Saan a Mapasardeng ti Niebe Wenno Tudo Wenno Kaadu ti Surat ti Koreo
“No adda la ketdi dagiti kartero, naragsak ti biag.” —William James, pilosopo ti E.U. (1842-1910)
DANDANI tunggal maysa addaan makaparurod nga estoria nga isalaysay maipapan iti serbisio ti koreo. Ti imbusonna a surat simmangpet adu a lawlawas wenno bulbulan pay ngem ti ninamnamana, napartak ti ingingina ti selio, wenno makapaupay ti aglinea nga aguray idiay opisina ti koreo. Idi Oktubre 1966, nagpeggad ti sistema ti koreo. Maysa a pannakangiwat ti Pannakaaywan ti Koreo idiay E.U. ti nangibaga iti Agriingkayo! a ‘‘dandani nagserra ti kadadakkelan idi a mangtamtaming iti koreo ti E.U. nga adda iti nagsasangaan ti dalan idiay Chicago, idi daytat’ napusek ken dandani dinan kabaelan a tamingen ti koreo.”
Aniat’ naaramidan tapno maipatalged a saan a sumardeng ti pannakataming ti koreo ken makagteng dagiti surat iti papananda? Adda kadi maaramidanyo tapno sumayaat ti serbisio a maawatyo? Dakkel kadi ti nagbaliwan ti pamay-an ti pannakaitulod dagiti surat ken ti panagtalek iti dayta bayat dagiti adu a siglo?
Ti Serbisio ti Koreo Idi Ugma
Ti kaunaan a naorganisar a serbisio ti koreo ket usaren laeng ti gobierno. Adda dayta a sistema idi ugma idiay China, Egipto, Asiria, Persia, ken Grecia. Ti sistema ti koreo ti Roma ket napanaganan cursus publicus, literal a “wagas ti publiko”; nupay kasta, dayta agpaay laeng a nangnangruna iti panagserbi ti gobierno. Makapainteres, ta dagiti surat ti mannurat ti Biblia a ni Pablo kadagiti kongregasion idiay Efeso ken Colosas, ken ni Filemon ket naipatulod babaen iti pribado nga urnos ken saan a babaen iti serbisio ti koreo ti gobierno ti Roma.—Efeso 6:21, 22; Colosas 4:7-9; Filemon 21, 22.
Nupay bassit laeng ti nagbaliwan ti pannakailugan ken pannakaitulod dagiti surat agingga idi maika-19 a siglo, nasakbay a timmaud dagiti kapanunotan maipapan iti panangtengngel wenno panangikkat iti pribado a serbisio ti koreo. Apay? Agsipud ta narikna dagiti autoridad a masapul ti pannakaaywan dagiti pribado a komunikasion. Iti librona a The Universal Postal Union, itukon ni George A. Codding, Jr., dagiti dua a kangrunaan a rason iti pannakabuangay ti panangbukbukod ti gobierno iti serbisio ti koreo. Umuna, ti matgedan ket “maysa a nagsayaat a pangalaan iti gastosen dagiti opisial.” Maikadua, ti kinatalged a maipaay ket maysa a pamay-an iti pannakatengngel dagiti komunikasion dagiti kabusor ti Estado.
Gapuna, rinugian ti French Royal Post a tinaming ti koreo ti publiko idi 1464. Idi 1635, impalubosen ni Charles I ti Inglatera ti serbisio ti Royal Mail kadagiti umili. Kasta met ti inaramid ti dadduma a gobierno ket iti kasta binukbukodandan ti serbisio ti koreo, a tinengngelda daytoy a panagiinnallatiw ti kapanunotan dagiti tattao.
Tinengngel ti Britania ti immuna a sistema [ti koreo] ti America, a kas met ti panangsaklaw ti Imperio ti Roma iti sistema ti koreo iti Britania. Tinulad ti sistema ti Roma ti urnos ti Persia, a daytat’ maysa a sistema ti koreo a mangidanon kadagiti koreo babaen kadagiti nakakabayo a mensahero a nairugi idi maikanem a siglo K.K.P. Gapuna, mabalin a natulad ti adu a sistema ti koreo iti Persia.
Opisial a nangrugi a tinaming ti sistema ti koreo ti America dagiti surat manipud ballasiw taaw idi tiempo ti kolonia idi 1639, ket dagiti surat ti Boston ken ti Siudad ti Nueva York, idi 1673. Dayta a di nagpaut a rota ti koreo naawagan idi iti Boston Post Road, nga ita ket paseten ti Highway 1 iti E.U. Idi ngalay ti maika-19 a siglo, maibiahe ti koreo babaen iti karuahe, steamboat, ken tren. Ti kabiitanen, no usaren ti barko, ti koreo a mapan idiay San Francisco, California, manipud Siudad ti Nueva York abutenna ti agarup makabulan wenno nasursurok ken mabaybayag pay no usaren ti karuahe.
