Kapitulo Kinse

Pammatigmaan ni Jehova a Maibusor iti Nasnasion

Isaias 14:24–19:25

 1. Ania a proklamasion ti panangukom ti irekord ni Isaias a maibusor iti Asiria?

MABALIN nga usaren ni Jehova ti nasnasion a mangdisiplina iti ilina gapu iti kinadakesda. Nupay kasta, dina pakawanen ti napalalo a kinadawel, kinaparammag, ken ibubusor dagita a nasnasion iti pudno a panagdayaw. Gapuna, paltiingannan a nasaksakbay ni Isaias a mangilanad iti “balikas a maibusor iti Babilonia.” (Isaias 13:1) Ngem saan pay a ti Babilonia ti agdama a pagpeggadan. Idi kaaldawan ni Isaias, ti Asiria ti mangirurrurumen iti ili a naitulag iti Dios. Dadaelen ti Asiria ti makin-amianan a pagarian ti Israel ken adu ti rebbekenna a paset ti Juda. Ngem limitado ti panagbiktoria ti Asiria. Isurat ni Isaias: “Ni Jehova ti buybuyot insapatana, a kunkunana: ‘Sigurado a kas iti imbalabalak, kasta ti mapasamakto . . . tapno burakek ti Asirio iti dagak ken tapno isu maibaddebaddekko kadagiti bukodko a bantay; ken tapno ti sangolna pudno a maikkat iti rabawda ken tapno ti mismo nga awitna maikkat iti abagada.’” (Isaias 14:24, 25) Di nagbayag kalpasan nga insawang ni Isaias daytoy a padto, naikkat ti pangta ti Asiria iti Juda.

2, 3. (a) Idi un-unana, maibusor iti siasino ti pangyunnatan ni Jehova iti imana? (b) Ania ti kayat a sawen ti panangyunnat ni Jehova ti imana a maibusor iti “amin a nasnasion”?

² Ngem dagidiay ngay dadduma a nasion a kabusor ti ili a naitulag iti Dios? Masapul met a maukomda. Ideklara ni Isaias: “Daytoy ti pammatigmaan a naipatigmaan maibusor iti intero a daga, ket daytoy ti ima a nayunnat maibusor iti amin a nasnasion. Ta ni Jehova ti buybuyot impatigmaanna a mismo, ket siasino ti makadadael iti dayta? Ket ti imana isu daydiay nayunnat, ket siasino ti makaibaw-ing iti dayta?” (Isaias 14:26, 27) Saan laeng a basta balakad ti “pammatigmaan” ni Jehova. Dayta ti natibker a pangngeddengna, ti pammilinna. (Jeremias 49:20, 30) Ti “ima” ti Dios isu ti naipakat a pannakabalinna. Kadagiti maudi a bersikulo iti Isaias kapitulo 14 bers. 29-32 ken iti Isa kapitulo 15 agingga iti 19, ti pammatigmaan ni Jehova ket maibusor iti Filistia, Moab, Damasco, Etiopia, ken Egipto.

³ Nupay kasta, kuna ni Isaias a nayunnat ti ima ni Jehova a maibusor iti “amin a nasnasion.” Gapuna, nupay immuna a natungpal dagitoy a padto ni Isaias idi un-unana, addada met prinsipio a pakayaplikaran dagita kabayatan ti “tiempo ti panungpalan” inton iyunnat ni Jehova ti imana a maibusor iti amin a pagpagarian ti daga. (Daniel 2:44; 12:9; Roma 15:4; Apocalipsis 19:11, 19-21) Mabayag pay sakbay a mapasamak, sitatalek nga ipalgak ti mannakabalin-amin a Dios, a ni Jehova, ti pammatigmaanna. Awan makaigawid iti nayunnat nga imana.​—Salmo 33:11; Isaias 46:10.

“Agtaytayab nga Umap-apuy nga Uleg” a Maibusor iti Filistia

 4. Ania ti sumagmamano a detalye ti balikas ni Jehova a maibusor iti Filistia?

⁴ Umuna a maiturong ti atension kadagiti Filisteo. “Idi tawen a natay ni Ari Acaz dimteng daytoy a balikas: ‘Dika agrag-o, O Filistia, asinoman kenka, gapu laeng ta natukkol ti sarukod daydiay mangkabkabil kenka. Ta manipud iti ramut ti serpiente addanto rummuar a nagita nga uleg, ket ti bungana maysanto nga agtaytayab nga umap-apuy nga uleg.’”​—Isaias 14:28, 29.

5, 6. (a) Kasano a ni Ozias ket kasla serpiente kadagiti Filisteo? (b) Agbalin ni Ezekias nga ania maibusor iti Filistia?

⁵ Napigsa ni Ari Ozias a nangsaranget iti peggad a pinataud ti Filistia. (2 Cronicas 26:6-8) Kasla serpiente ti panangmatmatda kenkuana, ket naynay ti panangkabil ti sarukodna iti dayta a bumusbusor a kaarruba. Idi natayen ni Ozias​—‘natukkol ti sarukodna’​—nagturay ni matalek a Jotam, ngem “dagiti tattao nagbiagda pay laeng a sidadangkes.” Kalpasanna, nagari ni Acaz. Nagbalbaliw ti kasasaad, ket nagballigi dagiti Filisteo a nangraut iti Juda. (2 Cronicas 27:2; 28:17, 18) Ngem ita agbalbaliw manen ti kasasaad. Idi 746 K.K.P., natay ni Ari Acaz ket ni agtutubo nga Ezekias ti nagtugaw iti trono. No ipagarup dagiti Filisteo nga agtultuloy ti kasasaad a pabor kadakuada, sigurado a nagbiddutda. Agbalin ni Ezekias a napeggad unay a kalaban. Ni Ezekias a kaputotan ni Ozias (ti ‘bunga’ manipud iti ‘ramutna’), ket kasla “agtaytayab nga umap-apuy nga uleg”​—a nakapegpegges ti irarautna, kumabil a kasla kimat, ken nasaniit ti epektona, nga arigna mangitudok iti gita kadagiti biktimana.

