Librot’ Biblia Numero 28—Oseas
Mannurat: Oseas
Lugar a Nakaisuratanna: (Distritot’) Samaria
Nalpas a Naisurat: Kalpasan ti 745 K.K.P.
Tiempo a Saklawenna: Sakbay ti 804–kalpasan ti 745 K.K.P.
1, 2. (a) Ania no dadduma ti mayaw-awag kadagiti maudi a 12 a librot’ Hebreo a Kasuratan? (b) Aniat’ masarita maipapan ken Oseas, ken asinot’ pakaseknan ti padtona?
DAGITI maudi a 12 a librot’ Hebreo a Kasuratan kadawyan a maaw-awaganda a “dagiti menor a propeta.” Ti ebkas a maus-usar idiay Alemania, a “babassit a propeta,” kasla ad-adda nga umno, ta dagitoy a libro talaga a saan a menor ti pategda, nupay no pagtitiponen ida ket ab-ababada ngem ti Isaias wenno Jeremias. Iti Hebreo a Biblia, naibilangda kas maysa a tomo ket naawaganda “Ti Dose.” Nalabit pinagtitiponda ida tapno nalaklaka a maitalimeng, ta ti sangkabassit a rolio nalaka a mapukaw. Kas kasasaad dagitoy 12 a libro, ti umuna nanaganan iti mannurat, a ni Oseas, a ti naganna ket ababa a porma ti Hoshaiah, kayatna a sawen “Insalakan ni Jah; Ni Jah ti Nangisalakan.”
2 Iti libro a nainagan kenkuana, bassit ti naipalgak maipapan ken Oseas malaksid ta isut’ anak ni Beeri. Gistay Israel laeng ti impadtuanna, ta ti Juda nadakamat lat’ biit; ket nupay saan a dinakamat ni Oseas ti Jerusalem, ti Efraim a dominante a tribot’ Israel, nadakamat iti 37 a daras ket ti Samaria a kabiserat’ Israel, 6 a daras.
3. Kasanot’ kapaut ti panagipadto ni Oseas, ket asinoda pay dagiti propeta idi a tiempo?
3 Ti umuna a bersikulo ibagana a ni Oseas nagserbi kas propetan Jehova iti karkarna a naunday a tiempo, nanipud idi agngudon ti turay ni Ari Jeroboam II ti Israel inggat’ turay ni Ezekias ti Juda. Nangrugi dayta idi 804 K.K.P. inggat’ kalpasan ti 745 K.K.P., di kumurang 59 a tawen. Ti tiempot’ pammadtona awan duadua a saklawenna adu a tawen iti turay ni Jeroboam II ken ni Ezekias. Kabayatanna da Amos, Isaias, Mikias, ken Oded isuda dagiti dadduma a matalek a propeta ni Jehova.—Amos 1:1; Isa. 1:1; Mik. 1:1; 2 Cron. 28:9.
4. Ania dagiti naadaw ken natungpal a padto a mangpasingked nga autentiko ti Oseas?
4 Mapasingkedan nga autentikot’ padto gapu ta namin-adu nga inadaw ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. Inadaw a mismon Jesus ti Oseas 10:8 idi inukomnat’ Jerusalem: “Iti dayta rugiandanto ti agsao kadagiti bantay, ‘Agtinnagkayo kadakami!’ ket kadagiti turod, ‘Gaburandakami!’” (Luc. 23:30) Daytoy met la a tekstot’ nagadawan ti Apocalipsis 6:16. Inadaw ni Mateo ti Oseas 11:1 kas kaitungpalan ti padto: “Nanipud Egipto inayabak ti anakko.” (Mat. 2:15) Ti padto ni Oseas a pannakaisubli ti amin nga Israel natungpal idi nga adu kadagiti 10-tribo a pagarian ti nakitimpuyog iti Juda sakbay a nakayawan ket dagiti putotda naibilangda kadagiti nagsubli kalpasan ti pannakaidistieroda. (Os. 1:11; 2 Cron. 11:13-17; 30:6-12, 18, 25; Esd. 2:70) Nanipud tiempon Esdras, daytoy a libro nainkalintegan ti lugarna iti Hebreo a katalogo kas “ti sao ni Jehova babaen ken Oseas.”—Os. 1:2.
