HEBREO, SURAT KADAGITI

Naipaltiing a surat iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Ti pammaneknek ipasimudaagna nga insurat dayta ni apostol Pablo agpaay kadagiti Hebreo a Kristiano idiay Judea idi agarup 61 K.P. Kadagidiay a Hebreo a Kristiano, naintiempuan unay dayta a surat. Agarup 28 a tawen idin ti napalabas nanipud ipapatay ken panagungar ni Jesu-Kristo. Iti nasapsapa a paset dayta a periodo, ti Judio a papanguluen ti relihion nakaro ti panangidadanesda kadagitoy a Judio a Kristiano idiay Jerusalem ken Judea, a nakaigapuan ti ipapatay ti sumagmamano a Kristiano ken pannakaiwarawara ti kaaduan kadagiti sabsabali pay manipud Jerusalem. (Ara 8:1) Dagidiay naiwarawara nagtalinaedda nga aktibo iti panangirakurak iti naimbag a damag iti sadinoman a napananda. (Ara 8:4) Nagtalinaed dagiti apostol idiay Jerusalem ket tinaginayonda a sangsangkamaysa sadiay ti nabatbati a kongregasion, ket dimmakkel dayta, uray iti laksid ti nakaro nga ibubusor. (Ara 8:14) Kalpasanna, iti maysa a tiempo, ti kongregasion simrek iti maysa a panawen ti talna. (Ara 9:31) Idi agangay, ni Herodes Agripa I impapatayna ni apostol Santiago a kabsat ni Juan, ket rinanggasanna ti dadduma a kameng ti kongregasion. (Ara 12:1-5) Di nagbayag kalpasan daytoy, rimsua ti namaterialan a panagkasapulan dagiti Kristiano idiay Judea, a nangipaay iti gundaway kadagidiay taga Acaya ken Macedonia (idi agarup 55 K.P.) a mangiparangarang iti ayat ken panagkaykaysada babaen ti panagipatulodda iti tulong. (1Co 16:1-3; 2Co 9:1-5) Gapuna, ti kongregasion ti Jerusalem nagsagaba iti adu a rigat.

Panggep ti Surat. Ti nangbukel iti kongregasion idiay Jerusalem ket gistay Judio amin ken dagidiay sigud a proselita iti relihion dagiti Judio. Ti adu kadagitoy naammuanda ti kinapudno kalpasan ti tiempo ti kakaruan a pannakaidadanes. Nataltalna ti kasasaad a tagtagiragsaken ti kongregasion idi tiempo a maar-aramid ti surat kadagiti Hebreo, ta imbaga ni Pablo kadakuada: “Saankayo pay a pulos simmaranget agingga iti dara.” (Heb 12:4) Nupay kasta, ti ibabassit ti direkta a pisikal a pannakaidadanes agingga ken patay saanna a kaipapanan a nagpatinggan ti nabileg nga ibubusor manipud iti Judio a papanguluen ti relihion. Dagiti kabbaro a kameng ti kongregasion kasapulan a sanguenda idi ti ibubusor kas napasaran ti dadduma. Ken adda sumagmamano a saan a mataengan, a saan a rimmang-ay iti kinamataengan a rebbeng koma a nagtengandan gapu iti panawen. (5:12) Ti ibubusor nga inaldaw a sinangoda manipud kadagiti Judio sinubokna ti pammatida. Kasapulan a patanorenda ti kualidad a panagibtur.​—12:1, 2.

Asideg idin a manungpal ti Jerusalem. Saan nga ammo ni apostol Pablo wenno uray dagiti kameng ti kongregasion idiay Jerusalem no kaano a mapasamak ti naipadto a pannakalangalang, ngem ammo ti Dios. (Lu 21:20-24; Da 9:24, 27) Ti kasasaad kalikagumanna nga agalibtak dagiti Kristiano sadiay ken watwatenda ti pammati tapno makapagtalawda manipud iti siudad no makitada a ti Jerusalem nalikmut kadagiti nagkampo a buyot. Ti amin a kameng ti kongregasion kasapulan idi a pabilgenda ti bagbagida maipaay kadagitoy a narikut a pasamak. Sigun iti tradision, agarup lima laeng a tawen kalpasan ti pannakaisurat daytoy a surat, dagiti buyot ni Cestius Gallus rinautda ti siudad ket kalpasanna nagsanudda. Uppat a tawen kalpasan dayta, ti Jerusalem ken ti templona dinadael dagiti Romano iti sidong ni Heneral Tito. Ngem sakbay a napasamak ti aniaman kadagitoy, impaay ni Jehova ti naipaltiing a pammatigmaan a kasapulan idi dagiti adipenna.

