Librot’ Biblia Numero 14​—2 Cronicas

Mannurat: Esdras

Lugar a Nakaisuratanna: Jerusalem (?)

Nalpas a Naisurat: c. 460 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 1037–537 K.K.P.

 1. Kaano a nalpas ni Esdras ti Cronicas, ken iti ania a gapu?

GAPU ta masinunuo a maymaysa a libro idi damo ti Umuna ken Maikadua a Cronicas, agaplikar dagiti rason iti immuna a kapitulo maipapan iti pakasaritaan, mannurat, tiempo a pannakaisurat, paset ti katalogo, ken no autentiko dagitoy a libro. Sigun iti naidatag nga ebidensia, nalpas ni Esdras ti Maikadua a Cronicas idi agarup 460 K.K.P., nalabit idiay Jerusalem. Gandat idin Esdras nga italimeng dagiti historikal nga impormasion di la ket ta mapukawda. Iti tulong ti nasantuan nga espiritu, agraman abilidadna kas historiador nga agkalap ken mangarisit iti detalye, nabaelan ni Esdras a buklen ti husto ken permanente a rekord. Para iti masanguanan intalimengna daydiay imbilangna kas historikal a kinapudno. Naintiempuan ti inaramid ni Esdras, ta nesesita idin nga ummongenna ti intero a paset ti sagrado a Hebreo a kasuratan a nairekord iti unos dagiti siglo.

 2. Apay awan rason a pagduaduaan ti kinahustot’ Cronicas?

² Dagidi Judio idi tiempon Esdras nagimbaganda unay ti naipaltiing a cronicas ni Esdras. Naisurat a pakasursuruan ken tapno agibturda. Gaput’ liwliwa ti Kasuratan, maaddaandat’ namnama. Inakseptarda ti Cronicas kas paset ti katalogo ti Biblia. Ammoda a mapiar dayta. Maidiligda idi kadagiti dadduma a naipaltiing a surat ken kadagiti adu a sekular a historia nga insitar ni Esdras. Idinto ta impalubosda a mapukaw dagidi di napaltiingan a sekular a historia, siaannadda nga intalimeng ti Cronicas. Dagidi nangipatarus iti Septuagint innayonda ti Cronicas kas paset ti Hebreo a Biblia.

 3. Kasano nga impasimudaag ti dadduma a kasuratan nga autentiko ti Cronicas?

³ Ni Jesu-Kristo ken dagidi mannurat iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan inawatda nga autentiko ken naipaltiing dayta. Ni Jesus di pagduaduaan a silalagip iti insidente a nairekord iti 2 Cronicas 24:21 idi imbutaktaknat’ Jerusalem kas mammapatay ken nangubor kadagiti propeta ken adipen ni Jehova. (Mat. 23:35; 5:12; 2 Cron. 36:16) Idi tinukoy ni Santiago ni Abraham kas “gayyem ni Jehova,” nalabit tinukoyna ti ebkas ni Esdras idiay 2 Cronicas 20:7. (Sant. 2:23) Naglaon pay kadagiti padto a di bumurong a natungpal.​—2 Cron. 20:17, 24; 21:14-19; 34:23-28; 36:17-20.

 4. Aniat’ nakabakab ti arkeolohia a mangpaneknek nga autentiko ti Maikadua a Cronicas?

⁴ Pasingkedan pay ti arkeolohia nga autentiko ti Maikadua a Cronicas. Idi nagkabakabda idiay kadaanan a Babilonia adda dagiti damili a tapi a nainaig iti panagturay ni Nabucodonosor, a maysa kadagita nagananna “ni Yaukin, ari ti daga ti Yahud,” kayuloganna, “ni Joaquin, ari ti daga ti Juda.”a Maikanatad daytoy iti kunat’ Biblia a pannakakautibon Joaquin sadi Babilonia idi maikapito a tawen ti panagturay ni Nabucodonosor.

 5. Ania a periodo ti saklawen ti Maikadua a Cronicas, ket apay a historia ti Juda ti naitampok imbes nga iti 10-tribo a pagarian?

⁵ Ti Maikadua a Cronicas dakamatenna dagiti pasamak sadi Juda nanipud panagturay ni Salomon, a nangrugi idi 1037 K.K.P., ingga iti bilin ni Ciro idi 537 K.K.P. a mabangon manen ti balay ni Jehova sadi Jerusalem. Itoy 500-años a historia, sala natukoy ti sangapulo-tribo a pagarian ti Israel no nainaig kadagiti aramid ti Juda, ket ti pannakadadael ti makin-amianan a pagarian idi 740 K.K.P. di pay nadakamat. Apay kastoy? Ngamin ni padi Esdras ad-adda a naseknan iti panagdaydayaw ken Jehova idiay umiso a dissona, iti balayna sadi Jerusalem, ken iti pagarian iti linea ni David, a nakitulagan ni Jehova. Gapuna, ti makin-abagatan a pagarian ti inasikason Esdras kas suporta ti pudno a panagdaydayaw ken ti panangseggada iti ari nga aggaput’ Juda.​—Gen. 49:10.

