Jeremias—Di Popular a Mammadto iti Panangukom ti Dios
Dagiti linawas a panagbasa ti Biblia manipud iti libro ni Jeremias ti naiyeskediol iti Eskuelaan ti Teokratiko a Panagministro manipud Abril 18 agingganat’ Agosto 28. Dagitoy a tallo a pagadalan nga artikulo ti mangipaayto iti nasayaat a pundasion iti pannakaawatyo kadagiti sursurat ti mammadto
“Kasakbayan ti panangbukelko kenka iti tian nabigbigka . . . Tinudinganka a mammadto kadagiti nasnasion.”—JEREMIAS 1:5.
1. (a) No panunoten ti napalabas, kasanot’ panangmatmat dagiti dadduma ken ni Jeremias? (b) Kasanot’ panangmatmatna iti bagina?
“URAY kadagiti mammadto, agtakder ni Jeremias kas maysa a higante.” Dayta a komento ti maysa nga eskolar ti Biblia ti maigiddiat la unay iti panangmatmat ni Jeremias iti bagina idi damo nga inawatna ti komisionna manipud ken ni Jehova nga agserbi kas mammadto iti Juda ken kadagiti nasnasion. Ti sungbatna ket: “O, Soberano nga Apo Jehova! Adtoy saanko nga ammo ti agsao, ta ubingak.” Kaawatan a sipupuot unay ni Jeremias iti kinaubingna, ket ti karit a sumango kadagiti nauyong a nasnasion ti kasla nakaro unay. Di kasta ti panunot ni Jehova.—Jeremias 1:6.
2. Kasanot’ panangiyukuok ni Jehova iti panagtalek ken ni Jeremias?
2 Manipud pannakipatpatang ni Jehova ken agtutubo a Jeremias, nalawag nga isut’ maysa kadagiti sumagmamano a lallaki nga inako ni Jehova ti responsabilidad iti pannakaiyanakda. Ken apay a nangala ti espesipiko a panaginteres ken ni Jeremias manipud pannakabukelna a nagtultuloy? Agsipud ta ni Jehova addaan iti espesial a bilin nga agpaay kenkuana. Gapuna, maikunana: “Idi kasanguanan ti pannakaipasngaymo sinantifikarka.” (Jeremias 1:5) Kalpasanna binilinna ti agtutubo: “Saanmo a sawen, ‘Siak ubingak.’ Ta amin kadagiti pangibaonakto kenka inkanto; ket saritaemto amin nga ibilinko kenka. Saanka nga agbuteng iti saklang dagidiay, ta ‘addaak kenka tapno isalakanka,’ kuna ni Jehova.” Awan lugar ditoy a maipaay iti kagkagudua ti puso a panangsango iti nakaitudinganna. Imbes ketdi, sapulenna ti kinatured ken panagtalek ken ni Jehova.—Jeremias 1:7, 8.
3. Apay a ti nakaibaonan ni Jeremias maysa a karit?
3 Anian panagsiddaawna ken nalabit pannakakellaat daytoy nga agtutubo a lalaki iti panangawat iti kasta a direkta a komision a naggapu iti Dios! Ket anian a bilin dayta! “Kitaem, ta insaadka iti daytoy nga aldaw kadagiti nasnasion ken kadagiti pagpagarian, a mangparut ken mangrebba a mangdadael ken mangparmek, a mangbangon ken mangimula.” Nalawag, a ti kasasaad idi maiyebkas dagidiay a sasao idi agarup katengngaan iti maikapito a siglo K.K.P. ti nangipabaklay iti nadagsen a responsabilidad iti daytoy mangrugrugi pay laeng a mammadto. Isut’ sumango iti maysa a natangsit, aleng-aleng a nasion nga agtaltalek iti nasantuan a siudadda, ti Jerusalem, ken iti templona, kas maysa nga anting-anting. Bayat a kinompletona ti 40-tawen a napropetikuan a ministeriona idiay Jerusalem, masapul nga idatagna ti mensahena kabayatan ti panagturay dagiti lima a nagduduma nga ar-ari (Josias, Joacaz, Joaquin, Joacim, ken Sedekias). Isunto ti mangiyanunsio kadagiti di popular a makailunod a panangukom kadagiti nasnasion a Judio ken Babilonia.—Jeremias 1:10; 51:41-64.
