BANTAY

Bunton ti daga nga adayo a nataytayag ngem kadagiti turod iti dayta a disso. Ti nakaidumaan ti turturod ken ti bambantay ket depende iti aglawlaw. Iti disso dagiti nababa a turod, ti maysa a bantay mabalin a sumagmamano laeng a gasut a pie a nangatngato ngem iti daga iti aglikmut, idinto ta kadagiti aduan bambantay a rehion mabalin met nga awagan kas turod ti babbabassit a tapaw, uray no nangatngato ngem iti maysa a naiputputong a bantay a kas iti 562-m (1,844 pie) a Bantay Tabor.​—Uk 4:6.

Ti Hebreo a sao a har mabalin a tumukoy kadagiti sinaggaysa a bantay, a pakairamanan ti Bantay Sinai, Bantay Gerizim, Bantay Ebal, Bantay Gilboa, ken Bantay Sion. (Ex 19:11; De 11:29; 1Sm 31:8; Isa 4:5) Mabalin met a tumukoy kadagiti kabambantayan kas iti Ararat (Ge 8:4) ken kadagiti intero a nangato rehion kas kadagiti nakabambantay a rehion ti Efraim (Jos 17:15), Neftali (Jos 20:7), ken Galaad (De 3:12), kasta met kadagidiay rehion a sinakup dagiti Amoreo ken Ammonita idi un-unana. (De 1:7, 20; 2:37) Ti Aramaiko a sao a tur (Da 2:35) mayawag iti maysa a bantay, a kas met ti Griego a sao nga oʹros.​—Kitaenyo dagiti artikulo maipapan iti tunggal bantay a nainaganan.

Bambantay ti Palestina. Ti pakabuklan ti Palestina ket adu a bambantay, nupay addaan laeng iti sumagmamano a dadakkel a pantok. Iti laud ti Karayan Jordan adda ti bambantay ti Juda iti abagatan, a pakairamanan ti Bantay Moria, Bantay Sion, ken ti Bantay dagiti Olibo. (2Cr 3:1; Sal 48:2; Mr 13:3) Ti makintengnga a benneg daytoy a kabambantayan ket aglayon iti amianan a daya nga agturong iti Bantay Gilboa (1Sm 31:1) ken addaan iti bambantay ti Efraim ken Samaria, agraman dagiti napateg a pantok ti Gerizim ken Ebal. (Jos 19:50; De 11:29) Iti amianan nga amianan-a-laud, ti Kabambantayan ti Carmelo ket nagdawadaw nga agturong iti Baybay Mediteraneo.​—Jer 46:18.

Ti Ginget ti Jezrael (Esdraelon) bisngayenna ti kangrunaan a kabambantayan manipud maikadua a kabambantayan nga adda iti naam-amianan a direksion. Daytoy naud-udi a kabambantayan ramanenna ti Bantay Tabor (Uk 4:6) ken ti agsisilpo a Bambantay ti Libano iti dapnis.​—Uk 3:3; 1Ar 5:6.

Iti daya ti Yuyeng a Ginget adda dagiti lantag ti bantay ti Edom ken Moab (2Cr 20:10) ken dagiti nangato a rangkis iti igid ti makindaya a deppaar ti Natay a Baybay, agraman ti Bantay Nebo a nangtannawagan ni Moises iti Naikari a Daga, kasta met ti tanap iti daya ti Ginget Jordan, a ti promedio a kangatona ket agarup 600 m (2,000 pie). (De 3:10; 34:1-3; Jos 13:8, 9; 20:8) Daytoy a kabambantayan a rehion agtultuloy nga agpaamianan a sumabet iti Kabambantayan ti Anti-Libano, agraman ti adda iti dayta a nadaeg a Bantay Hermon, ti kangatuan nga alimpatok iti intero a rehion ti Palestina.​—Sol 4:8.

Pateg ti Bambantay. Ti bambantay apektaranda ti klima ken tudo; urnongenda ti danum ket pagayusenda dayta kadagiti karayan wenno medmedanda dayta kadagiti pagurnongan iti uneg ti daga a mangabasto kadagiti ubbog kadagiti ginget iti baba. (De 8:7) Dagiti darisdisda nangbiag iti kaykayo (2Cr 2:16, 18), kaubasan, ken nagduduma a mula. (Sal 72:16; Pr 27:25; Isa 7:23-25; Jer 31:5) Dagiti nangatngato a lantagda nagpaay kas pagirikan. (Isa 17:13) Ti bambantay nangipaayda iti nainkasigudan a salaknib manipud kadagiti manangserrek a buyot (Sal 125:2); nangiburayda iti pagkamangan ken pagidulinan a luglugar iti tiempo ti peggad (Ge 19:17, 30; Uk 6:2; Mt 24:16; idiligyo ti Apo 6:15) ken paglinongan maipaay kadagiti atap a nabiag. (Sal 50:10, 11; 104:18; Isa 18:6) Nangipaayda iti luglugar a maipaay kadagiti siudad. (Mt 5:14) Dagiti panagminas nangpataudda kadagiti mausar a naba. (De 8:9) Kasta met, dagiti napateg a batbato a pagbangon nakungkong manipud bambantay.​—1Ar 5:15-17.

