JEHU

[mabalin nga, Isu ni Jehova].

1. Maysa a Benjamita iti siudad ti Anatot a nagboluntario nga agserbi ken David. Iti daydi a tiempo, nagkamang ni David idiay Siclag gapu ken Ari Saul. Karaman ni Jehu kadagiti nabileg a lallaki nga “armado iti bai, nga us-usarenda ti makannawan nga ima ken us-usarenda ti makannigid nga ima kadagiti bato wenno kadagiti pana iti bai.”​—1Cr 12:1-3.

2. Maysa a mammadto nga anak ni Hanani. Impadtona ti pannakadadael ti balay ni Baasa nga ari ti Israel. (1Ar 16:1-4, 7, 12) Nasurok a 33 a tawen kalpasanna, maysa a mammadto a kasta met laeng ti naganna (ket ngarud, nalabit isu met laeng a tao) ti nangtubngar ken Ari Jehosafat ti Juda gapu iti pannakigayyemna ken panangtulongna ken Acab a nadangkes nga ari ti Israel. (2Cr 19:1-3) Iti 2 Cronicas 20:34, ti pakasaritaan ni Jehosafat ket naikuna a “nairaman [a naisurat] kadagiti sao ni Jehu nga anak ni Hanani, a nairagpin iti Libro ti Ar-ari ti Israel.”

3. Ti anak ni Jehosafat (saan a ni Ari Jehosafat ti Juda) ken apoko ni Nimsi. (2Ar 9:14) Nagturay ni Jehu kas ari ti Israel manipud agarup 904 agingga iti 877 K.K.P. Bayat ti panagturay ni Ari Acab ti Israel, nagkamang ni mammadto Elias idiay Bantay Horeb tapno saan a matay iti im-ima ni Jezebel nga asawa ni Acab. Ti Dios binilinna ni Elias nga agsubli ket pulotanna ti tallo a lallaki: ni Eliseo kas suno ni Elias, ni Hazael kas ari ti Siria, ken ni Jehu kas ari ti Israel. (1Ar 19:15, 16) Ni Elias pinulotanna ni Eliseo (wenno, dinutokanna; kitaenyo ti NAPULOTAN, PANANGPULOT). Nupay kasta, ti pannakapulot ni Jehu ket nabati nga aramiden ni Eliseo a suno ni Elias.

Kaipapananna kadi nga intungtungkua ni Elias dayta nga annongen agsipud ta ni Eliseo ti nangpulot ken Jehu? Saan. Sumagmamano a tiempo kalpasan a naited ni Jehova ken Elias dayta a bilin, imbaga kenkuana ni Jehova a ti didigra iti balay ni Acab (nga ipagteng ni Jehu) ket saan a dumteng iti kaaldawan ni Acab, no di ket iti kaaldawan ti anak daytoy nga ari. (1Ar 21:27-29) Gapuna, nalawag nga immaniobra ni Jehova dayta a pannakaitantan, saan ket a gapu iti kinaliway ni Elias. Ngem apag-isu unay ti panangitiempo ni Jehova ti pannakapulot, idi dimtengen ti gundaway a dagus nga ipatungpal ni Jehu ti makagapu no apay a napulotan. Ket, maitunos iti naalibtak ken nasged a personalidad ni Jehu, awan sinayangna a kanito, no di ket dagus a nagtignay.

Dimteng ti naikeddeng a tiempo. Panawen idi ti gubat. Natay idin ni Acab ket agturturayen ti anakna a ni Jehoram. Naummong ti buyot ti Israel idiay Ramot-galaad, nga agbambantayda maibusor iti buyot ni Hazael nga ari ti Siria. Adda sadiay ni Jehu kas maysa kadagiti komandante ti militar. (2Ar 8:28; 9:14) Isu ken ti ayudantena a ni Bidkar, kas kamkameng ti buyot ni Acab, siiimatangda bayat nga insawang ni Elias ti panangkondenarna ken Acab, idi nga impadtona a ni Jehova ‘supapakanna ni Acab iti benneg ti daga a kukua ni Nabot.’ Daytoy a benneg ket innala ni Acab kalpasan a nagballigi ni Jezebel iti panangimaniobrana iti pannakapapatay ni Nabot.​—1Ar 21:11-19; 2Ar 9:24-26.

