DANIEL, LIBRO TI

Naimpadtuan a libro a naikabil iti Iloko a Biblia kas karaman kadagiti kangrunaan a mammadto, kalpasan a mismo ti Ezequiel. Daytoy ti urnos a nasurot iti Griego a Septuagint ken iti Latin a Vulgate. Iti Hebreo a kanon, naikabil ti Daniel iti “Sursurat” wenno “Hagiographa.”

Mannurat. Ibatad ti mismo a libro a ni Daniel ti mannurat. Ipadamagna: “Iti umuna a tawen ni Belsazar nga ari ti Babilonia, ni met laeng Daniel nakakita iti tagtagainep ken sirsirmata ti ulona iti pagiddaanna. Iti dayta a tiempo insuratna ti mismo a tagtagainep. Imbagana ti naan-anay a salaysay ti bambanag.” (Da 7:1) Nalawag met a ni Daniel ti nagsurat agsipud ta ti Da kapitulo 7 agingga iti 12 ket naisurat iti linguistiko a porma nga umuna a persona (first person).

Naisurat ti Da kapitulo 1 agingga iti 6 iti linguistiko a porma a maikatlo a persona (third person), ngem daytoy saanna a supiaten ti kinapudno a ni Daniel ti nagsurat. Ti kasasaadna ket kas iti maysa nga agpalpaliiw a mangipadpadamag iti mapaspasamak iti bagina ken iti sabsabali. Masansan a kastoy ti inaramid ti sabali pay a mannurat ti Biblia, ni Jeremias. (Kitaenyo ti Jer 20:1-6; 21:1-3; ken Jer kap 26, 36.) Nagsurat met ni Jeremias iti wagas a ti agsasao direkta a tuktukoyenna ti bagina.​—Jer 1, 13, 15, 18; kitaenyo ti DANIEL Num. 2.

Nakaaramidan ti Paspasamak ken Tiempo ti Pannakaisuratna. Idiay Babilonia ti nakaaramidan ti paspasamak iti libro, a ti maysa kadagiti sirmata iti dayta ket idiay Susan iti igid ti karayan Ulai. Saan a nalawag no aktual wenno babaen iti sirmata nga adda idi ni Daniel idiay Susan. Nairingpas ti pannakaisurat idi agarup 536 K.K.P., ket ti libro saklawenna ti periodo manipud 618 agingga iti agarup 536 K.K.P.​—Da 8:1, 2.

Kinaumiso. Adda dagiti kritiko a mangkuestionar iti kinaumiso ti Daniel, a tuladenda ti takder ti maikatlo-siglo a pagano a pilosopo ken kabusor ti Kristianidad, ni Porphyry, a nangirupir a ti libro ti Daniel ket pinarbo ti maysa a Palestino a Judio idi tiempo ni Antiochus Epiphanes. Sigun iti teoria ni Porphyry, daytoy a manangparbo nangilanad iti napalabas a paspasamak ket pinagparangna dagita kas padpadto. Nupay kasta, saan a sipipinget a nakuestionar ti kinaagpayso ti libro ti Daniel nanipud iti daydi nga aldaw agingga iti nasapa a paset ti maika-18 a siglo. Ti mismo a panangbigbig ni Jesu-Kristo iti padto ni Daniel ket napatpateg pay a pammaneknek iti kinaumiso dayta.​—Mt 24:15; Da 11:31.

Historikal a salaysay. Ti sumagmamano a manuskrito ti paspaset ti libro ti Daniel ket nasarakan kadagiti rukib iti Natay a Baybay. Ti kaunaan a manuskrito ket napataud idi umuna a kagudua ti umuna a siglo K.K.P.; iti daydi a tiempo, ti libro ti Daniel maakseptar kas maysa a paset ti Kasuratan ken pagaammo unay dagiti Judio ta adu a kopia dayta ti naaramiden. Ti pannakabigbigna kas kanonikal a libro iti daydi a tiempo ket suportaran ti mannurat ti Apokripa a libro ti Umuna a Macabeo (2:59, 60), a naibilang met a historikal; tinukoyna ti pannakaispal ni Daniel iti rukib dagiti leon, ken ti pannakaispal ti tallo a Hebreo iti naapuy nga urno.