Sanikua ni Jehova. Kukua ni Jehova a Dios ti amin a bambantay agsipud ta isu ti Nangporma kadagita. (Sal 95:4; Am 4:13) Nupay kasta, ti sasao a “bantay ni Jehova” wenno ‘ti Dios’ masansan nga agaplikar iti naisangsangayan a pamay-an kadagiti bantay a nangipanayagan ni Jehova iti kaaddana. Mairaman kadagitoy ti Bantay Sinai wenno Horeb (Ex 3:1; Nu 10:33) ken ti bantay a nainaig iti santuario ni Jehova.​—Sal 24:3.

Piguratibo ken Naimpadtuan nga Usar. No dadduma ti termino a “bantay” agaplikar iti daga, mulmula, ken kaykayo iti rabaw ti bantay. (Idiligyo ti Sal 83:14.) Maipapan ken Jehova, kuna ti salmista: “Sagidenna dagiti bantay, ket agasukda.” (Sal 104:32; 144:5, 6) Mabalin nga ipatuldo daytoy ti kinapudno a ti kimat kabaelanna a pasgedan dagiti kabakiran ti bantay, iti kasta mapagasukna ti maysa a bantay. Dagiti epekto ti nakaro a bagyo agparang a madeskribir no sawen ti Biblia ti ‘panaglunag’ wenno ‘panagayus’ ti bambantay. (Uk 5:5; Sal 97:5) Dagiti napigsa a tudo mangpataud kadagiti waig ken nadawel a karkarayan a mangyanud iti daga, a kasla runrunawenda dayta. Umasping iti dayta, ti pannakayebkas ti pungtot ni Jehova maibusor iti nasnasion naipadto nga agbanag iti pannakagudas a ti bambantay uray la runawen ti dara dagiti napapatay, kayatna a sawen, iyanudda ti daga. (Isa 34:1-3) Ti ‘panangitaredted [ti bambantay] iti nasam-it nga arak’ kaipapananna a dagiti kaubasan nga adda kadagiti darisdisda naruay ti pataudenda.​—Joe 3:18; Am 9:13.

Iti Bantay Sinai, ti pannakaipanayag ti kaadda ni Jehova ket nabuyogan kadagiti pisikal a parangarang a kas iti kimat, asuk, ken apuy. Kasta met a nagkintayeg ti bantay. (Ex 19:16-18; 20:18; De 9:15) Agparang a daytoy ken ti dadduma pay a pisikal a karkarna a pasamak mangipaay iti pakaibatayan ti piguratibo a sasao a masarakan iti sabali pay a paset ti Biblia. (Idiligyo ti Isa 64:1-3.) Ti panagkintayeg ti Bantay Sinai nabatad a natukoy iti sidong ti panangiladawan ti ‘bambantay nga aglagtolagto a kas kadagiti kalakian a karnero.’ (Sal 114:4, 6) Ti ‘panangpagayebgeb kadagiti pamuon ti bambantay’ nalabit iparipiripna ti panagtignay ti bulkan (De 32:22), ket ti ‘pannakadayyeg dagiti pamuon ti bambantay’ tumukoy iti panagkintayegda, a mabalin a gapuanan ti maysa a ginggined.​—Sal 18:7.

