ti nangrugianda a tawen? Wen, ti maika-20 a tawen isu ti panagturay ni Ari Artaxerxes. Ngem nagduma ti wagas ti panagbilang a nausar kadagitoy a bersikulo. Ipatuldo dagiti pammaneknek ti historia nga idi 475 K.K.P. a naisaad ni Artaxerxes iti trono. Gapu ta dagiti taga-Babilonia nga eskriba nakaugalianda a bilangen ti tawen ti panagturay dagiti ar-ari ti Persia manipud iti Nisan (Marso/Abril) agingga iti Nisan, ti umuna a tawen ti panagturay ni Artaxerxes ket idi 474 K.K.P. Gapuna, ti maika-20 a tawen ti panagturay a nadakamat iti Nehemias 2:1 ket nangrugi idi Nisan 455 K.K.P. Lohikal ngarud a ti bulan a Chislev (Nobiembre/Disiembre) a nadakamat iti Nehemias 1:1 isu ti Chislev iti napalabas a tawen―456 K.K.P. Ni Nehemias tinukoyna met dayta a bulan kas ti maika-20 a tawen ti panagturay ni Artaxerxes. Nalabit nga iti daytoy a kaso, binilangna dagiti tawen manipud iti petsa ti pannakaitrono ti monarko. Mabalin met a binilang ni Nehemias ti tawen babaen ti aw-awagan dagiti Judio kas civil year, a mangrugi iti bulan ti Tisri, a katupag ti Setiembre/Oktubre. Aniaman kadagita, idi 455 K.K.P. a naipaulog ti bilin tapno maibangon manen ti Jerusalem.
4:17, 18—Kasano a maibanag ti tao ti trabaho a panagbangon babaen laeng ti maysa nga ima? Saan a parikut dayta kadagidiay para bunag. Suonen wenno ibaklayda ti maysa nga awit a tengtenglen ti maysa nga ima “bayat a ti sabali nga ima siiiggem iti pika.” Dagiti managibangon a masapul a mangaramat iti dua nga imada “sibabarikesda, tunggal maysa iti kampilanna iti padingpadingna, bayat nga agibangbangonda.” Nakasaganada a makigubat no bilang ta rumaut dagiti kabusor.
5:7—Iti ania nga anag a ni Nehemias rinugianna ti “agsapul iti biddut kadagiti natan-ok ken dagiti diputado nga agtuturay”? Dagita a lallaki kinalikagumanda ti am-am kadagiti padada a Judio idinto ta maisalungasing dayta iti Mosaiko a Linteg. (Levitico 25:36; Deuteronomio 23:19) Maysa pay, nakangatngato ti patubo a kidkiddawen dagidiay agpapautang. No binulan ti makiddaw a panagbayad, “ti apagkasangagasut” ket agganar iti 12 porsiento kada tawen. (Nehemias 5:11) Kinaawan iti asi ti panangipabaklay iti dayta kadagiti tattao a madagdagsenanen kadagiti buis ken kinakirang ti taraon. Nagsapul ni Nehemias iti biddut kadagiti nabaknang iti anag nga inusarna ti Linteg ti Dios tapno tubngaren ken babalawenna ida ket iti kasta, impalgakna dagiti dakes nga aramidda.
6:5—Yantangay kadawyan a maikabil iti seliado a supot dagiti kompidensial a surat, apay a nangipatulod ni Sanballat iti “silulukat a surat” ken ni Nehemias? Nalabit a panggep ni Sanballat a babaen ti panangipatulodna iti maysa a silulukat a surat, maipalgakna dagiti ulbod a pammabasol. Nalabit a kayatna a pagpungtoten ni Nehemias tapno ibati ti propeta ti trabaho a panagbangon ket mapanna idepensa ti bagina. Wenno mabalin nga impagarup ni Sanballat a mapabutngan dagiti Judio no maammuanda ti linaon ti surat ket sangsangkamaysa nga isardengda ti trabaho. Ngem saan a nagpasinga ni Nehemias no di ket sitatalna nga intuloyna ti trabahona nga impabaklay ti Dios.
