Librot’ Biblia Numero 27​—Daniel

Mannurat: Daniel

Lugar a Nakaisuratanna: Babilonia

Nalpas a Naisurat: c. 536 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 618–c. 536 K.K.P.

 1. Ania a kitat’ historia ti linaon ti Daniel, ket aniat’ itampokna?

KADAGITOY nga aldaw nga amin a nasion agngangabitda iti didigra, ti libron Daniel yunay-unayna dagiti propetiko a damag a napalalo ti pategda. Idinto ta dagiti librot’ Biblia a Samuel, Ar-ari, ken Cronicas ket naibasarda iti rekord ti nakasaksi iti historia ti mangiladawan a pagarian ti Dios (daydi dinastia ni David), intampok ni Daniel dagiti nasion toy lubong ket sinirmatana ti panagsalisal ti puersa dagiti dakkel a dinastia nanipud idi panawen ni Daniel ingga iti “panawen ti panungpalan.” Historia ti lubong daytoy a naisurat a nasakbay. Agturong iti nakaay-ayat a tampok ta ipakitana ti maangay “iti maudi a paset dagiti aldaw.” Kas ken Nabucodonosor, masapul a maleksion dagiti nasion sadanto bigbigen a “ti Kangatuan ti Agturay iti pagarian ti tao” ket kamaudiananna itedna iti daydiay “kasla anak ti tao,” ti Mesias ken Lider, a ni Kristo Jesus. (Dan. 12:4; 10:14; 4:25; 7:13, 14; 9:25; Juan 3:13-16) No imutektekantayo a nalaing dagiti propetiko a kaitungpalan ti naipaltiing a libron Daniel, ad-addatayto nga apresiaren ti bileg ti pammadto ni Jehova ken ti panangipanamnamanat’ pannalaknib ken pamendision iti ilina.​—2 Ped. 1:19.

 2. Aniat’ mangpasingked a ni Daniel ket aktual a persona, ket isu nagipadto bayat ti ania a nagpateg a periodo?

² Nanaganan ti libro iti daydiay nangisurat. Ti “Daniel” (Hebreo, Da·ni·yeʼlʹ) kaipapananna “Ti Dios ti Huesko.” Ni Ezequiel, nga agbibiag idi a tiempo, pinasingkedanna a ni Daniel aktual a tao, nga inramanna kada Noe ken Job. (Ezeq. 14:14, 20; 28:3) Pinetsaan ni Daniel ti rugi ti librona kas “maikatlo a tawen ti kinaari ni Joacim nga ari ti Juda.” Idi 618 K.K.P. daytoy, a maikatlo a tawen ni Joacim nga ari nga agbubuis ken Nabucodonosor.a Dagiti propetiko a sirmata ni Daniel nagtultuloyda ingga iti maikatlo a tawen ni Ciro, idi agarup 536 K.K.P. (Dan. 1:1; 2:1; 10:1, 4) Anian a nagpateg a tawtawen ti sinaklaw ti kabibiag ni Daniel! Nabusbos ti kinaubingna iti sidong ti pagarian ti Dios idiay Juda. Sa, idi prinsipen a tin-edyer, agraman dagidi naarian a kakaduana a taga Juda, naipan idiay Babilonia ket napasaranna ti panagpangato ken pannakatnag ti maikatlo a pannakabalin ti lubong sigun iti historia ti Biblia. Nagbiag pay ni Daniel ket nagserbi kas opisial ti gobierno iti maikapat a pannakabalin ti lubong, ti Medo-Persia. Mabalin a nagbiag iti gistay sangagasut a tawen.

 3. Aniat’ mamaneknek a ti Daniel ket paset ti katalogo ti Biblia ken autentiko?

³ Ti libron Daniel datin a nairaman iti Judio a katalogo dagiti naipaltiing a Kasuratan. Dagiti pirsay ti Daniel nasarakanda a kadua dagiti dadduma a kanonikal a libro iti Dead Sea Scrolls, a dadduma kadagita ket agpetsa iti rugrugi ti umuna a siglo K.K.P. Ngem, ti napatpateg a prueba nga autentiko dayta isut’ panangtukoy ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. Espesipiko a ninaganan ni Jesus ni Daniel iti padtona maipapan iti “panagngudo ti sistema dagiti banag,” a dita adut’ inadawna manipud iti Daniel.​—Mat. 24:3; kitaenyo pay ti Dan. 9:27; 11:31; ken 12:11​—Mat. 24:15 ken Mar. 13:14; Dan. 12:1​—Mat. 24:21; Dan. 7:13, 14​—Mat. 24:30.