Iladladawanna dagiti gobierno. Iti simbolismo ti Biblia, ti bambantay mabalin nga iladawanda dagiti pagarian wenno dagiti agturturay a gobierno. (Da 2:35, 44, 45; idiligyo ti Isa 41:15; Apo 17:9-11, 18.) Ti Babilonia, babaen kadagiti namilitariaan a panagparmekna, dinadaelna ti dadduma a daga ket, ngarud, naawagan “makadadael a bantay.” (Jer 51:24, 25) Ti maysa a salmo a mangisalsalaysay iti ar-aramid ni Jehova maibusor kadagiti manggubgubat a lallaki mangiladawan kenkuana kas ‘nabalkut iti lawag, nadadaeg ngem dagiti bantay ti inanupan.’ (Sal 76:4) “Dagiti bantay ti inanupan” mabalin nga iladawanda dagiti agresibo a pagarian. (Idiligyo ti Na 2:11-13.) Maipapan ken Jehova, kinuna ni David: “Pinagtakdermo a sititibker ti bantayko,” nalabit kaipapananna nga intan-ok ni Jehova ti pagarian ni David ket impasdekna a sititibker dayta. (Sal 30:7; idiligyo ti 2Sm 5:12.) Ti kinapudno a dagiti bantay mabalin nga iladladawanda dagiti pagarian tumulong iti maysa a mangtarus iti kaipapanan ti nadeskribir iti Apocalipsis 8:8 kas “maysa a kasla dakkel a bantay a sumsumged iti apuy.” Ti pannakiarngina iti sumsumged a bantay ipasimudaagna a nainaig dayta iti kita ti panagturay a makadadael a kas iti apuy.

Impatuldo ti padto ni Daniel a ti pagarian ti Dios, kalpasan ti panangrumekna iti amin a sabsabali pay a pagarian, agbalin a dakkel a bantay ket punnuenna ti intero a daga. (Da 2:34, 35, 44, 45) Kaipapanan daytoy a pagsaknapenna ti nabendisionan a turayna iti intero a daga. Insurat ti salmista: “Dagiti bantay mangipanda koma iti talna kadagiti umili, kasta met dagiti turod, babaen ti kinalinteg.” (Sal 72:3) Maitunos itoy a salmo, dagiti bendision a nadakamat mainaig iti bantay ti Dios, kas iti bangkete ni Jehova maipaay iti amin a tattao, mapasaran ditoy daga.​—Isa 25:6; kitaenyo met ti Isa 11:9; 65:25.

Nainaig iti panagdaydayaw. Ti Bantay Sion nagbalin a nasantuan a bantay idi inyeg ni David ti sagrado a Lakasa iti tolda nga imbangonna sadiay. (2Sm 6:12, 17) Yantangay ti Lakasa ket nainaig iti kaadda ni Jehova ken nabatad a nagtignay ni David maitunos iti nadibinuan a panangiwanwan (De 12:5), kaipapanan daytoy a pinili ni Jehova ti Bantay Sion kas lugar a pagnaedanna. Maipapan iti daytoy a panangpili, insurat ni David: “Ti nakabambantay a rehion ti Basan ket bantay ti Dios [kayatna a sawen, pinarsua ti Dios]; ti nakabambantay a rehion ti Basan ket bantay dagiti alimpatok. Apay, O dakayo a bambantay dagiti alimpatok, a sipsiputanyo a siaapal ti bantay a tinarigagayan ti Dios a pagnaedanna? Uray ni Jehova a mismo agtaengto sadiay iti agnanayon. . . . Ni met laeng Jehova immay manipud Sinai [a damo a nangipanayaganna iti kaaddana iti intero a nasion ti Israel] iti nasantuan a disso.” (Sal 68:15-17) Ti kabambantayan a rehion ti Basan ket naikuna nga isu ti Bantay Hauran (Jebel ed Druz), ket mabalin a daytoy a kabambantayan ti tuktukoyen ti sasao a “bantay ti Dios” ken ti “bantay dagiti alimpatok.” Nupay ti Bantay Hauran ket adayo a nangatngato ngem iti Bantay Sion, pinili ni Jehova ti saan unay a nakadkadlaw a disso a maipaay a lugar a pagnaedanna.

Kalpasan ti pannakaibangon ti templo idiay Bantay Moria, ti termino a “Sion” inramannan ti disso ti templo, ket ngarud ti Sion nagtalinaed a nasantuan a bantay ti Dios. (Isa 8:18; 18:7; 24:23; Joe 3:17) Yantangay ti templo ni Jehova adda idi idiay Jerusalem, ti mismo a siudad naawagan met iti ‘nasantuan a bantayna.’ (Isa 66:20; Da 9:16, 20) Mabalin a maipapan iti isasango iti bambantay ti Jerusalem no agkararag a kinuna ti salmista: “Itangadkonto dagiti matak kadagiti bantay. Sadino ti paggapuanto ti tulongko? Ti tulongko aggapu ken Jehova.”​—Sal 121:1, 2; idiligyo ti Sal 3:4; 1Ar 8:30, 44, 45; Da 6:10.