Addaantay met iti pammaneknek ti Judio a historiador a ni Josephus, a mangisalsalaysay a dagiti padto ni Daniel naipakita ken Alejandro a Dakkel idi simrek iti Jerusalem. Napasamak daytoy idi agarup 332 K.K.P., nasurok a 150 a tawen sakbay ti panawen dagiti Macabeo. Maipapan iti dayta a pasamak, kunaen ni Josephus: “Idi naipakita kenkuana ti libro ti Daniel, nga iti dayta indeklara [ni Daniel] a maysa kadagiti Griego ti mangdadael iti imperio dagiti Persiano, namati nga isu a mismo daydiay matuktukoy.” (Jewish Antiquities, XI, 337 [viii, 5]) Isalaysay met ti pakasaritaan a nangipaay ni Alejandro iti dadakkel a pabor kadagiti Judio, ket patien a maigapu daytoy iti kinuna ni Daniel maipapan kenkuana iti padto.

Pagsasao. Ti Daniel 1:1–2:4a ken 8:1–12:13 naisurat iti Hebreo, idinto ta ti Daniel 2:4b–7:28 naisurat iti Aramaiko. Maipapan iti bokabulario a naaramat iti Aramaiko a benneg ti Daniel, kuna ti The International Standard Bible Encyclopedia (Tomo 1, p. 860): “No masukimat ti Aramaiko a bokabulario ti Daniel, dagus a mapaneknekan a ti siam a pagkapullo iti dayta ket manipud kadagiti kitikit ti Semitiko iti Laud, wenno kadagiti papiro manipud maika-5 a siglo K.K.P. wenno nasapsapa pay. Ti nabatbati pay a sasao nasarakan nga adda kadagiti gubuayan a kas iti Nabateano wenno Palmyreno nga Aramaiko, a naladladaw ngem maika-5 a siglo K.K.P. Nupay iti teoretiko a pamay-an posible a daytoy a sangkabassit a nabatbati a bokabulario giddato a timmaud kalpasan ti maika-5 a siglo K.K.P., posible met nga irupir a dayta ket manipud iti maysa a maikalima-siglo K.K.P. a naisurat a porma nga agsubli iti maysa a nasapsapa a berbal a porma. Nupay kasta, kas posible unay a panangilawlawag, maikuna a ti nabatbati nga apagkapullo laeng ti ditay matarusan no maibatay iti agdama a pannakaammotayo iti kasasaad ti pagsasao iti daydi a tiempo, a mainanamatayo a malawlawagan iti panaglabas ti tiempo.”​—Inurnos ni G. Bromiley, 1979.

Adda sumagmamano a makunkuna a Persiano a sasao iti Daniel, ngem saan a karkarna daytoy no ikabilangan ti masansan idi a pannakilangenlangen dagiti Judio kadagiti taga Babilonia, Medo, Persiano, ken dadduma pay. Kanayonanna, kaaduan kadagiti ganggannaet a nagan nga inaramat ni Daniel ket nagnagan dagiti opisial, ramramit iti pagan-anay, termino iti linteg, ken umasping a bambanag, a nalawag nga awan katupagda a maikanatad a termino iti Hebreo wenno Aramaiko iti daydi a tiempo. Agsursurat idi ni Daniel maipaay kadagiti kailianna a ti kaaduan ket adda iti pagilian ti Babilonia, ket adu ti naiwarawara iti dadduma pay a lugar iti daytoy a tiempo. Gapuna, nagsurat iti pagsasao a maawatanda.

Nainaig iti doktrina. Sumupiat ti sumagmamano a kritiko gapu ta ti Daniel iparipiripna ti panagungar. (Da 12:13) Ipapanda a daytoy ket doktrina a timmanor iti naladladaw a tiempo wenno naala iti maysa a pagano a patpatien, ngem ti pannakatukoy dayta iti Daniel tumunos iti dadduma pay a paset ti Hebreo a Kasuratan, nga aglaon iti sasao maipapan iti panamati iti maysa a panagungar. (Job 14:13, 15; Sal 16:10) Kasta met, adda dagiti aktual a pagarigan iti panagungar. (1Ar 17:21, 22; 2Ar 4:22-37; 13:20, 21) Ket uray ni apostol Pablo a mismo dinakamatna a ni Abraham addaan idi iti pammati iti pannakaibangon dagiti natay (Heb 11:17-19) ken kasta met a ti dadduma pay a matalek nga adipen ti Dios kadagidi kadaanan a tiempo nangin-inanamada iti panagungar. (Heb 11:13, 35-40; Ro 4:16, 17) Kinuna a mismo ni Jesus: “Ngem uray ni Moises imbutaktakna a maibangon dagiti natay, iti salaysay maipapan iti siitan a bassit a kayo, idi awaganna ni Jehova a ‘ti Dios ni Abraham ken Dios ni Isaac ken Dios ni Jacob.’”​—Lu 20:37.

