Panangmatmat a Naimbag iti Buaya
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA
TI Americano a turista kasta unay ti panangalana kadagiti ladawan dagiti hippo iti igid ti Karayan Mara idi naligsay kadagiti kabatuan ket natnag. Daytoy ti nangtignay iti atension ti maysa a kasla lalat ti kudilna nga ayup nga agbilbilag idi, maysa a buaya. Nupay gagangay a mangan daytoy a reptilia iti ikan, magargari unay iti pannakakitana itoy a naraman a banag. Dagus a timmapog iti danum tapno usisaenna. Naimbag laengen ta, nakita ti turista ti buaya nga umayen ket rimkuas a sipapartak iti karayan—a kasla magmagnan iti danum!
Dagiti bisita kadagiti karayan, dan-aw, ken baresbes ti Africa masansan a makakitada kadagiti buaya, nupay para iti naibaga nga immuna a napabutngan a turista, ti pannakakitana ket nalabit nakaas-asideg unay. Ti Kenya ti talaga a lugar ti Nile crocodile. Iti lokal a pagsasao a Swahili, basta maawagan dayta iti mamba. Ag-7 metro ti kaatiddogna, dagiti buaya ket reptilia, napartakda agpadpada iti daga ken iti danum. Idiay danum, mabalin a naparpartakda gapu iti daplat, kasla gaod nga itsura ti ipusda. Makalangoyda iti kapartak nga 40 kilometro iti maysa nga oras! Ket gagangayen nga agnaedda iti uneg ti danum iti dua nga oras, uray tallo pay. Iti daga, makatarayda iti abbaba, napartak a garaw.
Di ngarud pakasdaawan, a nalawag a ti Biblia tuktukoyenna ti buaya a kas pagarigan iti nakaam-amak a parsua ti Dios a naawagan Leviathan. Kunaen ti Job 41:8, 10: “Ipataymo ta imam kenkuana [Leviathan]. Lagipem ti bakal. Dika aramidenen ti kasta. . . . Awan ti kauyongan nga agtured a mangriing kenkuana.” Nainsiriban unay a pakdaar! Sigun iti libro a The Fascination of Reptiles, ni Maurice Richardson, naammuan a dagiti buaya rautenda uray dagiti de motor a bilog! Siuumiso a kunaen ti Job 41:25: “No bumangon agbuteng dagiti mannakabalin; gapu iti lagaw agmauyongda.”
Apay nga agtalaw dagiti tao a buyogen ti buteng no makitada daytoy siksikan nga ayup? Ilawlawag ti bersikulo 14 ti maysa a rason: “Asino ti makalukat kadagiti ruangan ti rupana? Ti aglikmut kadagiti ngipenna nakakigkigtot.” Tunggal maysa kadagiti pangá ti buaya, agpada ti makinngato ken makimbaba, addaan ti agingga iti 24 a ngipen a nagduduma ti kadakkelda, nga aminda ti agtultuloy a masuksukatan iti intero a panagbiagna. Makapainteres, ti maikapat a ngipen iti makimbaba a pangá ti buaya maisuot iti maysa a getleng iti ruar ti makinngato a pangá ket nalaka a makita no nakakaemen dagiti pangána. Makatulong daytoy iti panangilasin iti kasinsinna, ti alligator. Ti parikut ket, no nakaas-asidegka unay a mangusisa iti ngipenna, mabalin nga [alun-onennaka] idiay unegen ti pangsukimatam kadagiti amin a ngipen ti buaya!
Daytat’ makagapu no apay a nalabit kayatyo a matmatan a naimbag ti buaya manipud iti natalged a pagsiputan, ket adda sumagmamano a lugar iti Kenya a sadiay maaramidyo dayta. Ti Bario Mamba, kas pagarigan, ket maysa a lugar idiay Mombasa a sadiay mataraken a nakakulong dagiti buaya.