Ibubusor dagiti Judio. Babaen iti ulbod a propaganda, ti Judio a papanguluen ti relihion inaramidda ti amin a kabaelanda a mangsulbog kadagiti tattao tapno guraenda dagiti pasurot ni Kristo. Kas nailanad iti Aramid 22:22; 23:12-15, 23, 24; 24:1-4; 25:1-3, ipakita dagiti tignayda a determinadoda a mangbusor kadagiti Kristiano babaen iti amin a mabalin nga aramaten nga igam. Dagitoy ken dagiti pasurotda patinayon a riniribukda dagiti Kristiano. Nabatad a nagusarda kadagiti argumento iti panangikagumaanda a mangdadael iti kinasungdo dagiti pasurot ni Kristo. Inatakarda ti Nakristianuan a sursuro babaen iti maysa a kita ti panagrasrason nga iti panangmatmat ti maysa a Judio, kasla nabileg ken narigat a sungbatan.

Iti daydi a tiempo, adu ti maitukon ti Judaismo babaen iti maarikap a namaterialan a bambanag, kasta met iti makita a makinruar a langa. Mabalin a kunaen dagiti Judio a dagitoy a banag paneknekanda a natantan-ok ti Judaismo ket minamaag ti Nakristianuan a sursuro. Imbagada pay ketdi ken Jesus a ti ama ti nasion isu ni Abraham, a nakaitedan dagiti kari. (Jn 8:33, 39) Ni Moises ket naindaklan nga adipen ken mammadto ti Dios, ken naikuna a ti Dios nakisao kenkuana iti ngiwanngiwat. (Nu 12:7, 8) Adda kadagiti Judio ti Linteg ken ti sasao dagiti mammadto nanipud idi damo. Nalabit iyimtuodda, ‘Saan kadi a dagitoy a banag nga addan idi un-unana ipasdekda a ti Judaismo ti pudno a relihion?’ Idi mainaguraran ti Linteg ti tulag, nagsao ti Dios babaen kadagiti anghel; iti kinapudnona, ti Linteg nayallatiw baeten kadagiti anghel babaen ti ima ti manangibabaet a ni Moises. (Ara 7:53; Ga 3:19) Iti daytoy a gundaway, nangipaay ti Dios iti nakaam-amak a pannakaiparangarang ti pannakabalin iti panamagkintayegna iti Bantay Sinai; ti natbag nga uni ti tangguyob, asuk, gurruod, ken kimat naipakuyogda iti dayta a nadayag a buya.​—Ex 19:16-19; 20:18; Heb 12:18-21.

Malaksid kadagitoy amin a banag idi un-unana, adda a sitatakder ti nadayag a templo agraman ti kinapadi iti dayta nga inyussuat ni Jehova. Nagannong ti papadi iti templo, nga inaldaw a tinamingda ti adu a sakripisio. Mairaman kadagitoy a banag isu ti nangina a kawkawes ti papadi ken ti kinangayed dagiti panagserbi a naaramid iti templo. Mabalin nga irupir dagiti Judio: ‘Saan kadi nga imbilin ni Jehova a dagiti sakripisio maipaay iti basol maiyeg iti santuario, ket saan kadi a ti nangato a padi, ti kaputotan ti mismo a kabsat ni Moises a ni Aaron, sumrek iti Kasasantuan iti Aldaw ti Panangabbong nga awitna ti maysa a sakripisio maipaay kadagiti basol ti intero a nasion? Iti daytoy a gundaway, saan kadi nga isu, kas pannakabagi ti nasion, immadani iti mismo a sanguanan ti Dios?’ (Le 16) ‘Kanayonanna, saan kadi a ti pagarian ik-ikutan dagiti Judio, nga adda maysa (ti Mesias, nga umay inton agangay, kas kinunada) nga agtugaw iti trono idiay Jerusalem tapno agturay?’