Apay a rebbeng a Makapainteres ni Jeremias Kadatayo?
4, 5. (a) Apay a dagiti paspasamak kadagiti kaaldawan ni Jeremias ti pakaseknantayo? (Roma 15:4) (b) Ania nga espesial nga aplikasion ti makapainteres kadatayo?
4 Ngem mabalin a maisaludsodtayo, Aniat’ pakainaigan dagidiay a paspasamak idi kadatayo, nga agbibiagen iti asideg ti panungpalan ti maika-20 a siglo K.P.? Inted ni apostol Pablo ti sungbat idi a rinepasona ti dadduma kadagiti historia ti Israel iti suratna idiay Corinto. Insuratna: “Ket dagidi a bambanag isuda dagiti ulidan kadatayo, tapno ditay aguman dagiti bambanag a dakes, a kas ti panagagumda . . . naisuratda tapno pakabagbagaantayo a dimtengan iti panungpalan dagiti sistema dagiti bambanag.”—1 Corinto 10:6, 11.
5 Dagiti bambanag a napasamak idiay Israel ken Juda ket nagserbida kas pammakdaar iti pudno a kongregasion Kristiano iti daytoy panawen ti panungpalan. Makakitatayo met kadagiti katupag ken tipo a mangted kadagiti pamalatlatan kadagiti masanguanan a paspasamak. (Idiligyo iti Jeremias 51:6-8 ken Apocalipsis 18:2, 4.) Gapuna, ti napropetikuan a ministerio ni Jeremias ken dagiti pasamak a napagteng iti Jerusalem ti addaan kadagiti nauneg a kinapateg kadagiti Saksi ni Jehova itatta, nangnangruna maipapan iti aramidda iti saklawen ti Kakristianuan, kas iti intay makita kadagiti sumaganad nga artikulo.
Ti Awan Buteng a Panangiwaragawag ni Jeremias kadagiti Panangukom ti Dios
6. Aniat’ namagbalin a narigrigat ti nakaitudingan ni Jeremias, kaskasdi ania a pammaregta ti inawatna?
6 Tapno mapabileg ni Jeremias a maipaay iti aglaplapusanan a responsabilidadna, kanayonan nga impatalged pay ni Jehova kenkuana: “Ket tumakderka ket isaom kadakuada dagiti isuamin nga imbilinko kenka. Saanka nga agkullayaw kadakuada . . . Ta adtoy impasdekka iti daytoy nga aldaw a kasla siudad a nasarikedkedan . . . a maibusor iti isuamin a daga, a maibusor kadagiti ar-ari ti Juda, a maibusor kadagiti prinsipena, a maibusor kadagiti papadina ken maibusor kadagiti tattao iti daga.” Awan duadua iti dayta, kasapulan a ni Jeremias ti agbalin a kas maysa a nasarikedkedan a siudad tapno masangona dagiti agtuturay ken papadi ti Juda. Ket ti panangiparang kadakuada iti maysa a di popular ken makakarit a mensahe iti ili ket saan a nalaka a trabaho.—Jeremias 1:17, 18.
7. Apay a dagiti papangulo a Judio labananda ni Jeremias?
7 “Ket makibakaldanto kenka,” imballaag ni Jehova, “ngem saandakanto nga atiwen.” (Jeremias 1:19) Ita apay a dagiti Judio ken dagiti agtuturayda kayatda a labanan daytoy a mammadto? Agsipud ta ti mensahena ti mangatakar iti kinaaleng-alengda ken ti pormalistiko a porma ti panagdaydayawda. Saan a pinalukneng ni Jeremias ti mensahena: “Adtoy! Ti sao ni Jehova nagbalin kadakuada nga umsi, awan ti ragsakda kenkuana. Ta manipud iti kabassitan agingga iti kadakkelan kadakuada, tunggal maysa maiyawat iti kinaagum; ket manipud iti mammadto uray pay agingga iti padi [dagidiay koma rebbeng a mangigaga kadagiti moral ken naespirituan a panangipateg], tunggal maysa manangallilaw.”—Jeremias 6:10, 13.