‘Ngem apay,’ imtuodenyo, ‘a kayat ti asinoman ti agtaraken kadagiti buaya kangrunaanna?’ Tapno italimeng ida manipud iti pannakapukaw, ti maysa a rason. No bulosda, 99-porsiento ti matay kadagiti buaya iti umuna a tawen ti panagbiagda. Kasla dagiti banias a monitor, kannaway a marabou, ken uray pay ti dadduma a tattao paggugustoda dagiti itlog ti buaya ken dagiti babassit a kappessa. Nupay kasta, no umiso ti pannakaaywan dagiti buaya iti pagtaraknan bumassit ti matay manipud 10 porsiento agingga iti 2. Iti las-ud ti makatawen, ti urbon a buaya makagtengen iti maysa ket kagudua a metro ti kaatiddogna—pudno a dakkelen tapno pagbutngan. Alaenna ti tallo a tawen tapno makagteng dagiti urbon iti kasta a kaatiddog no nakabulos.
Dagiti pagtaraknan ti buaya taraknenda met dagitoy a parsua agpaay iti komersial a panggep. Iti internasional a paglakuan, makasarakkayo kadagiti sapatos, sinturon, bag, ken dadduma nga uso a bambanag a naaramid iti nalukneng a lalat ti tian dagiti buaya. Tinawen, agarup 2,000 a lalat ti mailako manipud Bario Mamba a maipan kadagiti dadduma a pagilian, kas iti Italia ken Francia, a maipaay iti pannakakurti. Ania ti mapasamak iti dadduma a paset ti animal? Idiay Kenya, mausar ti karne ti buaya iti industria ti turismo kas naisangsangayan a taraon.
Ti Oktubre agingga iti Abril ket panawen ti panagpaadu ti buaya. No nakabulos ti kabayán, yitlogna ti manipud 20 agingga iti 80 nga itlog. Bayat dayta a tiempo, yitlog dagiti nakakulong a kabayán ti agarup 36 nga itlog kadagiti nadumaduma a libtong a pagitlogan iti aglawlaw. Kalpasanna makolekta dagiti itlog ket mayakarda kadagiti incubator tapno mapessaan. Agpaut daytoy agingga iti tallo a bulan.
Mangiparang ti Bario Mamba iti nagsayaatan a gundaway tapno sitatalged a mapaliiw dagitoy a nakaay-ayat a parsua. Daytat’ masarakan iti 20-acre a pagtebbagan ti pila a nabalbaliwan ti diseniona tapno agserbi a kas pagtaraknan ti buaya, botaniko a hardin, aquarium dagiti biag iti danum, ken patakder a paglinglingayan. Nasurok a 10,000 kadagitoy a reptilia ti agindeg ditoy. Siempre, dikay makita amin ida. Ngem iti dua a lugar a pagpaaduan, makakitakayo iti nasurok a sangagasut a nataenganen, ken iti dadduma a lugar, addada ginasgasut nga urbon a buaya iti amin a tukad ti panagdakkel.
Iti tiempo ti panagpakan pudno a mangipakita dagiti buaya ti makaay-ayo a pabuya. Dadduma ti rumkuas pay iti danum tapno gaw-atenda ti karne a nakabitin iti libtong. Makitayo ditoy ti nakaam-amak a buaya a managan Big Daddy a nangbutbuteng kadagiti tao idiay Karayan Tana, a nangpapatay iti agarup lima a tattao sakbay a natiliw ken naikabil iti pagtaraknan. No pagnerbiosennakay ti pannakakita kadagiti buaya, makitayo ida a naimbag idiay video theater.
Ti panangmatmatyo a naimbag iti buaya mabalin nga awisennakayo wenno nalabit butngennakayo. Ngem ad-adda a maawatanyo no apay a kinuna ti Biblia idiay Job 41:34 maipapan iti buaya: “Isu ti ari dagiti amin a natan-ok nga atap nga animal.”
[Ladawan iti panid 17]
Kanawan: Ti buya ti Bario Mamba
[Ladawan iti panid 17]
Adayo a kanawan: Maysa a buaya iti tiempo ti panagpakan a lumaglagto a rumkuas iti danum tapno makagun-od iti karne