No ti surat kadagiti Hebreo ket nairanta a mangkabal kadagiti Kristiano tapno masungbatanda dagiti isusupiat a dagiti met laeng Judio ti nangibangon, kastoy ngarud ti wagas a pannakirupir dagidiay a bumusbusor kadagiti Kristiano: ‘Ania koma a pammaneknek ti ipatuldo daytoy a baro a “kinaerehe” tapno maipakita nga umiso dayta ken anamongan ti Dios? Sadino ti ayan ti temploda, ket sadino ti ayan ti kinapadida? Iti kinapudnona, sadino ti ayan ti panguluenda? Adda kadi aniaman a kinapategna iti tengnga dagiti panguluen ti nasion bayat ti panagbiagna​—daytoy Jesus a taga Galilea, anak ti allawagi, ken awanan iti rabbiniko nga adal? Ket saan kadi a naglak-am iti nakababain nga ipapatay? Sadino ti ayan ti pagarianna? Ket siasino dagiti apostol ken paspasurotna? Mangngalapda laeng ken agsingsingir iti buis. Kanayonanna, siasino ti kaaduan kadagiti naallukoy iti Nakristianuan a sursuro? Naawat dagiti napanglaw ken nanumo a tattao ti daga ken, nakarkaro pay, dagiti di nakugit a Gentil, a saan a kameng ti bin-i ni Abraham. Apay koma nga agtalek ti asinoman iti daytoy a Jesus, a napapatay kas maysa a managtabbaaw ken managalsa? Apay a dumngegkayo kadagiti adalanna, tattao nga awan adalna ken gagangay?’​—Ara 4:13.

Natantan-ok ti Kristiano a sistema. Ti sumagmamano kadagiti di mataengan a Kristiano nalabit liniwayanda ti pannakaisalakanda babaen ken Kristo. (Heb 2:1-4) Wenno mabalin nga insiasi ida dagiti di mamati a Judio nga adda iti aglikmutda. Buyogen ti nakalalaing nga argumento, tinulongan ida ti apostol babaen ti panangaramatna iti Hebreo a Kasuratan, a pagpampannurayan kampay idi dagiti Judio. Sibabatad unay nga impakitana a natantan-ok ti Kristiano a sistema ti bambanag ken ti kinapadi ken kinaari ni Jesu-Kristo. Babaen iti Kasuratan ipakitana a ni Jesu-Kristo ti Anak ti Dios, ad-adda a naindaklan ngem dagiti anghel (1:4-6), ni Abraham (7:1-7), ni Moises (3:1-6), ken dagiti mammadto (1:1, 2). Iti kinapudnona, ni Kristo ti nadutokan nga agtawid iti amin a bambanag, nakoronaan iti dayag ken dayaw ken nadutokan nga agaywan iti ar-aramid dagiti ima ni Jehova.​—1:2; 2:7-9.

No maipapan iti kinapadi, ti kinapadi ni Kristo adayo a natantan-ok ngem iti Aaroniko a kinapadi ti tribu ni Levi. Agpannuray dayta iti sapata ti Dios, saan ket nga iti tawid manipud iti managbasol a lasag. (Heb 6:13-20; 7:5-17, 20-28) Nupay kasta, apay a kasapulan idi nga agibtur kadagiti pakarigatan ken aglak-am iti ipapatay a nabuyogan iti panagsagaba? Naipadto a mapasamak daytoy, yantangay nasken iti pannakaisalakan ti sangatauan ken tapno isu makualipikar kas Nangato a Padi ken kas daydiay pangipasakupan ti Dios iti amin a bambanag. (2:8-10; 9:27, 28; idiligyo ti Isa 53:12.) Kasapulan nga agbalin a dara ken lasag ket matay tapno maluk-atanna amin dagidiay adda iti pannakaadipen gapu iti buteng iti ipapatay. Babaen iti ipapatayna, mabaelanna a pukawen ti Diablo, banag a saan a kabaelan nga aramiden ti asinoman a natauan a padi. (Heb 2:14-16) Yantangay nagsagaba iti kasta a pamay-an, isu ket maysa a Nangato a Padi a mabalinna ti makipagrikna kadagiti kinakapuytayo ken mabalinna ti tumulong kadatayo, yantangay nasuboken iti amin a bambanag.​—2:17, 18; 4:15.