4, 5. Kasano a pinarmek ti arkeolohia ti panangkuestion dagiti mamasirib a mammabalaw iti Daniel?

⁴ Nupay dagiti masirib a mammabalaw iti Biblia kuinestionarandat’ historia ti libron Daniel, ti nakabakab dagiti arkeologo iti adun a tawen pinarmekna a naan-anay ti ibagbagada. Kas ehemplo, linais dagitoy a mammabalaw ti kuna ni Daniel a ni Belsasar ket ari ti Babilonia idi tiempo a napaneknekan a ni Nabonido ti agturay. (Dan. 5:1) Ti arkeolohia pinasingkedannan nga awan duadua a ni Belsasar aktual a persona ket kadua ni Nabonido a nagturay kadagidi maud-udin a tawen ti Imperio ti Babilonia. Kas ehemplo, ti kadaanan a teksto a cuneiform a nadeskribir kas “Bersikulo a Salaysay ni Nabonido” sibabatad a pasingkedanna a ni Belsasar adda naarian nga autoridadna idiay Babilonia ket ilawlawagna no kasano a nagbalin a kadua ni Nabonido nga agturay.b Dagiti dadduma nga ebidensia ti cuneiform paneknekanda a ni Belsasar impakatna dagiti naarian nga annong. Adda tapi, a napetsaan iti maika-12 a tawen ni Nabonido, a linaonnat’ sapata iti nagan ni Nabonido, ti ari, ken ni Belsasar, nga anak ti ari, a mangipakita a ni Belsasar pimmatas iti kangato ti ranggo ni amana.c Mailawlawagna pay daytoy no apay intukon ni Belsasar a pagbalinenna ni Daniel a “ti maikatlo nga agturay iti pagarian” no maipatarusna ti adda iti pader nga insurat ti ima. Ni Nabonido ti naibilang nga umuna, ni Belsasar ti maikadua, ket ni Daniel ti maiwaragawagto koma a maikatlo nga agturay. (5:16, 29) Kuna ti maysa a managsirarak: “Adut’ inlawlawag dagiti cuneiform maipapan iti saad nga inannong ni Belsasar ket imbatadda ti lugarna sigun iti historia. Adu a teksto ti mangipakita a ni Belsasar dandani pimmatas ken Nabonido ti saad ken dayawna. Napasingkedanen a dua ti agturay kadagidi naud-udi a paset ti turay ti Moderno a Babilonia. Inannong ni Nabonido ti kinaarina idiay palasio ti Tema sadi Arabia, bayat a ni Belsasar nagsaad kas kadua nga agturay iti pagilianda a Babilonia ti sentrona. Nabatad a ni Belsasar saan a maysa laeng a gobernador; naitakem kenkuana ‘ti kinaari.’”d

⁵ Linais dagiti dadduma ti dumardarang nga urno a sinalaysay ni Daniel (kap. 3), a kunada a sarsarita la dayta idi ugma. Kastoy ti kunat’ paset ti surat iti Kadaanan a Babilonia: “Gapuna kunan Rîm-Sin nga apom: Yantangay impisokna ti adipen idiay dalikan, ipisokmo met aya ti adipen idiay urno.” Kas panangtukoyna, kinuna ni G. R. Driver a daytoy a dusa “agparang iti estoria ti Tallo a Santo a Lallaki (Dan. III 6, 15, 19-27).”e

 6. Ania dagiti dua a paset a mangbukel iti libron Daniel?

⁶ Dagiti Judio saanda nga intipon ti Daniel kadagiti Propeta, no di ket kadagiti Sursurat. Iti kasumbangirna, ti Biblia nga Ingles surotenna ti urnos ti katalogo ti Griego a Septuagint ken ti Latin a Vulgate nga ikabilda ti Daniel iti nagbaetan dagiti mayor ken menor a propeta. Aktual nga adda dua a paset ti libro. Ti umuna kadagitoy, a kapitulo 1 inggat’ 6, agsasagadsad a salaysayenda dagiti kapadasan ni Daniel ken ti tallo a gagayyemna a nagserbi iti gobierno idi 617 K.K.P. inggat’ 538 K.K.P. (Dan. 1:1, 21) Ti maikadua a paset, a kapitulo 7 inggat’ 12, insurat ni Daniel a nagusar iti “siak” ket dineskribirna dagiti pribada a sirmata ken pannakitungtong dagiti anghel ken Daniel idi agarup 553 K.K.P.f inggat’ agarup 536 K.K.P. (7:2, 28; 8:2; 9:2; 12:5, 7, 8) Dagita a dua buklenda ti maymaysa a natunos a libron Daniel.

