PANAGIDANONDANON, PANANGPARDAYA

Ti panagidanondanon ket awan kapapay-anna a panagsasarita mainaig iti maysa a tao; awan nakaibatayanna a sayangguseng. Ti panangpardaya ket panangpadakes, kaaduanna a makadangran, iti berbal a pamay-an wenno naisurat.

Saan nga amin a panagidanondanon ket dakes wenno makadadael, nupay mabalin a kasta dayta. No dadduma, mabalin a komendasion iti maysa a tao wenno iti adu a tattao; wenno mabalin a panangibaga laeng iti maysa a banag a pagaangawan maipapan iti sabsabali wenno awan dakdakesna iti biangda, maigapu iti panaginteres kadagiti tattao. Ngem naglaka nga agtinnag dayta iti panagsasarita a makapasakit wenno mangparnuay iti riribuk, ta ti panagidanondanon ket awan kapapay-anna a panagsasarita. Mamatigmaan ti Kasuratan maibusor iti awan kapapay-anna a panagsao, nga ipamatmatna a ti dila narigat a paamuen ket “maibilang a maysa a lubong ti kinakillo iti tengnga ti kamkamengtayo, ta mulitanna ti intero a bagi ket pasgedanna ti pilid ti nakaisigudan a biag.” Ti kinamanangdadael dayta ket ad-adda pay a naipaganetget iti kanayonan a sasao ti mannurat ti Biblia, “ket pasgedan dayta ti Gehenna.” (San 3:6) Namin-adu a naipaganetget ti peggad ti nalulok, awan kapapay-anna a panagsasarita. Ti kasta a panagsao ket nainaig iti kinamaag (Pr 15:2); silo dayta ken mabalin a dadaelenna daydiay mismo nga agisawsawang. (Pr 13:3; 18:7) “Iti kinaruay ti sasao saan a maaw-awan ti salungasing,” kunaen ti proverbio, a mangipatigmaan a ti panangmedmed iti bibig ket masirib a tignay. (Pr 10:19) Ti sasao a, “Daydiay mangsalsaluad iti ngiwatna ken dilana salsaluadanna ti kararuana kadagiti rigat” ket maysa a pammakdaar maibusor iti nadarasudos, nalulok, wenno awan kapapay-anna a panagsasarita.​—Pr 21:23.

“Ti naruay iti puso sawen ti ngiwat,” kinuna ni Jesu-Kristo. (Mt 12:34) Gapuna, ti masansan nga isarsarita ti maysa ipasimudaagna no ania ti nakaisaadan ti pusona. Idagadag ti Kasuratan a saluadantayo ti puso ket panunoten ken sawentayo ti bambanag a napudno, serioso, nadalus, nalinteg, maay-ayat, naimbag ti pakasarsaritaanda, nasingpet, ken nadayaw. (Pr 4:23; Fil 4:8) Kinuna ni Jesu-Kristo, “Ti rummuar manipud iti ngiwatna ti mangtulaw iti tao,” ket dinakamatna ti “nadangkes a panagrasrason” ken ti “ulbod a pammaneknek” kas karaman kadagiti banag a rummuar manipud iti ngiwat ngem kinaagpaysuanna rummuar manipud iti puso.​—Mt 15:11, 19.

Ti panagidanondanon mabalin nga agbanag iti panangpardaya, nga agbalin a makadadael iti manangpardaya. Nakabatbatad no apay a nainsiriban ti sasao iti Eclesiastes 10:12-14: “Daydiay maag alun-onen a mismo dagiti bibigna. Ti rugi ti sasao ti ngiwatna kinamaag, ket ti tungpal kalpasanna ti ngiwatna isu ti makadidigra a kinamauyong. Ket daydiay maag agsao iti adu a sasao.”

