Kapitulo Otso

Palso a Relihion​—Nasirmata ti Dramatiko a Panungpalanna

Isaias 47:1-15

1, 2. (a) Apay a kasla imposible kadagiti dadduma a dandanin dumteng ti dakkel a panagbalbaliw iti kasasaad dagiti relihion ti lubong? (b) Kasanotay nga ammo nga adda masanguanan nga aplikasion ti sasao ti Isaias kapitulo 47? (c) Apay a maikanatad a maawagan iti “Babilonia a Dakkel” amin a palso a relihion?

“PUMIGPIGSA ti Relihion.” Kasta ti mensahe nga inwaragawag ti artikulo iti The New York Times Magazine. Impasimudaag ti artikulo a kasla napigsa pay laeng ti panangpetpet ti relihion iti puspuso ken pampanunot ti minilion a tattao. Nalabit narigat ngarud a patien a dandanin dumteng ti dakkel a panagbalbaliw iti kasasaad dagiti relihion ti lubong. Ngem naipakita iti maika-47 a kapitulo ti Isaias ti kasta a panagbalbaliw.

² Natungpal ti sasao ni Isaias nasurok a 2,500 a tawenen ti napalabas. Nupay kasta, inadaw ti libro nga Apocalipsis dagiti sasao a nairekord iti Isaias 47:8 ket addaan ti aplikasion iti masanguanan. Sadiay, impadto ti Biblia ti panagpatingga ti arig balangkantis nga organisasion a naawagan iti “Babilonia a Dakkel”​—ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. (Apocalipsis 16:19) Maikanatad ti “Babilonia” a pangawag kadagiti palso a relihion ti lubong, yantangay daydi nagkauna a Babilonia ti nangrugian ti palso a relihion. Manipud sadiay nagsaknap iti amin a paset ti daga. (Genesis 11:1-9) Dagiti narelihiosuan a doktrina a namunganay idiay Babilonia, a kas iti imortalidad ti kararua, umap-apuy nga impierno, ken panagdayaw kadagiti tinallo a didios, ket patpatien ti gistay amin a relihion, a pakairamanan ti Kakristianuan.a Adda kadi lawag nga ipaay ti padto ni Isaias maipapan iti masakbayan ti relihion?

Ti Babilonia Maipababa iti Tapok

 3. Deskribirenyo ti kinatan-ok ti Babilonia a Pannakabalin ti Lubong.

³ Denggenyo daytoy makatukay a deklarasion ti Dios: “Bumabaka ket agtugawka iti tapok, O birhen nga anak a babai ti Babilonia. Agtugawka iti daga a sadiay awan ti trono, O anak a babai dagiti Caldeo. Ta saanmonto a mapasaran manen a dagiti tattao awagandaka a nalami ken nalanay.” (Isaias 47:1) Adun a tawen a naitrono ti Babilonia kas ti kabilgan a pannakabalin ti lubong. Isu ti nagbalin nga “arkos dagiti pagarian”​—narang-ay a sentro ti relihion, komersio, ken militar. (Isaias 13:19) Iti alimpatok ti panagturay ti Babilonia, nagsaknap ti imperiona agingga iti pagbeddengan ti Egipto iti abagatan. Ket idi pinarmekna ti Jerusalem idi 607 K.K.P., kasla uray ti mismo a Dios ket saannan a mapasardeng ti panagbiktoriana! Gapuna, matmatanna ti bagina kas maysa a “birhen nga anak a babai,” daydiay saanto pulos a maparmek ti sabali a pagilian.b