⁶ Maikanatad daytoy a panangiladawan iti baro nga ari. Ni Ezekias “kinabilna met dagiti Filisteo inggana iti Gaza ken dagiti bedbeddengna.” (2 Ar-ari 18:8) Sigun kadagiti rekord ni Ari Sennakerib ti Asiria, sinakup ni Ezekias dagiti Filisteo. “Dagidiay nanumo”​—ti kimmapsut a pagarian ti Juda​—sagrapenda ti kinatalged ken kinabaknang iti material, idinto ta nakaro ti panagbisin ti Filistia.​—Basaenyo ti Isaias 14:30, 31.

 7. Ania a deklarasion ti pammati ti masapul nga ibaga ni Ezekias kadagiti embahador nga adda idiay Jerusalem?

⁷ Agparang nga addada embahador sadi Juda​—a nalabit agsapsapul iti kaaliadoda a maibusor iti Asiria. Aniat’ rumbeng a maibaga kadakuada? “Anianto ti sawen ti asinoman nga isungbat kadagiti mensahero ti nasion?” Masapul kadi nga agpaisalakan ni Ezekias kadagiti ganggannaet nga aliansa? Saan! Masapul nga ibagana kadagiti mensahero: “Ni Jehova a mismo insaadna ti pamuon ti Sion, ket agkamangto kenkuana dagidiay naparigatan iti ilina.” (Isaias 14:32) Masapul nga agtalek a naan-anay ti ari ken Jehova. Natibker ti pamuon ti Sion. Makalasatto ti siudad a kas natalged a pagkamangan manipud iti pamutbuteng ti Asiria.​—Salmo 46:1-7.

 8. (a) Kasano a kasla iti Filistia ti dadduma a nasnasion itatta? (b) Kas iti inaramidna idi un-unana, ania ti inaramid ni Jehova a pangsuporta iti ilina itatta?

⁸ Kas iti Filistia, addada nasnasion itatta a sirurungsot a bumusbusor kadagiti agdaydayaw iti Dios. Naibalud ken naipan kadagiti kampo konsentrasion dagiti Kristiano a Saksi ni Jehova. Napawilanda. Adu ti napapatay. Agtultuloy dagiti kalaban a “mangbusor iti kararua ti nalinteg.” (Salmo 94:21) Kadagiti kabusorda, kasla “nanumo” ken “napanglaw” daytoy a grupo dagiti Kristiano. Nupay kasta, iti tulong ni Jehova, sagrapenda ti naespirituan a kinawadwad, idinto ta napalalo ti panagbisin dagiti kabusorda. (Isaias 65:13, 14; Amos 8:11) Inton iyunnat ni Jehova ti imana a maibusor kadagiti moderno-aldaw a Filisteo, natalgedto dagitoy a “nanumo.” Sadino? Iti timpuyog “ti sangakabbalayan ti Dios,” nga iti dayta ni Jesus ti sierto a pamuon a bato a pasuli. (Efeso 2:19, 20) Ket addadanto iti sidong ti pannalaknib ti “nailangitan a Jerusalem,” ti nailangitan a Pagarian ni Jehova, a ni Jesu-Kristo ti Ari.​—Hebreo 12:22; Apocalipsis 14:1.

Napagulimek ti Moab

 9. Maibusor iti siasino ti sumaruno a balikas, ket kasano a napaneknekan a kabusor ti ili ti Dios daytoy nga ili?

⁹ Iti daya ti Natay a Baybay adda sabali a kaarruba ti Israel​—ti Moab. Maisupadi kadagiti Filisteo, kabagian dagiti Moabita ti Israel, tangay kaputotan ida ni Lot a kaanakan ni Abraham. (Genesis 19:37) Nupay agkabagianda, ipakita ti historia ti ibubusor ti Moab iti Israel. Kas pagarigan, idi kaaldawan ni Moises, tinangdanan ti ari ti Moab ni mammadto a Balaam, a nangnamnama a mailunodna dagiti Israelita. Idi nagmintis dayta, inusar ti Moab ti imoralidad ken ti panagdayaw ken Baal tapno masiluanna ti Israel. (Numeros 22:4-6; 25:1-5) Di ngad pagsiddaawan a paltiingan itan ni Jehova ni Isaias a mangirekord iti “balikas a maibusor iti Moab”!​—Isaias 15:1a.

10, 11. Anianto ti mapasamak iti Moab?

¹⁰ Naiturong ti padto ni Isaias a maibusor iti adu a siudad ken disso sadi Moab, a pakairamanan ti Ar, Kir (wenno Kir-hareset), ken Dibon. (Isaias 15:1b, 2a) Anug-oganto dagiti Moabita dagiti bibingka a pasas ti Kir-hareset, nalabit maysa a kangrunaan a produkto ti siudad. (Isaias 16:6, 7) Masaplitto ti Sibma ken Jazer, nga agdindinamag gapu kadagiti kaubasanda. (Isaias 16:8-10) Ti Eglat-selisiya, a ti naganna kaipapananna ti “Bumalasang a baka a Tallo ti Tawenna,” kaslanto iti napigsa a bumalasang a baka a nakapimpiman ti panagemmakna gapu iti panagtuokna. (Isaias 15:5) Magangonto ti ruot ti talon bayat a ti “dandanum ti Dimon” mapno iti dara gapu iti pannakapapatay dagiti Moabita. Ti “dandanum ti Nimrim” agbalinto a “bin-ig a langlangalang,” iti piguratibo wenno literal man a kaipapananna​—nalabit gapu ta tambakan dagiti buyot ti kabusor dagiti karayanda.​—Isaias 15:6-9.

¹¹ Agbarikesto dagiti Moabita iti tinakpil, ti lupot a pagpanes. Kalbuendanto dagiti uloda a mangisimbolo iti bain ken panagunnoy. ‘Maputdanto’ dagiti barbasda, a mangipakita iti nakaro a leddaang ken pannakaibabain. (Isaias 15:2b-4) Agladingit a mismo ni Isaias gapu ta masiguradona a matungpal dagitoy a pannusa. Kas kadagiti bumanarbar a kuerdas ti arpa, sumnek ti asina gapu iti mensahe ti panangay-ay iti Moab.​—Isaias 16:11, 12.