8. Kasano a dagiti papadi ken dagiti mammadto al-allilawenda dagiti tattao?
8 Pudno, idadauloda ti nasion kadagiti panagdaton. Agtigtignayda met a maipaay iti pudno a panagdayaw, ngem dagiti puspusoda awanda iti dayta. Dakdakkel ti kaipapanan dagiti ritual kadakuada ngem kadagiti umiso a kababalin. Maigiddato iti dayta al-allilawen dagiti Judio a narelihiusuan a papangulo ti nasion nga agturong iti ulbod a panagrikna iti kinatalged, a kunkunada, “Talna! Talna!” idinto nga awan ti talna. (Jeremias 6:14; 8:11) Wen, luklukuenda dagiti tattao iti panamati nga addaanda iti pannakikappia iti Dios. Pagarupda nga awan ti aniaman a pagaburiduan, ta isuda ti ili nga inispal ni Jehova, a nangtagikua iti nasantuan a siudad ken iti templona. Ngem kasta aya ti panangmatmat ni Jehova iti kasasaad?
9. Ania a pakdaar ti inted ni Jeremias kadagiti managdayaw maipapan iti temploda?
9 Ni Jehova binilinna ni Jeremias nga agtakder a makita a naan-anay dagiti tattao idiay ruangan ti templo ket ipaayna ti mensahena kadagiti managdaydayaw a sumrek sadiay. Kinunana kadakuada: “Dikayo agkammatalek kadagiti napili a sasao, a kunayo, ‘Ti templo ni Jehova, ti templo ni Jehova, ti templo ni Jehova, isuda dagitoy!’ . . . Dida makaited ti gunggona.” Dagiti Judio magmagnada iti panagkita, saan nga iti pammati, bayat a pagpampannakkelda ti temploda. Nalipatandan dagiti mangpaannad a sasao ni Jehova: “Ti langit isu ti tronok, ket ti daga isu ti pagbatayan dagiti saksakak. Ania a kita ti balay ti bangonenyonto a maipaay kaniak?” Ni Jehova, ti Soberano nga Apo daytoy naglawaan nga uniberso, ti nalawag saan a naipamaysa kadagiti uneg ti temploda, nupay kasano ti kinadayag dayta!—Jeremias 7:1-8; Isaias 66:1.
10, 11. Ania ti naespirituan a kasasaad ti nasion a tinubngar ni Jeremias, ket ti kadi kasasaad iti Kakristianuan nasaysayaat? (2 Timoteo 3:5)
10 Intultuloy ni Jeremias ti makasilud unay a panangtubngarna iti publiko: “Agtakawkayto aya, agpapatay ken makikamalala ken agsapata a siuulbod ken agpuor iti insienso a maipaay ken Baal ken sumurot kadagiti sabali a didiosen a saanyo a naam-ammo, . . . ket kunayo, ‘Naruk-atankami,’ tapno maaramidyo amin daytoy a kinarimon?” Dagiti Judio, kas ti ‘napili nga ili’ ti Dios, impatoda a pabus-ayanna ti aniaman a kita ti kababalin, la ket di no iyegda dagiti datdatonda idiay templo. Nupay kasta, no isut’ naawatanda kas maysa a sentimental nga ama a mangpabpabus-ay iti napalamlaman ken kakaisuna nga anak, naipasangoda iti nadawel a panangriing.—Jeremias 7:9, 10; Exodo 19:5, 6.
11 Ti panagdaydayaw ti Juda ti bimmaba unay iti imatang ni Jehova a ti mangduprak a saludsod ti maibangon: “Daytoy a balay a mainaganan iti naganko, nagbalin aya a taeng dagiti mannanakaw iti imatangyo?” Ngangngani 700 a tawtawenen iti kamaudiananna saan a simmayaat ti adda a kasasaad, ta ni Jesus, a maysa a mammadto a dakdakkel ngem ni Jeremias, inusarna met laeng dagitoy a sasao a nangilunod iti pananggundaway ken komersialismo a maar-aramid iti naibangon manen a templo idi tiempona. Ket ti kasasaad itatta iti Kakristianuan ket saan met a nasaysayaat.—Jeremias 7:11; Mateo 16:14; Marcos 11:15-17.