LINAON TI DANIEL

 7. Apay a da Daniel ken dagiti gagayyemna nagserbida iti gobierno ti Babilonia?

⁷ Panagsagana nga agserbi iti Gobierno (1:1-21). Idi 617 K.K.P. nagpa-Babilonia ni Daniel a kaduana dagiti kautibo a Judio. Kakuyogda met dagiti sagrado nga alikamen ti templo ti Jerusalem, tapno maidulin dagiti gupit idiay pagano a balay. Ni Daniel ken ti tallo a Hebreo a gagayyemna isudat’ sumagmamano kadagiti prinsipe ti Juda a napili para iti tallo a tawen a panagsanay idiay palasio ti ari. Gapu ta inkarina a dina tulawan ti bagina kadagiti naimas a pagano a taraon ken arak ti ari, insingasing ni Daniel ti 10-aldaw a suot a pannanganda iti nateng. Nagbanag a ti suot ket pabor kada Daniel ken ti gagayyemna, ket inikkan ti Dios ida iti pannakaammo ken sirib. Dinutokan ni Nabucodonosor dagiti uppat tapno agtakderda kas konseherona. Ti maudi a bersikulo iti kapitulo 1, a nalabit sala naisurat adu a tawen kalpasan dagidiay sinarunona, ipasimudaagna a ni Daniel agserserbi pay la iti palasio agarup 80 a tawen nanipud pannakaidistieroda, nga isu idi agarup 538 K.K.P.

 8. Ania a tagtagainep ken patarus ti impalgak ti Dios ken Daniel, ket kasanot’ panangipakitan Nabucodonosor ti apresasionna?

⁸ Tagtagainep iti nakaam-amak a ladawan (2:1-49). Idi maikadua a tawen ti panagarina (nalabit manipud pannakaduprak ti Jerusalem idi 607 K.K.P.), nariribuk ni Nabucodonosor gaput’ tagtagainepna. Dagidi managsalamangka a padina dida naipalgak ti tagtagainep ken ti kayuloganna. Intukonna kadakuada dagiti agkakapateg a sagut, ngem inreklamoda nga awan malaksid kadagiti dios ti makaibaga iti ari ti damdamagenna. Nakaunget ti ari ket immandarna ti ipapatay dagiti masirib. Gapu ta mairaman dagiti uppat a Hebreo iti daytoy a bilin, dimmawat ni Daniel iti panawen tapno maipalgakna ti tagtagainep. Nagkararag da Daniel ken dagiti gagayyemna ken Jehova tapno idalanna ida. Impalgak ni Jehova ti tagtagainep agraman kayuloganna ken Daniel, ket napan iti ari a nagkuna: “Adda maysa a Dios sadi langit a Mangipalgak kadagiti palimed, ket impakaammona ken Ari Nabucodonosor ti maaramidto iti maudi a paset dagiti aldaw.” (2:28) Dineskribir ni Daniel ti tagtagainep. Maipapan iti nakadakdakkel nga imahen. Balitok ti ulona, pirak ti barukong ken takkiagna, bronse ti tian ken luppona, ket landok dagiti gurongna, ket landok ti dadduma a paset ti sakana ken damili ti dadduma. Adda bato a nangkabil ken nangburakburak iti ladawan ket nagbalin a dakkel a bantay a nangpunno iti intero a daga. Aniat’ kaipapanan daytoy? Impakaammo ni Daniel a ti ari ti Babilonia isut’ ulo a balitok. Kalpasan ti pagarianna sumarunonto ti maikadua, maikatlo, ken maikapat. Kamaudiananna, “ti Dios ti langit mamangonto iti maysa a pagarian a ni kaanoman dinto madadael. . . . Burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy a pagarian, ket isunto laeng ti agtalinaed iti panawen a di nakedngan.” (2:44) Gaput’ yaman ken apresasionna, intan-ok ti ari ti Dios ni Daniel kas “Dios dagiti dios” ket pinagbalinna ni Daniel nga “agturay iti amin a probinsia ti Babilonia ken kangrunaan a pangulo iti amin a mamasirib idiay Babilonia.” Dagiti tallo a gagayyem ni Daniel nagbalinda nga administrador iti dayta a pagarian.​—2:47, 48.

