ABESTRUS

[Heb., bath hai·ya·ʽanahʹ; rena·nimʹ (pangadu a porma)].

Ti umuna kadagitoy a Hebreo a nagan ket matarusan a kaipapananna ti “anak a babai daydiay naagum” wenno “anak a babai ti naganggangan a daga,” dagiti termino a mabalin a maitutop nga agaplikar iti abestrus. Ti maikadua a nagan, a naibilang a mangipatuldo iti “tumatayab nga addaan kadagiti makatitileng nga ikkis,” bumagay met iti abestrus, a ti ikkisna nadeskribir kas “agpanarapar, malmaldaangan nga ikkis a nayasping iti panagngernger ti leon.”​—The Smithsonian Series, 1944, Tomo 9, p. 105; idiligyo ti Mik 1:8.

Ti abestrus (Struthio camelus) ti pagaammo a kadakkelan a sibibiag a tumatayab, a no dadduma agtayag iti nasurok a 2 m (7 pie) agingga iti tuktok ti ulona ken agdagsen agingga iti 140 kg (300 lb). Pamassiten ken teppap ti ulona nga addaan nakadakdakkel a matmata, ti nalap-it a tengngedna ket agarup 1 m (3 pie) ti kaatiddogna, ket kas iti napipigsa a sakana, agpada nga awan dutdot ti ulo ken tengngedna. Nupay kasta, naraber ti dutdot ti bagina, a dagiti atiddog ken nalamuyot a dutdot ti payak ken ipusna natagipateg unay kadagidi kadaanan a tiempo ken iti agdama. Ti sumileng a nangisit ken puraw a dutdot ti kalakian naigidiat iti nalidem a dapuen a kayumanggi a maris ti kabaian. Naisalsalumina ti abestrus kadagiti amin a tumatayab yantangay dua laeng ti ramay ti tunggal sakana, a ti maysa kadagita a ramay ket addaan iti kimmawwet a kuko nga agbalin a napeggad nga igam no mapilit ti tumatayab a mangikanawa iti bagina. Ti kinatayagna ken ti natadem a panagkitana, nupay kasta, gagangay a mangipaay kenkuana iti pannakabael a makasaripatpat kadagiti kabusorna manipud adayo, ket iti kasta siaannad nga umadayo ti nagdakkelan a tumatayab.

Nupay kangrunaanna a ti abestrus agtaraon iti mulmula, mannangan met iti karne, a ramanenna dagiti uleg, banias, ken uray pay babassit a tumatayab iti awan pilpilienna a taraonna. Masarakan dayta iti listaan dagiti ‘narugit’ a tumatayab nga imparit ti Mosaiko a Linteg. (Le 11:13, 16; De 14:12, 15) Pagaammo idi un-unana kas kamelio a tumatayab, kabaelan ti abestrus ti agandur kadagiti napaut a periodo nga awan danum ket ngarud agayuyang kadagiti naiputputong a langalang. Maar-aramat dayta iti Biblia, a kadua dagiti chacal ken dagiti umarngi a parsua, kas mangirepresentar iti biag iti desierto (Isa 43:20) ken mangiladawan iti makadadael a pannakalangalang a nagbalin a kalak-aman ti Edom ken Babilonia. (Isa 13:21; 34:13; Jer 50:39) Ni Job, nalaksid ken nagbalin a karurod, nga agtugtugaw iti dapdapo, ken sileleddaang nga agas-asug, imbilangna ti bagina a kas iti “maysa a kabsat kadagiti chacal” ken “maysa a kadua iti annak a babbai dagiti abestrus.”​—Job 30:29.

Naigidiat iti Tikbaboy. Idi agangay, inturong ni Jehova a Dios ti atension ni Job iti abestrus, ket ti bambanag nga impatuldona nakadkadlaw nga iladawanna ti sumagmamano kadagiti karkarna a kababalin dayta a tumatayab. (Job 39:13-18) Maigidiat unay kadagiti nangato ti tayabna, nangayed ti panagalimpayagna a tikbaboy nga addaan kadagiti akaba a napipigsa a payak, ti abestrus ket di makatayab; saan a kabaelan dagiti payakna a suportaran ti dagsen ti tumatayab, ket ti teppap a tulang ti barukongna awanan iti “kilia” a mangtulong kadagiti pagtayab a piskel dagiti makatayab a tumatayab. Nupay makaay-ayoda, awanan dagiti dutdot ti abestrus uray kadagiti babassit a kasla kaw-it a linabag nga agdedekket ken mangipaay kadagiti dutdot dagiti tumatayab iti pannakabael a sumarked iti angin a mamagbalin a posible ti panagtayab.​—Job 39:13.

Manen maigidiat iti tikbaboy, a ti dakkel nga umokna aramidenna a nalagda kadagiti tuktok ti kaykayo (Sal 104:17), patpatakder, wenno natatayag a batbato, ti abestrus mangkutkot laeng iti narabaw a lungog iti daga a napalawlawan iti nababa a tambak. Ditoy nga agitlog ti kabaian, a ti tunggal itlog agdagsen iti agarup 1.5 kg (3 lb), ket mabalin a nakaad-adu nga itlog ti nayitlog iti umok babaen iti dua wenno tallo a kabaian yantangay masansan nga adu ti asawa ti abestrus (saan a kas iti tikbaboy, a ti kinasungdona iti maymaysa nga asawa ket pagaammo unay). Ti kalakian nga abestrus papudotenna dagiti itlog iti umok bayat ti rabii ket iti aldaw ukopan dagita ti kabaian, ngem pagaammo nga adda dagiti tiempo bayat ti aldaw a ti kabaian pampanawanna ti umok no nabara ti init. Kadagita a tiempo, nupay kasta, dagiti itlog, uray no nakapuspuskol ti ukisda, nalaka a dadaelen wenno agawen dagiti animal wenno ti tao.​—Job 39:14, 15.