12. Kasano a natungpal ti sasao ni Isaias a maibusor iti Moab?

¹² Kaanonto a matungpal daytoy a padto? Din agbayag. “Daytoy ti sao a sinao ni Jehova maipapan iti Moab idi unana. Ket ita nagsao ni Jehova, a kunkunana: ‘Iti las-ud ti tallo a tawen, maitunos kadagiti tawen ti patangtangdanan a trabahador, ti dayag ti Moab masapul met a maibabain buyogen ti tunggal kita ti adu a pannakariribuk, ket dagidiay a nabatbati bassitto unay, saan a mannakabalin.’” (Isaias 16:13, 14) Maitunos iti daytoy, adda pammaneknek ti arkeolohia nga idi maikawalo a siglo K.K.P., nakalkaldaang ti panagsagaba ti Moab ket adu kadagiti lugarna ti awanen ti agnaed. Dinakamat ni Tiglath-pileser III a maysa ni Salamanu ti Moab kadagiti agtuturay a nagbayad iti impuesto kenkuana. Immawat ni Sennakerib iti impuesto manipud ken Kammusunadbi, ari ti Moab. Dagiti ari ti Asiria a da Esar-haddon ken Ashurbanipal tinukoyda da Moabita nga Ari Musuri ken Kamashaltu a kas sakupda. Sinigsiglon ti napalabas, nagpukawen dagiti Moabita kas maysa nga ili. Nakabirokda iti rebrebba dagiti siudad a maipagarup a kukua dagiti Moabita, ngem agpapan ita, bassit pay ti nakabakab a pisikal nga ebidensia maipapan iti daytoy dati a nabileg a kabusor ti Israel.

Madadael ti Moderno-Aldaw a “Moab”

13. Ania nga organisasion itatta ti mayasping iti Moab?

¹³ Itatta adda sangalubongan nga organisasion nga umasping iti kadaanan a Moab. Isu dayta ti Kakristianuan, ti kangrunaan a paset ti “Babilonia a Dakkel.” (Apocalipsis 17:5) Agpadpada ti Moab ken Israel a nagtaud ken Tare nga ama ni Abraham. Umasping iti dayta, ti Kakristianuan, a kas iti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano itatta, kunada a namunganayda iti Nakristianuan a kongregasion idi umuna a siglo. (Galacia 6:16) Nupay kasta, ti Kakristianuan​—a kas iti Moab​—ket rinuker, nga itantandudona ti naespirituan nga imoralidad ken ti panagdayaw kadagiti didiosen imbes nga iti maysa a pudno a Dios a ni Jehova. (Santiago 4:4; 1 Juan 5:21) Kas maysa a grupo, busoren dagiti panguluen ti Kakristianuan dagidiay mangikaskasaba iti naimbag a damag ti Pagarian.​—Mateo 24:9, 14.

14. Iti laksid ti pammatigmaan ni Jehova a maibusor iti moderno-aldaw a “Moab,” ania ti namnama dagiti indibidual a kameng dayta nga organisasion?

¹⁴ Napaulimek ti Moab idi agangay. Kastanto met ti mapasamak iti Kakristianuan. Ni Jehova, a mangusar iti moderno-aldaw a katupag ti Asiria, paglangalangennanto. (Apocalipsis 17:16, 17) Nupay kasta, adda namnama dagiti umili iti daytoy moderno-aldaw a “Moab.” Iti ngalay ti panagipadtona a maibusor iti Moab, kuna ni Isaias: “Iti naayat a kinamanangngaasi sigurado a maipasdekto a sititibker ti maysa a trono; ket ti maysa agtugawto iti dayta iti kinapudno iti tolda ni David, a mangukom ken mangsapul iti kinahustisia ken nasiglat iti kinalinteg.” (Isaias 16:5) Idi 1914, impasdek a sititibker ni Jehova ti trono ni Jesus, nga Agturay iti linia ni Ari David. Ti kinaari ni Jesus ket ebkas ti naayat a kinamanangngaasi ni Jehova ken, kas kaitungpalan ti tulag ti Dios ken Ari David, agpautto iti agnanayon. (Salmo 72:2; 85:10, 11; 89:3, 4; Lucas 1:32) Adu dagiti naemma a nangpanawen iti moderno-aldaw a “Moab” ket nagpasakupdan ken Jesus tapno magun-odda ti biag. (Apocalipsis 18:4) Anian a makaliwliwa kadagitoy no maammuanda nga ‘ibatadto [ni Jesus] kadagiti nasion no ania ti kinahustisia’!​—Mateo 12:18; Jeremias 33:15.

Agbalin ti Damasco a Marmargaay a Rebba

15, 16. (a) Aniada a nauyong nga addang ti inaramid ti Damasco ken Israel a maibusor iti Juda, ket ania ti resultana iti Damasco? (b) Siasino ti nairaman iti balikas a maibusor iti Damasco? (c) Ania ti maadal dagiti Kristiano itatta iti ehemplo ti Israel?

¹⁵ Sumaruno, ilanad ni Isaias “ti balikas a maibusor iti Damasco.” (Basaenyo ti Isaias 17:1-6.) Ti Damasco, iti amianan ti Israel, isu “ti ulo ti Siria.” (Isaias 7:8) Kabayatan ti panagturay ni Ari Acaz ti Juda, ni Rezin ti Damasco a nakikappon ken Peca ti Israel rautenna ti Juda. Ngem gapu iti kiddaw ni Acaz, ginubat ni Asirio a Tiglath-pileser III ti Damasco, a pinarmekna sa indestierona ti adu kadagiti agnanaed sadiay. Kalpasanna, saanen a pangta iti Juda ti Damasco.​—2 Ar-ari 16:5-9; 2 Cronicas 28:5, 16.

