Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Ania ti Pagdaksan ti Panagibales?

“Ininsultonak.”—Conneel, 15 anyos, naibalud gapu iti panangpapatay.

Sigun iti 14 anyos a ni Andrew, a nakapatay iti maysa a maestra kabayatan ti pasala idiay eskuelaan, kagurgurana dagiti mannursuro ken dadakkelna ken kapungtotna dagiti babbai gapu iti panangpaayda kenkuana.

AWAGAN dayta ti magasin a Time a “makapapatay a pagannayasan.” Mangipuslit ti maysa a makapungtot a barito iti makapapatay nga igam idiay eskuelaan sana rugian a paltogan dagiti kaeskuelaan ken mannursurona. Dagita a nakalkaldaang nga insidente ket kasla agbalbalin a gagangay unayen idiay Estados Unidos nga uray la a dineskribir dayta ti maysa nga agipadpadamag nga estasion ti telebision kas “kellaat a panagsaknap ti kinaranggas.”

Naimbag laengen ta medio manmano pay laeng ti pinnaltogan kadagiti eskuelaan. Nupay kasta, dagiti nabiit pay a krimen gapu iti pungtot ti mangipalgak no kasano a talaga ti kinakaro ti panagpungtot ti dadduma nga agtutubo. Ania ngata ti pakatignayanda a mangipapas iti pungtotda? Nabatad a nakaunget ti dadduma kadagitoy nga agtutubo gapu iti linak-amda a kinaawan hustisia wenno panangabuso iti pannakabalin kadagiti addaan autoridad. Nabatad a nakapungtot ti dadduma gapu ta kanayon a surduen ida dagiti kapatadanda. Maysa a 12 anyos a barito a nangpaltog iti kaklasena—sana pinaltogan ti bagina—ket nabayag idin a sursurduenda gapu iti kinalukmegna.

Wen, nalabit di pulos pangpanggepen ti kaaduan nga agtutubo nga aramiden ti kasta a nakaro a kinaranggas. Kaskasdi, saan a nalaka a medmedan ti pannakasair ken kinasaem a mariknam no maysaka a biktima ti panangidumduma iti puli, panangasing, wenno nauyong a panangsurdo. No lagipenna dagiti panawen idi ages-eskuela pay laeng, kastoy ti kuna ni Ben: “Kanayon idi a basbassitak ngem iti kaaduan a kataebko. Ket gapu ta nakuskosan ti ulok, kanayon idi a surduendak ti dadduma nga ubbing sada sipaten ti ulok. Gapu iti dayta, makapungtotak unay. Nakarkaro pay, no mapanak agpatulong kadagiti addaan autoridad, didak ikankano. Isu a lallalo a makapungtotak!” Kuna pay ni Ben: “Ti kakaisuna a makagapu a diak makaala iti paltog tapno mapaltogak dagitoy a tattao ket diak idi makagun-od iti paltog.”

Kasano ti rumbeng a panangmatmatmo kadagiti agtutubo a kayatda a balsen dagiti nangpasakit kadakuada? Ket ania ti nasken nga aramidem no maysaka a biktima ti panangmaltrato? Tapno maammuam ti sungbat, amirisem ti ibagbaga ti Sao ti Dios.

Panagteppel—Pakakitaan ti Kinabileg!

Saanen a kabbaro ti panangmaltrato ken kinaawan hustisia. Kastoy ti pammagbaga ti maysa a mannurat iti Biblia: “Baybay-am ti unget ket panawam ti pungtot; dika agpudpudot ta dakes laeng ti maaramidam.” (Salmo 37:8) Kaaduanna, ti panagpungtot ket nainaig iti di panagteppel isu a maipapas dayta a din maikankano dagiti pagbanaganna. No ipalubos ti maysa a tao nga “agpudpudot,” mabalin a bumtak ti pungtotna! Ania ti mabalin nga ibungana?

