UNGET

Iti Biblia, naaramat ti adu a nadumaduma a Hebreo ken Griego a sasao a mangipasimudaag iti unget. Ti gagangay unay a Hebreo a sao maipaay iti unget ket ʼaph, kangrunaanna a kaipapananna ti “agong; abut ti agong,” ngem masansan a naaramat iti piguratibo a pamay-an maipaay iti “unget” gapu iti nakaro a panaganges wenno panagbang-es ti makapungpungtot a persona. (Idiligyo ti Sal 18:7, 8; Eze 38:18.) Ti sao a nainaig iti ʼaph ket ʼa·naphʹ, kaipapananna ti “agpungtot unay.” Iti Hebreo a Kasuratan, ti unget masansan met a nainaig iti pudot, ket ngarud naikuna a gumil-ayab. Ti dadduma pay a Hebreo a sasao ket naipatarus a “pungtot,” “rungsot,” ken “rurod.” Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti or·geʹ kaaduanna a naipatarus a “pungtot,” idinto ta ti thy·mosʹ gagangay a naipatarus nga “unget.”

Unget ti Dios. Ti unget ket mabalin a nainkalintegan wenno di nainkalintegan. Kankanayon a nainkalintegan ti unget ti Dios, yantangay naibatay dayta iti prinsipio maipagapu iti kalinteganna nga umawat iti naipamaysa a debosion ken iti patinayon a panangitandudona iti kinapudno; dayta ket idaldalan ti panagayatna iti kinalinteg ken kadagidiay mangal-alagad iti kinalinteg. Ti unget ti Dios ket saan a kellaat a matignay lattan, a pagladingitanna met laeng kalpasanna. Makita ni Jehova ti isuamin nga isyu a nairaman iti maysa a parikut, kasta met a kompleto ken naan-anay ti pannakaammona iti kasasaad. (Heb 4:13) Mabasana ti puso; ikabilanganna no kasano ti kakaro ti kinakurang ti pannakaammo ti maysa, ti kinaliway, wenno ti sipapakinakem a panagbasol; ket agtignay nga awanan panangidumduma.​—De 10:17, 18; 1Sm 16:7; Ara 10:34, 35.

Dagiti prinsipio a mangtartarawidwid iti pungtot ti Dios. Ti unget ti Dios ket kanayon a matngelan ken maitunos kadagiti galadna nga ayat, kinasirib, ken kinahustisia. Gapu iti mannakabalin-amin a bilegna, maiparangarang dayta iti kakaro wenno kalag-an a tarigagayanna. (1Jn 4:8; Job 12:13; 37:23) Ti unget ti Dios saan a barengbareng. Naan-anay nga adda umdas a makagapu iti dayta ken kanayon nga adda ibanagna. Mapnek ken mapagtalna laeng ti ungetna no mayaplikar dagiti prinsipiona. Kas pagarigan, iti Israel, saan a mabalin a subboten ti maysa a sipapakinakem a manangpapatay. Madalusan laeng ti daga ken maluk-atan manipud pungtot ti Dios no maibukbok ti dara dayta a manangpapatay. (Nu 35:16-18, 30-33) Ngem adda naaramid nga urnos maibatay kadagiti sakripisio ken kadagiti panagserbi ti nangato a padi tapno mapennek ti hustisia ken tapno maep-ep ti unget ti dinutokan ti Dios a manangibales iti dara, a mabalin a ti pusona ket ‘napudoten.’ Daytoy ti probision mainaig kadagiti siudad a pagkamangan.​—De 19:4-7.