Kanayonanna, irupir ti apostol a daytoy a Nangato a Padi “limmasat iti langlangit” ken nagparang iti mismo a sanguanan ti Dios, saan nga iti naindagaan laeng a tolda wenno patakder a mangiladawan laeng iti nailangitan a bambanag. (Heb 4:14; 8:1; 9:9, 10, 24) Kinasapulan a maminsan laeng nga agparang buyogen ti perpekto ken awanan basol a sakripisiona, saan a maulit-ulit. (7:26-28; 9:25-28) Saan a kas kadagidi Aaroniko a papadi, isu ket awanan kadagiti suno, no di ket agbiag iti agnanayon tapno naan-anay a maisalakanna dagidiay pagserserbianna. (7:15-17, 23-25) Ni Kristo ti Manangibabaet ti nasaysayaat a tulag a naipadto babaen ken Jeremias. Iti sidong dayta a tulag, pudpudno a mapakawan dagiti basol ken mapagbalin a nadalus dagiti konsiensia, bambanag a saan a pulos maaramidan ti Linteg. Ti pamunganayan a linlinteg iti Linteg ti tulag, natukoy kas ti Sangapulo a Sasao, ket naisurat iti bato; ti linteg iti baro a tulag naisurat kadagiti puso. Daytoy a naimpadtuan a sao ni Jehova babaen ken Jeremias pinagpasona ti Linteg ti tulag, tapno mapukaw inton kamaudianan.​—8:6-13; Jer 31:31-34; De 4:13; 10:4.

Kas itultuloy a kunaen ti mannurat ti Hebreo, pudno a naiparangarang idiay Sinai ti maysa a nakaam-amak a buya ti pannakabalin, a mangipakita a ti Dios inanamonganna ti Linteg ti tulag. Ngem idi mainaguraran ti baro a tulag, nabilbileg pay ti pangsaksi nga impaay ti Dios babaen kadagiti pagilasinan, tanda, ken mannakabalin nga ar-aramid, agraman ti pannakaibunong ti nasantuan nga espiritu iti amin a kameng ti naguummong a kongregasion. (Heb 2:2-4; idiligyo ti Ara 2:1-4.) Ket no maipapan iti Kinaari ni Kristo, ti tronona adda iti langit a mismo, adayo a nangatngato ngem iti trono ti ar-ari iti linia ni David isuda a nagtugaw iti trono iti naindagaan a Jerusalem. (Heb 1:9) Ti Dios isu ti pamuon ti trono ni Kristo, ket ti Pagarianna di mabalin a gunggonen, idinto ta ti pagarian idiay Jerusalem nadadael idi 607 K.K.P. (1:8; 12:28) Kanayonanna, ti Dios inummongna ti ilina iti sanguanan ti maysa a banag nga adayo nga ad-adda a nakaam-amak ngem iti namilagruan a buya idiay Bantay Sinai. Impalubosna a dagiti napulotan a Kristiano umasidegda iti nailangitan a Bantay Sion, ket gunggonennanto pay saan laeng a ti daga no di ket kasta met ti langit.​—12:18-27.

Ti surat kadagiti Hebreo ket di magatadan ti pategna kadagiti Kristiano. No awan dayta, saan koma a nalawag ti adu kadagiti kinapudno maipapan ken Kristo kas inladawan ti Linteg. Kas pagarigan, nabayagen nga ammo dagiti Judio manipud iti Hebreo a Kasuratan a no ti nangato a padida sumrek iti Kasasantuan a benneg ti santuario maipagapu kadakuada, ibagbagianna ida iti sanguanan ni Jehova. Ngem saanda a pulos tinagipateg daytoy a kinapudno: Iti masanguanan, ti pudpudno a Nangato a Padi aktual nga agparang iti langlangit iti mismo a sanguanan ni Jehova! Ket bayat a basbasaentayo ti Hebreo a Kasuratan, kasanotayo a mabigbig ti nagpaiduma a kinapateg ti salaysay maipapan iti pannakisinnabat ni Abraham ken Melquisedec, ket kasanotayo a matarusan a silalawag unay no ania ti inladawan daytoy nga ari-padi? Siempre, panangdakamat laeng daytoy iti dua a pagarigan manipud iti adu a kinapudno a mailadawantayo iti panunottayo bayat a basbasaentayo dayta a surat.

Ti pammati a mapatanor daytoy a surat tulonganna dagiti Kristiano a mangpetpet iti namnamada babaen iti “nabatad a parangarang dagiti kinapudno nupay saan a makita.” (Heb 11:1) Adu a tattao ti agpampannuray iti bambanag nga addan idi un-unana, iti namaterialan a kinabaknang ken pannakabalin dagiti organisasion, iti kinangayed dagiti ritual ken seremonia, ken iti sirib daytoy a lubong imbes nga iti sirib ti Dios. Gapuna, dakkel ti maitulong ti nadibinuan pannakaipaltiingna a surat kadagiti Hebreo tapno ti tao ti Dios agbalin a “naan-anay a nakabalan maipaay iti tunggal naimbag nga aramid.”​—2Ti 3:16, 17.

