Panangaywan—Panangparmek Kadagiti Inaldaw a Pakarigatan

NO TI panangaywan parigatennakayo, nangnangruna dagidiay dikay ninamnama, mabalin a mariknayo a nakabasolkayo. Mabalin a panunotenyo: ‘Saan kadi a naimbag ti pannakilangenko kadagiti dadakkelko? Saan kadi a maragsakan dagiti nataengan iti adu a kultura a makipagnaed kadagiti nagannakda iti isuamin a panagbiagda?’

Bueno, mabalin a naiduma ti kasasaadyo. Mabalin a nakikabbalay dagiti dadakkelyo kadakayo kalpasan ti 20, 30, 40, wenno ad-adu pay a tawen a pannakaisinada kadakayo. Daytoy kaipapananna a nagduma dagiti estilo ken ug-ugali a napatanoryo ken dagiti dadakkelyo iti ad-adu a paset ti panagbiagyo. Bayat ti sumagmamano a dekada, nagbalin a naiduma unay dagidiay nga estilo ti panagbiag ken ug-ugali. Ngem itan, kas mangay-aywan, mapasanguankayo iti pannakasapul a mangitunos iti biagyo kadagidiay ay-aywananyo. Narigrigat daytoy ngem no nagkakabbalaykayo iti nabayagen a tiempo.

Kasta met, mabalin a masaksakit dagiti dadakkelyo wenno iti dadduma a pamay-an masapulda ti naisangsangayan a panangaywan. Nupay mapadayawankayo, nga ipapaayyo ti kasapulan ken saan met a masapul nga ikabilyo dagiti dadakkelyo iti maysa a nursing home, maawatan a daytoy a kasasaad mangipaay iti inaldaw-aldaw a pakarigatan kadakayo amin. Gagangay laeng ti panangaywan kadagiti dadakkelyo. Saan a gagangay ti panaglakay/panagbaket ken panagsakit. Pulos a saan a pinanggep ti Namarsua a kumapuy ken agsakit dagiti tattao no lumakay/bumaketda. Ngarud, dikay pagarupen nga adda biddut kadakayo agsipud ta sapulen ti kasasaad ti ad-adu, iti emosional ken pisikal, ngem ti ninamnamayo.—Genesis 1:26-31; Salmo 90:10.

Dagiti pakarigatan a mainaig iti panangaywan dina iparangarang ti nakapuy a pannakilangenyo kadagiti dadakkelyo. Nangnangruna no tinagiragsakyo ti nagsayaat a relasion a kaduada sakbay ti pannakasapulda iti tulongyo, aniaman a mapadasanyo a pakarigatan ket saan a resulta dagiti karit iti panangaywan. Kasano a siepektibo a matamingyo dagiti inaldaw-aldaw a pakarigatan?

Panangtaming iti Nakabasol a Rikna

Uray pay dagiti tattao a mangar-aramiden ti amin a kabaelanda ken ti rumbeng nga aramidenda agpaay kadagiti dadakkelda mariknada no dadduma a bassit ti maar-aramidanda. Nupay kasta, ti di umiso a rikna a nakabasol, mabalin a maysa a parikut. Mabalin a mangaramidkayo kadagiti pangngeddeng a nairanta a mangbang-ar iti rikna a nakabasol ngem saan met nga isu ti kasayaatan a pagimbaganyo wenno dagiti dadakkelyo. Kas pangarigan, aniat’ mapasamak no, tapno mapasayaat ti di umiso a riknana a pannakabasol, impamaysa ti maysa a babai ti panangaywan ket nabaybay-anna ti asawa ken annakna? Isu, ti asawana, ken dagiti annakna sagabaenda dagiti pagbanaganna. Gapuna dikay palubosan ti di umiso a rikna a nakabasol a mangtengngel iti biagyo.

Mariknayo kadi no dadduma a nakabasolkayo ta kasla pulos a di umdas ti ar-aramidenyo kadagiti dadakkelyo? Posible ngarud, a nalablabes ti kasapulan dagiti dadakkelyo ngem ti kabaelanyo nga ipaay. Mabalin a ti kasasaad ket, aniaman ti aramidenyo, kanayon nga ad-adu ti mabalin nga aramiden. Kasta met, no matmatanyo ti panangaywan a kas panagbayadyo kadagiti dadakkelyo kadagiti amin nga inaramidda kadakayo idi dumakdakkelkayo iti sidong ti panangaywanda, kankanayonto a mariknayo a nakabasolkayo, gapu ta saan a mabalin a mabayadanyo ida a naan-anay.