Di Naikankano dagiti Agbantay, Naipadto ti Pannakadidigra
12. Kasanot’ panagrikna dagiti Judio kadagiti mammadto nga imbaon ni Jehova kadakuada?
12 Saan a ni Jeremias ti damdamo a mammadto nga inusar ti Dios a namakdaar iti Israel ken Juda iti palso a kursoda. Bayat ti napalabas a sangagasut a tawen wenno ad-adu pay, da mammadto Isaias, Mikias, Oseas, ken ni Oded ket naibaonda kas managbantay a mamakdaar iti nasion. (Isaias 1:1; Mikias 1:1; Oseas 1:1; 2 Cronicas 28:6-9) Kasanot’ panagrikna ti kaaduan? “Ket nangikabilak kadagiti agbantay kadakayo, a kinunak, ‘Ipangagyo ti uni ti tangguyob!’ Ngem isuda kinunada: ‘Dikamto ipangag.’” (Jeremias 6:17; 7:13, 25, 26) Madida a mangipangag ken ni Jeremias. Imbes ketdi, isut’ indadanesda ken pinadpadasda a pagulimeken. Inkeddeng ngarud ni Jehova a bayadandanto ti gatad iti kinakuspagda ken kinaawan pammatida.—Jeremias 20:1, 2; 26:8, 11; 37:15; 38:6.
13. Ania ti nakaibatayan ti panangukom ti Dios iti nasion?
13 Kas reaksion iti panangilaksid ti nasion kadagiti mensaherona, nangiparuar ni Jehova iti maysa a panangayab, iti kaiyariganna, kadagiti nasnasion iti daga, a kunkunana: “Denggem, O daga! Adtoy iyegkonto ti dakes ditoy nga umili, ti met laeng bunga dagiti pampanunotda, agsipud ta saanda nga impangag dagiti sasaok; ket no maipapan iti lintegko—nagliktadanda.” Apay nga agsagaba ti nasion iti didigra? Gapu kadagiti dakes nga ar-aramidda a naibatay kadagiti dakes a pampanunot. Linaksidda ti sasao ken Linteg ni Jehova ket sinurotda dagiti kabukbukodanda nga inaagum, nainlasagan a pagannayasan.—Jeremias 6:18, 19; Isaias 55:8, 9; 59:7.
14. Kadagiti ania a kinamanaglablabes ti nagtungpalan ti ulbod a panagdayawda? (Idiligyo iti 2 Cronicas 33:1-9.)
14 Ket aniat’ ar-aramidenda idiay Juda nga isut’ nagpungtotan ni Jehova? Nagar-aramidda kadagiti ginamay a datdaton “ti Reina ti Langit.” Nagibuyatda kadagiti datdaton a mainum kadagiti dadduma a didiosen tapno gargarienda nga agpungtot ni Jehova. Gapuna, insaludsod ni Jehova: “Gargariendak aya nga agpungtot? . . . Saanda aya a gargarien ti bagida met laeng, nga agpaay a pakariribukan dagiti ruprupada met laeng?” (Jeremias 7:18, 19, New International Version) Kaskasdi, dagiti ar-aramidda a kinamanaginsisingpet ti ad-adda manen a bimmaba iti kasta unay—inkabilda dagiti makarimon a didiosenda iti balay a nakaikabilan ti nagan ni Jehova. Nagibangonda kadagiti altar idiay ruar ti Jerusalem, idiay ginget ti Hinnom, “tapno puoranda dagiti annakda a lallaki ken babbai iti apuy.” Ania a gatad ti isupapakda gapu iti pananglaisda iti pudno a panagdayaw?—Jeremias 7:30, 31.