“Tratuenna a Sidadawel ti Annakna.” Ti sasao a ti abestrus “tratuenna a sidadawel ti annakna, a kasla saanna a kukua” (Job 39:16) ken ti pannakatukoy dagiti abestrus kas “naulpit” no maipapan kadagiti annakda (Un 4:3) ket sinupiat ti sumagmamano nga agkunkuna a dagiti nagannak nga abestrus maseknanda unay iti panangaywanda kadagiti urbonda. Nupay pudno a ti Hebreo a termino (rena·nimʹ) a naaramat iti Job 39:13 mabalin nga agaplikar kadagiti kalakian wenno kabaian nga abestrus no gramatika ti pagsasaritaan, tarusan dayta ti sumagmamano a leksikograpo kas tumukoy kadagiti kabaian a tumatayab. Agparang a pudno daytoy no maikabilangan ti pannakainaig dagiti itlog a nabatad nga inyitlog ti kabaian a tumatayab. No itarusan nga agaplikar iti kabaian, adda la ket nasayaat a nakaibatayan daytoy nadaniw a sasao maipapan iti ‘kinaulpit’ ti tumatayab iti kinapudno nga, apaman a mapessaan dagiti urbon, ti kalakian “ibaklayna amin a pannakaaywanda idinto ta kadawyanna nga agkukuyog a pumanaw dagiti kabaian.” (All the Birds of the Bible, ni Alice Parmelee, 1959, p. 207) Pudno met a no makadlawda iti peggad, dagitoy a nabileg a tumatayab, agpadpada ti kalakian ken kabaian, sidadaras a panawanda ti umok ken dagiti urbonda, ket nupay mangaramatda kadagiti taktika a pangisiasi tapno dagiti kabusor mayadayoda iti umok, ‘nadawel’ latta daytoy a panangtrato kadagiti awan salaknibna nga urbon. Ti laeng makasalaknib a maris nga inted ti Namarsua ti mabalin a makaisalakan kadagiti di naikanawa ken nabaybay-an a piek, iti kasta saan ida a mailasin dagiti kabusor nga animal ket dagiti agtaltalaw a nagannak ti kamatenda. Ngarud mabalin a siuumiso a kunaen a “naulpit” ti abestrus, no maidilig iti adu a sabsabali pay a tumatayab ken nangnangruna no maigidiat iti tikbaboy, a ti nadungngo a panangasikasona ken ti kankanayon a pannakaseknanna kadagiti urbonna ket nagbalin a proverbio a pagkukuna.

‘Malipatanna ti Sirib.’ Naikuna a ti abestrus ‘malipatanna ti sirib’ ken ‘saan a makibinglay iti pannakaawat.’ (Job 39:17) Binigbig daytoy dagiti agdama a managpaliiw. Adda pagsasao dagiti Arabo a, “namamaag ngem iti abestrus.” (Soncino Books of the Bible, inurnos ni A. Cohen, London, 1946, Job, p. 205) Ti abestrus agannayas nga agtaray iti dakkel a panagkurba, a mangted gundaway kadagiti kumamkamat a mangpalawlaw iti dayta, no umdas ti bilangda. Ngem iti diretso a turong, ti nabibileg a gurong ti abestrus pagbalinenna a posible a “katawaanna ti kabalio ken ti nakasakay iti dayta.” (Job 39:18) No agtartaray, umatiddog dagiti askawna a dumanon iti 3.5 m (11 pie) kada askaw, ket ti kapartakna mabalin a dumanon iti 70 km/oras (44 mko). Uray pay kasta, dagiti payakna, nga awan serserbina iti panagtayab, makatulongda iti pannakaipangato ti nadagsen a bagi ti tumatayab bayat ti panagtarayna.

Addaan ti abestrus iti sumagmamano a galad a naikuna a mamagmalanga kadagiti sientista, nga agannayas a mangklasipikar iti abestrus kas karaman kadagiti ‘nababbaba wenno naug-ugma’ kadagiti sibibiag a tumatayab. Addaan dayta iti basisaw a mangurnong iti uric acid, organo nga adda laeng kadagiti mamalia ngem awan iti aniaman a sabali pay a pamilia dagiti tumatayab. Addaan met kadagiti kurimatmat a mangsalaknib iti matmatana manipud umatipukpok a darat. Gapuna, nupay nakapuy ti panagpampanunotna, ti napigsa, napartak nga abestrus mangted pammadayaw iti sirib ti Namarsua kenkuana.

Naungaw itan ti abestrus ti Arabia (Struthio camelus syriacus), a naruay idi idiay Palestina ken Arabia. Nanipud 1973, maysa a nainaig a kita ti abestrus ti Africa ti naiserrek manen idiay Israel.