Dagidiay agkunkuna a ti libro saan a pudpudno a naimpadtuan no di ket naisurat kalpasan a napagteng dagiti pasamak kasapulan ngarud nga iyabanteda ti tiempo ti pannakaisurat ti libro iti labes ti al-aldaw ti ministerio ni Jesus ditoy daga, ta ti maikasiam a kapitulo silalawag nga aglaon iti maysa a padto maipapan iti panagparang ken sakripisio ti Mesias. (Da 9:25-27) Kasta met, ti padto agtultuloy pay ken salaysayenna ti pakasaritaan dagiti pagarian nga agturay agingga iti “panawen ti panungpalan,” inton dadaelen ida ti Pagarian ti Dios iti im-ima ti Mesiasna.​—Da 7:9-14, 25-27; 2:44; 11:35, 40.

Pateg ti Libro. Naisangsangayan ti panangirekord ni Daniel kadagiti naimpadtuan a periodo ti panawen: Ti 69 a lawas (ti tawtawen) manipud bilin a panangbangon manen iti Jerusalem agingga iti iyaay ti Mesias; ti paspasamak a mapagteng iti las-ud ti maika-70 a lawas, ken ti pannakadadael ti Jerusalem a sumaruno kalpasanna (Da 9:24-27); ti “pito a panawen,” nga inawagan ni Jesus iti “naituding a pampanawen dagiti nasion” ken impatuldona a madama pay laeng idi panawen nga isu adda ditoy daga, a ti panagpatinggada ket iti maud-udi pay a petsa (Da 4:25; Lu 21:24); dagiti periodo a 1,290, 1,335, ken 2,300 nga aldaw; ken ti “maysa a naituding a panawen, naituding a pampanawen ken kagudua.” Amin dagitoy a padto maipapan iti panawen ket napateg iti panangtarus kadagiti pannakilangen ti Dios iti ilina.​—Da 12:7, 11, 12; 8:14; kitaenyo ti NAITUDING A PAMPANAWEN DAGITI NASION; PITOPULO A LAWAS.

Mangilanad met ni Daniel kadagiti detalye maipapan iti itatanor ken pannakatnag dagiti kabilgan a turay iti lubong manipud tiempo ti kadaanan a Babilonia agingga iti tiempo inton ti Pagarian ti Dios rumeken ken pukawenna ida iti agnanayon. Ti padto iturongna ti atension iti Pagarian ti Dios, iti im-ima ti dinutokanna nga Ari ken dagiti kakaduana a “sasanto,” kas ti gobierno nga agtalinaed iti agnanayon, a pakabendisionan amin dagidiay agserbi iti Dios.​—Da 2:44; 7:13, 14, 27.

Ti napaltiingan a panangibuksil ti anghel iti padto maipapan kadagiti animal kas mangirepresentar kadagiti kabilgan a turay iti lubong (Da 7:3-7, 17, 23; 8:20, 21) dakkel ti maitulongna iti panangtarus iti isimsimbolo dagiti animal iti Apocalipsis.​—Apo 13:1-18; kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.

Ti rekord ni Daniel maipapan iti pannakaispal ti tallo a kakaduana manipud iti naapuy nga urno gapu iti panagkedkedda nga agruknoy iti sanguanan ti dakkel a nabalitokan a ladawan ni Nabucodonosor (Da 3) ket maysa a salaysay maipapan iti legal a pannakaipasdek ti kalintegan dagiti managdaydayaw ken Jehova a mangipaay Kenkuana iti naipamaysa a debosion, iti pagturayan ti umuna a kabilgan a turay iti lubong bayat ti “panawen dagiti Gentil.” Tumulong met dayta tapno mabigbig dagiti Kristiano a ti panagpasakupda kadagiti nangatngato nga autoridad ket relatibo, kas nadakamat iti Roma 13:1, a maitunos met kadagiti tignay dagiti apostol iti Aramid 4:19, 20 ken 5:29. Pabilgenna dagiti Kristiano no maipapan iti neutral a takderda mainaig iti ar-aramid dagiti nasion, nga ipalgakna a ti neutral a takderda mabalin nga agbanag iti pakarigatanda. Ngem uray no ispalen ida ti Dios iti dayta a tiempo, wenno ipalubosna pay ketdi a mapapatayda gapu iti kinatarnawda, ti Nakristianuan a takder ket ni Jehova a Dios ti kakaisuna a pagdaydayawan ken pagserbian.​—Da 3:16-18.