 9. Aniat’ nagbanagan ti natured a takder dagiti Hebreo maikaniwas iti panagrukbab iti imahen?

⁹ Nalasat dagiti tallo a Hebreo ti dumardarang nga urno (3:1-30). Namangon ni Nabucodonosor iti nabileg nga imahen a balitok, 60 a kasiko (88 pie) ti kangatona, ket binilinna dagiti agtuturay iti imperio a tabunuanda ti dedikasionna. Inton mangngegda ti naisangayan a tokar, masapul nga agruknoyda amin ket pagrukbabanda ti imahen. Dagiti sumukir maipuruakda iti dumardarang nga urno. Naipadamag a dagiti tallo a gagayyem ni Daniel, da Sidrac, Misac, ken Abdenago, dida nagtulnog. Naisaklangda iti agung-unget nga ari, ket situturedda a namaneknek: “Ti Diosmi a pagserbianmi mabalinnakami nga isalakan. . . . Dikamto pagdaydayawan ti balitok a ladawan nga impatakdermo.” (3:17, 18) Kimmarot’ pungtotna, imbilin ti ari a papudotendat’ mamimpito a daras ti urno sada galutan ken ipisok dagiti tallo a Hebreo. Idi kastat’ inaramidda, dagidi mamapatay kadakuada isudat’ inuram ti gil-ayab. Nagamak ni Nabucodonosor. Ania daytoy makitana iti uneg ti urno? Uppat a lallaki ti magmagna a di inan-ano ti apuy, ket “ti maikapat kas maysa nga anak dagiti dios.” (3:25) Inawagan ti ari dagiti tallo a Hebreo a rummuarda manipud iti apuy. Rimmuarda, a di nasiraman, nga awan uray angot la koma ti apuy kadakuada! Gaput’ nabileg a takderda para iti pudno a panagdaydayaw, inwaragawag ni Nabucodonosor ti wayawaya a panagdayaw dagiti Judio iti intero nga imperio.

10. Aniat’ nakaam-amak a tagtagainep ni Nabucodonosor a nakainaigan ti “pito a panawen,” ket natungpal aya kenkuana dayta?

¹⁰ Tagtagainep maipapan iti “pito a panawen” (4:1-37). Daytoy a tagtagainep nairekord a sinakar ni Daniel manipud dokumento ti estadot’ Babilonia. Insurat daytoy ni nagpakumbaba a Nabucodonosor. Immuna a binigbigna ti bileg ken pagarian ti Kangatuan a Dios. Sana inestoria ti nakaam-amak a tagtagainep ken no kasano a natungpal kenkuana. Adda kayo a nakitana a nakagteng sadi langit ket impaayna ti linong ken taraon iti isuamin a lasag. Idin impukkaw ti agbambantay: ‘Pukanenyo ti kayo. Bedbedanyo ti pungdolna iti landok ken gambang. Bay-anyo a lumasat ti pito a panawen, tapno maammuanda a ti Kangatuan isut’ Agturay iti pagarian ti tao ket isaadna a mangituray ti kanunumuan a tao.’ (4:14-17) Impatarus ni Daniel ti tagtagainep, nga imbagana a ti kayo inrepresentarnan Nabucodonosor. Simmaruno ti kaitungpalan daytoy propetiko a tagtagainep. Idi madama nga itangtangsitna ti bagina, nagmauyong ti ari; ket nagtaeng kas animal idiay tay-ak iti pito a tawen. Kalpasanna, nagsubli ti panunotna, ket binigbigna ti kinatan-ok ni Jehova.

11. Bayat ti ania a panagraragsak a nakita ni Belsasar ti nakaam-amak a surat ti ima, kasanot’ panangipatarus ni Daniel, ken kasano a natungpal dayta?

¹¹ Padayá ni Belsasar: naipatarus ti insurat ti ima (5:1-31). Nagpaiduma a rabii daydi ti Oktubre 5, 539 K.K.P. Ni Ari Belsasar, anak ni Nabonido, a kadua nga ari ti Babilonia, nagpadayá para iti sangaribo a panguluenna. Ti ari, a nakainumen, imparuarna dagiti sagrado a balitok ken pirak a basiha a naggapu iti templo ni Jehova, ket dagitoy ti naginuman da Belsasar ken dagiti bisitana, iti aglablabes a ragsak, bayat a dinayawda dagiti pagano a diosda. Dagdagus a nagparang ti maysa nga ima ket insuratna iti pader ti nalimed a mensahe. Nagpigerger ti ari. Di kabaelan nga ipatarus dagidi masirib. Idi agangay inayabanda ni Daniel. Inkari ti ari a pagbalinen ni Daniel a maikatlo iti pagarian no mabasa ken maipatarusnat’ naisurat, ngem kinunan Daniel a kukua laengen ti ari dagita a sagut. Idi kuan binasa ken impatarusna dayta: “MENE, MENE, TEKEL ken PARSIN. . . . Ti Dios binilangna ti aldaw ti pagariam ket yegnan ti gibusna. . . . Natimbangkan ket nasarakanka a nagkurang. . . . Ti pagariam mabingbingay ket maited kadagiti Medo ken Persiano.” (5:25-28) Iti daydi nakaam-amak a rabii napapatay ni Belsasar, ket ni Dario a Medo inawatna ti pagarian.