Mapagbaaw wenno mapennek laeng ti unget ni Jehova no naan-anay a maipatungpal ti hustisia. Ti pungtot ti Dios ket maibusor iti isuamin a kinakillo. Saannanto a panuynoyan ti kinakillo, ket saanna met nga iliklik ti dusa kadagidiay pakaikarian dayta. (Ex 34:7; Hab 1:13) Nupay kasta, maibatay iti sakripisio ni Jesu-Kristo, a nangimet kadagiti ut-ot ken pannakadusa a maiparbeng unay iti sangatauan, maep-ep ti unget ti Dios ken mailisi dayta kadagidiay mangiparangarang iti pammati. (Isa 53:5) Babaen iti daytoy nga urnos, mabalinan ni Jehova a Dios nga iparangarang ti mismo a kinalintegna, “iti kasta isu nalinteg koma uray iti panangideklarana a nalinteg ti tao nga addaan iti pammati ken Jesus.” (Ro 3:26) Iti kastoy a pamay-an, naan-anay a mapennek ti hustisia, ngem nupay kasta, adda pangibatayan ti Dios a mangipakita iti asi. No ti asinoman ket agsukir, agtalinaed kenkuana ti pungtot ti Dios. (Jn 3:36) Ngem no ti maysa a tao iparangarangna ti pammati, ti sakripisio ni Jesu-Kristo ti mangispal kenkuana manipud pungtot ti Dios.​—1Te 1:10.

Pamay-an a pannakayebkas ti unget ken dagiti makagapu. Mabalin a direkta wenno saan a direkta a mayebkas ti unget ti Dios. Mabalin nga usarenna dagiti lintegna a mangtartarawidwid kadagiti banag iti nakaparsuaan, wenno mabalin nga usarenna ti dadduma a persona kas instrumento tapno mayebkasna ti ungetna. Dagidiay mangsalungasing iti moral a linlintegna pagpungtotenda ti Dios ken awatenda a mismo ti “naan-anay a supapak, a maiparbeng iti biddutda.” Agsagaba dagitoy iti di naanamongan a kasasaad iti isip, pannakaibabain, saksakit, ringgor, ken ipapatay. (Ro 1:18, 24, 27-32) No ti maysa a tao salungasingenna dagiti linteg ti daga a maitunos kadagiti linteg ti Dios ket dusaen ti autoridad ti gobierno, daytoy ket pannakayebkas ti pungtot ti Dios iti dayta a tao iti saan a direkta a pamay-an. (Ro 13:1-4) Ni Jesu-Kristo ti kangrunaan a manangipakat iti unget ti Dios, ket naan-anay nga iyebkasnanto ti pungtot ti Dios tapno maipatungpal ti ungetna kadagiti nadangkes.​—Jer 30:23, 24; Apo 19:7-16, 19-21.

Magargarinto nga agunget ti Dios gapu kadagiti di umiso a kababalin ken tigtignay a maibusor kadagiti pinilina. Nasaplit dagiti Egipcio gapu iti saanda a panangpalubos iti Israel nga agdaydayaw ken Jehova. (Sal 78:43-50) Narikna da Miriam ken Aaron ti pudot ti unget ti Dios gapu iti saanda a panangraem iti intuding ti Dios a saad ni Moises. (Nu 12:9, 10) Nakaunget ni Jehova kadagiti ukom a mangirurrurumen kadagiti nanumo. (Isa 10:1-4) Dagidiay manglapped iti pannakaikasaba ti naimbag a damag nakaliniada a maipaay iti pungtot ti Dios.​—1Te 2:16.

Nagargari nga agpungtot ni Jehova gapu iti ulbod a panagdaydayaw, nangnangruna no ti agkunkuna nga ilina ket bumaw-ingda iti sabali a didios. (Ex 32:7-10; Nu 25:3, 4; Uk 2:13, 14, 20; 1Ar 11:8, 9) Nagutugot nga agunget gapu iti imoralidad, pannakalapped ti kinapudno, di panagbabawi, kinasukir iti naimbag a damag, ti pannakaumsi ti sasaona, pannakarabrabak dagiti mammadtona, kinaagum, panangdangran, apal, panangpapatay, ringgor, allilaw, pagannayasan a mangdangran; gapu kadagidiay managdanengdeng, manangpadpadakes, mananggura iti Dios, nakuspag, natangsit, napalangguad, manangpartuat iti makadangran a bambanag, nasukir kadagiti nagannak, naulbod kadagiti tulagan, awanan asi, espiritista, ken managulbod. Amin dagitoy ken ti panangyugali iti dadduma pay a kinakillo gargarienda ti Dios nga agunget.​—Col 3:5, 6; 2Te 1:8; Ro 1:18, 29-31; 2:5, 8; 2Cr 36:15, 16; Apo 22:15.