¹⁶ Nalabit gapu iti pannakialiansa ti Israel iti Damasco, ti balikas ni Jehova a maibusor iti Damasco iramanna met dagiti ebkas ti panangukom a maibusor iti di matalek a makin-amianan a pagarian. (Isaias 17:3-6) Agbalinto ti Israel a kasla talon iti tiempo ti panagani a bassit unay ti maapit wenno kas iti kayo ti olibo a kaaduan a bungana ti nawagwag kadagiti sangana. (Isaias 17:4-6) Anian a mamagpanunot nga ehemplo para kadagidiay dedikado ken Jehova! Namnamaenna ti naipamaysa a debosion ket ti laeng naimpusuan a sagrado a panagserbi ti awatenna. Ket guraenna dagidiay bumusbusor iti kakabsatda.​—Exodo 20:5; Isaias 17:10, 11; Mateo 24:48-50.

Naan-anay a Panagtalek ken Jehova

17, 18. (a) Aniat’ reaksion ti dadduma idiay Israel kadagiti balikas ni Jehova, ngem ania ti reaksion ti kaaduan? (b) Kasano nga umasping dagiti pasamak itatta kadagiti pasamak idi kaaldawan ni Ezekias?

¹⁷ Kunaen itan ni Isaias: “Iti dayta nga aldaw tumangadto ti naindagaan a tao iti Nangaramid kenkuana, ket dagiti bukodna a mata matmatandanto Daydiay Santo ti Israel. Ket isu saanto a kumita kadagiti altar, ti aramid dagiti imana; ket ti inaramid dagiti ramayna saannanto a matmatan, uray dagiti sagrado a teddek wenno dagiti pagsaadan ti insienso.” (Isaias 17:7, 8) Wen, dadduma iti Israel ti nangipangag iti pammakdaar ni Jehova. Kas pagarigan, idi ipatulod ni Ezekias ti imbitasion kadagiti agnanaed idiay Israel tapno kaduaenda ti Juda a mangrambak iti Paskua, addada Israelita a nangipangag ket nagdaliasatda a nagpaabagatan tapno kaduaenda dagiti kakabsatda iti nadalus a panagdayaw. (2 Cronicas 30:1-12) Nupay kasta, kaaduan nga agnanaed iti Israel rinabrabakda dagiti mensahero a nangawit iti imbitasion. Din agbaliw ti kinaapostata ti nasion. Gapuna, matungpal ti pammatigmaan ni Jehova kenkuana. Dadaelen ti Asiria dagiti siudad ti Israel, aglangalang ti pagilian, di agbunga dagiti talonda.​—Basaenyo ti Isaias 17:9-11.

¹⁸ Komusta ngay itatta? Apostata idi ti nasion ti Israel. Gapuna, ti wagas a panangtulong idi ni Ezekias kadagiti indibidual iti dayta a nasion tapno agsublida iti pudno a panagdayaw ipalagipna kadatayo no kasano nga ikagumaan dagiti pudno a Kristiano itatta a tulongan dagiti indibidual nga adda iti apostata nga organisasion ti Kakristianuan. Nanipud idi 1919, dagiti mensahero manipud iti “Israel ti Dios” sinerrekda ti teritoria ti Kakristianuan, nga inawisda dagiti tattao a makiraman iti nadalus a panagdayaw. (Galacia 6:16) Nagkedked ti kaaduan. Adu ti nangrabrabak kadagiti mensahero. Ngem addada nangipangag. Minilion ti bilangda itan, ket pagragsakanda a ‘matmatan Daydiay Santo ti Israel,’ nga agpaisuroda kenkuana. (Isaias 54:13) Saandan nga agdaydayaw kadagiti di nasantuan nga altar​—debosion ken panagtalek kadagiti aramid-tao a didiosen​—ket sigagagarda nga umadani ken Jehova. (Salmo 146:3, 4) Kas ken Mikias a kapanawenan ni Isaias, kuna ti tunggal maysa kadakuada: “No maipapan kaniak, kumitaakto ken Jehova; agpannurayakto iti Dios ti pakaisalakanak; ti Diosko denggennakto.”​—Mikias 7:7.

19. Siasinonto ti babalawen ni Jehova, ket anianto ti kaipapanan daytoy kadakuada?

¹⁹ Anian a pannakaigidiat kadagidiay agtaltalek iti mortal a tao! Dagiti nadawel a dalluyon ti kinaranggas ken riribuk ti mangdudog iti sangatauan kadagitoy maudi nga al-aldaw. “Ti baybay” ti alimbasagen, rebelioso a sangatauan pataudenna ti di pannakapnek ken iyaalsa. (Isaias 57:20; Apocalipsis 8:8, 9; 13:1) ‘Babalawento’ ni Jehova daytoy naariwawa a bunggoy. Dadaelento ti nailangitan a Pagarianna ti tunggal manangriribuk nga organisasion ken indibidual, ket dagitoy “pumanaw[danto] nga umadayo . . . kas iti agal-alipuno a siit iti sanguanan ti bagyo nga angin.”​—Isaias 17:12, 13; Apocalipsis 16:14, 16.

20. Nupay ‘sinamsam’ ida ti nasnasion, iti ania a makapagtalek dagiti pudno a Kristiano?

²⁰ Ti resultana? Kuna ni Isaias: “Iti tiempo ti rabii, ay ket, adtoy! adda kellaat a panagaligaget. Sakbay ti bigat​—awanen dayta. Daytoy ti binglay dagidiay mangkamkamkam kadatayo, ken ti bingay a kukua dagidiay mangsamsamsam kadatayo.” (Isaias 17:14) Adu ti mangsamsamsam iti ili ni Jehova, nga irurumen ken rabrabngisenda ida. Gapu ta saanda a paset​—ken dida kayat ti agbalin a paset​—dagiti kangrunaan a relihion ti lubong, mamatmatmatan dagiti pudno a Kristiano a nalaka a biktimaen dagiti manangidumduma a kritiko ken dagiti panatiko a bumusbusor. Ngem agtalek ti ili ti Dios a dandanin dumteng ti “bigat” nga isunto ti panagpatingga ti rigrigatda.​—2 Tesalonica 1:6-9; 1 Pedro 5:6-11.