12. Kasano a nasumra ti gakatda a maibusor ken Daniel, ket aniat’ imbilin ni Dario?

¹² Ni Daniel iti rukib dagiti leon (6:1-28). Dagiti nangato nga opisial iti gobierno ni Dario kayatda a sauren ni Daniel babaen iti panangpirma ti ari iti linteg nga iti unos ti 30 nga aldaw maiparit ti agkararag iti asinoman a dios wenno tao malaksid iti ari. Asinoman a sumukir maibelleng kadagiti leon. Saan a nagtulnog ni Daniel iti dayta a bilin a nangapektar iti panagdaydayawna ket nagkararag ken Jehova. Naibelleng kadagiti leon. Datdatlag, ta ti anghel ni Jehova inappotna ti ngiwat dagiti leon, ket kabigatanna naragsakan ni Ari Dario idi nasarakanna a di naan-ano ni Daniel. Itan dagidi kabusor impakanda kadagiti leon, ket nangiruar ti ari iti bilin tapno agbutengda iti Dios ni Daniel, ta “isu ti sibibiag a Dios.” (6:26) Rimmang-ay ni Daniel iti serbisiona iti gobierno agingga iti panagturay ni Ciro.

13. Iti bukodna a tagtagainep, aniat’ nasirmata ni Daniel maipapan iti uppat nga animal ken ti panagturay ti Pagarian?

¹³ Dagiti sirmata kadagiti animal (7:1–8:27). Subliantay “ti umuna a tawen ni Belsasar,” a masinunuo a nagturay idi 553 K.K.P. Adda bukod ni Daniel a tagtagainep, nga inrekordna iti Aramaiko.g Nakakitat’ uppat a dadakkel ken nakabutbuteng nga animal a nagparang a nagsasaganad. Ti maikapat nagpaidumat’ pigsana, ket timmaud ti bassit a sara iti baet dagiti sarana a “nagsao kadagiti dadakkel a banag.” (7:8) Nagparang ti Dati a Lakay sa nagtugaw. “Sangaribo a ribo” dagiti nagserbi kenkuana. “Maysa a kasla anak ti tao” ti immay iti saklangna ket “naikkan iti panagturay ken dayag ken pagarian, tapno dagiti inilin-ili, grupo dagiti nasion ken pagsasao agserbida koma amin kenkuana.” (7:10, 13, 14) Sa inawaten ni Daniel ti kayulogan ti sirmata dagiti uppat nga animal. Uppat nga ari, wenno pagarian ti irepresentarda. Iti tengnga ti sangapulo a sara iti maikapat nga animal, rimmusing ti bassit a sara. Immingel ket ginubatna dagiti nasantuan. Ngem, bimmallaet ti nailangitan a Trono tapno itedna “ti pagarian ken ti panagturay ken ti dayag dagiti pagarian iti sidong dagiti amin a langit . . . kadagiti umili nga isuda dagiti nasantuan Daydiay Kangatuan.”​—7:27.

14. Aniat’ sirmata ni Daniel a nakainaigan ti kalding ken ti duat’ sarana a karnero? Kasano nga inlawlawag ni Gabriel dayta?

¹⁴ Dua a tawen kalpasanna, sakbay pay ti pannakatnag ti Babilonia, adda sabali a nasirmata ni Daniel, nga inrekordna iti Hebreo. Maysa a kalakian a kalding a nakamimminar ti sara iti baet dagiti matana nakilaban, ket naparmekna, ti natangsit a kalakian a karnero a duat’ sarana. Nabungtol ti dakkel a sara ti kalding, sa rimmusing ti uppat a babbabassit a sara. Manipud iti maysa kadagita rimsuat’ bassit a sara a timman-ok, nga urayna la a linabanan ti buyot dagiti langit. Naipadto ti 2,300 nga aldaw agingga a ti nasantuan a disso ket maisubli iti “umiso a kasasaad.” (8:14) Inlawlawag ni Gabriel ti sirmata ken Daniel. Ti karnero itakderanna dagiti ari ti Media ken Persia. Ti kalding isu ti ari ti Grecia, a ti pagarianna agkapatto. Kalpasanna, adda ari a nakaam-amak ti langana a tumakderto “maibusor iti Prinsipe dagiti prinsipe.” Gapu ta ti sirmata ket “agpaay kadagiti adu nga aldaw iti masakbayan,” masapul nga idulin pay laeng ni Daniel dayta.​—8:25, 26.