5. Dinusa ni Jehova ti Israel gapu iti ania a kinasukir?
5 Apay nga imbaon ni Jehova ni Oseas kas propetana iti Israel? Gapu ta nasukir ti Israel ken naalian iti panagrukbab ken Baal, a maisalungasing iti tulag ni Jehova. Idiay Naikari a Daga, agrikulturat’ trabaho ti Israel, ngem saanda la a tinulad ti kabibiag dagiti Cananeo no di agraman ti relihionda a buyogen ti panagrukbab ken Baal, dios a nangisimbolo iti kinabunga ti nakaparsuaan. Idi tiempon Oseas tinallikudan a namimpinsan ti Israel ti panagdayaw ken Jehova ket sinurotda ti nagulo, nabartek a seremonia nga inramannat’ pannakiabig kadagiti balangkantis iti templo. Ni Baal ti nagyamanan ti Israel iti kinabaknangna. Liniputannan Jehova, din maikari kenkuana, gapuna masapulnat’ disiplina. Ipakita idi ni Jehova a dagiti material a sanikuana saan a naggapu ken Baal, isu nga imbaonnan Oseas tapno ipakdaarnat’ maangay no dida agbabawi. Idi natayen ni Jeroboam II, naipasango ti Israel iti kakaruan a tiempona. Nagrairat’ kinadamsak, adu nga ari ti napapatay, agingga a kinayawan ti Asiria idi 740 K.K.P. Idi a tiempo, dua a grupo ti naglinnaban, ti maysa kayatnat’ makialiansa iti Egipto, ket ti maikadua, kayatna ti Asiria. Agpadada a di nagtalek ken Jehova.
6. Aniat’ ipalgak ti estilo ti panagsurat ni Oseas?
6 Adut’ ipalgak ti estilo ti panagsurat ni Oseas. Kadarato a naasi ken sensitibo ti panagsaona ket inulit-ulitna ti kinamanagayat ken asi ni Jehova. Tukoyenna uray ti sangkabassit a tandat’ panagbabawi a maimatanganna. Ti lenguahena no dadduma ket bigla ken napudot. Daydiay nagkuranganna iti daniw, sinulnitanna iti puersa ken bileg. Talaga a nadagsen ti panagibbetna, ket napartak nga agbaliw ti temana.
7. Aniat’ inladawan ti di kinamatalek ni Gomer ken ti panagbabawina kalpasanna?
7 Idi mangrugi nga agipadto, naibilin ken Oseas a mangala iti “asawa ti pannakiabig.” (1:2) Talaga nga adda panggep ni Jehova iti daytoy. Ti Israel nagbalin ken Jehova kas asawa a di matalek, a nakiabig. Kaskasdi nga ipaayna kenkuanat’ ayat ket padasenna a pagbabawyen. Ni Gomer, nga asawan Oseas, siuumiso nga iladawanna daytoy. Maawatan a kalpasan nga impasngayna ti damo nga anakda, isu dimmakes ket masinunuo a dagiti dadduma nga annakna ket naalanat’ pannakikamalala. (2:5-7) Ipasimudaag daytoy ti panagkuna ti rekord nga “inyanakna kenkuana [Oseas] ti maysa a lalaki” ngem dinan innaig ti propeta iti pannakayanak dagiti dua pay nga ubbing. (1:3, 6, 8) Ti kapitulo 3, bersikulo 1-3, kasla sawenna nga inawat manen ni Oseas ni Gomer, a ginatangna a kas iti adipen, ket maitunos daytoy iti panangawat manen ni Jehova iti ilina idi nagbabawyanda ti pannakikamalalada.
8. Ania a nagnagan ti nagsinnublat a nausar ditoy a libro?
8 Ti sangapulo-tribo a makin-amianan a pagarian ti Israel, nga ad-adda a nakaiturongan ti padton Oseas, naawagan met Efraim, ta nagan dayta ti dominante a tribo iti pagarian. Dagitoy a nagan, nga Israel ken Efraim, agsinsinnublat a nausarda ditoy a libro.