Mangyeg ti Etiopia iti Sagut ken Jehova

21, 22. Ania a nasion ti sumaruno nga umawat iti balikas a panangukom, ket kasano a natungpal dagiti naipaltiing a sasao ni Isaias?

²¹ Iti di kumurang a dua nga okasion, ti Etiopia, nga adda iti abagatan ti Egipto, nakigubat iti Juda. (2 Cronicas 12:2, 3; 14:1, 9-15; 16:8) Ita, ipadto ni Isaias ti pannakaukom dayta a nasion: “Ha maipaay iti daga dagiti umarimbangaw nga insekto nga addaan kadagiti payak, nga adda iti rehion dagiti karayan ti Etiopia!” (Basaenyo ti Isaias 18:1-6.)a Ibilin ni Jehova a ‘maputed, maikkat, ken masipadto’ ti Etiopia.

²² Ibaga kadatayo ti sekular a historia nga iti maud-udi a paset ti maikawalo a siglo K.K.P., pinarmek ti Etiopia ti Egipto ket inturayanna iti agarup 60 a tawen. Simmublat met a rimmaut da Asirio nga Emperador Esar-haddon ken Ashurbanipal. Gapu iti panangdadael ni Ashurbanipal iti Thebes, sinakup ti Asiria ti Egipto, a daytan ti nagpatinggaan ti panangituray ti Etiopia iti Tanap ti Nilo. (Kitaenyo met ti Isaias 20:3-6.) Komusta ngay iti moderno a panawen?

23. Ania ti paset ti moderno-aldaw nga “Etiopia,” ken apay a madadael?

²³ Iti padto ni Daniel maipapan iti “tiempo ti panungpalan,” nadeskribir ti agresibo nga “ari ti amianan” nga adda “kadagiti addangna” ti Etiopia ken Libya, kayatna a sawen, sursurotenda ti panangiturongna. (Daniel 11:40-43, NW) Nadakamat met ti Etiopia a kas naikameng iti buyot ni “Gog, iti daga ti Magog.” (Ezequiel 38:2-5, 8) Madadaelto dagiti buyot ni Gog, a pakairamanan ti ari ti amianan inton rautenda ti nasantuan a nasion ni Jehova. No kasta, mayunnatto met ti ima ni Jehova a maibusor iti moderno-aldaw nga “Etiopia” gapu iti ibubusorna iti kinasoberano ni Jehova.​—Ezequiel 38:21-23; Daniel 11:45.

24. Kasano nga immawat ni Jehova kadagiti “sagut” manipud iti nasnasion?

²⁴ Nupay kasta, kunaen met ti padto: “Iti dayta a tiempo maiyegto ti maysa a sagut ken Jehova ti buybuyot, manipud iti ili a nabennat ken nakaskas, manipud a mismo iti ili a nakaam-amak iti isuamin a lugar . . . agturong iti lugar ti nagan ni Jehova ti buybuyot, ti Bantay Sion.” (Isaias 18:7) Nupay di bigbigen dagiti nasion ti kinasoberano ni Jehova, no dadduma agtignayda iti wagas a pagimbagan ti ili ni Jehova. Iti dadduma a pagilian, nangipaulog dagiti autoridad kadagiti linteg ken pangngeddeng ti korte a mangted iti legal a kalintegan dagiti matalek nga agdaydayaw ken Jehova. (Aramid 5:29; Apocalipsis 12:15, 16) Ken adda sabsabali pay a sagsagut. “Dagiti ar-ari agyegdanto kadagiti sagsagut kenka. . . . Dagiti piprinsipe rummuardanto sadi Egipto; ti Etiopia darasennanto a yunnat dagiti imana iti Dios.” (Salmo 68:29-31) Itatta, minilion a moderno-aldaw nga “Etiope” nga agbuteng ken Jehova ti mangmangyeg iti “sagut” babaen ti panagdayawda. (Malakias 1:11) Makiramramanda iti naindaklan a trabaho a panangikasaba iti naimbag a damag ti Pagarian iti intero a daga. (Mateo 24:14; Apocalipsis 14:6, 7) Anian a nagsayaat a sagut a maidatag ken Jehova!​—Hebreo 13:15.

Marunaw ti Puso ti Egipto

25. Kas kaitungpalan ti Isaias 19:1-11, ania ti mapasamak iti kadaanan nga Egipto?

²⁵ Ti asideg a kaarruba ti Juda iti abagatan isu ti Egipto, a nabayagen a kabusor ti ili a naitulag iti Dios. Salaysayen ti kapitulo 19 ti Isaias ti nariribuk a kasasaad ti Egipto kabayatan ti panagbiag ni Isaias. Adda gerra sibil idiay Egipto, a ti “siudad maibusor iti siudad, pagarian maibusor iti pagarian.” (Isaias 19:2, 13, 14) Idatag dagiti historiador ti pammaneknek iti kaadda dagiti nagsasalisal a dinastia a naggigiddan a nagturay iti nagduduma a paset ti pagilian. Ti maipaspasindayag a sirib ti Egipto, buyogen ‘dagiti awanan pateg a didios ken manangkayawna,’ saanna a maispal manipud “iti ima ti maysa a naulpit nga apo.” (Isaias 19:3, 4) Nagsasaganad ti panangparmek ti Asiria, Babilonia, Persia, Grecia, ken Roma iti Egipto. Amin dagitoy a pasamak tungpalenda dagiti padto ti Isaias 19:1-11.

26. Iti dakdakkel a kaitungpalan, kasanonto ti reaksion dagiti agnanaed iti moderno-aldaw nga “Egipto” iti panangukom ni Jehova?