 4. Anianto ti mapasaran ti Babilonia?

⁴ Nupay kasta, daytoy naparammag a “birhen” maidissaag iti tronona kas ti kabilgan a pannakabalin ti lubong ket ‘maipatugaw iti tapok’ gapu iti pannakaibabain. (Isaias 26:5) Saanton a maibilang a “nalami ken nalanay,” a kas iti madungdungngo unay a reyna. Ibilin ngarud ni Jehova: “Mangalaka iti paggilingan a pusiposen ti ima ket aggilingka iti arina. Ilukaismo ti abbungotmo. Uksobem ti agsarsaringgayad a pandiling. Lukasam ti gurong. Ballasiwem dagiti karayan.” (Isaias 47:2) Kalpasan ti panangadipenna iti intero a nasion ti Juda, mamatmatan itan ti Babilonia a kas adipen a mismo! Dagiti Medo ken Persiano a nangidissaag kenkuana iti turay, pilitenda nga agaramid iti nakababain a trabaho a para kadakuada.

 5. (a) Kasanonto a mailukais ti ‘abbungot ken ti agsarsaringgayad a pandiling’ ti Babilonia? (b) Ania ti mabalin nga ipasimudaag ti bilin kenkuana a “ballasiwem dagiti karayan”?

⁵ Mailukaisto ngarud ti ‘abbungot ken ti agsarsaringgayad a pandiling’ ti Babilonia, ket mapukawto amin a lamma ti dati a kinatan-ok ken dayawna. Bilinen dagiti mangtagabo kenkuana, “ballasiwem dagiti karayan.” Nalabit aktual a mandaranda ti sumagmamano a taga Babilonia nga agaramid iti nakababain a trabaho ti adipen. Wenno mabalin a kaipapanan ti padto a dadduma ti literal a maulod kadagiti karayan bayat a maidestieroda. Iti aniaman a kasasaad, saanen nga agdaliasat ti Babilonia a kas iti kasasaad ti maysa a reyna a nakatugaw wenno nakakaruahe a maiballasiw iti karayan. Imbes ketdi, kaslanto iti adipen a saanen nga agmikki-mikki, nga ingatona ti pandilingna ken malukasan dagiti gurongna tapno makaballasiw iti karayan. Anian a nakababain!

 6. (a) Iti ania a wagas a malukasan ti kinalamolamo ti Babilonia? (b) Kasano a ti Dios ‘saanna a sanguen a siaasi ti asinoman a tao’? (Kitaenyo ti footnote.)

⁶ Ituloy ni Jehova ti pananglaisna: “Rebbeng a lukasam ti kinalamolamom. Kasta met, ti pannakaumsim rebbeng a makita. Panagibales ti aramidekto, ket saankonto a sanguen a siaasi ti asinoman a tao.” (Isaias 47:3)c Wen, maibabain ken maipababanto ti Babilonia. Maibutaktakto ti kinadakes ken panangranggasna iti ili ti Dios. Awan ti tao a makalapped iti pammales ti Dios!

 7. (a) Anianto ti reaksion dagiti naidestiero a Judio iti damag maipapan iti pannakarba ti Babilonia? (b) Iti ania a wagas a sakaen ni Jehova ti ilina?

⁷ Kalpasan ti pannakakautiboda iti nabileg a Babilonia iti 70 a tawen, pagrag-oanto unay ti ili ti Dios ti pannakarbana. Iyikkisdanto: “Adda Maysa a mangsaka kadatayo. Jehova ti buybuyot ti naganna, Daydiay Santo ti Israel.” (Isaias 47:4) Iti sidong ti Linteg Mosaiko, no ilako ti Israelita ti bagina iti pannakaadipen tapno mabayadanna dagiti utangna, mabalin a ti manangsaka (maysa a kabagian) gatangenna manen, wenno sakaenna, manipud iti pannakaadipen. (Levitico 25:47-54) Yantangay mailako dagiti Judio iti pannakaadipen idiay Babilonia, masapulda ti mangsaka, wenno mangwayawaya kadakuada. Kadagiti adipen, ti panagbiktoria iti gubat kaipapananna laeng ti pannakasukat dagiti apoda. Ngem tignayen ni Jehova ni manangparmek nga Ari Ciro a wayawayaanna dagiti naadipen a Judio. Maitedto ken ni Ciro ti Egipto, Etiopia, ken Seba kas “pangsubbot” a kasukat dagiti Judio. (Isaias 43:3) Maikanatad a maawagan ti Mannubbot ti Israel a “Jehova ti buybuyot.” Ti kasla nabileg a puersa militar ti Babilonia ket nakapuy no idilig kadagiti di makita, dagiti anghel a buyot ni Jehova.