Ti unget saan a kangrunaan a kualidad. Nupay kasta, ni Jehova a Dios ket “nabannayat nga agunget ken naruay iti naayat a kinamanangngaasi.” (Ex 34:6; Nu 14:18) No ti maysa ket agbuteng ken Jehova ken agaramid iti kinalinteg, umawatto iti asi manipud ken Jehova, ta ti Mannakabalin-amin bigbigenna ti natawid a kinaimperpekto ti tao, ket ipakitaanna iti asi maigapu itoy ken maibatay iti sakripisio ni Jesus. (Sal 103:13, 14; Ge 8:21; kitaenyo met ti Sof 2:2, 3.) Igawidna ti ungetna maipagapu iti naganna ken tapno maipatungpal ti panggepna maipaay iti pinilina nga ili. (Isa 48:9; Joe 2:13, 14) Inton agangay, palabsen ni Jehova ti ungetna manipud kadagidiay pudpudno nga agserbi kenkuana, mangbigbig iti basolda, ken agbabawi. (Isa 12:1; Sal 30:5) Saan a naunget a Dios no di ket naragsak a Dios, saan a narigat a maadanian no di ket makaay-ayo, natalna, ken kalmado kadagidiay umadani kenkuana iti umiso a pamay-an. (1Ti 1:11; Sal 16:11; idiligyo ti Apo 4:3.) Maisupadi daytoy iti naunget, awanan asi, naulpit a galad dagiti ulbod a didios dagiti pagano ken kas nailadawan kadagiti imahen dagitoy a didios.

Adda kadi lugar ti unget iti biag ti maysa nga adipen ti Dios?

Mabalin nga umiso ti panagunget ti maysa a tao no naibatay dayta iti prinsipio. Ti maysa mabalin a siuumiso nga iyebkasna ti nalinteg a panagrurod. Naibilin kadatayo a ‘karurodtayo ti dakes.’ (Ro 12:9) Adu a pagarigan ti ipaay ti Biblia maipapan iti nalinteg a panagrurod.​—Ex 11:8; 32:19; Nu 16:12-15; 1Sm 20:34; Ne 5:6; Est 7:7; kitaenyo met ti 2Sm 12:1-6.

Nupay kasta, masansan a di nainkalintegan ti panagunget ti tao ken adu a daras a saan a matngelan dayta. Masansan nga awan ti umdas a makagapu a nakaibatayan dayta ken nayebkas a di pampanunoten dagiti pagbanaganna. Idi saan a dinadael ni Jehova ti Nineve, nagrurod ni Jonas, “ket nagpudot buyogen ti unget.” Awanan ni Jonas iti asi ket kasapulan nga isu ilinteg ni Jehova. (Jon 4:1-11) Nakapungtot ni Ari Ozias ti Juda idi ilinteg ti papadi ni Jehova ket intultuloyna ti nadursok a kababalinna, a dayta ti nakadusaanna. (2Cr 26:16-21) Ti di nainsiriban a kinatangsit ni Naaman ti nakaigapuan ti panagrurod ken panagpungtotna a mismo, a gistay nagbanag iti pannakapukaw ti maysa a bendision manipud iti Dios.​—2Ar 5:10-14.