Amirisem ti pagarigan ti Biblia maipapan kada Cain ken Abel. “Pimmudot ni Cain buyogen ti napalalo nga unget” iti adingna a ni Abel. Nagbanaganna, “bayat nga addada idiay tay-ak, ni Cain dinuklosna ni Abel a kabsatna ket pinapatayna.” (Genesis 4:5, 8) Ti maysa pay a pagarigan ti di nateppelan a panagpungtot ket ti inaramid ni Ari Saul. Gapu ta inapalanna dagiti namilitariaan a nagapuanan ti agtutubo idi a ni David, aktual a ginayangna saan laeng a ni David no di pay ket ti mismo nga anakna a ni Jonatan!—1 Samuel 18:11; 19:10; 20:30-34.

Pudno nga addada panawen nga umiso ti agunget. Nupay kasta, dakes ti pagtungpalan ti nalinteg a panagpungtot no di makontrol. Kas pagarigan, talaga nga adda kalintegan da Simeon ken Levi a makapungtot ken ni Siquem idi naammuanda a rinamesna ti kabsatda a ni Dina. Ngem imbes a nagtalinaedda a kalmado, ginargarida ti naranggas a panagpungtot, kas impasimudaag ti kinunada idi agangay: “Rumbeng aya a ti asinoman tratuenna ti kabsatmi a babai a kasla maysa a balangkantis?” (Genesis 34:31) Ket idi bimmara unay ti pungtotda, “innala tunggal maysa ti kampilanna ket napanda a di nadnadlaw iti siudad ket pinapatayda ti tunggal lalaki” nga agnanaed iti purok ni Siquem. Nakaimpluensia ti panagpungtotda ta nakikadua ti “dadduma nga annak ni Jacob” iti irarautda a pimmatay. (Genesis 34:25-27) Uray no adun a tawen ti napalabas, ti ama da Simeon ken Levi a ni Jacob, kinondenarna ti dida nateppelan a panagpungtotda.—Genesis 49:5-7.

Adda napateg a masursurotayo ditoy: Ti di mateppelan a panagpungtot ket di pakakitaan iti kinabileg no di ket ti kinakapuy. Kuna ti Proverbio 16:32: “Daydiay nabannayat nga agunget nasaysayaat ngem iti nabileg a lalaki, ken daydiay mangmedmed iti espirituna ngem iti daydiay mangkautibo iti maysa a siudad.”

Ti Kinamaag ti Panagibales

Gapuna, kastoy ti pammagbaga dagiti Kasuratan: “Dikay subadan ti dakes iti dakes. . . . Dikay ibalesan ti bagbagiyo.” (Roma 12:17, 19) Ti panagibales—pisikal man a panangpasakit wenno panangisawang laeng iti makapasair—ket dakes. Kasta met a saan a praktikal ken nainsiriban ti kasta a panagibales. Ngamin, ti kinaranggas ket masansan nga agtungpal iti nakarkaro a kinaranggas. (Mateo 26:52) Ket dagiti makapasair a sasao masansan a manggargari iti lallalo a makapasair a sasao. Laglagipem met a masansan a di nainkalintegan ti panagpungtot. Kas pagarigan, talaga kadi a masiertom a kaguranaka ti tao a nangsair kenka? Saan ngata a darasudos la ngamin wenno nasabrak dayta a tao? Ket uray no dakes ti motibona, talaga kadi a rumbeng a mabales iti inaramidna?

Amirisem ti kunaen ti Biblia iti Eclesiastes 7:21, 22: “Saanmo nga ipaay ta pusom kadagiti amin a sao a sawen dagiti tattao, tapno saanmo a mangngeg a ti adipenmo idawdawatna ti pakadaksam. Ta ti bukodmo a puso pagaammona unay uray iti adu a daras a sika, mismo a sika, indawdawatmo ti pakadaksan ti sabsabali.” Wen, saan a nasayaat no agsao dagiti tattao iti dakes maipapan kenka. Ngem bigbigen ti Biblia a talaga a mapaspasamak dayta. Saan kadi a nalabit adda metten dakes a nasaom maipapan iti sabsabali a nasaysayaat la koman no saanmo nga insasao? Apay ngarud a makapungtotka unay no adda agsao iti dakes maipapan kenka? Masansan a ti kasayaatan a pangtaming iti panangsurdo ket basta saanmo laengen nga ikankano dayta.