Ti Nangisurat, Kaano ken Sadino a Naisurat. Adu ti agkuna a ni apostol Pablo ti nangisurat iti surat kadagiti Hebreo. Dagiti nagkauna a mannurat binigbigda dayta kas surat ni Pablo. Iti Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶) (iti agarup 200 K.P.), ti surat kadagiti Hebreo ket adda a karaman kadagiti siam a surat ni Pablo. Ket iti “Kanon ni Athanasius” iti maikapat a siglo K.P., nailista ti surat kadagiti Hebreo kas maysa kadagiti “sangapulo ket uppat a surat ni Pablo nga apostol.”

Ti mannurat iti surat kadagiti Hebreo saanna nga imbaga ti naganna. Nupay adda nagan ni Pablo iti amin a dadduma pay a suratna, ti di pannakaibaga ti kinasiasino ti mannurat nabatad a saanna nga ikkaten ti posibilidad a ni Pablo ti nangisurat. Ti pammaneknek nga adda iti uneg ti surat sibibileg nga ipatuldona ni Pablo ti nangisurat iti dayta. Ipatuldona met a ti Italia, nalabit idiay Roma, ti lugar a nakaisuratanna. (Heb 13:24) Idiay Roma ti immuna a nakaibaludan ni Pablo, nabatad bayat ti tawtawen 59 agingga iti 61 K.P. Ni Timoteo adda idi a kadua ni Pablo idiay Roma, ken nadakamat iti sursurat ti apostol agpaay kadagiti taga Filipos, taga Colosas, kasta met iti suratna ken Filemon, a naisurat idiay Roma bayat dayta a pannakaibalud. (Fil 1:1; 2:19; Col 1:1, 2; Flm 1) Daytoy a kasasaad umataday iti sasao iti Hebreo 13:23 maipapan iti pannakaluk-at ni Timoteo manipud pagbaludan ken iti tarigagay ti mannurat a sumarungkar idiay Jerusalem iti mabiiten.

Ti tiempo ti panagsurat ket sakbay ti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P., ta nabatad iti argumento iti surat a sitatakder pay laeng idi ti templo idiay Jerusalem, ket maar-aramid pay sadiay dagiti panagserbi iti templo. Ket no ti sasao ni Pablo maipapan iti pannakaluk-at ni Timoteo ti aramaten a pagibasaran, nainkalintegan a kunaen a ti tiempo ti panagsurat ket agarup siam a tawen a nasapsapa, idi 61 K.P., ti tiempo a naipagarup a pannakaluk-at ni Pablo iti umuna a pannakaibaludna.​—Heb 13:23.

[Kahon iti panid 999]

DAGITI TAMPOK TI HEBREO

Nabileg a salaysay a nangpatibker kadagiti Hebreo a Kristiano ken nakatulong kadakuada a mangsaranay kadagiti napasnek a kailianda bayat ti maudi a tawtawen ti Judio a sistema

Nabatad nga insurat ni apostol Pablo nakurang a maysa a dekada sakbay a nadadael ti Jerusalem idi 70 K.P.

Ti natantan-ok a saad ti Anak ti Dios (1:1–3:6)

Isu ti naisalsalumina nga Anak, nadutokan nga agtawid, apag-isu a ladawan ti mismo a kinaisu ni Amana, ket babaen iti Anak mataginayon met ti isuamin a naaramid

No idilig iti Anak, dagiti anghel ket ad-adipen laeng. Isu ti kakaisuna nga awagan ti Ama iti “anakko,” ti Inauna a pagruknoyan uray dagiti anghel; maikuna maipapan kenkuana, saan a maipapan kadagiti anghel, a ti naarian a turayna agsaad iti Dios kas tronona, ti kinamanayonna lab-awanna ti kinamanayon ti langlangit ken daga a naaramid babaen kenkuana, ket ti saadna adda iti makannawan ti Ama

No kasano a ti di panangikankano iti Linteg a nayallatiw babaen kadagiti anghel agbanag iti pannakadusa, ad-adda pay a masapul a maipaayan iti naisangsangayan nga atension ti sinao ti Dios babaen iti Anak, a nangatngato ngem kadagiti anghel

