JEREMIAS

[mabalin a, Mangitan-ok ni Jehova; wenno, Mangpaluspos ni Jehova [nalabit manipud aanakan]].

1. Maysa a Benjamita a nakikadua ken David idi adda idiay Siclag. Naibilang kadagiti nabileg a lallaki ni David.​—1Cr 12:1-4.

2. Maysa kadagiti annak ni Gad a naguummong ken David “iti lugar a narigat nga asitgan idiay let-ang” idi nagtalaw ni David manipud ken Saul. Isu ti maikalima kadagitoy “mamaingel, nabileg a lallaki . . . a dagiti rupada ruprupa dagiti leon, ket kaslada kadagiti gasela iti rabaw dagiti bantay no iti kapardas.” Maipapan kadagitoy Gadita a pannakaulo iti buyot ni David, naikuna: “Daydiay kababassitan katupagna ti sangagasut, ket ti kadadakkelan katupagna ti sangaribu.” ‘Binallasiwda ti Jordan iti umuna a bulan idi agliplippias dayta kadagiti amin nga igidna, ket kalpasanna pinagtalawda amin dagidiay adda kadagiti nababa a tanap, iti daya ken iti laud.’​—1Cr 12:8-15.

3. Daydiay maikasangapulo kadagiti Gadita a pannakaulo iti buyot ni David, kas nadeskribir iti Num. 2.​—1Cr 12:13, 14.

4. Maysa kadagiti pannakaulo iti balbalay dagiti amma iti benneg ti tribu ni Manases iti daya ti Jordan idi kaaldawan ti ar-ari. Dagiti Rubenita, dagiti Gadita, ken ti kagudua a tribu ni Manases iti daya ti Jordan (a karaman kadakuada dagiti kaputotan daytoy a Jeremias) “nangrugida nga agtignay a di simamatalek iti Dios dagidi ammada ket naaddaanda iti imoral a pannakidenna iti didios dagiti ili ti daga, isuda a tinalipupos ti Dios manipud sanguananda. Gapuna ti Dios ti Israel tinignayna ti espiritu ni Pul nga ari ti Asiria uray ti espiritu ni Tilgat-pilneser nga ari ti Asiria, iti kasta [idi kaaldawan ni Peca, ari ti Israel] indestierona dagiti kameng dagiti Rubenita ken dagiti Gadita ken ti kagudua a tribu ni Manases ket impanna ida idiay Hala ken Habor ken Hara ken iti karayan Gozan.”​—1Cr 5:23-26; 2Ar 15:29.

5. Maysa a lalaki iti ili ti Libna, a siudad ti papadi. Isu ti ama ti asawa ni Ari Josias a ni Hamutal, nga ina ni Ari Jehoacaz ken ni Ari Zedekias (Matanias).​—2Ar 23:30, 31; 24:18; Jer 52:1; Jos 21:13; 1Cr 6:57.

6. Maysa a mammadto, anak ni Hilkias a maysa a padi ti Anatot​—siudad ti papadi a masarakan iti teritoria ti Benjamin nakurang a 5 km (3 mi) iti amianan nga amianan-a-daya ti nagsaadan ti templo idiay Jerusalem. (Jer 1:1; Jos 21:13, 17, 18) Ni Hilkias nga ama ni Jeremias saan nga isu ti nangato a padi a kasta ti naganna, a naggapu iti linia ni Eleazar. Ti ama ni Jeremias nalablabit naggapu iti linia ni Itamar ken mabalin a nagtaud ken Abiatar, ti padi nga inikkat ni Ari Solomon manipud panagserbi kas padi.​—1Ar 2:26, 27.