 6. Kasano a makaparegta ken makagutugot ti Maikadua a Cronicas?

⁶ Makaliwliwa ti panangmatmat ni Esdras. Kadagiti 36 a kapitulo ti Maikadua a Cronicas, ti umuna a 9 naipamaysada iti panagturay ni Salomon, ket 6 kadagitoy ti interamente a pannakaisagana ken dedikasion ti balay ni Jehova. Dina dinakamat ti isisiasi ni Salomon. Kadagiti nabati a 27 kapitulo, 14 ti nangdakamat kadagiti lima nga ari a nangnangruna a simmurot iti naipamaysa a debosion ti panagdaydayaw ken Jehova nga inyulidan ni David: da Asa, Josafat, Jotam, Ezekias, ken Josias. Uray kadagiti 13 a dadduma a kapitulo, naannad nga intampok ni Esdras dagiti naimbag a punto dagiti dakes nga ari. Naynay nga indagadagna dagiti nainaig iti pannakaisubli ken pannakaitalimeng ti pudno a panagdaydayaw. Anian a makagutugot!

LINAON TI MAIKADUA A CRONICAS

 7. Kasano a ni Jehova “pinatan-okna a napalalo” ni Salomon?

⁷ Ti dayag ti panagturay ni Salomon (1:1–9:31). Kas panglukat ti Maikadua a Cronicas, makitatay ni Salomon nga anak ni David a pumigpigsat’ kinaarina. Ni Jehova adda kenkuana ket “pinatan-okna a napalalo.” Idi nagdaton ni Salomon sadi Gabaon, nagparang ni Jehova kenkuanat’ rabii, a kunana: “Agkiddawka! Anianto ti itedko kenka?” Kiniddaw ni Salomon ti pannakaammo ken sirib tapno mabaelanna nga iturayan a siuumiso ti ilin Jehova. Gapu itoy awan agumna a kiddaw, inkari ti Dios nga ikkanna ni Salomon, saan la a sirib ken pannakaammo no di pay kinabaknang ken sanikua ken dayaw “a kas saan a nalak-aman ti uray asino nga ari idi sakbaymo, ket awanto met iti kalpasam.” Napalalo a kinabaknang ti nagayus iti siudad ket idi kuan inaramid ni Salomon “ti pirak ken ti balitok idiay Jerusalem kasla kadagiti bato.”​—1:1, 7, 12, 15.

 8. Kasanot’ panangrugi ti trabaho idiay templo, ket aniadat’ detalye ti pannakabangonna?

⁸ Nagibaon ni Salomon kadagiti trabahador a mangbangon iti balay ni Jehova, ket ni Ari Hiram ti Tiro bimmadang babaen iti panagipatulodna kadagiti truso ken ti nalaing a trabahador. “Iti maikapat a tawen ti panagari [ni Salomon],” nairugi ti patakder, ket naturpos pito ket kagudua a tawen kalpasanna, idi 1027 K.K.P. (3:2) Adda dakkel a beranda iti mismo a sangot’ templo a 120 a kasiko (53.4 m) ti kangatona. Dua a natayag a bronse a monmon ti nagtakder iti sangot’ beranda, ti maysa nanaganan Jakin, kayuloganna “Sititibker Koma nga Ipasdek [ni Jehova],” ket ti maysa Boaz, a nabatad a kayuloganna “Iti Pigsa.” (3:17) Ti mismo a balay medio bassit no idilig, ta 60 a kasiko (26.7 m) ti kaatiddogna, 30 a kasiko (13.4 m) ti kangatona, ken 20 a kasiko (8.9 m) ti kalawana, ngem dagiti pader ken bobedana nakalupkopandat’ balitok; ti kaunggan a siled, ti Kasantuan, nalabor ti balitok a dekorasionna. Linaonna pay ti dua a balitok a kerubin, iti agsinnumbangir ti kuarto, ket dagiti payakda nayukradda nga agsabat iti tengnga.

 9. Deskribirenyo dagiti ramramit ken alikamen iti paraangan ken iti templo.

⁹ Iti makin-uneg a paraangan, adda nalawa a bronse nga altar a 20 a kasiko kuadrado (9 m) ken 10 a kasiko (4.5 m) ti katayagna. Maysa a karkarna a linaon ti paraangan isu ti nasukog a baybay, nalawa a bronse a palanggana a nagsaad iti bukot ti 12 a bronse a toro a simmangoda iti ruar, tallo tunggal turong. Daytoy a baybay malaonna ti “tallo ribo a bat” (66,000 L) a danum, a pagbugguan dagiti padi. (4:5) Idiay paraangan adda pay 10 a babbabassit a bronse a malukong a naisaad kadagiti nasukog a bronse nga agawit, ket kadagitoy a danum, nabugguan dagidiay mausar iti daton a mapuoran. Aggapu iti nasukog a baybay ti danumda ket maiturongda iti lugar a pakasapulan ti danum. Sa, adda ti 10 a balitok a kandelero ken adu pay nga alikamen, a dadduma ket balitok ken dadduma, bronse, para iti panagdaydayaw idiay templo.b