Supapak ti Kinaranggas

 8. Iti ania a wagas a ti Babilonia ‘sumrek iti kinasipnget’?

⁸ Ituloy ni Jehova ti naimpadtuan a panangkondenarna iti Babilonia: “Agtugawka a siuulimek ket sumrekka iti kinasipnget, O anak a babai dagiti Caldeo; ta saanmonto a mapasaran manen a dagiti tattao awagandaka iti Apo-a-Babai dagiti Pagarian.” (Isaias 47:5) Bin-igto a sipnget ken daguyemyem ti adda iti Babilonia. Dinanton maiturayan dagiti sabsabali a pagarian kas maysa a naranggas nga apo a babai.​—Isaias 14:4.

 9. Apay a karurod ni Jehova dagiti Judio?

⁹ Apay ngamin a napalubosan ti Babilonia a mangdangran iti ili ti Dios? Ilawlawag ni Jehova: “Nagrurodak iti ilik. Tinabbaawak ti tawidko, ket intedko ida ita imam.” (Isaias 47:6a) Adda umiso a panggapuan ni Jehova a marurod kadagiti Judio. Sigsiguden a binallaaganna ida a ti panagsukir iti Lintegna ket agresulta iti pannakapapanawda iti pagilian. (Deuteronomio 28:64) Uray idi naisagmakda iti idolatria ken seksual nga imoralidad, siaayat a nangibaon ni Jehova kadagiti propeta a tumulong a mangisubli kadakuada iti nasin-aw a panagdayaw. Ngem “nagtultuloy nga inang-angawda dagiti mensahero ti pudno a Dios ken inum-umsida ti sasaona ken rinabrabakda dagiti mammadtona, agingga a simged ti pungtot ni Jehova iti ilina, agingga nga awan ti pannakapaimbag.” (2 Cronicas 36:16) Gapuna, pinalubosan ti Dios a matabbaawan ti tawidna, ti Juda, idi rinaut ti Babilonia dayta a pagilian ken tinulawanda ti nasantuan a templona.​—Salmo 79:1; Ezequiel 24:21.

10, 11. Apay a makapungtot ni Jehova iti Babilonia, nupay pagayatanna a ti Babilonia ti mangparmek iti ilina?

¹⁰ Gapu iti dayta, saan aya nga ar-aramiden laeng ti Babilonia ti pagayatan ti Dios idi inadipenna dagiti Judio? Saan, tangay kuna ti Dios: “Saanmo nga impakitaan ida kadagiti asi. Iti lakay pinadagsenmo unay ti sangolmo. Ket kinunkunam: ‘Agingga iti tiempo a di nakedngan agbalinakto nga Apo-a-Babai, iti agnanayon.’ Saanmo nga impapuso dagitoy a banag; saanmo a linagip ti pagnguduan ti banag.” (Isaias 47:6b, 7) Saan nga imbilin ti Dios iti Babilonia nga agbalin a naranggas unay, a saan a mangipakita iti pabor “uray pay kadagiti lallakay.” (Un-unnoy 4:16; 5:12) Saanna met a pinaregta ida a pagragsakanda ti sadistiko a panangrabrabak kadagiti kinautiboda a Judio.​—Salmo 137:3.

¹¹ Saan a matarusan ti Babilonia a temporario ti pannakabalinna kadagiti Judio. Dina inkankano ti pakdaar ni Isaias nga, inton agangay, luk-atanto ni Jehova ti ilina. Iti tigtignayna, kunam la no adda kalinteganna a permanente a mangituray kadagiti Judio ken agtalinaed nga apo kadagiti iturturayanna a nasion iti agnanayon. Dina impangag ti mensahe nga addanto “pagnguduan” ti nadangkok a panangiturayna!