LINAON TI OSEAS
9. Kasanot’ pannakilangen ni Jehova iti Israel sigun iti ipasimudaag ti nagan dagiti annak ni Gomer?
9 Nailadawan ti pannakikamalala ti Israel (1:1–3:5). Ti “asawa ti pannakiabig” ni Oseas impasngayannat’ propeta iti lalaki, ni Jezreel. Kalpasanna naaddan pay ti dua nga annak, maysa a babai, ni Lo-ruhama, kaipapananna “[Isut’] Di Naipaayan ti Asi,” ken maysa a lalaki, ni Lo-ammi, kaipapananna “Saanko nga Ili.” Dagitoy dua a nagan inted ni Jehova tapno ipasimudaagna nga “awanen kaasi[na] iti balay ti Israel” ken tapno igunamgunamna ti panangilaksidna kadakuada kas ili. (1:2, 6, 9) Kaskasdi, dagiti annak ti Juda ken Israel, kas “annak ti sibibiag a Dios,” maummongdanto a nagkaykaysa iti maysa a pangulo, “ta dakkelto ti aldaw ni Jezreel.” (1:10, 11) Inton nadalusandan iti pannakikamalalada iti panagrukbab ken Baal, agsublinto ken Jehova ti ili ti Dios ket akseptarendanto bilang asawada. (2:16) Itedto ni Jehova ti kinatalged iti Israel ket yasawananto kenkuana iti panawen a di nakedngan iti kinalinteg, kinahustisia, kinamanagayat, asi, ken kinamatalek. Maitunos iti nagan a Jezreel (kaipapananna “Ti Dios Agmulanto ti Bin-i”), inkari ni Jehova: “Isu imulakto a maipaay kaniak iti daga, . . . ket kunakto kadagidiay saanko nga ili: ‘Sika ti ilik’; ket isuda, iti biangda, kunadanto: ‘Sika ti Diosko.’” (2:23) Kas asawa a nagbabawyanna ti pannakikamalalana, “Ti Israel agsublidanto ket sapulendanto ni Jehova a Diosda, ken ni David nga arida.”—3:5.
10. Aniat’ resultana ti panangilaksid ti nasion iti pannakaammo?
10 Naimpadtuan a pannakaukom ti Efraim (ken Juda) (4:1–14:9). Ti umuna a bersikulo ti kapitulo 4 itedna ti eksena dagiti sumaruno a propetiko a pakdaar: “Ni Jehova makisuppiat kadagiti agtaeng iti daga, ta awan ti kinapudno uray ti naayat a kinamanangaasi wenno pannakaamo ti Dios iti daga.” Aniat’ pagbanaganna ti kasta a kasasaad? “Agsipud ta pinaidmo ti pannakaammo, siak paidenkanto met tapno saankanto a padi kaniak; ket gapu ta linipatam ti linteg ti Diosmo, uray siak, lipatekto met dagiti annakmo,” kuna ni Jehova. (4:1, 6) Ti mismo nga espiritu ti pannakiabig isut’ nangitawtaw iti Israel. Masingirto ti arig balangkantis nga Israel ken Juda, ngem birukendanto ni Jehova inton “maparigatda.”—5:15.