Nupay napagbalin a nababbaba ngem kadagiti anghel kas tao, ni Jesu-Kristo idi agangay naitan-ok iti ngatuenda ken naipaayan iti panangituray iti mapagnaedan a daga nga umay

Ni Moises ket maysa nga agserserbi iti balay ti Dios, ngem ni Jesu-Kristo ti agaywan iti intero a balay

Posible pay laeng ti sumrek iti panaginana ti Dios (3:7–4:13)

Gapu iti kinasukir ken kinaawan pammati, dagiti Israelita a pimmanaw iti Egipto saanda a nakastrek iti panaginana ti Dios

Mabalin a makastrek dagiti Kristiano iti panaginana ti Dios, no la ket ta liklikanda ti agbalin a nasukir a kas iti Israel ken ikagumaanda ti agtalinaed iti dana ti kinamatalek

Ti sibibiag a sao a mangikarkari iti iseserrek iti panaginana ti Dios ket natartarumamis ngem iti maysa a kampilan, a mapaglasinna (babaen ti panangipangag iti dayta ti maysa a tao) ti agminar a kasasaadna bilang maysa a kararua ken ti pudpudno a kinasiasinona no iti espirituna

Natantan-ok ti kinapadi ni Kristo ken ti baro a tulag (4:14–10:31)

Agsipud ta nasuboken iti amin a bambanag ket kaskasdi a nagtalinaed nga awanan basol, ni Jesu-Kristo kas nangato a padi mabalinna ti makipagrikna iti managbasol a tattao ken siaasi a makilangen kadakuada

Isu ket padi a dinutokan ti Dios maitunos iti kasasaad ni Melquisedec, a ti kinapadina ad-adda a naindaklan ngem iti Levitico a kinapadi

Saan a kas kadagiti Levita a papadi iti pamilia ni Aaron, ik-ikutan ni Jesu-Kristo ti di madadael a biag ket ngarud saan nga agkasapulan kadagiti kasuno a mangitultuloy iti trabahona a panangisalakan; awan basolna ket ngarud saanna a kasapulan ti mangidatag kadagiti sakripisio maipaay iti bagina; indatonna ti bukodna a bagi, saan a dagiti animal, ket simrek, saan nga iti maysa a naindagaan a santuario, no di ket idiay langit a mismo buyogen ti pateg ti naiparukpok a darana, iti kasta pinasingkedanna ti baro a tulag

Ti baro a tulag, a ni Jesus ti Manangibabaet, ket natantan-ok ngem iti Linteg ti tulag, ta dagiti linteg ti Dios adda kadagiti puso dagidiay naiserrek iti baro a tulag ken tagtagiragsakenda ti pudpudno a pannakapakawan dagiti basol

Ti panangtagipateg kadagitoy a pagimbagan tignayenna dagiti Kristiano a mangaramid iti publiko a panangideklara iti namnama ken regular nga agtataripnong

Napateg ti pammati tapno maay-ayo ti Dios (10:32–12:29)

Marurod ni Jehova kadagidiay agsanud manipud kenkuana gapu iti kaawan pammati imbes nga agibturda tapno awatenda ti inkarina

Ti mapagulidanan a pammati dagiti manangsalimetmet-kinatarnaw a tattao manipud ken Abel nga agpatpatuloy ket agpaay kas pammaregta nga agibtur iti Nakristianuan a lumba, bayat ti sisisinged a panangutob ken Jesu-Kristo ken iti awanan pakapilawan a danana iti sidong ti panagsagaba

Ti panagsagaba nga ipalubos ti Dios a mapasaran dagiti matalek a Kristiano mabalin a matmatan kas maysa a porma ti disiplina manipud kenkuana, nairanta a mangpataud iti natalna a bunga ti kinalinteg

Dagiti pammagbaga maipaay iti panangsurot iti matalek a dana (13:1-25)

Iparangarang ti nainkabsatan nga ayat, agbalin a managpadagus, laglagipen dagiti manamati nga agsagsagaba, pagtalinaeden a nadayaw ti panagasawa, ken mapnek iti agdama a bambanag, nga agtalek iti tulong ni Jehova

Tuladen ti pammati dagidiay mangidadaulo, ket saan a tumulok kadagiti karkarna a sursuro

Situtulok nga awiten ti pannakaumsi kas inaramid ni Kristo; kankanayon nga idaton iti Dios ti sakripisio ti panagdaydayaw baeten ken Kristo

Agtulnog kadagidiay mangidadaulo