Ti panagidanondanon ket panagsasarita a mangipalgak iti maysa a banag maipapan iti tigtignay ken ar-aramid ti dadduma a tattao. Mabalin a dayta ket awan nakaibatayanna a sayangguseng, kinaulbod pay ketdi, ket nupay ti manangidanondanon mabalin a saanna nga ammo a di pudno ti sayangguseng, kaskasdi nga iwarasna, iti kasta agbalin a manungsungbat gapu iti panangisaknapna iti kinaulbod. Mabalin a ti isarsarita ti manangidanondanon ket dagiti biddut ken pagkamkamalian ti maysa a tao. Ngem uray pay no pudno ti bambanag a naibaga, agbidbiddut latta ti manangidanondanon ket ipakpakitana ti kaawan panagayat. Kuna ti proverbio: “Daydiay mangab-abbong iti salungasing sapsapulenna ti ayat, ket daydiay agtultuloy a mangisarita ti maipapan iti maysa a banag pagsisinaenna dagidiay nasinged iti maysa ken maysa.”​—Pr 17:9.

Nangipaay ni apostol Pablo iti nainget a balakad iti manangaywan a ni Timoteo maipapan iti kababalin dagiti ub-ubing a balo a babbai nga awanan kadagiti as-asikasuen a sangakabbalayan ken saan nga okupado iti panagserbi iti dadduma. Kinunana: “Masursuroda met ti di makumikom, nga umalla-allatiwda iti balbalay; wen, saan laeng a di makumikom, no di ket manangidanondanon ken mannakibiangda pay iti ar-aramid ti sabsabali a tattao, a sarsaritaenda ti bambanag a saanda a rebbeng.” (1Ti 5:13) Ti kasta a tignay ket nakagulgulo a kababalin. Ti isu met laeng nga apostol dinakamatna ti sumagmamano a kameng ti kongregasion idiay Tesalonica a “magmagna a nakagulgulo iti tengngayo, a saanda a pulos agtrabaho no di ket makibibiangda iti saanda a pakaseknan.” (2Te 3:11) Ibilang ni apostol Pedro ti maysa a “mannakibiang kadagiti pakaseknan ti sabali a tattao” kas nakadakdakes a katimpuyog​—pumadpada iti manangpapatay, mannanakaw, ken managaramid iti dakes.​—1Pe 4:15.

Iti sabali a bangir, saan a maibilang a panagidanondanon wenno panangpardaya ken saan a dakes ti panangipakaammo kadagiti kasasaad a mangapektar iti kongregasion kadagidiay addaan iti autoridad ken pagrebbengan a mangtaming ken mangilinteg iti bambanag. Daytoy a banag ket naiparangarang iti rekord ti Kasuratan maipapan iti kongregasion Kristiano iti kadaanan a Corinto. Sadiay, dagiti di panagtutunos ken ti panangipaay iti di maiparbeng a pammadayaw iti tattao ti makagapu idi a napataud dagiti sekta iti nagtetengngaanda, a nangdadael iti panagkaykaysa ti kongregasion. Ti sumagmamano a kameng ti balay ti maysa nga agnagan Cloe, yantangay ammoda dagitoy a banag ken maseknanda iti naespirituan a pagimbagan ti kongregasion, imbutaktakda daytoy a kasasaad ken apostol Pablo, nga awan idi sadiay. Madagdagus a nagtignay ni Pablo, a nangisurat manipud Efeso iti mangilinteg a pammatigmaan iti dayta a kongregasion.​—1Co 1:11.

Ania ti nagdumaan ti panagidanondanon ken ti panangpardaya?

Iti sumagmamano a kasasaad, mabalin a di makadangran ti panagidanondanon (nupay mabalin nga agtinnag a panangpardaya wenno agbanag a kasta), ngem ti panangpardaya kanayon a makadadael ken kanayon a mangparnuay iti pannakapasakit ken rinnupir. Mabalin a nabuyogan iti makadangran a motibo wenno saan. Aniaman kadagita ti kasasaad, ti manangpardaya ikabkabilna ti bagina iti dakes a takder iti sanguanan ti Dios, ta ti “mangparnuay kadagiti rinnupir iti nagtetengngaan dagiti agkakabsat” ket maysa kadagiti banag a guraen ti Dios. (Pr 6:16-19) Ti Griego a sao maipaay iti “manangpardaya” wenno “manangakusar” ket di·aʹbo·los. Dayta a sao naaramat met iti Biblia kas titulo ni Satanas “a Diablo,” ti kangrunaan a manangpardaya iti Dios. (Jn 8:44; Apo 12:9, 10; Ge 3:2-5) Ipasimudaag daytoy no asino ti gubuayan ti kasta a mamadpadakes a pammabasol.