²⁶ Nupay kasta, iti Biblia, ti Egipto masansan nga isimbolona ti lubong ni Satanas. (Ezequiel 29:3; Joel 3:19; Apocalipsis 11:8) Gapuna, adda kadi dakdakkel a kaitungpalan “ti balikas” ni Isaias “a maibusor iti Egipto”? Pudno nga adda! Dagiti panglukat a sasao ti padto rumbeng a gutugotenna ti isuamin tapno agsiput: “Adtoy! Ni Jehova sisasakay iti nasiglat nga ulep ket um-umay iti Egipto. Ket dagiti awanan pateg a didios ti Egipto sigurado nga agtayegtegdanto gapu kenkuana, ket ti mismo a puso ti Egipto marunawto iti tengngana.” (Isaias 19:1) Din agbayag agtignayen ni Jehova a maibusor iti organisasion ni Satanas. Iti dayta a tiempo, makitanto nga awan pategda dagiti didios daytoy a sistema ti bambanag. (Salmo 96:5; 97:7) “Ti mismo a puso ti Egipto marunawto” iti buteng. Impadto ni Jesus dayta a tiempo: “Addanto . . . tuok dagiti nasion, a dida ammo ti ruaran gapu iti panagdaranudor ti baybay ken ti panagkiburna, bayat a dagiti tattao matalimudawda gapu iti buteng ken panangpadpadaan kadagiti bambanag nga um-umay iti mapagnaedan a daga.”​—Lucas 21:25, 26.

27. Ania a panagsisina ti naipadto iti las-ud ti “Egipto,” ket kasano a matungtungpal daytoy itatta?

²⁷ Maipapan iti tiempo sakbay nga ipakatna ti panangukom, kuna ni Jehova iti naimpadtuan a sasao: “Sugsogakto dagiti Egipcio maibusor kadagiti Egipcio, ket sigurado a makigubatdanto tunggal maysa maibusor iti kabsatna, ken tunggal maysa maibusor iti kaduana, siudad maibusor iti siudad, pagarian maibusor iti pagarian.” (Isaias 19:2) Nanipud idi naipasdek ti Pagarian ti Dios idi 1914, nagminar “ti pagilasinan ti kaadda [ni Jesus]” babaen ti itatakder ti nasion a maibusor iti nasion ken pagarian a maibusor iti pagarian. Minilmilion a biag ti napukaw gapu kadagiti panagpipinnatay iti tribu, nadara a panangikisap iti puli, ken dagiti makunkuna nga etniko a panangdalus kadagitoy maudi nga al-aldaw. Ad-addanto laeng a dumegdeg ti kakasta nga “ut-ot ti panagrigat” bayat nga umas-asideg ti panungpalan.​—Mateo 24:3, 7, 8.

28. Iti aldaw ti panangukom, anianto ti maaramidan ti palso a relihion tapno maispalna daytoy a sistema ti bambanag?

²⁸ “Ti espiritu ti Egipto mariribukto iti tengngana, ket riribukek ti bukodna a panagem. Ket siguradonto nga umamangda kadagiti awanan pateg a didios ken kadagiti manangkayaw ken kadagiti mannakiuman iti espiritu ken kadagiti propesional a managipadles iti paspasamak.” (Isaias 19:3) Idi nagparang ni Moises iti saklang ni Faraon, naibabain dagiti papadi ti Egipto, a dida maartapan ti pannakabalin ni Jehova. (Exodo 8:18, 19; Aramid 13:8; 2 Timoteo 3:8) Umasping iti dayta, iti aldaw ti panangukom, dinto kabaelan nga ispalen ti palso a relihion daytoy nakillo a sistema. (Idiligyo ti Isaias 47:1, 11-13.) Idi agangay, ti Egipto ket sinakup ti “maysa a naulpit nga apo,” ti Asiria. (Isaias 19:4) Iladladawan daytoy ti nakalkaldaang a masakbayan daytoy a sistema ti bambanag.

29. Inton umay ti aldaw ni Jehova, anianto ti usar dagiti politiko?

²⁹ Komusta ngay dagiti lider ti politika? Makatulongdanto aya? “Dagiti prinsipe ti Zoan pudno a maagda. No maipapan kadagidiay masirib kadagiti manangbalakad ni Faraon, ti pammatigmaanda ket banag a di nainkalintegan.” (Basaenyo ti Isaias 19:5-11.) Talaga a di nainkalintegan a namnamaen a makatulongto dagiti natauan a manangbalakad inton aldaw ti panangukom! Uray pay ik-ikutanda amin a pannakaammo ti lubong, awananda iti nadiosan a sirib. (1 Corinto 3:19) Inlaksidda ni Jehova ket nagturongda iti makunkuna a siensia, pilosopia, kuarta, ragragsak, ken dadduma pay a sandi a didiosen. Kas resultana, awan ammoda maipapan kadagiti panggep ti Dios. Naallilaw ken mariribukanda. Ubbaw dagiti aramidda. (Basaenyo ti Isaias 19:12-15.) “Dagiti masirib a lallaki maibabainda, maupayda ken mabaludda. Adtoy, nagliktadanda ti sao ni Jehova; ket ania a kita ti sirib ti adda kadakuada?”​—Jeremias 8:9.

Pagilasinan ken Pangsaksi ken Jehova

30. Kasano a “ti daga ti Juda agbalinto a pakaigapuan ti panagibar-ibar ti Egipto”?

³⁰ Ngem, nupay nakapuy dagiti panguluen ti “Egipto,” “kas iti babbai,” kaskasdi nga addada sumagmamano nga indibidual nga agbirok iti nadiosan a sirib. Dagidiay pinulotan ni Jehova ken dagiti kakaduada ‘ideklarada a sisasaknap dagiti kinatan-ok ti Dios.’ (Isaias 19:16; 1 Pedro 2:9) Ar-aramidenda ti ingget kabaelanda a mangpakdaar kadagiti tattao maipapan iti umad-adanin a pannakaungaw ti organisasion ni Satanas. Kas panangpasungadna iti daytoy a situasion, kuna ni Isaias: “Ti daga ti Juda agbalinto a pakaigapuan ti panagibar-ibar ti Egipto. Agalinggaget ti isuamin a pangdakamatan ti maysa gapu iti pammatigmaan ni Jehova ti buybuyot nga ipatpatigmaanna a maibusor kenkuana.” (Isaias 19:17) Mapan dagiti matalek a mensahero ni Jehova a mangibagbaga iti kinapudno kadagiti tattao​—a pakairamanan ti panangyanunsio kadagiti saplit nga impakpakauna ni Jehova. (Apocalipsis 8:7-12; 16:2-12) Mangburibor daytoy kadagiti panguluen ti relihion ti lubong.