Naipadto ti Pannakarba ti Babilonia

12. Apay a maawagan ti Babilonia a “naigamer-ragragsak a babai”?

¹² Ipakaammo ni Jehova: “Ita denggem daytoy, sika a naigamer-ragragsak a babai, daydiay agtugtugaw a sitatalged, daydiay agkunkuna iti pusona: ‘Siak, ket awanen ti sabali. Saanakto nga agtugaw a kas maysa a balo a babai, ket saankonto a maammuan ti pannakapukaw ti annak.’” (Isaias 47:8) Agdindinamag ti panagayat ti Babilonia iti ragragsak. Dakamaten ti historiador idi maikalima a siglo K.K.P. a ni Herodotus ti maipapan iti “nakababain unay a kustombre” dagiti taga Babilonia, nga isu ti inkapilitan a panagbalangkantis amin a babbai gapu iti napalalo a panagraemda iti bigbigbigenda a diosa ti ayat. Kinuna pay ti nagkauna a historiador a ni Curtius: “Napalalo ti kinarugit dagiti ugalida iti siudad; awan sistematiko a kinadakes a makaitukon iti nakarkaro pay a pakagutugotan ken pakasulisogan a makipaset iti nalabes a panagragragsak.”

13. Kasano a ti nalabes a panaggusto ti Babilonia iti ragragsak ti mangpapartak iti pannakarbana?

¹³ Ti nalabes a panaggusto ti Babilonia iti ragragsak ti mangpapartak iti pannakarbana. Iti rabii a pannakarbana, agrarambakto ti ari ken dagiti opisialna, nga urayda la a matalimpungaw iti bartek. Iti kasta, didanto ikankano dagiti buyot ti Medo-Persia a mangraraut iti siudad. (Daniel 5:1-4) Bayat nga “agtugtugaw a sitatalged,” pampanunotento ti Babilonia a dagiti kasla di maserrek a bakud ken kanalna ti mangsalaknib kenkuana iti panangraut dagiti kabusor. Kunaenna nga “awanen ti sabali” a makaagaw iti kinaturayna. Dina pampanunoten a mabalin a ‘mabalo,’ a mapukawna ti agturay iti imperiona agraman dagiti ‘annakna,’ wenno umilina. Kaskasdi, awan ti bakud a makasalaknib kenkuana iti mangbales a takiag ni Jehova a Dios! Kunaen ni Jehova inton agangay: “Uray pay no ti Babilonia agpangato iti langlangit ken uray pay no pagbalinenna a di maasitgan ti kangato ti pigsana, manipud kaniak umayto kenkuana dagiti manangagaw.”​—Jeremias 51:53.

14. Kadagiti ania a pamay-an a mapasaran ti Babilonia ti “pannakapukaw ti annak ken pannakabalo”?

¹⁴ Anianto ti resultana iti Babilonia? Ituloy ni Jehova: “Ngem umayto a kellaat kenka dagitoy dua a banag, iti maymaysa nga aldaw: pannakapukaw ti annak ken pannakabalo. Naan-anaydanto a dumteng kenka, iti kinaruay dagiti panagkulammo, iti naan-anay a pannakabalin dagiti pagilabegmo​—iti kasta unay.” (Isaias 47:9) Wen, pagammuan ta agpatingganto ti kinaturay ti Babilonia kas kabilgan a pannakabalin ti lubong. Kadagiti nagkauna a pagilian iti Dumaya, ti pannakabalo ken pannakapukaw kadagiti annak isu idi ti kadaksan a didigra a mapasaran ti maysa a babai. Ditay ammo no mano nga “annak” ti napukaw ti Babilonia iti daydi a rabii a pannakarbana.d Ngem iti naituding a tiempo, mabaybay-anto a naan-anay dayta a siudad. (Jeremias 51:29) Mabalonto met yantangay maikkatto iti trono dagiti arina.