Nasken a medmedan. Ti di nainkalintegan ken di namedmedan nga unget ti nangituggod iti adu a tattao nga agaramid iti dakdakkel a panagbasol, uray pay iti ar-aramid ti kinaranggas. “Pimmudot ni Cain buyogen ti napalalo nga unget” ket pinapatayna ni Abel. (Ge 4:5, 8) Ni Esau kayatna idi a papatayen ni Jacob, gapu ta ni Jacob ti immawat iti pamendision ni amada. (Ge 27:41-45) Ni Saul nangigayang kadagiti pika kada David ken Jonatan gapu iti pungtotna. (1Sm 18:11; 19:10; 20:30-34) Nakaunget dagidiay timmabuno iti sinagoga idiay Nazaret gapu iti panangaskasaba ni Jesus ket inkagumaanda nga itapuak manipud iti tapaw ti maysa a bantay. (Lu 4:28, 29) Dagiti makaung-unget a papanguluen ti relihion “dimmarupda a sangsangkamaysa [ken Esteban]” ket inuborda agingga a natay.​—Ara 7:54-60.

Uray no nainkalintegan ti panagunget, mabalin a napeggad daytoy no saan a mamedmedan, ta mangpataud kadagiti dakes a resulta. Adda rason da Simeon ken Levi nga agrurod ken Siquem gapu iti panangpilitna iti kabsatda a babai a ni Dina, nupay adda met basol ni Dina. Ngem ti nadamsak a pananggudas kadagiti Siquemita ket aglablabes unay a panangdusa. Gapuna, ni Jacob nga amada kinondenarna ti di namedmedan nga ungetda, nga inlunodna dayta. (Ge 34:1-31; 49:5-7) Rumbeng a medmedan ti maysa a tao ti ungetna no adda iti kasasaad a nakaro ti pannakagargarina nga agunget. Maigapu iti panagrekreklamo ken kinarebelioso dagiti Israelita, ni Moises a kaemmaan a tao ditoy daga ket nagargari a mangaramid iti di matngelan a tignay gapu iti ungetna, a makagapu a saanna a nasantipikar ni Jehova, ket nadusa.​—Nu 12:3; 20:10-12; Sal 106:32, 33.

Dagiti irarasuk ti unget ket nairaman iti dadduma pay a nakarimrimon nga aramid ti lasag, kas iti nalulok a kababalin, idolatria, panangannurot iti espiritismo, ken panagbarbartek. Dagita nga aramid ti manglapped iti maysa manipud panagtawid iti Pagarian ti Dios. (Ga 5:19-21) Awan koma ti naunget a panagsasao iti kongregasion. Dagiti lallaki a mangibagi iti kongregasion iti kararag rebbeng nga awan ing-ingpenda nga unget ken sakit ti nakem. (1Ti 2:8) Naibilin kadagiti Kristiano a nabannayatda koma no iti panagpungtot, a nabagaanda a ti pungtot ti tao saanna nga itungpal ti kinalinteg ti Dios. (San 1:19, 20) Nabalakadanda nga ‘ipaayanda ti lugar ti pungtot,’ ken ipabiangda ken Jehova ti panagibales. (Ro 12:19) Ti maysa a lalaki saan a mabalin nga usaren kas manangaywan iti kongregasion ti Dios no nalaka nga agpungtot.​—Tit 1:7.

Nupay mabalin nga agunget sagpaminsan ti maysa a tao, a no dadduma nainkalintegan pay ketdi a kasta, saanna koma nga ipalubos a mamagbasol kenkuana dayta babaen ti saanna a panangiwaksi iti dayta wenno panagtalinaedna a sipupungtot. Saan koma a malnekan ti init a kasta ti kasasaadna, ta ik-ikkanna laeng ti lugar ti Diablo a manggundaway kenkuana. (Efe 4:26, 27) Nangnangruna no ti kaso ket unget iti nagbaetan ti agkabsat a Kristiano, rebbeng a mangaramid kadagiti mayanatup nga addang tapno maadda ti panagkappia wenno marisut dayta iti pamay-an nga intuyang ti Dios. (Le 19:17, 18; Mt 5:23, 24; 18:15; Lu 17:3, 4) Mainaig iti daytoy, mamatigmaan ti Kasuratan a rebbeng a pilientayo dagiti pakitimtimpuyogantayo, a saantayo a makikadkadua iti asinoman a managunget wenno narasuk nga agpungtot, iti kasta mailikliktayo iti silo maipaay iti kararuatayo.​—Pr 22:24, 25.