Itudo ti libro a You and Your Aging Parents a masapul nga ikeddengyo no kasano kaadu ti ipaayyo kadagiti dadakkelyo. Kunaenna: “Bang-arannakay iti kasta unay a pannakariribuk ti nakem no ibatayyo [dagiti pangngeddengyo] nangnangruna iti kabaelanyo nga aramiden, saan nga iti kayatyo koma nga aramiden wenno ti rumbeng nga aramidenyo.”

Wen, sipupudno nga ikeddengyo ti namnamaenyo iti bagiyo. Nalabit naim-imbag no agpatulongkayo iti taltalkenyo a gayyem a makaammo kadagiti kabaelanyo, dagiti limitasionyo, ken ti kasasaad ti pamiliayo. Mabalinyo kadi nga alaen dagiti dadakkelyo iti pagtaenganyo? Adda kadi umdas a pagyananda? Umanamongda kadi nga umakar? No saan a makikabbalay dagiti dadakkelyo kadakayo, kasano kasansan ti ibibisitayo kadakuada, ken kaano? No aramidenyo ti kabaelanyo, dikayto marikna a nakabasolkayo. No mariknayo a nakabasolkayo, bigbigenyo a ti rikna ket di umiso ket dikay palubosan a daytat’ mangituray iti pangngeddengyo.

Iramanyo ti Awityo

Itudo ti libro ti Biblia nga Eclesiastes no kasano a di nasalun-at ti “agdangkok a napalalo” wenno “aglabes nga aglinteg” ket ti panaglabes nga aglinteg mabalin nga “agbanag iti pannakadadael ta bagim.” (Eclesiastes 7:16-18) Mapasamak daytoy no padpadasenyo ti mangaramid iti nalablabes ngem ti kayatyo nga aramiden, kabaelanyo, ken uray pay ti rumbeng nga aramidenyo.

No napuseken ti iskediolyo sakbay a rinugianyo ti nangaywan kadagiti dadakkelyo, masapul a kissayanyo dagiti dadduma nga ar-aramidyo wenno agpatulongkayo. Ngem, adu a makasapul ti tulong dida dawaten dayta. Mabainda wenno kunaenda a madi a tumulong dagiti dadduma. Nupay kasta, dangranyo ti bagiyo ken dagiti adda iti aglawlawyo no bannogenyo ti bagiyo. Iti librona maipapan iti panangaywan, awagan ti autor a ni E. Jane Mall ti kasta a nalabes a panagtignay a “kinamartir.” Namalakad: “Adda koma kalendario dagiti ipangpangrunayo, ket tallo kadagiti ipangpangrunayo isut’ tiempo a kaduayo ti [asawayo], tiempo a kaduayo dagiti annak ken gagayyemyo, ken tiempo a maipaay iti bagiyo.”

Wen, nalabit masapul nga iramanyo ti awityo. Gapuna sadinot’ pakagun-odanyo iti tulong? Mabalin a makatulong ti pamilia, gagayyem, kaarruba, ken dagiti tattao a nasanay a mangaywan kadagiti lallakay/babbaketen. Ngem masapul a kiddawenyo ti tulong. Ket masapul a kiddawenyo a mismo. Saan nga agkurri dagiti pasagid laeng. Nalabit masdaawkayo no asino ken no manoda dagiti situtulok a tumulong no nalawag nga ibagayo dagiti kasapulanyo, dagiti kiddawyo. Kas pangarigan, mabalin a kiddawenyo iti maysa a tulongannakayo a mangdalus ti balay. No mabang-arankay iti dayta, ngarud saanyo nga ipilit a dalusanyo a mismo ti balay ta ‘awan ti makadalus iti dayta a siuumiso.’

No adda dagiti kakabsatyo a lallaki ken babbai, makiramanda met iti panangaywan kadagiti dadakkelda. Nalabit inaramidyo aminen wenno kaaduan a panangaywan agingga ita, gapu ta patienyo a di kabaelan wenno agkedked dagiti kakabsatyo a lallaki ken babbai. Nupay kasta, kiniddawyo kadin a mismo ti tulongda? Mayat a tumulong dagiti dadduma a tattao—no nalawag a maipakaammo kadakuada a kasapulan ti tulong.

Dadduma bukbukodanda ti panangaywan iti maysa a nagannak iti panangikagumaanda a manggun-od wenno mangtaginayon iti anamong ti nagannak. Wenno mariknada a relihiusoda babaen ti panangakoda iti intero a trabaho. Nalabit agreklamoda a saan a tumulong dagiti dadduma iti panangaywan, ngem ipamatmatda met kadagiti sao ken tignayda a kaykayatda ti kasta. Mabalin a daytoy ket maysa a porma ti panaglabes nga aglinteg. Ngem apay a parigatem ti bagim? No adda magun-odan a tulong, kiddawenyo dayta, agpatulongkayo.