Dagiti Masursurotayo:
1:4; 2:4; 4:4, 5. No maipasango kadagiti narigat a kasasaad wenno no mangaramid kadagiti napateg a desision, nasken a ‘reggetantayo ti agkararag’ ken agtignaytayo maitunos iti panangiwanwan ti Dios.―Roma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Sungbatan ni Jehova dagiti napasnek a kararag dagiti adipenna.—Salmo 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nupay naasi ni Nehemias, isu ket nangipasdek iti nasayaat nga ulidan kas maysa a naalibtak nga agtignay ken sititibker a mangsalsalimetmet iti kinalinteg.
1:11–2:3. Ti kangrunaan a gubuayan ti rag-o ni Nehemias ket saan a ti natan-ok a saadna kas agaw-awit iti kopa. Imbes ketdi, naggubuay dayta iti panangitandudona iti pudno a panagdayaw. Saan kadi a ti panagdayaw ken ni Jehova ken ti amin a mangitandudo iti dayta a panagdayaw ti rumbeng nga agbalin a kangrunaan a pakaseknantayo ken kangrunaan a gubuayan ti rag-otayo?
2:4-8. Ni Jehova tinignayna ni Artaxerxes a mangpalubos ken ni Nehemias a mapan mangbangon manen kadagiti pader ti Jerusalem. “Ti puso ti maysa nga ari ket kas barbaresbes ti danum iti ima ni Jehova,” kuna ti Proverbio 21:1. “Iti sadinoman a pakaragsakanna, iturongna dayta.”
3:5, 27. Saantay koma a kas ‘kadagidiay nadaeg’ a Tecoita a nangibilang a makaikkat iti dignidad dagiti manomano a trabaho a mangitandudo iti pudno a panagdayaw. Imbes ketdi, tuladentayo dagiti ordinario a Tecoita a sidadaan a nagpausar.
3:10, 23, 28-30. Nupay adda dagidiay makabael nga umakar kadagiti lugar a dakdakkel ti panagkasapulan kadagiti manangiwaragawag iti Pagarian, masuportaran ti adu kadatayo ti pudno a panagdayaw uray iti mismo a lugartayo. Maaramidtayo dayta babaen ti pannakipasettayo iti trabaho a panangbangon kadagiti Kingdom Hall ken kadagiti panagregget a mangipaay iti tulong kadagiti nadidigra. Ngem kangrunaan a maaramidtayo dayta babaen ti pannakipasettayo iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian.
4:14. No maipasango iti ibubusor, madaerantayo met ti panagbuteng babaen ti panagtalinaed a sipapanunot iti “naindaklan ken Daydiay nakaam-amak.”
5:14-19. No kadagiti Kristiano a manangaywan, ni Gobernador Nehemias ket nagsayaat nga ulidan ti kinapakumbaba, di panagimbubukodan, ken kinaannad. Nupay naregta a mangipatpatungpal iti Linteg ti Dios, dina dinominaran dagiti dadduma agpaay iti inaagum a pagimbaganna. Imbes ketdi, impakitana ti pannakaseknanna kadagiti mairurrurumen ken napanglaw. Impakitana met ti nagsayaat nga ulidan ti kinaparabur agpaay kadagiti amin nga adipen ti Dios.
“LAGIPENNAK, O DIOSKO, MAIPAAY ITI PAGIMBAGAN”
Apaman a nairingpas ti pader ti Jerusalem, impasdek ni Nehemias dagiti ruangan ken nangaramid kadagiti urnos agpaay iti seguridad ti siudad. Nangaramid iti rekord dagiti kapuonan dagiti tattao. Idi a naguurnong dagiti tattao “idiay publiko a plasa nga adda idi iti sango ti Ruangan ti Danum,” ti padi a ni Esdras imbasana ti libro ti Linteg ni Moises, ket ni Nehemias ken dagiti Levita inlawlawagda ti Linteg kadagiti tattao. (Nehemias 8:1) Idi naammuanda ti maipapan iti Piesta Dagiti Abong-abong, siraragsak a rinambakanda dayta.