Panangitulod ti Koreo Babaen ti Kabayo
Tapno mapapartak ti pannakaitulod ti koreo a bumallasiw iti kontinente idiay Estados Unidos, saan laeng a ti karuahe wenno barko ti kasapulan. Aniat’ mangrisut iti problema? Nausar ti adu a siglon a pamay-an a panangisakay iti koreo iti kabayo. Inadaw ti History of the U.S. Postal Service 1775-1984 dagiti pakaammo kadagiti diario manipud Marso 1860:
“Tarigagayan: Agtutubo, narapis, nabiskeg a tao a saan nga aglabes a 18 ti edadna. Masapul a nalaing nga agkabayo a situtulok a mangsaranget iti ipapatay iti inaldaw. Kaykayatmi dagiti ulila.”
Dagidiay matangdanan “masapul a sipapasnek nga agsapatada a nakaparabaw ti imada iti Biblia a saan nga ‘agtabbaaw,’ makiapa, wenno mangabuso iti dinguenda ken agtignayda a sipupudno.” Daytoy ti nalatak a panangitulod ti koreo babaen iti kabayo, isu a nangpaababa iti panangitulod iti sangapulo nga aldaw iti 3,200 kilometro a rota a nagbaetan ti St. Joseph, Missouri, ken ti makinlaud a kosta ti Estados Unidos. Babaen ti kapartakanen a panagkabayo a 15 agingga iti 25 kilometro, kalpasanna panangbaliw kadagiti kabayo a di agtaktak, sipapartak a lasaten dagidiay nga agtutubo a managkabayo dagiti kabambantayan, tantanap, ken karayan iti amin a kita ti panniempo. Iti intero a kaadda ti pannakaitulod ti koreo babaen ti kabayo, gaput’ kaadda dagiti kapartakan a kabayo, dagiti natured a mensahero inabakda dagiti Indian ken lallaki iti kalsada; nupay kasta, maysa a managkabayo ti natay.
Intan-ok ti leyenda daytoy natured a serbisio ti koreo, a nagpaut laeng manipud Abril 3, 1860, agingga iti Oktubre 26, 1861. Napukaw dayta idi nangrugi ti bumallasiw iti kontinente a serbisio ti telegrama, isu a namagpatingga iti maysa kadagiti adut’ nakaay-ayat a paspasamakna a kapitulo iti historia ti koreo ti America.
Moderno a Pamay-an
Agibusontayo ti surat itatta ket kitaentayo no kasano a mataming. Mabalin nga agduduma ti pannakaitulod ti surat nga agpannuray iti pamay-an ti panangusartayo iti serbisio.
No maturposyon ti panagtrabahoyo iti aldaw, maibusonen dagiti naurnong a surat. Agsipud ta nakairuamanen daytoy ti kaaduan kadatayo, maibuson ti kaaduan a surat iti maudi a paset ti aldaw. Gapuna, ti panangibuson a nasapsapa iti aldaw mangipaay iti bentaha a sumagmamano nga oras ken maikabil dagiti suratyo nga umun-una ngem ti kaaduan. Idi 1991, ti promedio nga inaldaw a kaadu ti surat idiay Estados Unidos ket 454 milion, 13.3 milion ti para iti Siudad ti Nueva York; 71 milion iti Francia, 5.5 milion ti para iti Paris; 62.5 milion iti Japan, 17 milion ti para iti Tokyo; ken 60 milion iti Britania.
Dagiti surat a maibuson kadagiti pagibusonan ti koreo iti kalsada wenno iti maysa a bassit nga opisina ti koreo ket maipanda kadagiti daddadakkel nga opisina ti koreo. Ti panangibuson ti suratyo sakbay unay ti oras a panagkolekta ken, no mabalin, iti asideg dagiti dadakkel nga opisina ti koreo pasayaatenna ti tiempo ti pannakaitulodna.