10. Aniat’ napasamak idi inserrekda ti Lakasa idiay Kasantuan?

¹⁰ Kamaudiananna, kalpasan ti pito ket kagudua a tawen a panagtrabaho, nalpas ti balay ni Jehova. (1 Ar. 6:1, 38) Daydi aldaw ti inagurasion isut’ pannakaiserrek ti simbolo ti kaadda ni Jehova idiay kaunggan a siled daytoy naranga a patakder. Inyeg dagiti padi “ti lakasa ti tulag ni Jehova iti saadna, iti kaunggan a siled ti balay, idiay Kasantuan, iti baba dagiti payak dagiti kerubin.” Idin aniat’ napasamak? Idi a dagiti kumakanta a Levita ken tumutokar nagkaykaysada a nagkanta iti dayaw ken panagyaman ken Jehova, ti balay napno iti ulep, ket di mabalin dagidi padi ti agtakder nga agannong ta “ti dayag ni Jehova” pinunnona ti balay ti pudno a Dios. (2 Cron. 5:7, 13, 14) Iti kasta impakitan Jehova ti anamongna iti templo ken iparangnat’ kaaddana sadiay.

11. Aniat’ inkararag ni Salomon, ket aniat’ indawatna?

¹¹ Adda bronse a plataporma a tallo a kasiko (1.3 m) ti katayagna a nabangon iti dayta nga okasion, ket naisaad iti makin-uneg a paraangan iti asideg ti dakkel a bronse nga altar. Iti daytoy nga entablado, ni Salomon makita ti umariwekwek a naummong iti dedikasion ti templo. Kalpasan ti namilagruan a pannakaiparang ti kaadda ni Jehova babaen iti dayag ti ulep, nagparintumeng ni Salomon iti sango ti umariwekwek ket nangidatag ti makatignay a kararag a panagyaman ken panagdayaw, a linaonna ti agsasaruno a napakumbaba a kiddaw a pammakawan ken pamendision. Iti ngudona, inyararawna: “Ita, O Diosko, pangaasim, silulukatda koma dagiti matam ket dagiti lapayagmo siimdengda koma iti kararag a maipapan itoy a disso. O Jehova a Dios, dika tallikudan ti rupa ti pinulotam. O laglagipem dagiti naayat a kinamanangaasim ken David nga adipenmo.”​—6:40, 42.

12. Kasano a sinungbatan ni Jehova ti kararag ni Salomon, ket kasanot’ ragsak ti panagngudo ti 15 nga aldaw a rambak?

¹² Impangag kadi ni Jehova daytoy a kararag ni Salomon? Idi nalpas a nagkararag ni Salomon, nagtinnag ti apuy manipud langit ket pinuoranna dagiti daton a mapuoran ken dagiti sakripisio, ket “ti mismo a dayag ni Jehova” pinunnona ti balay. Gapuna nagdumog amin a tattao ket nagyamanda ken Jehova, “ta isu naimbag, ta ti naayat a kinamanangaasina agingga iti panawen a di nakedngan.” (7:1, 3) Idi kuan naaramid ti dakkel a panagdaton ken Jehova. Ti nakalawas a piestat’ dedikasion sinaruno ti nakalawas a Piesta ti Panagurnong ken sabbath a panagsardengda nga agtrabaho. Kalpasan daytoy naragsak, makapakired iti naespirituan a 15-aldaw a rambak, pinagawid ni Salomon dagiti umili kadagiti balayda a sirarag-o ken siaayat ti pusoda. (7:10) Naragsakan met ni Jehova. Impasingkedna manen ken Salomon ti tulag ti Pagarian, ket maigiddato impakdaarna ti dakes a pagbanagan ti kinasukir.

13. (a) Aniada a proyekto ti simmaruno iti templo? (b) Aniat’ ebkas ti reyna ti Seba idi nakitana ti pagarian ni Salomon?

¹³ Adu a proyekto a panagbangon ti tinaming itan ni Salomon iti pagturayanna, a saan la a palasiona ti pinatakderna no di pay ket dagiti nasarikedkedan a siudad, siudad a pagibodegaan, siudad dagiti karuahe, ken siudad dagiti kumakabalio, agraman amin a tarigagayanna a bangonen. Periodo daytoy ti nadayag a kinawadwad ken talna gapu ta ti ari ken dagiti umili sipapanunotda iti panagdaydayaw ken Jehova. Uray ti reyna ti Seba, a nasurok a 1,900 a kilometro ti kaadayona, nadamagna ti kinabaknang ken sirib ni Salomon ket inanusanna ti naunday, natuok a biahe tapno personal a makitana. Naupay kadi? Pulos a saan, ta impudnona: “Diak pinati dagiti saoda agpapan yaayko tapno dagiti matak makitada; ket, adtoy! ti kagudua ti kadakkel ti kinasiribmo saan a naibaga kaniak. Nalab-awam ti damag a nangngegko. Naragsak dagiti lallakim, ken naragsak dagitoy adipenmo.” (9:6, 7) Awanen ari ditoy daga a nanglab-aw iti kinabaknang ken sirib ni Salomon. Nagari iti 40 a tawen sadi Jerusalem.