Nasurnadan dayta iti sabali pay a panagtataripnong, ket iti dayta nga okasion nga impudno “ti bin-i ti Israel” ti nagbasolanda kas maysa a nasion, rinepaso dagiti Levita ti pannakilangen ti Dios iti Israel, ken nagsapata dagiti tattao a “magnada iti linteg ti pudno a Dios.” (Nehemias 9:1, 2; 10:29) Yantangay bassit pay ti umili iti Jerusalem, napaggiginnasatan a 1 iti tunggal 10 a lallaki nga adda iti ruar ti siudad ti umakar iti uneg ti siudad. Kalpasanna, sirarag-o a naidedikar ti pader nga uray la ‘mangngegan iti adayo ti panagrag-o ti Jerusalem.’ (Nehemias 12:43) Sangapulo ket dua a tawen kalpasan ti idadatengna, pimmanaw ni Nehemias idiay Jerusalem tapno ituloyna nga itungpal dagiti annongenna ken ni Artaxerxes. Di nagbayag, simrek ti kinarugit kadagiti Judio. Apaman a nakasubli idiay Jerusalem, siaalibtak a nagtignay ni Nehemias tapno aturenna ti kasasaad. Sipapakumbaba a kiniddawna: “Lagipennak, O Diosko, maipaay iti pagimbagan.”—Nehemias 13:31.
Sungbat Kadagiti Nainkasuratan a Saludsod:
7:6-67—Apay a ti listaan ni Nehemias kadagiti natda a nagsubli idiay Jerusalem a kadua ni Zorobabel ket naiduma no iti listaan ni Esdras kadagiti bilang ti tunggal sangakabbalayan? (Esdras 2:1-65) Dagita a panagduma ket nalabit gapu ta nagusar da Esdras ken Nehemias iti agduma a reperensia. Kas pagarigan, ti bilang dagidiay nagpasalista nga agsubli ket mabalin a naiduma manipud iti bilang dagidiay aktual a nagsubli. Mabalin met a nagduma dayta dua a rekord gapu ta idi agangay laeng a napaneknekan ti dadduma a Judio no ania ti kapuonanda. Kaskasdi, dagita a dua a salaysay agtunosda iti maysa a punto: Ti bilang dagiti damo a nagsubli ket 42,360, malaksid kadagiti adipen ken kumakanta.
10:34—Apay a nakalikaguman kadagiti tattao a mangyegda iti kayo? Ti panangidaton kadagiti kayo ket saan a bilin ti Mosaiko a Linteg. Timmaud dayta a bilin gapu iti panagkasapulan. Kasapulan ti adu a kayo a pagsungrod a manguram kadagiti daton iti altar. Agparang a kurang dagiti Netineo, dagiti saan nga Israelita a nadutokan nga agserbi kas adipen idiay templo. Gapuna, nagbibinnunotda tapno masigurado nga adda agtultuloy nga abasto ti kayo.
13:6—Kasano kabayag nga awan ni Nehemias idiay Jerusalem? Ibaga ti Biblia a “sumagmamano a tiempo kalpasanna,” kiniddaw ni Nehemias iti ari ti pammalubos a lumangan tapno makasubli idiay Jerusalem. Dayta laeng ti ibagana, isu nga imposible a maammuan no kasano kapaut ti kaawanna. Ngem apaman a nakasubli idiay Jerusalem, nakita ni Nehemias a saan a masupsuportaran ti kinapadi, ken saan met a maan-annurot ti linteg ti Sabbath. Adu ti nakiasawa kadagiti ganggannaet a babbai, ket dagiti annakda di pay makapagsao iti pagsasao dagiti Judio. Gapu ta kasta unay a dimmakes ti kasasaad, makuna ngarud a nabayag a naawan ni Nehemias.