Idiay opisina ti koreo iti lugaryo, maikabil ti suratyo kadagiti supot, ket kalpasanna mailuganda a maipan iti pagitulodan ti koreo a maawagan sentro ti nadumaduma a lugar, a sadiay automatiko a malasinlasin dagiti surat babaen ti maysa nga alikamen. Ditoy, babaen kadagiti nagsayaat ti pannakadiseniona a makina, automatiko a mabaliktad dagiti surat bayat a lumasatda babaen kadagiti conveyor belts iti panangilasin, panangbaliktad, panangkanselar, pananglasinlasin, ken panangipempen. Maysa a kasta nga alikamen, a maawagan makina a facer-canceler, nalaka laeng a tamingenna ti 27,000 a surat iti maysa nga oras a kanselarenna dagiti seliona ken markaanna ti petsa ti pannakaibusonna.
Bayat ti malem agingga iti rabii, malasinlasin dagiti surat. Dagiti surat a nalaka a basaen dagiti direksionda—naimakinilia, naiprenta, wenno insurat ti ima—mabalin a lasinlasinen ti makina. Dagiti baro a makina mabigbigda ti dua a linea a naglaon iti ZIP code wenno postal code; siudad, estado, wenno probinsia; ken direksion ti kalye.
Dagita a makina ken nainaig a kagawaan ti automatiko a “makabasa” kadagiti direksion ken mangiprenta kadagiti espesial a code kadagiti rinibo a surat iti kada oras. Dagiti first-class a surat a saan a mabalin a maipagna iti makina ken masapul a paglalasinen ti tao, iti promedio a 800 iti kada oras. Ti nalaka a mabasa a direksion, nga addaan ZIP code idiay Estados Unidos (postal wenno postcode iti dadduma a pagilian) ti tumulong iti nabiit ken episiente a pannakaitulod ti suratyo.
Maipatulod dagiti surat babaen ti eroplano wenno aniaman a lugan. Masansan nga iti agpatnag ket maituloden dagiti first-class a surat kadagiti siudad ken sentro ti nadumaduma a lugar, iti las-ud ti dua nga aldaw kadagiti lokal nga estado, ken iti las-ud ti tallo nga aldaw iti aniaman a paset ti Estados Unidos. Idiay Britania, nasken a maitulod ti 90 porsiento kadagiti first-class a surat iti sumuno nga aldaw ti panagtrabaho ket 97.4 porsiento kadagiti second-class a surat iti maikatlo nga aldaw. Ipakita dagiti surbey kadagiti surat idiay Francia a naipablaak idi Mayo 1992 nga 81 porsiento kadagiti lokal a surat ti naitulod iti agpatnag ken 96.3 porsiento kadagiti naikoreo a pakete ti naitulod iti las-ud ti dua nga aldaw, malaksid ti Domingo ken piesta-opisial. Gapuna, ti kaudian a surat ket agbalin a surat agpaay iti sumuno nga aldaw kadagiti opisina a pakataminganda ken idiay pakaitulodanda nga opisina ti koreo. Kabayatan ti rabii ken parbangon, malasinlasinen dagiti kassangpet a surat tapno maitulod kadagiti destinasionda.
Isagana dagiti aduan iti maipatpatulod a surat, kas ti Watchtower Society, dagiti suratda tapno maikarga dagita babaen iti traktor-trailerda manipud idiay planta nga agturong idiay opisina ti koreo. Direkta nga ibiahe daytoy ti post office iti intero a pagilian babaen kadagiti mangitulod nga empleadoda. Masansan nga us-usaren dagiti serbisio ti koreo dagiti pangbiitan a pamay-an ti komunikasion, kas ti electronic mail (E-mail; impormasion nga ipakaammo ti kompiuter babaen iti telepono). Itay napan a tawen, nakaipatulod ti serbisio ti koreo ti Francia iti sangapulo a milion a pangadayuan a panagimprenta babaen ti E-mail.
Nupay nagduduma ti serbisio ti koreo iti sabasabali a pagilian, kaaduan kadagiti surat ti lubong ket mataming iti umasping iti naammuantayo nga ar-aramiden ti Serbisio ti Koreo ti E.U., a mangtamtaming iti 40 porsiento a sursurat ti lubong.
Dadduma Pay a Serbisio ti Koreo
Adu ti ipapaay dagiti serbisio ti koreo malaksid iti pannakaitulod dagiti surat. Matulongannakayo ti maysa nga opisina ti koreo ti E.U. a makaala iti pasaporte. Mabalinyo ti agibanko iti maysa nga opisina ti koreo ti Japan wenno iti British Girobank (dati a kukua ti serbisio ti koreo idiay Britania). Mabalin met a maaddaan iti insurance dagiti maikoreo a tagilako wenno iparehistro tapno mapasubli ti gatadda no bilang mapukaw wenno madadaelda. No kasapulan laeng ti naikoreo a banag ti pammaneknek ti pannakaikoreona wenno pannakaitulodna, nalaklaka no dayta ket maipatulod nga adda sertipikasion ngem no daytat’ rehistrado. Mabalin met dagiti tao nga ipaseguro ti bagida iti maysa nga opisina ti koreo ti Japan.