Ngem agannadkayo: Dikay namnamaen a makipada dagiti kabsatyo a lallaki ken babbai iti rebbengenyo. Nupay no dadduma mabalin nga aramidenda ti kasta, masansan a dagiti kasasaadda ti mamagbalin a narigat dayta, no di imposible. Iti adu a kaso ad-adda a praktikal no maysa a miembro ti pamilia ti kangrunaan a mangaywan, bayat a dadduma a miembro ti pamilia nangnangruna dagiti agkakabsat, ti agtitinnulong iti pinansial ken babaen ti panagtelepono, ibibisita, wenno sagpaminsan a panangiyawid kadagiti nagannakda wenno panangipasiar iti ngudot’ lawas.

Kinasinged

Mabalin a mamataud ti babassit a pakarurodan ti kinasinged. Dagiti ugali a nalaka laeng a palabsen iti maysa a gayyem mabalin a kasla di maibturan iti nasinged a miembro ti pamilia.

Mainayon pay, mabalin a kunaen ti nagannakyo, ‘Kayatko koma nga ad-adu pay ti tiempo a pannakikaduam kaniak, ngem ammok nga okupadoka unay a maipaay iti dayta.’ Mabalin a ti kaipapanan ti komento ket pudno a dikay ikankano ti nagannakyo. Mabalin a marurodkayo iti kasta a sao. Ngem imbes a marurod, saan kadi a nasaysayaat no tamingenyo ti pudno a pakaseknan ti nagannakyo, ti panangbusbosyo ti ad-adu a tiempo a kaduana? Uray no dikay maipaay ti kiddawna, ti siaasi a panangilawlawagyo kadagiti bambanag agbunganto ti nasaysayaat a resulta ngem ti makasair a sungbat.—Proverbio 12:18.

Ti napasnek a panangikagumaan a mangsukay kadagiti kualidad a maiparparegta idiay Biblia pagtalinaedennakayto a naasi ngem natibker no kasapulan. Ti libro ti Biblia a Colosas bigbigenna a sipupudno a no dadduma adda “pangidaruman[tayo] iti sabali.” Bilinennatayo nga ‘itultuloytay nga anusan ti maysa ken maysa ken sibubulos a pakawanen ti maysa ken maysa.’ Balakadannatay met a kawesantay ti bagbagitayo ‘iti nadungngo a pannakipagrikna, kinamanangngaasi, kinapakumbaba iti panagpampanunot, kinaalumamay, ken mabayag a panagitured.’ (Colosas 3:12-14) Sigurado a makatulongto dagita a kualidad a mangkissay iti pannakarurod gapu iti kinasinged.

Uray pay no masansan nga agbiddut, mapukaw ti pasensia, ken makaibagakayo iti banag a dikay koma insasaon, “ti init saannakay koma a malnekan a sipupungtot.” Dagus nga agpadispensarkayo, ket lipatenyo ti banag. Dikay palubosan dayta a pagtaudan dagiti rikna ti pannakabasol.—Efeso 4:26, 27.

Pagtalinaedenyo ti Panagbukbukodyo

No kabbalayyo dagiti dadakkelyo, mabalin a narigat nga agbukbukodkayo. Ngem, kasapulanyo ken dagiti dadakkelyo dayta. Mabalin a pakisaritaanyo dayta kadakuada ket agkinnaawatankayo nga adda tiempo ken luglugar a pribado nga agpaay kadakayo wenno iti pamiliayo. Kas pangarigan, kadagiti dadduma a pamilia, ngem saan nga amin, ti nakarikep a ruangan nga adda karatula a dikay mangisturbo nalabit maawatanda nga agpadpada a mangipamatmat ti pribado a lugar wenno tiempo nga agpaay iti tao nga adda iti uneg.

No awan ti rikep ti ruangan, maysa a kurtina wenno maysa a dibision ti agserbi iti dayta a panggep. Mabalin a maitutop ti nataktika a pammakada no di ninamnama a nasinga ti panagbukbukod. Ti punto ket, masapul a raemen dagiti isuamin iti pamilia ti pannakasapul ti maysa ken maysa iti panagbukbukod.