Ti panangpardaya ket pakaitibkolan ti sabsabali, nangnangruna iti daydiay biktima ti pammardaya. Imbilin ti linteg nga inted ti Dios iti Israel: “Dika aglikmulikmut kadagiti kailiam maigapu iti panangpardaya. Dika tumakder maibusor iti dara ti padam a tao.” (Le 19:16) Ti kinaserioso ti panangpardaya naipaganetget ditoy yantangay naipamatmat nga adda dagiti kasasaad a dagiti ulbod a pammabasol mabalin nga aktual a mangiturongda iti pannakapapatay. Namin-adu a naaramat dagiti ulbod a saksi tapno maibanag ti ipapatay dagiti awanan basol a tattao.​—1Ar 21:8-13; Mt 26:59, 60.

No dadduma adda dagiti banag a kompidensial, ngem pakaragsakan ti manangpardaya nga ipanayag dagita iti sabsabali nga awanan kalintegan a mangammo. (Pr 11:13) Ti manangpardaya pagay-ayatna nga ipanayag ti bambanag a mamataud iti panaginteres. Saan met nga umiso ti dumngeg iti pammardaya, ket daydiay dumdumngeg daddadaelenna ti bagina. (Pr 20:19; 26:22) Mabalin a ti maysa a tao mayadayo kadagiti gagayyemna gapu iti mamadpadakes a komento nga insawang ti maysa a manangpardaya maipapan kadakuada, ket mabalin a tumanor dagiti guranggura ken pannakabingbingay.​—Pr 16:28.

Impadto ti Kasuratan a ti nakadkadlaw a kaadda dagiti manangpardaya ket maysa kadagiti tanda dagiti “maudi nga aldaw.” (2Ti 3:1-3) Ti kasta a tattao, lallaki wenno babbai, no addada iti nagtetengngaan dagiti adipen ti Dios, rumbeng a tubngaren ken ilinteg dagidiay addaan pagrebbengan iti kongregasion Kristiano. (1Ti 3:11; Tit 2:1-5; 3Jn 9, 10) Ti panangpardaya parnuayenna ti rinnupir (Pr 16:28), ngarud pataudenna ti sumagmamano nga “aramid ti lasag” (kas kadagiti guranggura, rinnupir, ken pannakabingbingay). Pagbanaganna, ti manangpardaya ken ti dadduma pay nga itugtuggodna nga agaramid iti dakes ket malapdan iti panagtawid iti Pagarian ti Dios. (Ga 5:19-21) Nupay mabalin a nasikap ken manangallilaw ti manangpardaya, ti kinadakesna maipanayagto iti kongregasion. (Pr 26:20-26) Imbutaktak ni Jesus kadagiti apostolna ti manangpardaya a ni Judas (Jn 6:70) ket kalpasanna pinagtalawna ni Judas manipud iti nagtetengngaanda. Ti simmaruno a napasamak nagbanag iti pannakadadael ni Judas.​—Mt 26:20-25; Jn 13:21-27; 17:12.

Ti maysa a porma ti panangpardaya ket panangrabngis, a ti panangyugali iti dayta ket pakaigapuan ti pannakailaksid iti kongregasion Kristiano, ta dagiti manangrabngis kondenaren ti Kasuratan kas di maikari iti biag. (1Co 5:11; 6:9, 10) Masansan a ti panangpardaya ken panangrabngis nainaigda iti panagrebelde iti Dios wenno kadagidiay pinarebbenganna ken dinutokanna a mangtarawidwid iti kongregasion ti ilina. Ti maysa a pagarigan isu ti panagrebelde ni Kore ken dagiti kakaduana, a nagsao buyogen ti panangpardaya kada Moises ken Aaron kas panagrebelde iti urnos ti Dios. (Nu 16:1-3, 12-14) Dinakamat ni Judas dagitoy a rebelde ken ti nagtungpalanda idi pinakdaaranna dagiti Kristiano maibusor iti nabassawang a panagsao, panagtanabutob, panagreklamo, ken panangisao iti “napalangguad a bambanag.”​—Jud 10, 11, 14-16.