Impaayannatayo ni Jesu-Kristo iti perpekto nga ulidan idi adda ditoy daga kas maysa a tao. Kadagiti nailanad maipapan iti biagna, awan ti naibaga nga uray maysa laeng a pasamak a rimmasuk ti ungetna a saanna a namedmedan wenno uray gundaway a pinalubosanna ti kinakillo, kinarebelioso, ken panangriribuk dagiti kabusor ti Dios a mamagpungtot iti espirituna iti kasta iparangarangna dayta a tignay kadagiti pasurotna wenno iti sabsabali. Iti maysa a pasamak, “naan-anay a napaladingit” gapu iti kinaawan rikna ti puspuso dagiti Fariseo ket kimmita a sirururod kadakuada. Ti simmaganad nga inaramidna ket panangpaimbag. (Mr 3:5) Iti sabali pay a pasamak, idi pinaruarna dagidiay mangtultulaw iti templo ti Dios ken mangsalsalungasing iti Linteg ni Moises babaen ti panamagbalinda iti balay ni Jehova kas balay ti tagilako, inaramidna ti kasta saan a babaen iti di namedmedan ken di nainkalintegan nga irarasuk ti unget. Imbes ketdi, ipakita ti Kasuratan a dayta ket umiso ti pannakaiparangarangna a regta maipaay iti balay ni Jehova.​—Jn 2:13-17.

No kasano a liklikan dagiti makadadael nga epektona. Saan laeng a dakes ti epekto ti unget iti naespirituan a salun-attayo no di ket mangpataud pay kadagiti nakaro nga epekto iti pisikal a bagitayo. Mabalin a dayta ket pakaigapuan ti panagpangato ti presion ti dara, panagbalbaliw kadagiti urat, parikut iti panaganges, sakit ti dalem, panagbalbaliw ti panagparuar ti apro iti pluido, pannakaapektar ti pali. Kas kunaen ti adu a mangngagas, ti unget ken pungtot, a nakaro nga emosion, ket pakaigapuan, pakaruenna, wenno pataudenna pay ketdi dagiti an-annayen a kas iti angkit, saksakit ti mata, saksakit iti kudil, supotsupot, derder, ken parparikut iti ngipen ken panagrunaw. Ti panagpungtot ken kinarungsot dadaelenda dagiti proseso ti panagpanunot, iti kasta saan a makabukel ti maysa a tao kadagiti lohikal a konklusion wenno makaipaay iti nasayaat a pangngeddeng. Masansan a ti epekto ti irarasuk ti unget ket maysa a periodo ti nakaro a pannakariribuk ti isip. Ngarud, ti panangmedmed iti unget ken ti panangsurot iti talna ken ayat ket kinasirib, saan laeng nga iti narelihiosuan a kaipapanan no di ket uray pay iti pisikal.​—Pr 14:29, 30; Ro 14:19; San 3:17; 1Pe 3:11.

Sigun iti Kasuratan, ti tiempo ti panungpalan ket tiempo ti pungtot ken rungsot, a dagiti nasion makapungtotda gapu iti panangala ni Jehova iti pannakabalinna nga agturay, ken gapu ta ti Diablo naitapuak ditoy daga, “nga addaan iti dakkel nga unget, yantangay ammona nga ababan ti periodo ti tiempona.” (Apo 11:17, 18; 12:10-12) Gapu kadagita a narigat a kasasaad, nagsayaat no medmedan ti Kristiano ti espirituna, a liklikanna daytoy makadadael nga emosion iti panagunget.​—Pr 14:29; Ec 7:9.