Ti Panagreggettayo a Mangpaatiddog iti Biag
“Ti tao a mayanak iti babai, ababa dagiti aldawna, ken napno iti riribuk. Rummuar a kas maysa a sabong, ket makeltay, ken aglabas met a kas maysa nga anniniwan, ket saan nga agtaginayon.”—Job 14:1, 2.
URAY ita manmano ti sumupiat iti dayta a kapanunotan maipapan iti kaababa ti biag, nupay agarup 3,500 a tawenen ti napalabas manipud idi naisurat dayta. Saan a mapnek dagiti tao iti apagbiit a panangnanamda iti kinaagkabannuag sada lumakay ken matay. Isu nga iti intero a historia, nagadu dagiti naaramid a pamay-an tapno mapaatiddog ti biag.
Idi panawen ni Job, agsidsida dagiti Egipcio iti ukel-ukel dagiti animal bareng no umubingda, ngem napaayda. Ti maysa a kangrunaan a panggep ti alkemia (alchemy) idi edad media isu ti panangpartuat iti substansia a mangpaatiddog iti biag. Patien idi ti adu nga alkemista a makaited iti imortal a biag ti balitok nga artipisial ti pannakapataudna ket ti panagpinggan kadagiti plato a balitok paatiddogenna ti biag. Iti kapanunotan dagiti Taoista iti nagkauna a China, kabaelanda a baliwan ti kemikal a komposision ti bagi babaen dagiti metodo a kas iti meditasion, ehersisio iti panaganges, ken panagdieta ket iti kasta saanda a matay.
Nagdinamag ti Español nga eksplorador a ni Juan Ponce de León gapu iti napinget a panangbirokna iti ubbog ti kinaagtutubo. Iti librona a Hermippus Redivivus, insingasing ti maysa a doktor idi maika-18 a siglo a dagiti agkabannuag a birhen agpupokda iti bassit a siled no tiempo ti primavera ket dagiti maurnong a sang-awda kadagiti botelia ti mausar a pangpaatiddog iti biag. Ngem awan kadagitoy a pamay-an ti nagkorre.
Iti tiempotayo, agarup 3,500 a tawenen ti napalabas manipud idi insurat ni Moises ti sasao ni Job, nakadanonen ti tao idiay bulan, nakaimbento kadagiti lugan ken kompiuter, ken nasukimatnan ti atomo ken ti selula. Ngem iti baet dagita a dimmur-asan ti teknolohia, ‘ababa [pay laeng] dagiti aldawtayo, ken napno iti riribuk.’ Agpayso a kadagiti narang-ay a pagilian, nakakadkadlaw ti immatiddogan ti biag dagiti tao iti napalabas a siglo. Ngem resulta daytoy kangrunaanna ti simmayaat a pannakaaywan ti salun-at, mas epektibo a pamay-an ti panangmantener iti kinadalus, ken nasaysayaat a nutrision. Kas pagarigan, idiay Sweden manipud idi ngalay ti maika-19 a siglo agingga iti rugrugi ti dekada 1990, ngimmato ti promedio a kapaut ti panagbiag dagiti tattao manipud 40 agingga iti 75 a tawen kadagiti lallaki ken manipud 44 agingga iti 80 kadagiti babbai. Ngem kayat kadi a sawen daytoy a napenneken ti tarigagay ti tao nga agbiag iti napapaut?
Saan, agsipud ta uray no umad-adu iti dadduma a pagilian dagiti tao a makadanon iti kinalakayda, maitutop pay laeng ti sasao nga insurat ni Moises adu a tawenen ti napalabas: “Dagiti al-aldaw dagiti tawenmi pitopuloda a tawen, wenno agpapan pay gapu iti kinabileg walopulo a tawen . . . , ta lumabas nga apagbiit, ket tumayabkamin.” (Salmo 90:10) Addanto kadi makitatayo a panagbalbaliw iti asideg a masanguanan? Agbiagto ngata ti tao iti naunday unay? Sungbatan ti sumaganad nga artikulo dagita a saludsod.