15. Malaksid iti kinadangkok ti Babilonia kadagiti Judio, ania pay ti kapungtot ni Jehova kenkuana?

¹⁵ Ngem saan laeng a ti di umiso a pannakatrato dagiti Judio ti pagpungtotan ni Jehova. Nakapungtot met gapu ‘iti kinaruay dagiti panagkulamna.’ Ti Linteg ti Dios iti Israel kondenarenna ti espiritismo; ngem napasnek unay ti Babilonia iti kasta nga aramid. (Deuteronomio 18:10-12; Ezequiel 21:21) Ti libro a Social Life Among the Assyrians and Babylonians kunana a ti biag dagiti taga Babilonia “ket napnuan iti awan patinggana a panagbuteng iti umariwekwek a demonio a patienda a nanglikmut kadakuada.”

Panagtalek iti Kinadakes

16, 17. (a) Kasano nga ‘agtaltalek [ti Babilonia] iti kinadakesna’? (b) Apay a di matungday ti panagpatingga ti Babilonia?

¹⁶ Makaisalakanto ngata kenkuana dagiti mammadles ti Babilonia? Sumungbat ni Jehova: “Nagtaltalekka iti kinadakesmo. Kinunam: ‘Awan ti makakita kaniak.’ Ti kinasiribmo ken ti pannakaammom​—daytoy ti nangipanaw kenka; ket kinunkunam iti pusom: ‘Siak, ket awanen ti sabali.’” (Isaias 47:10) Pampanunoten ti Babilonia a babaen iti nailubongan ken narelihiosuan a siribna, ti bilegna iti militar, ken ti nasikap a kinauyongna, mataginayonna ti saadna kas kabilgan a turay ti lubong. Ipagarupna nga awan ti “makakita” kenkuana, kayatna a sawen, awan ti mangdusa kenkuana kadagiti kinadakesna. Awan met ti ammona a karibalna. “Siak, ket awanen ti sabali,” kunana.

¹⁷ Nupay kasta, babaen ti sabali pay a mammadtona, mamakdaar ni Jehova: “Ti asinoman a tao mabalin aya a mailemmeng kadagiti lugar a paglemmengan ket saanko a makita?” (Jeremias 23:24; Hebreo 4:13) Gapuna, ipakaammo ni Jehova: “Masapul a dumteng kenka ti didigra; awanto ti ammom a panangkayaw maibusor iti dayta. Ket umapayto kenka ti panagrigat; saanmonto a kabaelan a liklikan dayta. Ket addanto giddato a dumteng kenka a pannakarba a saanmo a sigud a naam-ammuan.” (Isaias 47:11) Dagiti didios ti Babilonia wenno uray ti mahiko a “panangkayaw” dagiti mangan-annong iti espiritismo didanto matungday ti dumteng a didigra​—banag a dina pay pulos napasaran!

Mapaay Dagiti Mammagbaga ti Babilonia

18, 19. Kasanonto a mapaneknekan a makadidigra ti panagpannuray ti Babilonia kadagiti mammagbagana?

¹⁸ Buyogen ti nasakit a panangumsi, ibilin ni Jehova: “Agtalinaedka, ita, kadagiti pagilabegmo ken buyogen ti kinaruay dagiti panagkulammo, a nagbannogam manipud kinaagtutubom; bareng makagun-odka iti gunggona, bareng mapagamakmo dagiti tattao.” (Isaias 47:12) Makarit ti Babilonia nga ‘agtalinaed,’ wenno agtultuloy latta, iti panagpannurayna iti salamangka. Total, kas maysa a nasion adun ti rigatna a nangpataud kadagiti arte ti okulto manipud iti ‘kinaagtutubona.’