14. Apay a di nagbayag nalabusan ti dayag ti Israel?

¹⁴ Panagturay da Roboam ken Abias (10:1–13:22). Ti nagubsang ken manangirurumen a panagturay ni Roboam nga anak ni Salomon ginargarinat’ makin-amianan a 10 tribo iti sidong ni Jeroboam nga immalsa idi 997 K.K.P. Nupay kasta, dagiti padi ken Levita iti dua a pagarian nakikaduada ken Roboam, ket inyun-unadat’ kinasungdoda iti tulag ti Pagarian imbes nga iti nasionalismo. Din nagbayag inidian ni Roboam ti linteg ni Jehova, ket rimmaut ni Ari Sisac ti Egipto, a sinerrekna ti Jerusalem ket linabusanna ti balay ni Jehova kadagiti gamengna. Anian a nakalkaldaang ta iti nasurok la a 30 a tawen kalpasan ti pannakabangonda, nalabusan ti dayag dagitoy narangat’ dekorasionda a patakder! Ti rason: Ti nasion “naglabsing ken Jehova.” Naintiempuan unay ta nagpakumbaba ni Roboam, gapuna di nga inyeg ni Jehova ti naan-anay a pannakadadael ti nasion.​—12:2.

15. Aniada a gubat ti naangay idi natayen ni Roboam, ket apay a nabilbileg ti Juda ngem iti Israel?

¹⁵ Idi natay ni Roboam, nagari ni Abias a maysa kadagiti 28 nga annakna. Ti tallo a tawen a panagturay ni Abias napno iti nadara a gubatda iti Israel sadi amianan. Dua kontra maysa ti kaadut’ kalaban ti Juda, 400,000 a tropa kontra 800,000 iti babaen ni Jeroboam. Bayat ti nakaro a panagdadangadang, nasurok a kagudua ti buyot ti Israel ti napukaw, ket kaguduat’ milion a nagrukbab iti baka ti nadadael. Dagiti annak ti Juda nalalaingda ta nagtaklinda “ken Jehova a Dios dagiti ammada.”​—13:18.

16. Kasano a sinungbatan ni Jehova ti naregget a kararag ni Asa?

¹⁶ Ni Ari Asa a managbuteng iti Dios (14:1–16:14). Ni Abias sinunuan ni Asa nga anakna. Kampeon ti pudno a panagdaydayaw ni Asa. Nakilaban tapno dalusanna ti daga iti panagrukbab iti ladawan. Ngem, adtoy! Ti Juda nagpeligro iti nawadwad a buyot ti maysa a milion nga Etiope. Nagkararag ni Asa: “Tulongannakami, O Jehova a Diosmi, ta agtaklinkami kenka, ket iti naganmo immaykami a maibusor itoy nga umariwekwek.” Simmungbat ni Jehova babaen iti panangitedna ti dakkel a panagbiktoria.​—14:11.

17. Kasano a naparegtan Asa a mangpabaro iti panagdaydayaw sadi Juda, ngem aniat’ nakatubngaranna?

¹⁷ Ti espiritu ti Dios immay ken Azarias tapno sawenna ken Asa: “Ni Jehova adda kadakayo bayat ti kaaddayo kenkuana; ket no isu ti sapulenyo masarakanyonto.” (15:2) Gapu ta naparegta unay, pinabaro ni Asa ti panagdaydayawda sadi Juda, ket nakitulag dagiti umili nga asinoman a di mangsapul ken Jehova mapapatay. Nupay kasta, idi a ni Baasa, nga ari ti Israel, namangon iti tuben tapno di makapan dagiti Israelita sadi Juda, nakarot’ panagbiddut ni Asa idi nagpatulong ken Ben-adad, nga ari ti Siria, a manglaban iti Israel, imbes a nagpatulong ken Jehova. Gapuna tinubngar ni Jehova. Kaskasdi, ti puso ni Asa “naan-anay kadagiti amin nga aldawna.” (15:17) Natay idi maika-41 a tawen ti panagturayna.

18. (a) Kasano a nagkampania ni Josafat para iti pudno a panagdaydayaw, ket aniat’ resultana? (b) Kasano a ti pannakiasawana gistay nagturong iti didigra?

¹⁸ Naimbag a panagturay ni Josafat (17:1–20:37). Ni Josafat nga anak ni Asa intuloyna a labanan ti panagrukbab kadagiti ladawan ket insibbona ti naisangayan a kampania a panangisuro, a dagiti mannursuro mapanda kadagiti siudad ti Juda, nga isuroda kadakuada ti Linteg ni Jehova. Dakkel nga irarang-ay ken talna ti simmaruno, ket ni Josafat “bimmileg iti napalalo.” (17:12) Ngem gaput’ pannakiasawana nakialiansa ken nadangkes nga Ari Acab ti Israel sana tinulongan a limmaban iti bumilbileg a puersa ti Siria, a dina inkankano ni Mikeas a propeta ni Jehova ket gistay naipusay idi a natay ni Acab iti pagbabakalan sadi Ramot-galaad. Ni Jehu a propeta ni Jehova tinubngarnan Josafat ta nakikappon ken nadangkes nga Acab. Kalpasanna dinutokan ni Josafat dagiti ukom kadagiti amin a paset ti daga, a binilinna nga agannongda a sibubuteng iti Dios.