Bayat nga agbambantay idi ti puersa militar ti Israel idiay Ramot-galaad, adda idi idiay Jezrael ni Ari Jehoram ti Israel nga agpapaungar gapu kadagiti sugat a linak-amna iti im-ima dagiti Sirio idiay Rama. Adda met sadiay ni Ocozias nga ari ti Juda. Isu ket kaanakan ni Jehoram nga ari ti Israel, ta ti inana a ni Athalia ket kabsat ni Jehoram ti Israel ken anak da Acab ken Jezebel. Napan ni Ari Ocozias idiay Jezrael tapno sarungkaranna ti masakit nga ulitegna a ni Jehoram.​—2Ar 8:25, 26, 28, 29.

Pannakapulot ni Jehu. Inayaban ni Eliseo ti maysa kadagiti annak dagiti mammadto, ti katulonganna, nga imbagana kenkuana a mangala iti gorgorita ti lana, mapan iti pakarso ti Israel idiay Ramot-galaad, ket pulotanna sadiay ni Jehu sa pumanaw. Nagtulnog ti katulongan ni Eliseo, ket inyadayona ni Jehu manipud dadduma nga opisial ket napanda iti maysa a balay. Sadiay a pinulotanna ket imbagana ti rebbengen ni Jehu a mangdadael iti intero a balay ni Acab. Kalpasanna pimmanaw ti katulongan, kas imbilin ni Eliseo.​—2Ar 9:1-10.

Iti iruruar ni Jehu iti balay, pinadasna a pagparangen a kasla awan a napateg a napasamak, a kasla ket tay saan a napateg ti imbaga ti mammadto. Ngem nakita dagiti lallaki manipud langa ken tigtignayna nga adda naisangsangayan a banag a napasamak. Idi pinilitda nga agpudno, impalgak ni Jehu nga isu napulotan kas ari ti Israel; apaman a nangngegda daytoy, ti buyot dagus nga inwaragawagda ni Jehu kas ari.​—2Ar 9:11-14.

Pannakadadael ti Balay ni Acab. Kalpasan a naitedna dagiti pammilin nga ilimedda daytoy a banag idiay Jezrael, sirurungsot a naglugan ni Jehu a nagturong iti dayta a siudad. (2Ar 9:15, 16) Dagiti mensahero nga imbaon ni Jehoram manipud Jezrael tapno iyimtuodda no “Adda kadi talna?” nabilinda laeng a mapan iti likudan ti buyot ni Jehu. Bayat nga umas-asideg ti “agallo-allon a reprep” a kumakabalio ken karkaruahe ni Jehu, ti “sirurungsot” a panagpatarayna iti karuahe ti nakabigbigan kenkuana ti managwanawan nga adda iti torre. Nagatap ni Jehoram nga anak ni Acab ken ari ti Israel. Naglugan iti karuahena a pakigubat, ket nasabatna ni Jehu iti benneg ti daga ni Nabot. Pinana ni Jehu ti ari, ket idi nalagipna ti padto ni Elias, binilinna ti ayudantena a ni Bidkar nga ipuruakna ti bagi ni Jehoram iti talon ni Nabot. Kalpasanna, intultuloy ni Jehu ti agturong iti siudad ti Jezrael. Nalawag a ti apoko ni Acab a ni Ocozias, a kadua ni Jehoram a rimmuar iti siudad, pinadasna ti agsubli iti kabeserana, ti Jerusalem, ngem nakadanon laeng idiay Samaria ket naglemmeng sadiay. Natiliw idi agangay ket naiyeg ken Jehu iti asideg ti ili ti Ibleam, asideg iti Jezrael. Imbilin ni Jehu kadagiti tattaona a papatayenda ni Ocozias iti karuahena a pakigubat. Naglak-am ni Ocozias iti makapapatay a sugat iti dalan a sumang-at idiay Gur, iti asideg ti Ibleam, ngem nakatalaw ket nagkamang idiay Megiddo, a sadiay ti nakatayanna. Kalpasanna, naipan ken naitabon idiay Jerusalem.​—2Ar 9:17-28; 2Cr 22:6-9.