Ti padto ti Isaias 2:2, 3 ken ti padto ti Mikias 4:1, 2 impatuldoda ti tiempo inton “ti bantay ti balay ni Jehova” agbalin a “sititibkerto ti pannakaipasdekna a nangatngato ngem iti tapaw ti bambantay” ket “maipangatonto iti ngatuen dagiti turod,” a ti tattao ti adu a nasion agay-ayusda nga agturong iti dayta. Ti kinapudno a “ti bantay ti balay ni Jehova” agbalin a nangatngato ngem iti bambantay ken turturod ipatuldona ti natan-ok a saad ti pudno a panagdaydayaw, ta nagserbi ti bambantay ken turturod kadagidi kadaanan a tiempo kas disso a maipaay iti panagdaydayaw ti idolo ken maipaay a santuario dagiti ulbod a dios.​—De 12:2; Jer 3:6; Eze 18:6, 11, 15; Os 4:13.

Iti mangisimbolo a kaitungpalan, iti nagbaetan ti 29 ken 70 K.P., bayat ti kamaudianan a paset ti al-aldaw ti sistema ti bambanag dagiti Judio, ti panagdaydayaw ken Jehova naitan-ok iti ngatuen ti nangato a saad nga impaay dagiti pagano a nasion kadagiti ulbod a diosda. Ti Ari, ni Jesu-Kristo, ‘nanglukat’ iti panangipangatona iti nasin-aw a panagdaydayaw, ket isu tinulad, umuna ti natda ti nasion ti Israel ket kalpasanna ti tattao manipud kadagiti amin a nasion. (Isa 2:2; Mik 2:13; Ara 10:34, 35) Iti antitipiko a kaitungpalan, iti kamaudianan a paset ti al-aldaw daytoy a sistema ti bambanag, ti panagdaydayaw ken Jehova naipangaton a kas kangato ti langit. Ti Ari, ni Jesu-Kristo, naiturongnan ti natda ti naespirituan nga Israel iti pudno a panagdaydayaw, ket tinulad ida ti maysa a dakkel a bunggoy manipud kadagiti amin a nasion.​—Apo 7:9.

Dagiti tubeng. No dadduma, ti bambantay iladladawanda dagiti tubeng. Kas pagarigan, dagiti tubeng a nangbangen iti isusubli ti Israel manipud pannakaidestiero idiay Babilonia ken dagidiay nanglapped iti pannakaitultuloy ti trabaho a panangibangon manen iti templo idi agangay ket nayasping iti bambantay. (Isa 40:1-4; Zac 4:7) Ti pammati kabaelanna nga iyakar dagiti umasping a kasla bantay a tubeng ket, no pagayatan ti Dios, uray pay dagiti literal a bantay.​—Mt 17:20; 21:21; Mr 11:23; 1Co 13:2.

Kinatibker, kinapermanente, wenno kinangato. Ti kinatibker ken kinapermanente naigalad iti bambantay. (Isa 54:10; Hab 3:6; idiligyo ti Sal 46:2.) Gapuna, idi nagsao ti salmista maipapan iti kinalinteg ni Jehova nga umasping iti “bambantay ti Dios” (Sal 36:6) mabalin a ti kayatna a sawen ket di magaraw ti kinalinteg ni Jehova. Wenno, yantangay nangato ti bambantay, mabalin nga ipatuldo daytoy ti kinapudno a ti kinalinteg ti Dios adayo a naringringbaw ngem iti kinalinteg ti tao. (Idiligyo iti Isa 55:8, 9.) Mainaig iti pannakaibuyat ti maikapito a malukong ti unget ti Dios, kuna ti Apocalipsis 16:20: “Saan a nasarakan dagiti bantay.” Ipasimudaag daytoy nga uray dagiti banag a kangatngato ti bambantay saanda a malisian ti pannakaibuyat ti unget ti Dios.​—Idiligyo ti Jer 4:23-26.

Ti bambantay agrag-o ken idaydayawda ni Jehova. No iturong ni Jehova ti asikasona iti ilina, nasayaat ti epekto daytoy iti daga. Nasukay ken nataripato, dagiti darisdis ti bantay saandan nga aglanglanga a nabaybay-an, a kasla agledleddaang iti langalang wenno nasaplit a kasasaad. Ngarud, iti piguratibo a pamay-an, “agdir-i a sirarag-o” ti bambantay ket ti kinapintas ken kinabungada mangidaydayaw ken Jehova.​—Sal 98:8; 148:7-9; idiligyo ti Isa 44:23; 49:13; 55:12, 13; Eze 36:1-12.