19. Idi tampok ti panagarin Josafat, kasano a napaneknekan a ti gubat kukua ti Dios?

¹⁹ Itan dimteng ti tampok ti panagarin Josafat. Ti nagsusugpon a puersat’ Moab, Ammon, ken ti kabambantayan ti Seir sarangtenda ti Juda iti kasta unay a kaaduda. Nagaaripunoda iti let-ang ti Engedi. Nagamak ti nasion. Ni Josafat ken amin a Juda, agraman “babassitda, dagiti assawada ken annakda,” simmaklangda ken Jehova ket nagkararagda. Immapay ken Jahaziel a Levita ti espiritu ni Jehova, ket kunana kadagiti naummong: “Denggenyo, amin a Juda ken dakayo nga agnaed iti Jerusalem ken sika Ari Josafat! Kastoy ti kuna ni Jehova kadakayo, ‘Dikayo agbuteng wenno agkullayaw gapu itoy umariwekwek; ta ti gubat saanyo a kukua, no di ket kukua ti Dios. Inton bigat sumalogkayo a maibusor kadakuada. . . . Ni Jehova kumuyog kadakayo.’” Idi bimmangonda a nasapa iti bigat, nagmartsa ti Juda nga indauluan dagiti kumakanta a Levita. Pinaregta ida ni Josafat: “Mamatikayo ken Jehova . . . Patienyo dagiti mammadtoda ket agballigikayto.” Dagiti kumakanta indaydayawda ni Jehova, “ta ti kinamanangaasina agpaut iti agnanayon.” (20:13, 15-17, 20, 21) Imparangarang a nakaskasdaaw ni Jehova ti naayat a kinamanangaasina, a sinanebdat’ rimmaut nga armada ket isudat’ nagpipinnatay. Idi dimmanonda iti pagwanawanan idiay let-ang, bangkay lat’ nakitan dagiti naayatan a Judeano. Wen, ti gubat kukua ti Dios! Ingga a nagngudo ti 25-años a panagarina, nagna ni Josafat a simamatalek iti sango ni Jehova.

20. Aniada a didigra ti nangtanda ti panagturay ni Joram?

²⁰ Dakes a panagturay da Joram, Ocozias, ken Atalia (21:1–23:21). Dakes ti yuusuat ni Joram nga anak ni Josafat ta pinatayna amin a kakabsatna. Ngem, di inkisap ni Jehova gapu iti tulagna ken David. Immalsa ti Edom. Manipud adayo nagsurat ni Elias, nga impakdaarna ken Joram a kabilento ni Jehova ti balayna iti didigra ket matayto a sikakas-ang. (21:12-15) Kas naipadto, dagiti Filisteo ken Arabo rinaut ken sinamsamdat’ Jerusalem, ket natay ti ari gaput’ nakaal-alingget a sakit ti lalaem, kalpasan ti 8-años a panagturayna.

21. Aniada a kinadakes ti imbanag ti panangdominar ni Atalia iti Juda, ngem kasano a nagballigin Joiada a nangisublit’ tronon David?

²¹ Ni Ocozias (Joacaz), a kakaisuna a nakalasat nga anak ni Joram, simmuno, ngem dakes ti impluensia ni inana nga Atalia, nga anak da Acab ken Jezabel. Naguped ti panagturayna kalpasan ti nakatawen gaput’ panangikisap ni Jehu iti balay ni Acab. Gapu itoy, pinapatay ni Atalia dagiti appokona sana inagaw ti trono. Ngem, maysa kadagiti annak ni Ocozias ti nakalasat. Isu ni Joas a maysat’ tawenna, nga inlemmeng ni Josabet a panginaenna idiay balay ni Jehova. Nagturay ni Atalia iti 6 años, kalpasanna ni Joiada a nangato a padi, nga asawa ni Josabet, situtured nga innalana ni ubing a Joas ket improklamana nga ari, kas maysa kadagiti “annak ni David.” Idi dimteng iti balay ni Jehova, pinisang ni Atalia ti kawesna sa nagikkis, “Kumplot! Kumplot!” Ngem awan nagbanaganna. Pinaruar ni Joiada manipud templo sada pinatay.​—23:3, 13-15.

22. Kasano a nasayaat ti rugi ti panagarin Joas ngem dakes ti nagbanaganna?

²² Panagturay da Joas, Amasias, ken Uzzias mayat ti rugida ngem dakes ti tungpalda (24:1–26:23). Nagturay ni Joas iti 40 a tawen, ket mientras sibibiag ni Joiada a nasayaat ti impluensiana, umisot’ inaramidna. Naginteres pay iti balay ni Jehova ket pinabarona. Ngem, idi natayen ni Joiada, ni Joas inimpluensiaan dagiti prinsipet’ Juda tapno idiannat’ panagdaydayaw ken Jehova ket nagserbi kadagiti sagrado a monmon ken idolo. Idi a ti espiritu ti Dios tinignaynan Zacarias nga anak ni Joiada tapno tubngarennat’ ari, pinaubor ni Joas ti propeta ingga a natay. Idi rimmaut ti bassit a puersa ti Siria, di nabaelan ti dakdakkel nga armada ti Juda a parukmaen ida gapu ta “binay-anda ni Jehova a Dios dagiti ammada.” (24:24) Itan nagtignay dagiti mismo nga adipen ni Joas ket isut’ pinapatayda.