¹⁹ Ngem umsien ni Jehova, a kunkunana: “Napakilka iti kinaadu dagiti manangbalakadmo. Tumakderda koma, ita, ket isalakandaka, dagiti managdaydayaw iti langlangit, dagiti manangmatmat iti bitbituen, dagidiay mangiparparuar iti pannakaammo kadagiti baro a bulan maipapan iti bambanag a dumtengto kenka.” (Isaias 47:13)e Mapasaran ti Babilonia ti naan-anay a pannakapaay dagiti mammagbagana. Pudno, adu a siglo ti mabusbos iti astronomikal a panagpaliiw tapno mapatanor ti astrolohia ti Babilonia. Ngem iti rabii a pannakarbana, ti nakapimpiman a pannakapaay dagiti astrologona isu ti mangibutaktak nga awan mamaay ti panagbuyon.​—Daniel 5:7, 8.

20. Ania ti mapasamak kadagiti mammagbaga ti Babilonia?

²⁰ Ingudo ni Jehova daytoy a paset ti padto a kunkunana: “Adtoy! Nagbalinda a kas punget ti garami. Ti met laeng apuy sigurado a puorannanto ida. Saandanto a maispal ti kararuada manipud iti pannakabalin ti gil-ayab. Awanto ti rangrang dagiti beggang a paginuduan a mismo dagiti tattao, awan lawag ti apuy nga iti sanguananna pagtugawan. Kasta ti sigurado a pagbalinandanto kenka, isuda a kaduam a nagbannog kas dagiti manangkayawmo manipud kinaagtutubom. Pudno nga agallaalladanto, tunggal maysa agturong iti bukodna a rehion. Awanto ti asinoman a mangisalakan kenka.” (Isaias 47:14, 15) Wen, dandanin dumteng ti umap-apuy a tiempo kadagitoy palso a mammagbaga. Dayta ket saanto a nabara nga apuy a mabalin paginuduan dagiti tattao, no di ket mangdadael, mangpuor nga apuy a mangibutaktak kadagiti palso a mammagbaga kas awan kaes-eskanna a garami. Di ngarud pakasdaawan nga agtalawto dagiti mammagbaga ti Babilonia gapu iti napalalo a danagda! Awanen ti kakaisuna a saranay ti Babilonia, awan ti mangispal kenkuana. Lak-amennanto ti mismo a dakes nga inar-aramidna iti Jerusalem.​—Jeremias 11:12.

21. Kasano ken kaano a pumudno ti naimpadtuan a sasao ni Isaias?

²¹ Idi tawen 539 K.K.P., nangrugi a matungpal dagitoy a naipaltiing a sasao. Ti buybuyot dagiti Medo ken Persiano nga idauluan ni Ciro parmekenda ti siudad, a papatayenda ti agdama nga arina, ni Belsazar. (Daniel 5:1-4, 30) Iti maysa a rabii, maidissaag ti Babilonia iti saadna kas mangiturturay iti lubong. Iti kasta agpatingga ti sinigsiglo a Semitico a kinaturay, ket dagiti Aryano itan ti mangituray iti lubong. Lak-amen ti Babilonia ti panagsuekna nga agpaut iti sinigsiglo. Iti maikapat a siglo K.P., agbalin laengen a “gabgabsuon a batbato.” (Jeremias 51:37) Iti kasta naan-anay a matungpal ti padto ni Isaias.

Babilonia iti Moderno a Panawen

22. Ania a leksion maipapan iti panagpannakkel ti isuro kadatayo ti pannakarba ti Babilonia?

²² Adu ti masursuro iti padto ni Isaias. Ti maysa kadagita, ipaganetgetna dagiti peggad ti panagpannakkel ken kinakuspag. Ti pannakarba ti napannakkel a Babilonia iyilustrarna ti proverbio ti Biblia: “Ti panagpannakkel adda iti sakbay ti pannakarpuog, ken ti natangsit nga espiritu iti sakbay ti pannakaitibkol.” (Proverbio 16:18) Ti panagpannakkel pasaray dominaranna ti kinaimperpektotayo, ngem ti ‘panagtangsit a buyogen ti panagpannakkel’ mabalin a mangituggod “iti pannakaumsi ken iti silo ti Diablo.” (1 Timoteo 3:6, 7) Nasayaat ngarud nga ipangagtayo ti balakad ni Santiago: “Agpakumbabakayo iti imatang ni Jehova, ket itan-oknakayto.”​—Santiago 4:10.