Maysa a Pribilehio

Laglagipenyo a nupay ti panagkapuy ti salun-at dagiti dadakkelyo pataudenna ti pakarigatanyo, ti Namarsuatayo, ni Jehova, tarigagayanna nga agrag-otayo uray no aglasattayo iti pannakasuot. Daytoy a trabaho makatulong met kadakayo nga umadani ken Jehova bayat ti panagtaklinyo kenkuana a sikakararag. Kastoy ti panangiyebkas ti maysa a mangay-aywan iti dayta: “Kanayon a nasingedak ken Jehova, ngem ti panangaywan insuronak a naan-anay nga agtalek kenkuana. Maipadis dayta iti nagdumaan ti awag a long-distance ken ti kaadda a mismo ti tao a kaduam. Kaduak a mismo ni Jehova.”

Pribilehio ken rebbengen met ti panangaywan. Makisaritakay kadagiti dadakkelyo tapno maammuanyo dagiti kasapulanda. Ipaayyo dagiti kasapulanda, ket salimetmetanyo ti rag-o iti panangaramid iti kasta.—Filipos 4:4-7; 1 Pedro 5:7.

[Kahon iti panid 7]

Pagbalinen a Makaay-ayo ti Panangaywan

1. Ti kaaduan a tarigagayan dagiti nagannak kadagiti nataengan nga annakda isu ti napateg a personal a pannakikadua kadakuada. Sapulen daytoy ti kinasinged kadagiti dadakkelyo ken panangipalgak kadagiti napateg a kinataoyo. Mabalin a narigat daytoy iti relasion ti nagannak/nataengan nga anak. Aniaman a di nasayaat a kababalin ti tunggal maysa agbalin a lapped. Dagita a kababalin masapul a maidian tapno maibanag ti kinasinged.

2. No ibagbaga ti maysa kadagiti nagannakyo ti maysa a parikut wenno pakaseknan kadakayo, umimdengkayo a buyogen ti pannakipagrikna. Dagiti sungbat a di mangikankano iti riknada pakaruenna ti sakit ti nakem kas iti: ‘Ah, saan met a kastat’ kagrabena’ wenno, ‘Ammok, mapaspasarak met dagita.’ Nasaysayaat no padasenyo nga ilasin dagiti rikna dagiti dadakkelyo, kalpasanna bigbigenyo ken makipagriknakayo kadagitoy (‘Kasla marigatanka itatta, ngem kitaentayo no mapasayaattayto dayta’).—Proverbio 20:5.

3. No asawanakay ti kangrunaan a mangay-aywan, mannakitinnulongkayo iti pisikal ken emosional. Makisaritakayo iti asawayo; ta no saan tumaud dagiti di pagkinnaawatan. Napateg ti tulong ti maysa nga asawa. Insennaay ti maysa a babai a ti kurang a pannakitinnulong ti pamiliana ket “narigrigat a tamingen ngem ti panangaywan iti ina[na].” Iti kasumbangirna, inapresiarna unay ti tulong ti maysa a gayyem a sagpaminsan a nangsublat kenkuana. Kinunana: “Naragsakanak idi intukonna [ti tulongna]. Pagay-ayatko unay dayta, ket daytat’ nangpasinged kaniak kenkuana.”

[Kahon iti panid 10]

No Ay-aywanandakayo

Nalabit dakayo ti ay-aywananda. Aniat’ maaramidanyo tapno mataginayon ti natimbeng ken natalna a relasion kadagiti annakyo?

Agbiddut dagiti dadduma a nagannak no padasenda ti mangtengngel babaen ti panagreklamo, pannakibiang, wenno panangiparikna ti pannakabasol. Nalabit ammoyo a daytoy agbanag laeng iti saan a pannakaikaso ken ad-adu a pakarigatan. Nasaysayaat no ipakitayo kadagiti nataenganen nga annakyo a raemenyo ida, ti panagbukbukodda, ken dagiti panangmatmatda, uray no dikay umanamong. Epektibo ti kanayon a panangkomendar kadagiti annakyo. Kinuna ti maysa a nataengan nga anak: “Tarigagayan ti maysa nga anak ti anamong ti nagannak aniaman ti edadna.”

Iti kasta a naayat ken adda panagraem a kasasaad, ipakaammoyo dagiti kasapulanyo kadagiti annakyo. Ad-adda a pagdaksan ngem pagimbagan ti panangpaspasagid, gapuna agsao a direkta, ngem naasi. Uray pay no dikay agtunos kadagiti annakyo maipapan iti maysa a punto, ti kinataktikayo makaibunganto iti nasinged ken napudno a relasion nga awan di pagkinnaawatan.

[Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

Iti panangaywan kadagiti dadakkelyo, mangipaaykay met ti tiempo para iti asawayo, kadagiti annakyo, ken iti bagiyo