23. Ania a padron ti panaglabsing ti sinurot ni Amasias?

²³ Ni Amasias sinunuanna ni Joas nga amana. Nasayaat idi rugrugi ti 29-años a panagturayna ngem idi agangay napukawnat’ pabor ni Jehova ta insaad ken nagrukbabannat’ idolo dagiti Edomita. “Ti Dios inkeddengna ti panangdadael kenka,” impakdaar ti propeta ni Jehova. (25:16) Ngem, timmangsit ni Amasias ken kinaritna ti Israel sadi amianan. Kas sinaot’ Dios, nakababain ti pannakaabakna iti ima dagiti Israelita. Kalpasanna, nagkukumplotda ket pinatayda.

24. Kasano a ti pigsa ni Uzzias nagbalin a pagkapuyanna, ken aniat’ resultana?

²⁴ Ni Uzzias nga anak ni Amasias sinurotnat’ addang ni amana. Nasayaat ti panagarina iti adu a paset ti 52 años, a naglatak gapu ti laingna iti militar, kas managbangon kadagiti torre, ken “ayatna iti agrikultura.” (26:10) Kinabalannat’ armadana ken nagusar ti makina. Ngem, ti pigsana nagbalin a pagkapuyanna. Timmangsit ket sidudursok nga inakemnat’ annong ti padi a nagdaton ti insienso idiay templo ni Jehova. Gapu itoy pinagkukutel ni Jehova. Kas resultana, naisinat’ balayna, nga adayo iti balay ni Jehova ken iti balay ti ari, ket ni Jotam nga anakna inukomna ti ili iti saadna.

25. Apay nagballigi ni Jotam?

²⁵ Nagserbi ni Jotam ken Jehova (27:1-9). Maisupadi ken amana, ni Jotam dina “rinaut ti templo ni Jehova.” Imbes ketdi ‘inaramidna ti nalinteg iti mata ni Jehova.’ (27:2) Bayat ti 16-años a panagarina, adut’ proyektona ken pinarmekna ti yaalsa dagiti Ammonita.

26. Ania a nagkaro a kinadakes ti nakatnagan ni Acaz?

²⁶ Ni nadangkes nga Ari Acaz (28:1-27). Ni Acaz nga anak ni Jotam maysa a kadaksan kadagiti 21 nga ari ti Juda. Nakaro unay ta pinuoranna pay dagiti mismo nga annakna kas daton kadagiti pagano a dios. Gapuna binaybay-an ni Jehova idi rimmaut dagiti armada ti Siria, Israel, Edom, ken Filistia. Ket pinagpakumbaba ni Jehova ti Juda ta ni Acaz ‘pinalubosanna ti kinaliway ti Juda, ket nakaro ti isasalungasingda ken Jehova.’ (28:19) Idi kimmaro, nagdaton ni Acaz kadagiti dios ti Siria gapu ta nabilbileg dagiti Sirio ngem isu iti gubat. Rinikpanna dagiti ridaw ti balay ni Jehova ket sinandianna ti panagdaydayaw ken Jehova iti panagrukbab kadagiti pagano a dios. Di nagbayag, nagngudo ti panagari ni Acaz kalpasan ti 16 años.

27. Kasano nga impakitan Ezekias ti regtana iti panagdaydayaw ken Jehova?

²⁷ Ni matalek nga Ari Ezekias (29:1–32:33). Ni Ezekias, nga anak ni Acaz, nagari iti 29 a tawen sadi Jerusalem. Ti damo a gapuanna isut’ pananglukat ken panangtarimaan kadagiti ruangan ti balay ni Jehova. Sana inummong dagiti padi ken Levita ket binilinna a dalusandat’ templo ken santipikarenda a pagserbi ken Jehova. Kunana a kayatnat’ makitulag ken Jehova tapno agbaw-ing ti nabara a pungtotna. Ti panagdaydayaw ken Jehova grandet’ pannakapabarona.

28. Ania a nagdakkel a piesta ti inangay ni Ezekias idiay Jerusalem, ket kasano nga inyebkas dagiti umili ti rag-oda?

²⁸ Implanodat’ dakkel a Paskua, ngem gapu ta kurang ti tiempo iti umuna a bulan, inaprobetsarda ti probision ti Linteg, ket rinambakanda iti maikadua a bulan ti umuna a tawen a panagari ni Ezekias. (2 Cron. 30:2, 3; Num. 9:10, 11) Saan la a Juda ti inawis ti ari a tumabuno no di pati Israel, ket nupay dadduma a taga Efraim, Manases, ken Zabulon inumsidat’ awis, nagpakumbabat’ dadduma ket immaydat’ Jerusalem a nakikadua iti amin a Juda. Kalpasan ti Paskua, naangay ti Piesta dagiti Di Nalebaduraan a Tinapay. Anian a nagragsak a pito nga aldaw a piesta! Makaparegta unay, gapuna pinawaywayan dagiti kongregasion ti pito pay nga aldaw. “Dakkel ti rag-o idi idiay Jerusalem, ta nanipud tiempo ni Salomon nga anak ni David nga ari ti Israel awan idi ti kasta idiay Jerusalem.” (2 Cron. 30:26) Dagiti umili a bimmileg iti espiritu insarunoda ti naregget a kampania a mangikisap iti idolatria sadi Juda ken Israel, bayat a ni Ezekias, insublina dagiti material a kontribusion kadagiti Levita ken iti serbisio ti templo.