11. Kasano a nagpakaasi ni Oseas kadagiti umili, ngem apay nga asida pay?
11 Nagpakaasi ni Oseas kadagiti umili: “Agsublitayo koma ken Jehova, ta . . . agasannatayto.” Pagragsakan ni Jehova ti naayat a kinamanangaasi ken ti nadibinuan a pannakaammo imbes a dagiti sakripisio ken daton a mapuoran, ngem ti naayat a kinamanangaasi ti Efraim ken Juda ket “kas iti linnaaw a pumanaw a nasapa.” (6:1, 4) Ti Efraim “kas maysa a nanengneng a kalapati nga awan pusona.” Dagiti umili agpatulongda iti Egipto ken Asiria imbes a ken Jehova. (7:11) Asida pay. Apay? Agalla-allada, dakes ti igakatda, ilaksidda ti tulag ni Jehova ket salungasingendat’ lintegna. “Ta nagmulada ti angin, agapitdanto ti alipugpog.” (8:7) Lagipento ni Jehova ti biddutda ket suknalannanto dagiti basolda. “Agtawtawatawdanto kadagiti nasion.” (9:17) Ti Israel maysa a rinuker a puon ti ubas a ti pusona aginsisingpet. Imbes nga agmula iti bin-i ti kinalinteg ket agapit a mayalubog iti kinamanagayat, kinadangkes ti immula ti Israel ket nagapit iti kinakillo. “Nanipud Egipto inayabak ti anakko,” impalagip ni Jehova. (11:1) Wen, inayatna ti Israel nanipud kinaubingna, ngem ti Israel linikmutnat’ Dios iti kinaulbod ken allilaw. Imbalakad ni Jehova: “Agsublika iti Diosmo, ikutam ti naayat a kinamanangaasi ken kinahustisia; ket agpannurayka a kanayon iti Diosmo.”—12:6.
12. (a) Aniat’ ginupgop ni Oseas iti maika-13 a kapitulo? (b) Ania a pannakaisubli ti naikari?
12 Iti maika-13 a kapitulo, ginupgop ni Oseas amin a naglabas a kari ti Israel idi damo ken ti dungngo ni Jehova, agraman kinalipat ti Israel ken ti panangtalikudda ken Jehova idi agangay. Kuna ni Jehova: “Iti pungtotko inka inikkan iti ari, ket iti rungsotko isu ikkatekto.” (13:11) Ngem, addantot’ pannakaisubli: “Subbotekto ida manipud ima ti Sheol; pasubliekto ida manipud ken patay. Sadino dagiti siludmo, O Patay? Sadino ti pangrebbekmo, O Sheol?” (13:14) Ngem, nakaal-alinggetto a talaga ti pagbanagan ti rebeliuso a Samaria.
13. Ania a kiddaw ti nagnguduan ti libron Oseas, ket asinodanto ti magna kadagiti dalan ni Jehova?
13 Ti libro agngudo buyogen ti makasugat-puso a kiddaw: ‘Agsublika, O Israel, ken Jehova a Diosmo, ta naitibkolka gapu iti biddutmo. Birukenyo ti pammakawan, ket idatagyo dagiti urbon a baka dagiti bibigyo. Kaasian ken ayatennakayto ni Jehova. Agbalinto a makapabang-ar a linnaaw kadakayo, ket agsabongkayto kas ti lirio ken ti kayo nga oliba.’ Dagiti masirib ken naannad maawatandanto dagitoy: “Ta dagiti dalan ni Jehova nalintegda, ket dagiti nalinteg magnadanto kadakuada; ngem dagiti managsalungasing isuda ti maitibkol kadakuada.”—14:1-6, 9.
NO APAY NAIMBAG
14. Ania dagiti madlaw nga umiso a kaitungpalan dagiti padton Oseas?
14 Ti libron Oseas pakirdenna ti pammatitay kadagiti padto nga impaltiing ni Jehova. Amin nga impadton Oseas maipapan iti Israel ken Juda pimmudno. Ti Israel inlaksid dagidi kaayan-ayatna a nasion a managrukbab iti idolo ket inapitna ti alipugpog ti pannakaduprak manipud Asiria idi 740 K.K.P. (Os. 8:7-10; 2 Ar. 15:20; 17:3-6, 18) Ngem, impadton Oseas a kaasianto ni Jehova ti Juda ket ispalennanto, ngem saan a babaen iti puersa militar. Natungpal daytoy idi pinatay ti anghel ni Jehova ti 185,000 nga Asirio a namutbuteng iti Jerusalem. (Os. 1:7; 2 Ar. 19:34, 35) Nupay kasta, ti Juda nairaman iti panangukom ti Oseas 8:14: “Ket ipaw-itkonto ti apuy kadagiti siudadna ket isu lamutennanto dagiti kastilio ti tunggal maysa,” padto a nakaal-alingget a natungpal idi pinaglangalang ni Nabucodonosor ti Juda ken Jerusalem, idi 609-607 K.K.P. (Jer. 34:6, 7; 2 Cron. 36:19) Dagiti adu a padton Oseas a pannakaisubli natungpal idi inummong ni Jehova ti Juda ken Israel, ket ‘rimmuarda manipud daga’ a nakaidistieruanda idi 537 K.K.P.—Os. 1:10, 11; 2:14-23; 3:5; 11:8-11; 13:14; 14:1-9; Esd. 2:1; 3:1-3.