31. Kasano a nausar ti “pagsasao ti Canaan” kadagiti siudad ti Egipto (a) idi un-unana? (b) iti moderno a panawen?

³¹ Ania ti nakaskasdaaw a resulta daytoy trabaho a panangiwaragawag? “Iti dayta nga aldaw addanto lima a siudad iti daga ti Egipto nga agsasao iti pagsasao ti Canaan ken agsapsapata ken Jehova ti buybuyot. Ti Siudad ti Pannakarakrak ti mayawagto iti maysa a siudad.” (Isaias 19:18) Idi un-unana, agparang a natungpal daytoy a padto idi maus-usar ti Hebreo a pagsasao kadagiti siudad ti Egipto babaen kadagiti Judio a nagkamang sadiay. (Jeremias 24:1, 8-10; 41:1-3; 42:9–43:7; 44:1) Itatta, adda tattao iti teritoria ti moderno-aldaw nga “Egipto” a nakasursuro nga agsao iti “nadalus a pagsasao” ti kinapudno iti Biblia. (Sofonias 3:9) Maawagan ti maysa kadagiti lima a piguratibo a siudad “Ti Siudad ti Pannakarakrak,” nga ipasimudaagna nga adda paset ti “nadalus a pagsasao” a mainaig iti pannakaibutaktak ken “pannakarakrak” ti organisasion ni Satanas.

32. (a) Ania nga “altar” ti adda iti tengnga ti daga ti Egipto? (b) Kasano a dagiti napulotan ket kasda la “adigi” iti abay ti beddeng ti Egipto?

³² Maigapu iti panangiwaragawag a trabaho ti ili ni Jehova, sigurado a maipakaammonto ti naindaklan a naganna iti daytoy a sistema ti bambanag. “Iti dayta nga aldaw addanto maysa nga altar ken Jehova iti tengnga ti daga ti Egipto, ken maysa nga adigi ken Jehova iti abay ti beddengna. (Isaias 19:19) Tukoyen dagitoy a sasao ti saad dagiti napulotan a Kristiano, a naitulag iti Dios. (Salmo 50:5) Kas “maysa nga altar” idatdatagda dagiti datonda; kas “maysa nga adigi ken sadiri ti kinapudno,” saksaksianda ni Jehova. (1 Timoteo 3:15; Roma 12:1; Hebreo 13:15, 16) Addada “iti tengnga ti daga,” yantangay masarakan ida​—agraman dagiti kakaduada a “sabsabali a karnero”​—iti nasurok a 230 a pagilian ken isla ti baybay. Ngem “saanda a paset ti lubong.” (Juan 10:16; 17:15, 16) Kayariganna agtaktakderda iti beddeng a nagbaetan daytoy a lubong ken ti Pagarian ti Dios, a sisasaganadan a mangballasiw iti dayta a beddeng ket awatenda ti nailangitan a gunggonada.

33. Kasano a dagiti napulotan ket “pagilasinan” ken “pangsaksi” idiay “Egipto”?

³³ Ituloy ni Isaias: “Agpaayto dayta a pagilasinan ken pangsaksi ken Jehova ti buybuyot iti daga ti Egipto; ta umkisdanto ken Jehova gapu kadagiti manangirurumen, ket mangibaonto kadakuada iti maysa a manangisalakan, daydiay naindaklan a mismo, a pudno a mangispalto kadakuada.” (Isaias 19:20) Kas “pagilasinan” ken “pangsaksi,” idauluan dagiti napulotan ti trabaho a panangasaba ket itan-okda ti nagan ni Jehova iti daytoy a sistema ti bambanag. (Isaias 8:18; Hebreo 2:13) Mangngeg iti intero a lubong ti ikkis dagiti mairurumen a tattao, ngem kaaduanna, saan ida a matulongan dagiti natauan a gobierno. Nupay kasta, mangibaon ni Jehova iti Naindaklan a Manangisalakan, ni Ari a Jesu-Kristo, a mangluk-at kadagiti amin a naemma. Inton magteng ti kangitingitan dagitoy maudi nga al-aldaw iti gubat ti Armagedon, iyegnanto ti bang-ar ken agnanayon a bendision kadagiti tattao a managbuteng iti Dios.​—Salmo 72:2, 4, 7, 12-14.

34. (a) Kasano a ni Jehova maipakaammonto “kadagiti Egipcio,” ket ania a sakripisio ken sagut ti iteddanto kenkuana? (b) Kaanonto a kabilen ni Jehova ti “Egipto,” ket anianto a panangpaimbag ti sumaruno iti dayta?

³⁴ Kabayatanna, pagayatan ti Dios nga amin a kita ti tattao magun-odda ti umiso a pannakaammo ket maisalakanda. (1 Timoteo 2:4) Gapuna, isurat ni Isaias: “Ni Jehova sigurado a maipakaammonto kadagiti Egipcio; ket dagiti Egipcio masapul a maammuanda ni Jehova iti dayta nga aldaw, ket masapul a mangidatagda iti sakripisio ken sagut ket agkarida ken Jehova ket tungpalenda dayta. Ket ni Jehova pudno unay a kabilennanto ti Egipto. Addanto panangkabil ken panangpaimbag; ket agsublidanto ken Jehova, ket ipalubosnanto nga isu a mismo pagpakaasianda ket paimbagennanto ida.” (Isaias 19:21, 22) Dagiti tattao manipud iti isuamin a nasnasion ti lubong ni Satanas, dagiti indibidual nga “Egipcio,” maam-ammoda ni Jehova ket mangipaayda kenkuana iti sakripisio, “ti bunga dagiti bibig a mangaramid iti publiko a panangideklara iti naganna.” (Hebreo 13:15) Agkarida ken Jehova babaen ti panangidedikarda iti bagida kenkuana, ket tungpalenda ti karida babaen ti panagbiagda a buyogen ti nasungdo a panagserbi. Kalpasan ti “panangkabil” ni Jehova iti daytoy a sistema ti bambanag inton Armagedon, usarennanto ti Pagarianna a mangpaimbag iti sangatauan. Kabayatan ti Milenio a Turay ni Jesus, maitan-okto ti sangatauan iti naespirituan, mental, moral, ken pisikal a kinaperpekto​—talaga a pannakapaimbag!​—Apocalipsis 22:1, 2.