29. Kasano a ginunggonaan ni Jehova ti nabileg a panagtalek ni Ezekias Kenkuana?

²⁹ Idin ni Sennakerib nga ari ti Asiria rinautnat’ Juda ket impangtana ti Jerusalem. Bimmileg ni Ezekias, tinarimaanna dagiti depensa ti siudad, ket dina inkankano ti panangumsi ti kabusor. Gapu ta nagtalek a naan-anay ken Jehova, nagdawat iti tulong. Dramatiko ti panangsungbat ni Jehova iti kararagna. “Imbaonna ti anghel a nangdadael kadagiti amin a natured, maingel a lallaki ken panguluen ken hepe iti pakarso ti ari ti Asiria.” (32:21) Sibabain a nagawid ni Sennakerib. Uray dagidi diosna dida naep-ep ti bainna, ta idiay altarda, isut’ nangpatayan kenkuana dagiti mismo nga annakna. (2 Ar. 19:7) Datdatlag a pinawaywayan ni Jehova ti biag ni Ezekias, ket naaduan kinabaknang ken dayag, ket pinadayawan ti amin a Juda idi natay.

30. (a) Ania a kinadangkes ti nagsublian ni Manases, ngem aniat’ napasamak idi nagbabawi? (b) Aniat’ mangtanda ti ababa a panagari ni Amon?

³⁰ Nagturay a sidadangkes da Manases ken Amon (33:1-25). Ni Manases nga anak ni Ezekias sinublianna ti dakes nga aramid ni Acaz a lolona, a winaswasna amin a naimbag a gapuanan ti panagari ni Ezekias. Binangonna dagiti nangato a disso, insaadna dagiti sagrado a monmon, ket indatonna pay dagiti annakna kadagiti ulbod a dios. Idi kuan, inyeg ni Jehova ti ari ti Asiria maibusor iti Juda, ket ni Manases kinautiboda idiay Babilonia. Sadiay ti nagbabawyanna. Idi kinaasian ni Jehova babaen iti panangisublinat’ kinaarina, inkagumaanna nga ikisap ti panagrukbab kadagiti demonio ket insublina ti pudno a relihion. Ngem, idi natay ni Manases kalpasan ti naunday a 55-años a panagarina, ni Amon nga anakna nagari ket sidadangkes nga intandudona manen ti ulbod a panagdaydayaw. Dua a tawen kalpasanna, isut’ pinapatay dagiti mismo nga adipenna.

31. Aniadat’ tampok ti nabileg a panagarin Josias?

³¹ Nabileg a panagturay ni Josias (34:1–35:27). Ni ubing a Josias, nga anak ni Amon, sibibileg nga insublina ti pudno a panagdaydayaw. Imparippuogna dagiti altar ni Baal ken dagiti kinitikitan a ladawan, ket impatarimaannat’ balay ni Jehova, a sadiay natakkuatanda “ti libro ti linteg ni Jehova babaen iti ima ni Moises,” a sigurado nga orihinal a kopia. (34:14) Ngem, naibaga ken nalinteg a Josias nga umapayto ti didigra iti daga gaput’ datin a panaglabsingda, ngem saanto nga iti tiempona. Idi maika-18 a tawen a panagarina, inyurnosna ti karkarna a pannakarambak ti Paskua. Kalpasan a nagturay iti 31 a tawen, natay ni Josias idi pinadasna a lapdan ti buyot ti Egipto a lumasat iti dagada idi agpa-Eufratesda.

32. Kasano a dagiti naudi nga uppat nga ari ti Juda intagaddat’ pannakarpuogna?

³² Da Joacaz, Joacim, Joaquin, Zedekias, ken panaglangalang ti Jerusalem (36:1-23). Ti kinadakes dagiti naudi nga uppat nga ari ti Juda napartakna nga intagad ti pannakarbat’ nasion. Ni Joacaz nga anak ni Josias tallo bulan la a nagturay, ta inikkat ni Faraon Neco ti Egipto. Sinandian ni Eliakim a kabsatna, a nanaganan Joacim, ket bayat ti panagturayna ti Juda sinakup ti Babilonia, a baro a sangalubongan a pannakabalin. (2 Ar. 24:1) Idi nagrebelde ni Joacim, simmang-at ni Nabucodonosor sadi Jerusalem sana dinusa idi 618 K.K.P., ngem natay ni Joacim iti dayta a tawen, kalpasan a nagturay iti 11 a tawen. Sinandian ni 18-años a Joaquin nga anakna. Kalpasan a nagturay iti gistay tallo bulan, simmuko ni Joaquin ken Nabucodonosor ket nakautibo idiay Babilonia. Insaad ni Nabucodonosor ni Zedekias iti trono, maikatlo nga anak ni Josias ken pangamaen ni Joaquin. Dakes ti panagturay ni Zedekias iti 11 a tawen, a saan a “nagpakumbaba maipuon ken Jeremias a mammadto sigun iti pammilin ni Jehova.” (2 Cron. 36:12) Nagraira ti panaglabsing, ta agpada a dagiti padi ken umili tinulawandat’ balay ni Jehova.

