Ti Maitultulong ti Siensia iti Biagmo

Sigun iti maysa a diksionario, ti siensia ket “sistematiko a panagadal iti pakabuklan dagiti bambanag iti uniberso ken ti panagandarda, maibatay iti obserbasion, eksperimento, ken panagkuenta.” Narigat dayta a trabaho ken masansan a makapaupay. Adu a lawas, bulan, wenno tawen pay ketdi nga agpakarigat dagiti sientista nga ageksperimento ken agobserbar. No dadduma, saanda nga agballigi, ngem kaaduanna a makaitedda iti pagimbagan dagiti tattao. Kitaem ti dadduma a pagarigan.

Maysa a kompania idiay Europa ti nangusar iti nalagda a plastik ken moderno a pagsagat (filter) tapno makaaramidda iti device a makadalus iti narugit a danum no dumalan iti dayta, isu a saan nga agsakit ti tao nga uminum. Nausar daytan a device bayat dagiti kalamidad, kas iti ginggined idiay Haiti idi 2010.

Iti tangatang, adda grupo dagiti satellite a mangbukel iti makunkuna a Global Positioning System (GPS). Mausar la idi dayta para iti militar, ngem ita, makatulong metten ti GPS kadagiti drayber, piloto, kapitan ti barko, ken uray kadagiti mangnganup ken aghay-hiking. Imbag laengen ta naimbento dagiti sientista ti GPS ta nalaklakan ti makadanon iti kayatmo a papanan.

Agus-usarka kadi iti selpon, kompiuter, wenno Internet? Simmayaat kadi ti salun-atmo wenno immimbag ti sakitmo iti tulong dagiti moderno a panangagas? Aglugluganka kadi iti eroplano? No wen, mapadpadasam a mismo ti dadduma a pagsayaatan a naiteden ti siensia iti biag ti tao. Adun ti naitulong ti siensia iti biagmo.

Tapno lumawa pay ti pannakaammoda, suksukimaten a naimbag dagiti moderno a sientista ti nakaparsuaan. Tapno maawatanda ti nangrugian ti uniberso, ad-adalen a naimbag dagiti nuclear physicist ti uneg ti atom ken am-ammuen met dagiti astrophysicist ti napasamak binilion a tawenen ti napalabas. Bayat nga umad-adu ken umun-uneg ti pannakaammoda, uray kadagiti bambanag a di makita, ibagbaga ti dadduma a sientista a no talaga nga adda Dios, kabaelanda koma a sapulen.

Dadduma met a popular a sientista ken philosopher ti mangsupsuporta iti ibagbaga ti autor ti siensia a ni Amir D. Aczel a “babaen ti siensia, mapaneknekan nga awan ti Dios.” Kas pagarigan, kuna ti nalatak a physicist a “gapu ta awan ebidensia nga adda Dios a nangparsua ken mangay-aywan iti uniberso, sigurado ngarud nga awan ti kasta a dios.” Ibagbaga ti sabsabali a dagiti ar-aramid ti Dios iti Biblia ket “mahika” laeng wenno “di mailawlawag a panangallilaw.”a

Ngem umanay kadin ti naammuan ti siensia maipapan iti nakaparsuaan tapno makaited iti di mapagduaduaan a konklusion? Saan. Dakkel met ketdin ti rimmang-ayan ti siensia, ngem adu a sientista ti mangbigbig nga adu latta ti saan pay a naammuan wenno mabalin nga imposible a maammuan. No maipapan iti nakaparsuaan, kinuna ti physicist ken premiado iti Nobel Prize a ni Steven Weinberg: “Ditayto pulos maammuan ti amin.” Insurat met ni Professor Martin Rees, astronomo nga agserserbi iti naarian a pamilia iti Great Britain: “Addanto latta dagiti di maawatan ti tao.” Kinapudnona, adu ti saan pay a nadiskobre ti moderno a siensia iti nakaparsuaan, manipud iti nakabasbassit a selula agingga iti nakalawlawa nga uniberso. Panunotem dagitoy a pagarigan:

• 

  Saan pay a naan-anay a maawatan dagiti biologist dagiti proseso a mapaspasamak iti uneg ti selula. Kasano nga agus-usar dagiti selula iti enerhia? Kasanoda a mangpataud kadagiti protina? Ken kasanoda nga agpaadu? Saan pay a naan-anay a masungbatan ti siensia dagita.

• 

  Apektadotayo iti grabidad iti amin a tiempo. Ngem misterio latta dayta kadagiti physicist. Saanda a mailawlawag a naimbag no kasano a gapu iti grabidad, agdissotayo iti daga no lumagtotayo, wenno no kasano a manmanteneren ti grabidad ti distansia ti bulan iti daga bayat a liklikawenna dayta.

• 

  Sigun kadagiti sientista a mangad-adal iti uniberso, agarup 95% iti uniberso ti saan pay a makita, ken saan a madetek dagiti instrumento a maus-usar iti siensia. Inkategoriada dagita iti dua: Dark matter ken dark energy. Saan pay nga ammo ita no ania a talaga dagita.

Adda pay dagiti bambanag a saan a naammuan a pakariribukan dagiti sientista. Apay a napateg dayta? Kuna ti popular a mannurat iti siensia: “Adayo nga ad-adu ti ditay ammo no ikompara kadagiti ammotayo. Para kaniak, imbes nga iserratayon ti panunottayo, ti siensia koma ti mamagsiddaaw kadatayo ken mangriing iti gagartayo a mangdiskobre iti ad-adu pay.”

No ngarud pampanunotem a dandanin sukatan ti siensia ti Biblia ket patiemon nga awan ti Dios, panunotem: No dagiti nalalaing a sientista nga agus-usar kadagiti kabaruan nga instrumento ket limitado laeng ti pannakaammoda iti nakaparsuaan, rasonable ngata nga agkonklusionka a dagus a saan a pudno ti maysa a banag gapu ta di pay nadiskobre ti siensia dayta? Kalpasan ti nakaat-atiddog nga artikulo maipapan iti historia ken panagrang-ay ti astronomia, kastoy ti konklusion ti Encyclopedia Britannica: “Kalpasan ti agarup 4,000 a tawen a panagadal iti astronomia, bassit laeng ti nagdumaan ti pannakaammotayo ita maipapan iti uniberso ken ti pannakaammo dagiti nagkauna a taga-Babilonia.”

Bigbigen dagiti Saksi ni Jehova nga adda kalintegan ti tunggal maysa nga agdesision maipapan iti daytoy. Ikarkarigatanmi a suroten ti kuna ti Biblia: “Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao.” (Filipos 4:5) Gapu iti dayta, aw-awisendaka a mangadal a naimbag no kasano nga agtunos ken agtinnulong ti siensia ken ti Biblia.