“Bendito Koma ti Ilik”

35, 36. Kas kaitungpalan ti Isaias 19:23-25, ania a panagnanaig ti timmaud idi un-unana iti nagbabaetan ti Egipto, Asiria, ken Israel?

³⁵ Kalpasanna, adda nakaskasdaaw a pasamak a makita a nasaksakbay ti mammadto: “Iti dayta nga aldaw addanto maysa a kangrunaan a kalsada manipud iti Egipto nga agturong iti Asiria, ket ti Asiria pudno nga umayto iti Egipto, ket ti Egipto iti Asiria; ket pudno unay a mangipaaydanto iti panagserbi, ti Egipto agraman ti Asiria. Iti dayta nga aldaw agbalinto ti Israel a maikatlo iti Egipto ken iti Asiria, awan sabali, maysa a bendision iti tengnga ti daga, agsipud ta binendisionanton ni Jehova ti buybuyot, a kunkunana: ‘Bendito koma ti ilik, ti Egipto, ken ti aramid dagiti imak, ti Asiria, ken ti tawidko, ti Israel.’” (Isaias 19:23-25) Wen, dumtengto ti tiempo a panaggayyem ti Egipto ken Asiria. Kasano?

³⁶ Idi inispal ni Jehova ti ilina kadagiti nasion idi un-unana, kayariganna inyaramidanna ida kadagiti kangrunaan a kalsada nga agturong iti wayawaya. (Isaias 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jeremias 31:21) Adda limitado a kaitungpalan daytoy a padto kalpasan ti pannakaabak ti Babilonia idi a dagiti naidestiero idiay Asiria ken Egipto, agraman dagidiay naggapu iti Babilonia, naisublida iti Naikari a Daga. (Isaias 11:11) Ngem iti ngay moderno a panawen?

37. Kasano a dagiti minilion itatta ket agbibiagda nga arigna adda kangrunaan a kalsada iti nagbaetan ti “Asiria” ken “Egipto”?

³⁷ Itatta, dagiti natda kadagiti napulotan a naespirituan nga Israelita ket “maysa a bendision iti tengnga ti daga.” Itandudoda ti pudno a panagdayaw ken ipakpakaammoda ti mensahe ti Pagarian kadagiti tattao iti isuamin a nasnasion. Dadduma kadagitoy a nasion ket kasla iti Asiria, a napalalo a militaristiko. Dadduma a nasnasion ket mas liberal, a nalabit kas iti Egipto​—nga iti naminsan nagbalin nga “ari ti abagatan” sigun iti padto ni Daniel. (Daniel 11:5, 8) Minilion nga indibidual manipud kadagiti militaristiko a nasion ken mas liberal a nasion ti nangsurot iti dalan ti pudno a panagdayaw. Iti kasta, nagkaykaysa dagiti tattao manipud iti isuamin a nasnasion a ‘mangipapaay iti panagserbi.’ Awan dagiti nasionalistiko a dibision iti nagbabaetanda. Agiinnayatda, ket pudno a maikuna a ti ‘Asiria umay iti Egipto ket ti Egipto iti Asiria.’ Arigna adda kangrunaan a kalsada nga agturong iti maysa ken maysa.​—1 Pedro 2:17.

38. (a) Kasano nga “agbalinto ti Israel a maikatlo iti Egipto ken iti Asiria”? (b) Apay a kunaen ni Jehova a “Bendito koma ti ilik”?

³⁸ Kasano nga “agbalinto ti Israel a maikatlo iti Egipto ken iti Asiria”? Idi rugrugi ti “tiempo ti panungpalan,” kaaduan nga agserserbi ken Jehova ditoy daga ket kameng ti “Israel ti Dios.” (Daniel 12:9, NW; Galacia 6:16) Nanipud idi dekada ti 1930, nagparang ti dakkel a bunggoy ti “sabsabali a karnero” nga addaan naindagaan a namnama. (Juan 10:16a; Apocalipsis 7:9) Gapu ta rimmuarda kadagiti nasion​—nga inladawan ti Egipto ken Asiria​—agayusda nga agturong iti balay a pagdaydayawan ken Jehova ket awisenda dagiti sabsabali a makitimpuyog kadakuada. (Isaias 2:2-4) Aramidenda ti isu met laeng a trabaho a panangasaba a kas kadagiti napulotan a kakabsatda, ibturanda dagiti umasping a suot, iparangarangda ti isu met laeng a kinamatalek ken kinatarnaw, ket manganda iti isu met laeng a naespirituan a lamisaan. Pudno, dagiti napulotan ken ti “sabsabali a karnero” ket “maymaysa nga arban, maymaysa a pastor.” (Juan 10:16b) Yantangay matmatmatan ni Jehova ti regta ken kinaanusda, adda kadi asinoman nga agduadua a pagragsakanna ti trabahoda? Di ngad pakasdaawan nga iyebkasna ti bendision kadakuada, a kunkunana: “Bendito koma ti ilik”!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 191]

Dagiti mannakigubat a Filisteo a makirangranget kadagiti kabusorda (Kitikit sadi Egipto manipud maika-12 a siglo K.K.P.)

[Ladawan iti panid 192]

Bato a ladawan ti maysa a mannakigubat wenno dios a Moabita (iti nagbaetan ti maika-11 ken maika-8 a siglo K.K.P.)

[Ladawan iti panid 196]

Mannakigubat a Siriano a nakasakay iti kamelio (maikasiam a siglo K.K.P.)

[Ladawan iti panid 198]

“Ti baybay” ti rebelioso a sangatauan pataudenna ti di pannakapnek ken iyaalsa

[Ladawan iti panid 203]

Di naartapan dagiti papadi ti Egipto ti pannakabalin ni Jehova