Binayadan ti Juda ti Gatadna
15. Aniat’ dakes a damag nga adda ken ni Jeremias a maipaay iti Juda?
15 Idi agarup 632 K.K.P., natnag ti Asiria babaen kadagiti Caldeo ken Medos, ket ti Egipto naipababan kas maysa laengen a bassit a pannakabalin iti abagatan ti Juda. Ti pudpudno a peggad iti Juda ti umay babaen iti rota a pangrautan iti amianan. Gapuna, masapul nga ikkan ni Jeremias dagiti padana a Judio kadagiti dakes a damag! “Adtoy! Ti umili umay nga aggapu iti amianan a daga . . . Isuda naulpitda, ket awan ti asida. . . . Tunggal maysa makiintar kas iti lalaki iti gubat a maikaniwas kenka, O anak a babai ti Sion.” Ti pumangpangato a pannakabalin ti lubong iti dayta ket isu idi ti Babilonia. Daytoyto ti agbalin nga instrumento ti Dios a pangdusa iti awan pammatina a Juda.—Jeremias 6:22, 23; 25:8, 9.
16. Apay nga awan kaes-eskan ti panangibabaet ni Jeremias a maipaay iti dayta a nasion?
16 Adda aya aniaman a gapu iti panangpadpadas ni Jeremias a bumallaet a maipaay kadagiti kailianna? Mabalin kadi a maadda ti pannakikompromiso iti pudno a panagdaydayaw? Awatento aya ni Jehova dagiti kagkagudua a pamay-an ket pakawanenna ti ilina? Nalawag iti pagtakderan ni Jehova. Binilinna ni Jeremias iti di agkurang ngem namitlo a daras: “Sa ngarud saanmo nga ikararagan daytoy nga umili, . . . ta saankanto a denggen.” Iti katupag a kaitungpalanna, daytoy nakabutbuteng a pammakdaar mangiparpartaan ti kinadakes a maipaay iti Kakristianuan.—Jeremias 7:16; 11:14; 14:11.
17, 18. Kasano a ti kamaudiananna naited met laeng ti pannusa ti Dios a maibusor iti Juda?
17 Kasanot’ nagtungpalan dagiti bambanag a maipaay iti Juda? Apagpag-isu kas impadto ni Jehova babaen ken Jeremias. Bayat ti panagturay ni Ari Joacim, nagbalin ti Juda a pabagbag-en a nasion iti mannakabalin a Babilonia. Tallo a tawen iti kamaudiananna immalsa ni Joacim. Daytoy a minamaag a panagtignay ti nangiturong iti dakdakkel pay a pannakaibabain kadagiti im-ima dagiti taga Babilonia, nga isudat’ nanglakub iti siudad ti Jerusalem. Ket iti daytoy a tiempo natayen ni Joacim ket sinunuan ni anakna a Joaquin. Ti pananglakub ti Babilonia ti namagparintumeng iti Juda, ket ni Joaquin ken amin a naarian a pamiliana, agraman dagiti nangangato ti saadna iti kagimongan a Judio, naipanda amin a kayaw idiay Babilonia.—2 Ar-ari 24:5-17.
18 Aniat’ napasamak iti sagrado a templo ken amin dagiti nagkakapateg a nasantuan nga ar-arkosna? Pudno a dagita di nagserbi kas maysa a nagasat nga anting-anting agpaay iti Juda. Ni Nabucodonosor “impanawna sadiay amin dagiti gamgameng ti balay ni Jehova ken dagiti gamgameng ti balay ti ari, ket binurburakna dagiti isuamin nga alikamen a balitok nga inaramid idi ni Salomon nga ari ti Israel iti templo ni Jehova.” (2 Ar-ari 24:13) Idi agangay, ti ari a dinutokan ti Babilonia, a ni Sedekias, a nabati tapno iturayanna ti adda a natda idiay Jerusalem, ti immalsa met a maibusor kadagiti appona. Daytat’ pungeten nga agpaay ken Nabucodonosor. Ti siudad ti Jerusalem ti nalakub manen, ket idi 607 K.K.P. daytat’ natnag ken ni Nabuzaradan ket nadadael a naan-anay.—Jeremias 34:1, 21, 22; 52:5-11.