Idi dimteng ni Jehu idiay Jezrael, impukkaw ni Jezebel nga asawa ti natayen a ni Acab: “Naimbag kadi ti kasasaad ni Zimri a mammapatay iti apona?” (Kitaenyo ti 1Ar 16:8-20.) Ngem ni Jehu, a di nagamak iti daytoy a pammutbuteng, binilinna dagiti opisial ti palasio nga itinnagda ni Jezebel. Nagtulnog dagitoy, ket nagparsiak ti dara ni Jezebel iti pader, ken impayatpayat dagiti kabalio ni Jehu. Mabalin a maammuan ti sabali pay a kababalin ni Jehu babaen iti ababa a sasao iti salaysay, “Kalpasan dayta isu simrek ket nangan ken imminum,” ket imbilinna a maitabon ni Jezebel. Kabayatanna, linamut dagiti aso ti bangkay ni Jezebel, ket daytoy ti nangipalagip ken Jehu iti padto ni Elias maipapan iti ipapatay ni Jezebel.​—2Ar 9:30-37; 1Ar 21:23.

Awan tiempo a sinayang ni Jehu iti panangitultuloyna a mangiringpas iti misionna. Kinaritna dagiti lallaki ti Samaria a pagbalinenda nga ari ti maysa kadagiti 70 nga annak ni Acab ken makirupakda. Ngem gapu iti butengda, inyebkasda nga agbalinda a nasungdo ken Jehu. Situtured a sinubok ni Jehu ti kinasungdoda babaen ti panangikunana: “No agpaaykayo kaniak, . . . alaenyo dagiti ulo ti lallaki nga annak ni apoyo ket umaykayo kaniak inton bigat iti kastoy a tiempo idiay Jezrael.” Iti simmaganad nga aldaw, dimmatag dagiti mensahero nga awit-awitda dagiti labba a naglaon iti 70 nga ulo, ket imbilin ni Jehu a maigabsuon dagita kas dua a bunton idiay ruangan ti Jezrael agingga iti bigat. Kalpasan daytoy, pinatay ni Jehu ti amin a mabigbigbig a lallaki, kaam-ammo, ken papadi ni Acab. Kalpasanna, ginudasna ti 42 a sabsabali pay a lallaki, ti kakabsat ni Ocozias (apoko ni Acab) nga ari ti Juda. Iti kasta, dinadaelna met ti annak ni Jehoram ti Juda, ti asawa ni Athalia nga anak ti nadangkes a ni Jezebel.​—2Ar 10:1-14.

Nupay naisayangkaten ti dadakkel a tignay a mangpukaw iti panagdaydayaw ken Baal iti daga ti Israel, adu pay ti aramiden ni Jehu, ket tinamingna dayta buyogen ti nagpaiduma a kinaganat ken kinaregtana. Iti panagluganna iti karuahe nga agturong idiay Samaria, nasabatna ni Jehonadab, maysa a Recabita. Laglagipentayo a ni Jehova, babaen ken mammadto Jeremias, kinomendaranna idi agangay dagiti kaputotan daytoy a lalaki gapu iti kinamatalekda. (Jer 35:1-16) Inyebkas ni Jehonadab ti suportana ken Jehu iti panangpukawna iti Baalismo, ket kimmuyog ken timmulong ken Jehu. Nadadael amin a natedda nga adda pakainaiganna ken Acab idiay Samaria.​—2Ar 10:15-17.

Natalipupos Dagiti Managdaydayaw ken Baal. Kalpasanna, sisisikap a nangangay ni Jehu iti dakkel a taripnong maipaay iti panagdaydayaw ken Baal. Iti kasta, dagiti managdaydayaw ken Baal iti intero nga Israel naummongda iti balay ni Baal. Idi nasiguradonan nga awan dagiti managdaydayaw ken Jehova iti dayta nga ummong, binilin ni Jehu dagiti tattaona a papatayenda ti isuamin nga adda iti uneg ti balay. Kalpasan dayta, dinadaelda dagiti sagrado a munmon ni Baal ket rinugpoda ti balay, a pinagbalinda kas pagiblengan. Kasta ti nakausaran dayta a disso agingga idi kaaldawan ni Jeremias, ti nangisurat iti salaysay ti libro ti Ar-ari. Mabasa iti rekord: “Iti kasta ni Jehu tinalipuposna ni Baal manipud iti Israel.” (2Ar 10:18-28) Nupay kasta, ti panagdaydayaw ken Baal ti nakaigapuan manen ti riribuk agpadpada iti Israel ken Juda idi agangay.​—2Ar 17:16; 2Cr 28:2; Jer 32:29.