[Kahon iti panid 607]

DAGITI TAMPOK TI DANIEL

Padpadto maipapan iti itatanor ken pannakatnag dagiti natauan a gobierno mangrugi iti kadaanan a Babilonia agingga a ti Pagarian ti Dios rumekenna amin dagita ket alaenna ti panangituray iti lubong

Insurat ni Daniel, nga adda idiay Babilonia manipud 617 K.K.P. agingga iti kalpasan ti panagsubli idiay Jerusalem dagiti Judio a destiero idi 537 K.K.P.

Ni Daniel ken ti tallo a kakaduana idi destieroda idiay Babilonia iparangarangda ti kinatarnaw ken Jehova

Bayat ti pannakaisaganada maipaay iti panagserbi iti palasio ni Nabucodonosor, liklikanda ti arak ti ari ken ti naimas a makmakanna; ti Dios paraburanna ida iti pannakaammo ken pannakatarus (1:1-21)

Agkedked da Sidrac, Mesac, ken Abednego a makipaset iti panagdaydayaw iti higante a ladawan ni Nabucodonosor; sititibker nga ibagada iti makaung-unget nga ari a saandanto a pagdayawan ti didiosna; ipaiparaut ken ipaipalladawna ida iti napapudot unay nga urno; ti anghel isalakanna ida a di nadangran (3:1-30)

Dagiti agim-imon nga opisial manggandatda iti banag a maibusor ken Daniel; iti laksid ti bilin a mangipawil iti dayta, agtultuloy nga agkararag iti Diosna ket saanna a padasen nga ilimed dayta a kinapudno; maipisok iti abut dagiti leon; ti anghel isalakanna ni Daniel a di nadangran (6:1-28)

Dagiti naimpadtuan a tagtagainep ken sirmata ipatuldoda ti Pagarian ti Dios iti im-ima ti Mesiasna

Nagdakkelan a ladawan a rinumek ti bato a, manipud maysa a bantay, natikap a saan a babaen kadagiti ima; ti ladawan irepresentarna ti panagsasaruno dagiti kabilgan a turay iti lubong mangrugi iti Babilonia ken agpatingga iti panangrumek ken panangsukat kadakuada amin ti Pagarian ti Dios (2:1-49)

Nagdakkelan a kayo a mapukan ken mabedbedan iti pito a panawen; damo a matungpal iti panagmauyong ti ari ken panagbiagna kas iti maysa nga animal iti pito a tawen, agingga iti panangbigbigna a ti Kangatuan isu ti Agturay iti pagarian ti sangatauan ken ti panagturay ited ti Dios iti daydiay pilienna (4:1-37)

Surat ti ima agparang iti diding idi us-usaren ni Belsazar dagiti basehas manipud templo ni Jehova tapno padayawanna dagiti idolo a didiosna; maayaban ni Daniel, awanan buteng a babalawenna ti ari, ilawlawagna ti surat, nga ibagana kenkuana a ti pagarianna naiteden kadagiti Medo ken kadagiti Persiano (5:1-31)

Ti panagsasaganad dagiti kabilgan a turay iti lubong irepresentar ti leon, oso, leopardo, nakabutbuteng nga animal nga addaan sangapulo a sara, kasta met ti bassit a sara manipud ulo ti naud-udi nga animal; kalpasanna ti Kadaanan iti Al-aldaw itedna iti maysa a kasla anak ti tao ti panangituray iti amin nga il-ili (7:1-28)

Kalakian a karnero, kalakian a kalding, ken bassit a sara irepresentarda dagiti kabilgan a turay iti lubong a mangsukat iti Babilonia; ti bassit a sara karitenna ti Prinsipe ti buyot ti langlangit, kalpasanna dayta a sara maburak nga awan ima (8:1-27)

Pitopulo a lawas (ti tawtawen); kalpasan ti 7 + 62 a lawas agparang ti Mesias ket kalpasanna magessat; tulag (Abrahamiko) maipaalagad laeng kadagiti Judio iti maysa a lawas (9:1-27)

Dangadang iti nagbaetan ti ari ti amianan ken ari ti abagatan, ti itatakder ni Miguel kas manangispal, ken dagiti pasamak a sumaruno iti daytoy (10:1–12:13)