23. Ti padto ni Isaias tulongannatayo a maaddaan iti ania a panagkompiansa?

²³ Dagitoy a naimpadtuan a sasao tulongannatayo met a maaddaan iti kompiansa ken Jehova, a nabilbileg ngem kadagiti amin a kabusorna. (Salmo 24:8; 34:7; 50:15; 91:14, 15) Makaliwliwa daytoy a pammalagip kadagitoy narikut nga al-aldaw. Ti panagkompiansa ken Jehova pabilgenna ti determinasiontayo nga agtalinaed nga awan pakababalawanna iti imatangna, yantangay ammotayo a “ti masanguanan [ti awan pakababalawanna] a tao natalnanto.” (Salmo 37:37, 38) Kanayon a nainsiriban ti agtaklin ken Jehova ken di agpannuray iti bukodtayo a pamuspusan no maipasangotay kadagiti “nasikap nga aramid” ni Satanas.​—Efeso 6:10-13, footnote ti New World Translation of the Holy Scriptures​—With References.

24, 25. (a) Apay a minamaag ti astrolohia, ngem apay nga adu ti maallukoy iti dayta? (b) Ania ti sumagmamano a rason no apay a liklikan dagiti Kristiano ti an-anito?

²⁴ Nabatad a napakdaarantayo maibusor kadagiti espiritistiko nga aramid, nangnangruna iti astrolohia. (Galacia 5:20, 21) Idi narba ti Babilonia, nagtultuloy ti impluensia ti astrolohia kadagiti tattao. Makapainteres ta ti libro a Great Cities of the Ancient World kunana a dagiti konstelasion nga inyurnos dagiti taga Babilonia ket “immakar” manipud kadagiti posisionda idi un-unana, “a pinagbalinna a minamaag ti intero nga ideya [ti astrolohia].” Kaskasdi, rumangrang-ay ti astrolohia, ket adu ti pagiwarnak nga agimalmaldit kadagiti horoscope a para kadagiti agbasbasa.

²⁵ Ania ti mangtigtignay kadagiti tattao​—nga adu kadakuada ti edukado​—a makiuman kadagiti bituen wenno makiraman iti sabsabali pay a minamaag, inaanito nga aramid? Kuna ti The World Book Encyclopedia: “Nalabit agtultuloy ti impluensia ti an-anito iti biag dagiti tattao agingga nga adda panagamak ti maysa ken maysa kadakuada ken addaanda kadagiti panagduadua maipapan iti masanguanan.” Mabalin a maallukoy dagiti tattao iti an-anito gapu iti panagamak ken panagduadua. Nupay kasta, liklikan dagiti Kristiano ti an-anito. Dida kaamak ti tao​—ni Jehova ti mangsaranay kadakuada. (Salmo 6:4-10) Ken saanda a pagduaduaan ti masanguanan; ammoda dagiti naipalgak a panggep ni Jehova ket dida pagduaduaan nga “agingga iti tiempo a di nakedngan agtalinaedto ti mismo a pammatigmaan ni Jehova.” (Salmo 33:11) Ti panagbiagtayo a maitunos iti pammatigmaan ni Jehova ipasiguradona ti naragsak, mataginayon a masanguanan.