Nalabit tapno mapagtalinaedna a naiduma ti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel manipud iti pagarian ti Juda nga addaan iti templo ni Jehova idiay Jerusalem, binay-an ni Ari Jehu nga agtalinaed iti Israel ti panagdaydayaw iti kigaw a baka nga idiay Dan ken Bethel ti sentrona. “Ket ni met laeng Jehu saanna nga inannadan ti magna iti linteg ni Jehova a Dios ti Israel buyogen ti isuamin a pusona. Saan a simiasi kadagiti basol ni Jeroboam a kadagita a napagbasolna ti Israel.”​—2Ar 10:29, 31.

Uray pay kasta, gapu iti regta ken naan-anay a panagregget ni Jehu a mangpukaw iti Baalismo ken mangipakat iti panangukom ni Jehova iti balay ni Acab, ni Jehova ginunggonaanna ni Jehu babaen iti kari nga agtugawto iti trono ti Israel ti uppat a kaputotan ti annakna. Natungpal daytoy kadagiti kaputotan ni Jehu a da Jehoacaz, Jehoas, Jeroboam II, ken Zacarias, a nagpatingga ti panagturayna gapu iti pannakapapatayna idi agarup 791 K.K.P. Gapuna, ti dinastia ni Jehu nagturay iti Israel iti agarup 114 a tawen.​—2Ar 10:30; 13:1, 10; 14:23; 15:8-12.

Apay a ti balay ni Jehu ti manungsungbat iti Dios gapu iti panagibukbok iti dara, idinto ta ni Jehova ti nangdutok ken Jehu a mangipakat iti panangukom?

Nupay kasta, kalpasan ti kaaldawan ni Jehu, kinuna ni Jehova babaen ken mammadto Oseas: “Ta apagbiit laengen a kanito ket masapul a makikuentaak gapu iti ar-aramid ni Jezrael a panagibukbok iti dara maibusor iti balay ni Jehu, ket masapul a pasardengek ti naarian a panagturay ti balay ti Israel.” (Os 1:4) Daytoy a panagbasol iti dara a naaramidan ti balay ni Jehu saan la ketdi a gapu iti panangitungpalna iti annongenna a mangdadael iti balay ni Acab, ta kinomendaran ti Dios maigapu itoy. Saan met a gapu ta dinadaelna ni Ocozias nga ari ti Juda ken ti kakabsat daytoy. Gapu ta ni Jehoram ti Juda (anak ni Ari Jehosafat) inasawana ni Athalia (anak da Acab ken Jezebel), namulitan ti naarian a pamilia ti Juda agsipud ta nakastrek ti nadangkes a sangakabbalayan ni Omri.

Imbes ketdi, agparang a ti makagapu ket binay-an ni Jehu nga agtultuloy iti Israel ti panagdaydayaw iti kigaw a baka ken saan a nagna iti linteg ni Jehova buyogen ti isuamin a pusona. Nalabit impagarup ni Jehu a mataginayon laeng ti panagwaywayas manipud Juda no naiduma ti relihionda. Kas iti dadduma nga ari ti Israel, inkagumaanna a patibkeren ti saadna babaen ti panamagtalinaedna iti panagdaydayaw iti kigaw a baka. Pudno a panangipakita daytoy iti kinaawan pammati ken Jehova, ti namagbalin ken Jehu nga ari. Gapuna, nakabasol ni Jehu iti panagibuyat iti dara gapu iti di umiso a motibona iti panangipalubosna nga agtalinaed ti panagdaydayaw iti kigaw a baka, saan ket a gapu iti umiso a panangipakatna iti panangukom ni Jehova maibusor iti balay ni Acab.

Napukaw ti pudpudno a bileg ti pagarian ti Israel idi nagpatingga ti sangakabbalayan ni Jehu, nga agarup 50 a tawen laeng idin ti panagpaut dayta a pagarian. Ni laeng Menahem, a nangkabil ken Sallum (ti nangpatay ken Zacarias), ti addaan iti anak a nangsuno kenkuana iti trono. Daytoy nga anak (ni Pekaias) ket napapatay, a kas met ken Peca, a nangpapatay ken simmuno kenkuana. Ni Hosea a naudi nga ari ti Israel ket kinautibo ti ari ti Asiria.​—2Ar 15:10, 13-30; 17:4.