Naparebbengan kas Mammadto. Naayaban ni Jeremias tapno agserbi kas mammadto idi agtutubo pay, idi 647 K.K.P., iti maika-13 a tawen ti panagturay ni Ari Josias ti Juda (659-629 K.K.P.). Imbaga kenkuana ni Jehova: “Sakbay a binukelka iti tian ammokan, ket sakbay a rimmuarka manipud iti aanakan sinantipikarkan. Inaramidka a mammadto kadagiti nasion.” (Jer 1:2-5) Ngarud, isu ket maysa kadagiti sumagmamano a lallaki a ni Jehova ti makinggapuanan iti pannakayanakda​—nakibiang babaen iti milagro wenno babaen iti mismo a panangiwanwanna​—tapno agbalinda a naisangsangayan nga ad-adipenna. Karaman kadagitoy a lallaki isu da Isaac, Samson, Samuel, Juan a Manangbautisar, ken Jesus.​—Kitaenyo ti NASAKBAY A PANNAKAAMMO, NASAKBAY A PANANGITUDING.

Idi nagsao kenkuana ni Jehova, bimdeng ni Jeremias. Insungbatna iti Dios: “Ay, O Soberano nga Apo Jehova! Adtoy pudno a saanko nga ammo ti agsao, ta maysaak laeng nga ubing.” (Jer 1:6) Manipud iti daytoy a sasaona, ken no idilig ti kinatured ken kinatibkerna bayat ti ministeriona kas mammadto, makita a ti kasta a di gagangay a pigsa ket saan a maysa a banag a nainkasigudan ken Jeremias, no di ket iti kinapudnona nagtaud iti naan-anay a panagkammatalek ken Jehova. Pudno unay nga adda kenkuana ni Jehova “kas maysa a nakaam-ames a mannakabalin,” ket ni Jehova ti namagbalin ken Jeremias a “maysa a nasarikedkedan a siudad ken maysa nga adigi a landok ken padpader a gambang maibusor iti intero a daga.” (Jer 20:11; 1:18, 19) Nagsayaat ti reputasion ni Jeremias no iti kinabileg ken kinatured ta ti sumagmamano a tattao bayat ti ministerio ni Jesus ditoy daga imbilangda ni Jesus kas ti napagbiag a Jeremias.​—Mt 16:13, 14.

Sursuratna. Ni Jeremias ket maysa a managsirarak ken historiador kasta met a maysa a mammadto. Insuratna ti libro a napanaganan iti naganna ken kasta met nga isu ti kadawyanna a maikunkuna a nangisurat kadagiti libro ti Umuna ken Maikadua nga Ar-ari, a nangsaklaw iti pakasaritaan ti dua a pagarian (Juda ken Israel), manipud iti paset a nagsardengan dagiti libro ti Samuel (awan sabali, iti naud-udi a paset ti panagturay ni David iti intero nga Israel) agingga iti pagnguduan ti dua a pagarian. Ti indatagna a kronolohia maipapan iti periodo ti ar-ari, nga inusarna ti pamay-an a panamagdidilig wenno panamagsusurot kadagiti panagturay ti ar-ari ti Israel ken Juda, tulongannatayo a mangipasdek a siuumiso kadagiti petsa ti sumagmamano a pasamak. Kalpasan ti pannakarba ti Jerusalem, insurat ni Jeremias ti libro ti Un-unnoy.

Nabileg a Mensahe ti Panangkondenar. Saan a managreklamo ni Jeremias. Imbesketdi, impakitana nga isu naayat, nakonsiderar, ken mannakipagrikna. Imparangarangna ti nasayaat a panagteppel ken nakaskasdaaw a panagibtur ket napagliday it̀i kasta unay gapu iti kababalin dagiti kailianna ken kadagiti linak-amda a pannakaukom.​—Jer 8:21.

Kinapudnona, ni Jehova ti addaan reklamo maibusor iti Juda, ken nainkalintegan a kasta. Pagrebbengan ni Jeremias nga iwaragawag dayta nga awan sardayna, ket kasta ti inaramidna. Kasta met, laglagipen koma a ti Israel ket nasion ti Dios, naisinggalut kenkuana babaen iti tulag ken adda iti sidong ti lintegna, a salsalungasingenda idi iti kasta unay. Kas natibker a pangibatayan kadagiti panangkondenar ni Jeremias, maulit-ulit nga impatuldo ni Jehova ti Linteg, nga impalagipna ti pagrebbengan dagiti prinsipe ken dagiti umili ket imbinsabinsana no sadino a nasalungasingda ti Linteg. Maulit-ulit nga impalagip ni Jehova ti bambanag nga impakdaarna kadakuada babaen ken mammadtona a Moises, bambanag a dumteng kadakuada no agkitakitda nga umimdeng iti sasaona ken salungasingenda ti tulagna.​—Le 26; De 28.