26. Kasano a napaneknekan a “barengbareng dagiti panagrasrason ti mamasirib a tattao”?

²⁶ Kadagiti kallabes a tawen, inkagumaan ti dadduma nga ammuen ti masanguanan babaen kadagiti ad-adda a “sientipiko” a wagas. Adda pay ketdi kurso a maawagan iti futurology, a nadepinar kas “panagadal a mainaig kadagiti posible a mapasamak iti masanguanan, a naibatay kadagiti agdama a situasion.” Kas pagarigan, idi 1972 adda grupo dagiti mannursuro ken negosiante a nabigbig kas Club of Rome a nangipadto nga iti 1992 maibusanton ti lubong iti balitok, mercury, zinc, ken petroleo. Gapuna, sipud idi 1972 naipasango ti lubong kadagiti nakaam-amak a parikut, ngem bin-ig a biddut dayta a padto. Adu pay laeng ti balitok, mercury, zinc, ken petroleona daytoy daga. Wen, nagbambannog ti tao a mangikagumaan a mangipadto iti masanguanan, ngem kanayon a di mapangnamnamaan dagiti pagarupna. Pudno unay, “barengbareng dagiti panagrasrason ti mamasirib a tattao”!​—1 Corinto 3:20.

Ti Umad-adanin a Panagpatingga ti Babilonia a Dakkel

27. Kaano ken iti ania a wagas a napasaran ti Babilonia a Dakkel ti pannakarba a kas iti napasaran ti Babilonia idi 539 K.K.P.?

²⁷ Tinaginayon dagiti relihion itatta ti adu kadagiti doktrina ti kadaanan a Babilonia. Gapuna, maitutop unay a maawagan iti Babilonia a Dakkel ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. (Apocalipsis 17:5) Dayta nga internasional a gunglo dagiti relihion linak-amnan ti pannakarba nga umasping iti napasaran ti kadaanan a Babilonia idi 539 K.K.P. (Apocalipsis 14:8; 18:2) Idi 1919 rimmuar ti natda kadagiti kakabsat ni Kristo manipud iti naespirituan a pannakakautibo ket inwaksida ti narelihiosuan nga impluensia ti Kakristianuan, nga isu ti kabilgan a paset ti Babilonia a Dakkel. Sipud idin, napukawen ti Kakristianuan ti kinaturayna iti adu a pagilian a dati a nabileg ti impluensiana.

28. Ania ti pagpasindayag ti Babilonia a Dakkel, ngem ania ti agur-uray kenkuana?

²⁸ Nupay kasta, dayta a pannakarba ket pakpakauna laeng ti ultimo a pannakadadael ti palso a relihion. Makapainteres ta ti padto ti Apocalipsis maipapan iti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel ipalagipna kadatayo ti naimpadtuan a sasao a nailanad iti Isaias 47:8, 9. Kas iti daydi nagkauna a Babilonia, kuna ti moderno a Babilonia a Dakkel: “Agtugtugawak a maysa a reyna, ken saanak a balo, ket saankonto a pulos makita ti panagleddaang.” Ngem “iti maysa nga aldaw dumtengto dagiti saplitna, ipapatay ken leddaang ken nakaro a bisin, ket isu mapuoranto a naan-anay iti apuy, agsipud ta ni Jehova a Dios, a nangukom kenkuana, napigsa.” Gapuna, ti naimpadtuan a sasao a nailanad iti Isaias kapitulo 47 ket maysa a pakdaar kadagidiay adda pay laeng pakainaiganda iti palso a relihion. Tapno saanda a mairaman iti pannakadadaelna, ipangagda koma ti naipaltiing a bilin: “Rummuarkayo kenkuana”!​—Apocalipsis 18:4, 7, 8.

[Footnotes]

[Dagiti Ladawan iti panid 111]

Ti naigamer-ragragsak a Babilonia maipababanto iti tapok

[Ladawan iti panid 114]

Dagiti astrologo ti Babilonia didanto maipadto ti pannakarbana

[Ladawan iti panid 116]

Kalendario ti Babilonia maipapan iti astrolohia, idi umuna a milenio K.K.P.

[Dagiti Ladawan iti panid 119]

Dandanin maawan ti moderno a Babilonia