15. Apay a nagkararag ni Daniel ken Jehova, ket ania ti impakaammo ni Gabriel maipapan iti “pitopulo a lawas”?

¹⁵ Naipadto ti Mesias a Lider (9:1-27). “Iti immuna a tawen ni Dario . . . kapuonan dagiti Medo” us-usisaen ni Daniel ti padton Jeremias. Gapu ta nabigbigna nga umasidegen ti naipadto a 70-tawen a panaglangalang ti Jerusalem, nagkararag ni Daniel ken Jehova nga impudnonat’ basolna ken basol ti Israel. (Dan. 9:1-4; Jer. 29:10) Nagparang ni Gabriel ta ipakaammona nga addanto “pitopulo a lawas . . . a pangleppas iti salungasing, ken panangturpos iti basol, ken panangabbong iti biddut.” Umaytot’ Mesias a Lider no agngudo ti 69 a lawas, sa kalpasanna mapapatay. Ti tulag agtultuloy para kadagiti adu agingga nga agngudo ti maika-70 a lawas, ket kamaudiananna, addanto ti panaglangalang ken pannakaikisap.​—Dan. 9:24-27.

16. Kadagiti ania a sirkumstansia a nagparang manen ti anghel ken Daniel?

¹⁶ Ti amianan kontra abagatan, agtakder ni Miguel (10:1–12:13). “Maikatlo a tawen ni Ciro,” ket ngarud agarup 536 K.K.P., dipay nabayag a nagsubli dagiti Judio sadi Jerusalem. Kalpasan ti tallo a lawas a panagayunar, ni Daniel adda iti igid ti karayan Hiddekel. (Dan. 10:1, 4; Gen. 2:14) Adda anghel a nagparang kenkuana a nangilawlawag a ‘ti prinsipe ti Persia’ binusorna ti ipapanna ken Daniel ngem “ni Miguel, a maysa kadagiti kangrunaan a prinsipe,” timmulong kenkuana. Sinalaysayna itan ken Daniel ti sirmata a maipaay iti “maudi a paset dagiti aldaw.”​—Dan. 10:13, 14.

17. Ania itan ti inrekord ni Daniel a propetiko a historia ti ari ti amianan ken ari ti abagatan?

¹⁷ Idi manglukat, daytoy makakayaw a sirmata nadakamatna iti Persiano a dinastia ken ti umay a panaggubatda iti Grecia. Tumakder ti maingel nga ari a nalawa ti sakupna, ngem agkapatto ti pagarianna. Inton agangay addanto ti dua a naunday a linea dagiti ari, ti ari ti abagatan a maibusor iti ari ti amianan. Pagsinsinnublatandanto ti pannakabalin. Dagitoy nga ari a napalalot’ kadakesda agin-innulboddanto bayat nga addada iti maysa a lamisaan. “Iti naituding a tiempo,” rumasokto manen ti gubat. Matulawanto ti santuario ti Dios, ket “ti makarimon a banag a mamagwalangwalang” maisaadto iti dissona. (11:29-31) Ti ari ti amianan agsaonto kadagiti banag a nakaskasdaaw maibusor iti Dios dagiti dios ket ipadayagnanto ti dios ti sarikedked. Inton “tiempo ti panungpalan” ti ari ti abagatan agdinnarupdanto iti ari ti amianan, ti ari ti amianan saknapannanto dagiti adu a daga, ket serkennanto met “ti daga ti Dekorasion.” Gapu ta mariribuk kadagiti damag manipud daya ken amianan, rumungsotto ket ipasdeknanto “dagiti tolda ti palasiona iti nagbaetan ti baybay ken ti nasantuan a bantay ti Dekorasion.” Gapuna “umayto agingga iti paggibusanna, ket awanto ti bumadang kenkuana.”​—11:40, 41, 45.