Tured, Panagibtur, ken Ayat. Ti tured ken panagibtur ni Jeremias ket pumadpad iti panagayatna kadagiti kailianna. Iwaragawagna idi dagiti makasair a panangkondenar ken nakabutbuteng a panangukom, nangnangruna kadagiti papadi, mammadto, ken agtuturay ken kadagidiay nagna “iti turongen ti kaaduan” ken nakapatanor “iti manayon a di kinamatalek.” (Jer 8:5, 6) Kaskasdi nga imbilangna a ti rebbengenna ket “mangbangon ken mangimula” met. (Jer 1:10) Sinangitanna ti didigra a dumteng idi iti Jerusalem. (Jer 8:21, 22; 9:1) Ti libro ti Un-unnoy ket pammaneknek iti ayat ken pannakaseknanna iti nagan ken ili ni Jehova. Iti laksid ti kinagulib kenkuana ti takrot ken agpangpangadua a ni Ari Zedekias, impakaasi kenkuana ni Jeremias nga agtulnog iti timek ni Jehova ket agtultuloy nga agbiag. (Jer 38:4, 5, 19-23) Kanayonanna pay, saan a naginlilinteg ni Jeremias no di ket inramanna ti bagina no bigbigenna ti kinadakes ti nasion. (Jer 14:20, 21) Kalpasan ti panangluk-at kenkuana ni Nabuzaradan, nagkedked a mangpanaw kadagidiay naidestiero idiay Babilonia, ta nalabit nariknana a rumbeng a makiraman iti kalak-amanda wenno tinarigagayanna ti agserbi pay maipaay kadagiti naespirituan a pagimbaganda.​—Jer 40:5.

Iti naunday a trabahona, adda dagiti tiempo a naupay ni Jeremias ken kinalikagumanna ti pammasiguro ni Jehova, ngem uray pay iti sidong ti rigat saanna a liniwayan ti umawag ken Jehova maipaay iti tulong.​—Jer 20.

Pannakitimtimpuyogna. Iti intero a nasurok nga 40 a tawen a panagserbina kas mammadto, ni Jeremias ket saan a nabaybay-an. Adda kenkuana ni Jehova a mangispal kenkuana kadagiti kabusorna. (Jer 1:19) Nagragsakan ni Jeremias ti sao ni Jehova. (Jer 15:16) Liniklikanna ti pannakitimpuyog kadagidiay di nangikabilangan iti Dios. (Jer 15:7) Nakasarak kadagiti nasayaat a katimpuyog, awan sabali, dagiti Recabita, ni Ebed-melec, ken ni Baruc, nga iti nagtetengngaanda maaramidna ti trabaho a ‘panangbangon.’ (Jer 1:10) Babaen kadagitoy a gagayyem, isu natulongan ken naispal manipud iti ipapatay, ket namin-adu a naiparangarang ti pannakabalin ni Jehova iti panangsalaknib kenkuana.​—Jer 26:7-24; 35:1-19; 36:19-26; 38:7-13; 39:11-14; 40:1-5.

Dagiti Mangiladawan a Drama. Nangaramid ni Jeremias ti sumagmamano a babassit a drama agpaay iti Jerusalem kas simbolo maipapan iti kasasaad dayta ken iti didigra a dumteng iti dayta. Nadakamat ti isasarungkarna iti balay ti agdamdamili (Jer 18:1-11), ken ti pasamak maipapan iti nadadael a sinturon. (Jer 13:1-11) Naibilin ken Jeremias a saan a mangasawa; nagpaay daytoy kas pakdaar maipapan “kadagiti ipapatay gapu kadagiti sakit” ti ubbing a mayanak bayat dagidiay maudi nga al-aldaw ti Jerusalem. (Jer 16:1-4) Nangburak iti gorgorita iti sanguanan dagiti lallakay ti Jerusalem kas simbolo ti umad-adanin a pannakaburak ti siudad. (Jer 19:1, 2, 10, 11) Nangsaka iti talon manipud ken Hanamel nga anak ti ulitegna iti ama, mangiladawan iti pannakaisubli a maipagteng kalpasan ti 70 a tawen a pannakaidestiero, inton magatang manen dagiti talon iti Juda. (Jer 32:8-15, 44) Sadiay Tapanhes, Egipto, nangilemmeng kadagiti dadakkel a bato iti terasa a ladrilio iti balay ni Faraon, nga impadtona nga isaad ni Nabucodonosor ti tronona iti dayta a mismo a disso.​—Jer 43:8-10.