19, 20. Ania a panaggiddiat ti adda kadagiti kababalin ti Juda ken ni Jeremias maipapan iti naipakaammo a pagdaksan, ket ania ti nagtungpalanda?
19 Anian a makadidigra a pannakaabak nga agpaay iti ‘napili nga ili’! Ngem anian a naglawag ti pannakaalangon dagiti proklamasion a panangukom ni Jeremias. Kabayatan nga agbibiag dagiti Judio iti maysa a lubong ti panagar-arapaap, a namatpati nga awan ti dumteng a pakadangran kadakuada, ni Jeremias a “manangipukkaw iti pagdaksan” ti aktual a napaypayso, saan a maysa a naabak a managtagtagainep. (Jeremias 38:4; kitaenyo ta ti sao a “pagdaksan” ti nagparang iti 64 a daras iti libro ni Jeremias.) Anian nga apagpag-isu ti panangukom ni Jehova: “Ket kunamto kadakuada, ‘Daytoy ti nasion a saan a nangipangag iti timek ni Jehova a Diosda, wenno immawat ti sursuro. Ti kinapudno napukawen ken simmina iti ngiwatda.’ Ket pasardengekto kadagiti il-ili ti Juda ken kadagiti lanlansangan ti Jerusalem ti timek ti rag-o ken ti timek ti ragsak, . . . ta ti daga agbalinto a langalang!”—Jeremias 7:28, 34.
20 Iti daytoy nakalkaldaang a pamay-an, dagiti natangsit, aleng-aleng a Judio masapul a bigbigenda a ti iyaawagda iti Dios ken ti kaadda ti naisangsangayan a pannakirelasion kenkuana ket saanna a ginarantisaran ti pannakaisalakanda. Kas kinuna ti padto: “Biniruktayo ti talna, ngem awan ti imbag a dimteng; ken panawen ti pannakaagas, ket adtoy! pannakakullayaw! Ti apit nalpas, ti panawen ti pudot naggibusen; ket datayo, saantayo a maispal!” (Jeremias 8:15, 20) Para iti Juda dayta itan ti maysa a pannakasingir. Ngem ti awan butengna a mammadto a Jeremias ti nasalakniban iti intero a karerana ket napalubosan a mangiringpas ti nakaitudinganna. Pinagpatinggana dagiti al-aldaw a pannakakayawda, saan nga idiay Babilonia a kadua ti naibabain a nasion, no di ket idiay Egipto. Iti nasurok a 65 a tawtawen, isut’ awan buteng ken simamatalek a nangiwaragawag kadagiti panangukom wenno panangdusa ti Dios.
21. Ania pay a salsaludsod ti pakaseknantayo?
21 Ngem ita interesadotayo a mangammo no ania ti aplikasion daytoy a biag ken ministerio ni Jeremias kadagiti tiempotayo. Asino ngata ti katupag ni Jeremias iti daytoy maika-20 a siglo? Ken iti Juda ken Jerusalem? Ket aniat’ katupag ti peggad nga aggapu iti amianan? Dagiti sumaganad nga artikulotayo ti mangsukimat kadagita a salsaludsod.
Malagipyo Pay Aya?
◻ Kasanot’ panagtignay ni Jeremias iti nakaibaonanna, ket aniat’ sungbat ni Jehova?
◻ Apay nga interesadotayo kadagiti paspasamak iti kaaldawan ni Jeremias?
◻ Ania a narelihiusuan a kasasaad ti tinubngar ni Jeremias, ken iti ania ti pagkamkammatalkan dagiti Judio?
◻ Aniat’ maudi a nagtungpalan ti Jerusalem ken Juda?
[Blurb iti panid 12]
Awanan buteng nga inwaragawag ni Jeremias dagiti panangukom ti Dios kadagiti papangulo a Judio ken kadagiti tattao
[Ladawan iti panid 13]
Naggamay dagiti babbai ti kankanen nga agpaay iti “Reina ti Langit”