15. Kasano a dagiti mannurat ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan yaplikarda dagiti naadaw iti libron Oseas?
15 Dagiti padton Oseas a tinukoy dagiti mannurat iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan naimbag met unay nga amirisentay ita. Kas ehemplo, nabileg ti panangyaplikar ni Pablo iti Oseas 13:14 idi sinalaysaynat’ panagungar: “Patay, sadino ti panagballigim? Patay, sadino ti panniludmo?” (1 Cor. 15:55) Idi inggunamgunamna ti di kaikarian a kinamanangaasi ni Jehova kadagiti basiha ti asi, inadaw ni Pablo ti Oseas 1:10 ken 2:23: “Kas kunana pay iti Oseas: ‘Naganekto “ti ilik” ti saanko nga ili idi, ken “ay-ayaten” ti saan a naay-ayat idi; ket mapasamakto nga iti disso a nakaisauan kadakuada, “Saan a dakayo ti ilik,” idiay met laeng managanandanto “annak ti sibibiag a Dios.”’” (Roma 9:25, 26) Nadakawat met ni Pedro dagitoy a teksto iti Oseas idi kinunana: “Ta dakayo idi napalabas nga aldaw saankay nga ili, ngem ita dakay ti ili ti Dios; nga idi saanakayo a nakaasian, ngem ita nakaasiankayon.”—1 Ped. 2:10.
16. Aniada a sasao ni Oseas ti inulit ni Jesus kas panangipakitana dagiti iparebbeng ni Jehova no iti panagdaydayaw?
16 No kasta, makita a ti padto ni Oseas saan a natungpal laeng idi nagsubli ti natda idi tiempon Zorobabel no di pay ket iti naasi a panangummong ni Jehova iti naespirituan a natda a nagbalin nga ‘ay-ayaten nga annak ti sibibiag a Dios.’ Babaen iti paltiing nakita ni Oseas dagiti rebbengen dagitoy. Saan a langa ti panagdayaw a buyogen ti pormal a seremonia, no di ket kas sinao ti Oseas 6:6 (nga inulit ni Jesus iti Mateo 9:13 ken Mt 12:7): “Tarigagayak ti naayat a kinamanangaasi, a saan ket a daton; ken iti pannakaammo iti Dios imbes a dagiti sibubukel a daton a mapuoran.”
17. (a) Aniat’ aramiden dagidiay matnag iti naespirituan a pannakikamalala? (b) Ania a naragsak a kari ti Pagarian ti linaon ti Oseas?
17 Ti ilustrasion iti mannakikamalala nga asawa a sipapatak a naidrama iti mismo a biag ni Oseas ipakitana a kagura ni Jehova dagidiay mangilaksid kenkuana sada agturong iti idolatria ken ulbod a panagdaydayaw, ket matnagda iti naespirituan a pannakikamalala. Asinoman nga agbiddut masapul nga agsubli ken Jehova a buyogen ti pudno a panagbabawi ket ‘idatonna dagiti urbon a baka ti bibigda.’ (Os. 14:2; Heb. 13:15) Makipagrag-o dagitoy kadagiti natda a naespirituan nga annak ti Israel iti kaitungpalan ti kari ti Pagarian iti Oseas 3:5: “Dagiti annak ti Israel agsublidanto ket sapulendanto ni Jehova a Diosda, ken ni David nga arida; ket umaydanto a sibubuteng ken ni Jehova ken iti kinaimbagna iti maudi a paset dagiti aldaw.”