33. (a) Kasano a nangrugi ti 70 a tawen a panaglangalang, “tapno matungpal ti sao ni Jehova”? (b) Ania a historiko a bilin ti nairekord iti dua a maudi a bersikulo ti Maikadua a Cronicas?

³³ Idi kuan, ni Zedekias immalsa iti sangol ti Babilonia, ngem din nangaasi ni Nabucodonosor. Napnon ti pungtot ni Jehova, ket awan makaagasen. Natnag ti Jerusalem, sinamsamda ti templo sada pinuoran, ket dagidi nakalasat iti 18 a bulan a pannakaalikubkob nakayawanda idiay Babilonia. Naglangalang ti Juda. Gapuna, iti daytoy a tawen 607 K.K.P., nangrugi ti panaglangalang “tapno matungpal ti sao ni Jehova babaen iti ngiwat ni Jeremias . . . tapno maturpos dagiti pitopulo a tawen.” (36:21) Ti mannurat linaktawanna ti gistay 70 a tawen tapno irekordna iti dua a maudi a bersikulo 36:22, 23 ti historiko a bilin ni Ciro idi 537 K.K.P. Mawayawayaanen dagiti kautibo! Bumangon manen ti Jerusalem!

NO APAY NAIMBAG

34. Aniat’ naigunamgunam iti panagpili ni Esdras iti material, ket kasano a nagimbagan ti nasion daytoy?

³⁴ Inayon ti Maikadua a Cronicas ti nabileg a pammaneknekna kadagiti dadduma a nakasaksi itoy nagpaiduma a periodo, ti 1037-537 K.K.P. Sa, itdenna dagiti napateg a kanayonan nga impormasion a di masarakan kadagiti dadduma a kanonikal a historia, kas pangarigan, iti 2 Cronicas kapitulo 19, 20, ken 2Cr 29 inggat’ 31. Ti pinili ni Esdras a material inggunamgunamna dagiti pundamental ken permanente nga elemento iti historia ti nasion, kas iti kinapadi ken ti serbisiona, ti templo, ken ti tulag ti Pagarian. Naimbag daytoy ta pinagkaykaysana ti nasion a nangnamnama iti Mesias ken iti Pagarianna.

35. Aniada a nasken a punto ti napaneknekan kadagiti maudi a bersikulo ti Maikadua a Cronicas?

³⁵ Dagiti maudi a bersikulo ti Maikadua a Cronicas (36:17-23) paneknekanna ti kaitungpalan ti Jeremias 25:12 sa, ipakitana a kompleto a 70 años ti mabilang manipud naan-anay a panaglangalang ti daga inggat’ pannakaisubli ti panagdaydayaw ken Jehova idiay Jerusalem idi 537 K.K.P. Nangrugi ngarud daytoy a panaglangalang idi 607 K.K.P.c​—Jer. 29:10; 2 Ar. 25:1-26; Esd. 3:1-6.

36. (a) Ania a nabileg a patigmaan ti linaon ti Maikadua a Cronicas? (b) Kasano a pakirdenna ti panangseggatay iti Pagarian?

³⁶ Ti Maikadua a Cronicas naglaon ti nabileg a patigmaan kadagiti magna iti Nakristianuan a pammati. Nagadu nga ari ti Juda ti nasayaat ti rugida ngem natnagda kadagiti dakes a dana. Anian a sipupuersa nga iladawan ti historikal a rekord a ti balligi agdepende iti panagkammatalek iti Dios! Mapakdaarantayo tapno awantay “kadagidiay agsanud nga agturong iti pannakapukaw, no di ket kadagidiay mamati nga agpaay iti pannakaisalakan ti kararua.” (Heb. 10:39) Uray ni matalek nga Ari Ezekias timmangsit idi immimbag ti sakitna, ket gapu lat’ napartak a panagpakumbabana a naliklikannat’ pungtot ni Jehova. Ti Maikadua a Cronicas itan-okna dagiti nakaskasdaaw a kababalin ni Jehova ket itag-ayna ti nagan ken kinasoberanona. Naidatag ti intero a historia a silalagip iti naipamaysa a debosion ken Jehova. Bayat nga inggunamgunamnat’ naarian a linea ti Juda, pakirdenna ti panangseggatay a kumita iti pannakaitan-ok ti nasin-aw a panagdaydayaw iti sidong ti agnanayon a Pagarian ni Jesu-Kristo, ti nasungdo nga “anak ni David.”​—Mat. 1:1; Ara. 15:16, 17.

[Footnotes]