No makiddaw, dadduma a serbisio ti koreo, kas ti adda idiay Estados Unidos ti mangipaay iti nakasagana nga impormasion a pangkorehir iti errado a direksion. Isuratyo ti “Address Correction Requested” wenno “Do Not Forward” iti sango ti sobre iti baba a mismo ti direksionyo a nagipatulod. Maisubli kadakayo dagiti first-class a surat nga addaan kabbaro a direksion (no awan pay makatawenna) wenno dadduma pay a rason a di nakadanon, nga awan pulos ti bayadanyo.
Gapu itoy ken dadduma pay a serbisio, agpannuray unay ti lubong iti serbisio ti koreo. Kuna ti report ti Evaluation of the United States Postal Service: “Nagsayaat ti magapgapuan ti Serbisio ti Koreo iti panangtamingna iti nakaad-adu a surat, ngem masapul a mabigbig dagiti di maliklikan a kamali tapno maammuan ti publiko no aniat’ pudno a namnamaenda a serbisio ti koreo.” Idiay Estados Unidos, no inaldaw a maatraso ti 5 laeng a porsiento ti gistay 250,000,000 a pedaso ti first-class a surat, kaipapanan dayta ti 12,000,000 a pedaso iti tunggal aldaw. Agbanag daytoy iti adu a reklamo iti naladaw a pannakaitulod.
Inapektaran dagiti parikut iti ekonomia ti serbisio ti koreo. Ti ingingina dagiti magatang, pannakadadael dagiti pakete, naladaw a surat, ken moderno a teknolohia ti nangipaay iti nainget a pannakikompetensia kadagiti serbisio a tartarawidwidan ti gobierno. Nupay dagiti kabaruan a pamay-an ti pannakataming pinasayaatda ti pannakaitulod dagiti surat, dagiti pakarigatan ti amin nga institusion ti mangapektar met iti serbisio ti koreo. Nalugi iti agarup $1,500,000,000 ti Serbisio ti Koreo ti E.U. idi 1991. Mabalin a masapul dagiti nainget a pagalagadan, kas ti ingingina ti selio ken panangkissay iti bilang dagiti empleado tapno makapagtultuloy ti agdama a serbisio ti koreo.
Manipud iti arimukamok idi ugma agingga iti agliplippias nga ayusna ita, agtultuloy ti panagayus dagiti surat nupay addada parikut, a mangpennek iti nakaisigudan a pakasapulan—ti makikomunikar.—Impatulod ti maysa nga empleado ti koreo.
[Kahon/Ladawan iti panid 18]
Persiano nga Estilo ti Panagitulod iti Surat
Ti lugar isut’ kadaanan nga imperio ti Persia. Siaannad a naisagana dagiti dokumento, naselioan, ken impatulod ti serbisio ti koreo ti gobierno. Adu a biag ti mapukaw no saan a maipatulod a dagus ti pammilin ken di agtignay a daras. Ngem kasanot’ pannakaitulod ti surat? “Naipaw-it dagiti surat kadagiti mensahero a nakasakay kadagiti kabayo ti ari. . . . Isu a dagus a naibaon dagiti mensahero, a nakasakay kadagiti kabayo ti ari gapu iti naganat a bilin[na] ,” kuna ti The New English Bible, idiay Ester 8:10, 14.
Dagidiay a mapangnamnamaan a mensahero, a dagiti kabayo[dat’] mapaginana iti tunggal 23 kilometro, ti napili a mangidanon iti mangibabawi a bilin ni Ari Asuero a nangispal kadagiti Judio manipud iti pannakatalipuposda koma kabayatan ti maikalima a siglo K.K.P. Kinuna ni historiador a Herodotus a dagitoy a mensahero ket saan a “nalapdan ti niebe, tudo, pudot, wenno kinasipnget ti rabii a mangibanag iti panggepda iti kapartakan a panagdaliasatda iti lugar a masapul a papananda.” Daytoy ti inaldaw a pamay-an ti pannakikomunikar ti gobierno iti intero nga Imperio ti Persia.
[Ladawan iti panid 17]
Automatiko a basaen ken lasinlasinen dagiti makina ti rinibo a surat iti kada oras
[Credit Line]
Ladawan ti USPS