18. Aniadat’ maangay bayat ti panagtakder ni Miguel ‘para iti annak ti ili ti Dios’?

¹⁸ Agtultuloy ti grande a sirmata: Ni Miguel sitatakder ‘a maipaay iti annak ti ili ti Dios.’ Addanto “ti tiempo ti rigat” nga awan kapadana iti historia ti tao, ngem makalisinto dagidiay naisurat iti libro. Adunto dagiti agriing manipud tapuk nga agturong iti biag nga agnanayon, “ket dagidiay addaan pannakaawat agraniagdanto a kas ti raniag ti tangatang.” Aduntot’ mairagpatda iti kinalinteg. Timbreanto ni Daniel ti libro “agingga iti tiempo ti panungpalan.” “Kasanonto ti kabayagna agingga iti panungpalan dagitoy nakaskasdaaw a banag?” Nadakamat ti anghel dagiti periodo ti panawen a tallo ket kagudua a panawen, 1,290 nga aldaw, ken 1,335 nga aldaw ket kunana a dagidiay “addaan pannakaawat matarusandanto.” Naragsak dagita! Kamaudiananna, impanamnama ti anghel ken Daniel nga isu aginananto santo bumangon para iti bingayna “inton panungpalan dagiti aldaw.”​—12:1, 3, 4, 6, 10, 13.

NO APAY NAIMBAG

19. Aniada a nasayaat nga ehemplo ti kinatarnaw ken sikakararag a panagtaklin ken Jehova ti masarakan iti Daniel?

¹⁹ Amin dagiti determinado nga agtarnaw iti ganggannaet a lubong nasayaat no amirisenda ti naimbag nga ehemplo da Daniel ken ti tallo a gagayyemna. Uray aniat’ kas-ang ti pamutbutengda, intuloyda nga inannurot ti nadibinuan a prinsipio. Idi agngangabit ti biagda, nagtignay ni Daniel a “sinanakman ken siaannad” ken siraraem iti nangato a turay ti ari. (2:14-16) Idi pinilitda ida, kinaykayat dagiti tallo a Hebreo ti maipisok iti dumardarang nga urno imbes nga agrukbabda iti idolo, ket ni Daniel kinaykayatna ti rukib dagiti leon ngem ta isardengnat’ panagkararag ken Jehova. Kadagita a kaso impaay ni Jehova ti salaknib. (3:4-6, 16-18, 27; 6:10, 11, 23) Nagsayaat nga ehemplot’ inted ni Daniel iti sikakararag a panagtaklin ken Jehova a Dios.​—2:19-23; 9:3-23; 10:12.

20. Aniada nga uppat a sirmata ti nairekord maipapan kadagiti pannakabalin ti lubong, ket apay a makapakired pammati itat’ panangamiris kadagitoy?

²⁰ Nakaay-ayat ken makapakired-pammati ti panangrepaso kadagiti sirmatan Daniel. Umuna, amirisenyo ti uppat a sirmata dagiti pannakabalin ti lubong: (1) Adda ti sirmata ti nakaam-amak nga imahen, a ti balitok nga ulona iladawanna ti dinastia dagiti ari ti Babionia a nangrugi ken Nabucodonosor, a kalpasanna tallo pay a pagarian ti rimsua, kas inladawan dagiti dadduma a paset ti imahen. Isu dagitoy a pagarian ti rinumek ti “bato,” nga idi agangay nagbalin a “pagarian a dinto pulos madadael,” ti Pagarian ti Dios. (2:31-45) (2) Sa simmaruno dagiti bukod a sirmata ni Daniel, a ti umuna, maipapan iti uppat nga animal, nga iladawandat’ “uppat nga ari.” Kasda la iti leon, oso, leopardo nga uppat ti ulona, ken ti animal a dakkel dagiti ngipenna a landok, a sangapulot’ sarana, sa kalpasanna adda bassit a sara. (7:1-8, 17-28) (3) Sumaruno, ti sirmata ti kalakian a karnero (Medo-Persia), ti kalakian a kalding (Grecia), ken ti bassit a sara. (8:1-27) (4) Maudi, ti sirmata ti ari ti abagatan ken ti ari ti amianan. Ti Daniel 11:5-19 siuumiso a dineskribirna ti panaglaban dagiti Egipcio ken dagiti Seleucid a kaputotan ti Grecia nga Imperion Alejandro a rimsua kalpasan ti ipapatay ni Alejandro idi 323 K.K.P. Manipud 11 bersikulo 20 ituloy a salaysayen ti padto ti aramiden dagiti simmuno a nasion ti abagatan ken amianan. Idi tinukoy ni Jesus “ti makarimon a banag a mamagwalangwalang” (11:31), iti padtona sigun iti pagilasinan ti kaaddana, ipakitana a daytoy a panagsinnalisal ti pannakabalin dagiti dua nga ari agtultuloy ingga iti “panagngudo ti sistema dagiti banag.” (Mat. 24:3) Anian a makaliwliwa ti ipanamnama ti padto nga inton “tiempo ti rigat nga awan idi uray kaanoman nanipud iti kaadda ti nasion agingga iti dayta a tiempo,” ni Miguel a mismo tumakderto tapno ikkatenna dagiti nadangkes a nasion ket yegna ti talna iti natulnog a sangatauan!​—Dan. 11:20–12:1.