Umasping iti dayta, saan a nainsiriban a makapungtotka unay no nariknam a minaltratodaka. Malagip ti maysa a barito nga agnagan David ti napasamak idi nagbasketball a kadua ti dadduma a padana a Kristiano. “Adda miembro ti sabali a grupo a nangtiro kaniak iti bola,” kuna ni David. Gapu ta dagus nga impapanna a naigagara daydiay, nagibales ni David ket tinirona met iti bola dayta nga umaayam. “Talaga a masuronak unay idi,” inamin ni David. Ngem sakbay a kimmaro dagiti kasasaad, nagkararag ni David ken Jehova. Kinunana iti un-unegna, ‘Ania ti ar-aramidek, a kayatko nga apaen ti Kristiano a kabsatko?’ Idi agangay, nagpinnakawanda.

Kadagita a kasasaad, nasayaat no laglagipem ti ulidan ni Jesu-Kristo. “Idi narabrabngis, saanna a sinubadan iti panangrabngis. Idi agsagsagaba, saan a nagipangpangta.” (1 Pedro 2:23) Wen, iti sidong ti rigat, imbes nga agibaleska, agkararagka iti Dios ket kiddawem a tulongannaka nga agteppel a kanayon. Sipaparabur a “mangtedto iti nasantuan nga espiritu kadagidiay agdawdawat kenkuana.” (Lucas 11:13) Imbes nga agibaleska iti nangpasakit kenka, nalabit ti aramidem ket asitgam laengen dayta a tao ket pagsaritaanyo dayta. (Mateo 5:23, 24) Wenno no maysaka a biktima ti agtultuloy a kita ti nakaro a panangriribuk, nalabit manipud iti naasing idiay eskuelaan, saanmo a salangaden. Imbes ketdi, nasken a mangaramidka kadagiti praktikal a pamuspusan tapno masalaknibam ti bagim.a

Agtutubo a Liniklikanna ti Agpungtot

Adu nga agtutubo ti nangyaplikar kadagitoy a prinsipio ti Biblia ket nasayaat dagiti nagbanaganna. Kas pagarigan, ubing pay ni Catrina idi naipaampon. Kastoy ti kunana: “Problemak idi ti kinamanagpungpungtotko agsipud ta diak maawatan no apay nga impaamponnak ti nangipasngay kaniak. Isu a ti nangampon kaniak ti nangipapasak iti pungtotko. Iti minamaag a rason, impagarupko a no sairek isuna, makabalesak met laengen iti nangipasngay kaniak. Isu nga inaramidko ti amin—pinagsasawak, nagtabbugaak, nagalborotoak. Kaay-ayok a panalbaagen dagiti ridaw. Sangkasaok idi ti, ‘Kagurguraka!’—gapu laeng ta makapungtotak unay. No lagipek ti napalabas, nagrigat a panunoten a naaramidko dagidi a banag.”

Ania ti nakatulong ken ni Catrina a mangkontrol iti pungtotna? Sumungbat: “Panagbasa iti Biblia! Nagpateg daytoy ta ammo ni Jehova no kasano ti panagriknatayo.” Naliwliwa met ni Catrina idi binasada a sangapamiliaan dagiti artikulo iti Agriingkayo! a nangilawlawag kenkuana maipapan iti partikular a kasasaad ti pamiliana.b “Nakapagsasaritakami a sangsangkamaysa ken naawatanmi ti rikna ti tunggal maysa kadakami,” malagipna.

Kabaelam met a sursuruen ti panangkontrol iti pungtot. No surduen, asingen, wenno maltratuendaka, laglagipem ti kuna ti Biblia iti Salmo 4:4: “Aglagawkayo, ngem dikay agbasol.” Makatulong kenka dagita a sasao tapno maliklikam ti makadangran a panagpungtot.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 15]

Masansan a ti kasayaatan a pangtaming iti panangsurdo ket basta saanmo laengen nga ikankano dayta