13:25, 28—Malaksid iti ‘panangsapul iti biddut’ dagiti Judio a kimmapuy iti naespirituan, ania a dadduma pay a mangatur nga addang ti inaramid ni Nehemias? Ni Nehemias ‘indawatna ti pakadaksanda’ babaen ti panangideklarana iti pannusa nga ipaulog ti Linteg ti Dios. ‘Kinabilna ti sumagmamano kadakuada,’ nalabit babaen ti panangibilinna a madusada. Kas simbolo ti ungetna gapu iti kinadakesda, ‘pinarutna ti sumagmamano a buokda.’ Kinamatna met ti apo ti Nangato a Padi a ni Eliasib, a nakiasawa iti balasang ni Sanballat a Horonita.
Dagiti Masursurotayo:
8:8. Kas mannursuro iti Sao ti Dios, ‘maipaayantayo dayta iti kaipapanan’ babaen ti nalawag a panangibalikas iti dayta ken siuumiso a panangibinsabinsa iti Kasuratan, nga ilawlawag ti aplikasionda.
8:10. “Ti rag-o ni Jehova” ket masagrap ti maysa no sipapanunot kadagiti naespirituan a kasapulanna ken surotenna ti panangiwanwan ti Dios. Anian a nagpateg a siaanep nga adalentayo ti Biblia, regular a tabunuantayo dagiti Nakristianuan a gimong, ken sireregta a makipasettayo iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian ken panangaramid kadagiti ad-adalan!
11:2. Ti panangibati iti tawid tapno umakar idiay Jerusalem ket nagastos ken narigat. Dagidiay nagboluntario nga agsubli impakitada a managsakripisioda. Maipakitatayo met ti kasta nga espiritu no tumaud dagiti gundaway nga agkalikagum iti panagboluntariotayo kadagiti kombension ken dadduma nga okasion.
12:31, 38, 40-42. Ti panagkanta ket nasayaat a wagas a maidaydayawtayo ni Jehova ken mayebkastayo ti panagyamantayo kenkuana. Nasken a naimpusuan ti panagkantatayo kadagiti Nakristianuan a gimong.
13:4-31. Nasken a ditay ipalubos a maimpluensiaan ti biagtayo iti materialismo, kinalulok, ken apostasia.
13:22. Pagaammo unay ni Nehemias nga adda sungsungbatanna iti Dios. Masapul met a sipapanunottayo nga adda sungsungbatantayo ken ni Jehova.
Napateg a Gun-oden ti Anamong ni Jehova!
“Malaksid no ni Jehova ti mangbangon ti balay,” inkanta ti salmista, “awan mamaayna a nagtrabaho a sipipinget iti dayta dagiti managibangon iti dayta.” (Salmo 127:1) Anian a nagimnas ti panangiladawan ti libro a Nehemias iti kinapudno dagita a sasao!
Nalawag ti maadaltayo. No kayattayo nga agballigi ti aniaman nga aramidentayo, masapul a gun-odentayo ti anamong ni Jehova. Manamnamatayo kadi a bendisionannatayo ni Jehova no ditay iyun-una iti biagtayo ti pudno a panagdayaw? No kasta, kas ken ni Nehemias, ti panagdayaw ken ni Jehova ken ti panangitandudo iti dayta ti kangrunaan koma a pakaseknantayo.
[Ladawan iti panid 8]
“Ti puso ti maysa nga ari ket kas barbaresbes ti danum iti ima ni Jehova”
[Ladawan iti panid 9]
Napan idiay Jerusalem ni Nehemias―lalaki a naalibtak nga agtignay ken naasi
[Ladawan iti panid 10]
Ammoyo kadi no kasanoyo a ‘maipaayan iti kaipapanan’ ti Sao ti Dios?