21. Kasano a ti padton Daniel a “pitopulo a lawas” naaddaan karkarna a kaitungpalan?

²¹ Sa, adda ti padton Daniel a “pitopulo a lawas.” Kalpasan ti 69 a lawas agparang “ti Mesias a Lider.” Karkarna, ta 483 a tawen (69 x 7 a tawen) kalpasan “ti iruruar ti sao” a mabangon ti Jerusalem, kas imbilin ni Artaxerxes idi maika-20 a tawenna ken intungpal ni Nehemias idiay Jerusalem, ni Jesus a taga Nasaret nabautisaran idiay Karayan Jordan ket napulotan iti nasantuan nga espiritu, a nagbalin a Kristo, wenno Mesias (nga isu, Daydiay Napulotan).h Naangay dayta idi 29 K.P. Kalpasanna, kas impadton Daniel, immapay ti “pannakaikisap” idi naglangalang ti Jerusalem idi 70 K.P.​—Dan. 9:24-27; Luc. 3:21-23; 21:20.

22. Aniat’ maadaltayo iti panagpakumbaba ni Nabucodonosor?

²² Iti tagtagainep ni Nabucodonosor a kayo a napukan, kas inrekord ni Daniel iti kapitulo 4, nakuna a ti ari, nga intangsitna ti bukodna a gapuanan ket nagtalek iti bukodna a puersa, pinagpakumbaba ni Jehova a Dios. Napasarannat’ nagbiag a kas animal iti tay-ak agingga a nabigbigna “a ti Kangatuan isu ti Agturay iti pagarian ti tao, ket isu itedna iti siasinoman a kayatna.” (Dan. 4:32) Kaslatay met aya ita ken Nabucodonosor, nga itangsittay dagiti gapuanantayo ket agtalektay iti puersat’ tao, agingga a dusaennatay ti Dios, wenno nainsiriban a bigbigentayo nga Isu ti Agturay iti pagarian ti tao ket agtalektay iti Pagarianna?

23. (a) Kasano a naigunamgunam ti namnamat’ Pagarian iti intero a Daniel? (b) Daytoy a librot’ padto paregtaennatayo a mangaramid iti ania?

²³ Makapakired pammati ti panakaigunamgunam ti namnamat’ Pagarian iti intero a Daniel! Naiparang ni Jehova a Dios kas Kangatuan a Soberano a mangipasdek iti Pagarian a ni kaanoman dinto madadael ket burakennanto amin a pagpagarian. (2:19-23, 44; 4:25) Napilitan met uray da pagano nga ari Nabucodonosor ken Dario a nangbigbig iti kinangaton Jehova. (3:28, 29; 4:2, 3, 37; 6:25-27) Naitan-ok ken naipadayag ni Jehova kas Dati a Lakay a mangukom iti isyu ti Pagarian ket itedna iti “maysa a kasla anak ti tao” ti agnanayon a “panagturay ken dayag ken pagarian, tapno dagiti inilin-ili, grupo dagiti nasion ken pagsasao agserbida koma amin kenkuana.” “Dagiti nasantuan Daydiay Kangatuan” isudat’ makikadua ken Kristo Jesus, “ti Anak ti tao,” idiay Pagarian. (Dan. 7:13, 14, 18, 22; Mat. 24:30; Apoc. 14:14) Isu ni Miguel, ti dakkel a prinsipe, a mangipakat iti puersat’ Pagarian a mangburak ken mangibus kadagiti amin a pagarian daytoy daan a lubong. (Dan. 12:1; 2:44; Mat. 24:3, 21; Apoc. 12:7-10) Ti pannakatarus kadagitoy a padto ken sirmata paregtaenna koma dagiti agayat iti kinalinteg tapno tignayendat’ bagida ket sukimatendat’ Sao ti Dios tapno masarakanda dagiti pudno a “nakaskasdaaw a banag” maipapan kadagiti panggep ti Pagarian ti Dios a naipalgak kadatayo baeten ti naipaltiing ken naimbag a libron Daniel.​—Dan. 12:2, 3, 6.

[Footnotes]