Ti panagdaydayaw iti kigaw a baka ket nagbalin a kanayon a kangrunaan a basol ti Israel. Nangitunda daytoy iti iyiikay ti nasion manipud ken Jehova, a nagbanag iti idadakes ti kagimongan. Gapuna, ti basol a ‘panagibukbok iti dara idiay Jezrael’ ket maysa kadagiti imbunga ti ulbod a panagdaydayaw​—a nagbanag met iti panagpapatay, panagtakaw, pannakikamalala, ken dadduma pay a krimen​—a nakaigameran dagiti umili gapu ta impalubos dayta dagiti agtuturay. Kamaudiananna, ti Dios ‘pinasardengna ti naarian a panagturay ti balay ti Israel.’​—Os 1:4; 4:2.

Ti Siria ken Asiria Riribukenda ti Israel. Gapu ta saan a naan-anay a nagmatalek ken saan a nagna iti daldalan ni Jehova, nagsagaba ni Jehu iti panangriribuk ni Hazael, ti ari ti Siria, iti amin nga al-aldaw ti panagturayna. In-inut nga innala ni Hazael dagiti teritoria a sakup ti Israel iti ballasiw ti Jordan. (2Ar 10:32, 33; Am 1:3, 4) Iti dayta met laeng a tiempo, kimmaro ti panagpeggad ti Israel gapu iti pangta dagiti Asirio.

Madakamat ni Jehu Kadagiti Kitikit ti Asiria. Kadagiti kitikit ni Salmaneser III nga ari ti Asiria, kunaenna nga immawat ken Jehu iti impuesto. Mabasa iti kitikit: “Ti impuesto ni Jehu (Ia-ú-a), anak ni Omri (Hu-um-ri); immawatak kenkuana iti pirak, balitok, maysa a balitok a malukong a saplu, maysa a balitok a basehas a timmirad ti lansadna, balitok a basbaso, balitok a timtimba, lata, maysa a sarukod ti ari, (ken) kayo a puruhtu [saan nga ammo ti kaipapanan ti naud-udi a sao].” (Ancient Near Eastern Texts, inurnos ni J. B. Pritchard, 1974, p. 281) (Kinapudnona, ni Jehu ket saan nga anak ni Omri. Ngem manipud tiempo ni Omri, dayta a termino ket maus-usar no dadduma kas pangtukoy kadagiti ari ti Israel, awan duadua a gapu iti kinamaingel ni Omri ken ti panangbangonna iti Samaria, a nagtultuloy kas kabesera ti Israel agingga a dayta a sangapulo-tribu a pagarian ket pinarmek ti Asiria.)

Iti daytoy a kitikit a pagaammo kas Nangisit nga Obelisko, naikitikit ti maysa a ladawan, nalabit ti maysa a babaonen ni Jehu, nga agrukruknoy iti sanguanan ni Salmaneser ken mangipapaay iti impuesto. Kunaen ti dadduma a komentarista a daytoy pay laeng ti damo a pannakailadawan dagiti Israelita. Nupay kasta, saantayo a naan-anay a masigurado no pudno ti kinuna ni Salmaneser. Kasta met, ti langa ti tao iti dayta a ladawan ket saan a masigurado a maikuna a kaas-asping ti maysa nga Israelita, ta dagitoy a nasion inladawanda dagiti kabusorda kas addaan iti nalaad a langa. Kasta met laeng ita, dagiti drowing ken ladawan iparangda dagiti tattao ti maysa a kabusor a nasion kas nakapuy, nalaad, wenno naalas.

4. Ti anak ni Obed a kameng ti pamilia ni Jerameel, a kaputotan ni Hezron nga anak ni Perez, a nayanak ken Juda babaen ken Tamar. Daytoy a linia ti kapuonan ni Jehu ket limmasat ken Jarha, maysa nga Egipcio nga adipen. Ni Sesan, a kaputotan ni Jerameel, ket awanan iti annak a lallaki, isu nga inyasawana ken Jarha ti anakna a babai. Ti anak a naipasngay kadakuada ket isu ni Atai, maysa nga inapo ni Jehu.​—1Cr 2:3-5, 25, 34-38.

5. Maysa a Simeonita, ti anak ni Josibias. Idi kaaldawan ni Ari Ezekias ti Juda, karaman ni Jehu kadagiti panguluen dagiti Simeonita a pamilia a nangkabil kadagiti Hamita ken kadagiti Meunim nga agtataeng iti aglikmut ti Gedor. Kalpasanna, dagitoy a pamilia agraman dagiti arbanda nagnaedda iti lugar dagiti Hamita ken dagiti Meunim.​—1Cr 4:24, 35, 38-41.