Maysa a Pudno a Mammadto. Ni Daniel binigbigna ni Jeremias kas pudno a mammadto ti Dios. Babaen ti panangadalna iti sasao ni Jeremias maipapan iti 70 a tawen a pannakaidestiero, nabalinanna a pabilgen ken paregtaen dagiti Judio mainaig iti kinaasidegen ti pannakaluk-atda. (Da 9:1, 2; Jer 29:10) Dinakamat ni Esdras ti kaitungpalan ti sasao ni Jeremias. (Esd 1:1; kitaenyo met ti 2Cr 36:20, 21.) Impatuldo ni apostol Mateo ti kaitungpalan ti maysa kadagiti padto ni Jeremias idi al-aldaw ti kinaubing ni Jesus. (Mt 2:17, 18; Jer 31:15) Nagsao ni apostol Pablo maipapan kadagiti mammadto, a karaman kadakuada ni Jeremias. Ti sursuratda ti nagadawanna, iti Hebreo 8:8-12. (Jer 31:31-34) Maipapan kadagitoy a lallaki, kinuna ti isu met laeng a mannurat, “ti lubong saan idi a maikari kadakuada,” ken “adda panangsaksi a naited kadakuada babaen ti pammatida.”​—Heb 11:32, 38, 39.

7. Anak ni Habazinias ken ama ni Jaazanias. Daytoy a Jaazanias ket panguluen dagiti Recabita, a ti kinatarnawda ket sinubok ni mammadto Jeremias babaen ti panangitukonna kadakuada iti arak, ngem nagkedkedanda.​—Jer 35:1-10, 19.

8. Maysa a padi (wenno daydiay pannakabagi ti balay ti papadi a kasta ti naganna) a nakipagsubli kada Gobernador Zorobabel ken Nangato a Padi a Jesua manipud pannakaidestiero idiay Babilonia idi 537 K.K.P.​—Ne 12:1.

9. Maysa a padi (wenno daydiay pannakabagi ti sangakabbalayan nga addaan iti dayta a nagan) a karaman kadagidiay nangpatalged babaen iti selio iti “mapagpiaran nga urnos” nga inaramid da Nehemias ken dagiti prinsipe, papadi, ken Levita iti sanguanan ni Jehova, tapno magnada iti linteg ti Dios. No ti nagan itakderanna ti maysa a sangakabbalayan imbes a maysa a tao, mabalin nga isu met laeng daytoy ti Num. 8.​—Ne 9:38; 10:1, 2, 29.

10. Maysa a dinutokan ni Nehemias a magna iti maysa a martsa iti rabaw ti naibangon manen a pader ti Jerusalem idi inagurasion dayta. (Mabalin nga isu met laeng daytoy ti padi a nainaganan iti Nehemias 10:2.) Sinarunoda ti koro a limmabas iti ruangan dagiti Gabsuon a Dapo nga agpakannawan, agturong iti Ruangan ti Danum, nga iti kamaudiananna sumabet iti sabali pay a koro idiay templo. (Ne 12:31-37) Idi kaaldawan ni Joiaquim, ni Hananias ti pannakaulo ti sangakabbalayan ni Jeremias iti dasig ti amana. (Ne 12:12) No ti nagan a Jeremias ditoy itakderanna ti maysa a sangakabbalayan saan ket a maysa a tao, mabalin nga isu met laeng daytoy ti Num. 8.