SHEBA
1. Ti kaunaan a nailista nga anak ni Raama nga anak ni Cus.—Ge 10:7; 1Cr 1:9.
2. Maysa nga anak ni Joctan iti linia ni Sem (Ge 10:21-30; 1Cr 1:17-23); nagtaudan ti maysa kadagiti 13 nga Arabiano a tribu. Mabalin a dagiti lallaki iti daytoy nga agakar-akar a tribu isuda dagiti tulisan a “Sabeo” a nadeskribir iti Job 1:14, 15 a dimteng a nangrubbuot.
3. Maysa kadagiti dua nga annak ni Jocsan, ti anak ni Abraham ken Ketura. (Ge 25:1-3; 1Cr 1:32) Bayat a sibibiag pay ni Abraham, imbaonna “nga agpadaya, agturong iti daga iti Daya” dagiti putotna ken Ketura. (Ge 25:6) Isu nga agparang a nagyan daytoy a Sheba iti maysa a lugar iti Arabia.
4. Ti anak ni Bicri a maysa a Benjamita. Napukawna ti biagna iti iyaalsana maibusor ken David. (2Sm 20:1, 2) Idi agsublin ni David idiay Jerusalem kalpasan ti panagalsa ni Absalom, ni Sheba, “maysa a tao nga awan kaes-eskanna,” nadlawna a nasakit ti nakem ti sangapulo a tribu maibusor kadagiti lallaki ti Juda, ti tribu ni David. (2Sm 19:40-43) Rinubroban ni Sheba daytoy a gura, a kinunana a ti dadduma a tribu awan ‘binglayda ken David’ ket indagadagna: “Tunggal maysa agturong iti didiosna.” Nagtalinaed ken David dagiti lallaki ti Juda, ngem “dagiti amin a lallaki ti Israel” pinanawanda ti ari tapno surotenda ni Sheba. Ti maysa a motibo daytoy a panagrebelde ket mabalin nga isu ti panangisubli iti sigud a kinatan-ok ti tribu ni Benjamin idi a ni Saul pay laeng ti ari.
Imbaga ni David ken Amasa a heneralna nga iti las-ud ti tallo nga aldaw ummongenna dagiti lallaki ti Juda maipaay iti gubat tapno pagpatinggaenda ti iyaalsa ni Sheba. Idi saan a nagparang ni Amasa iti naituding a tiempo, ni Abisai ti imbaon ti ari a mangkamat iti agliblibas a ni Sheba (nupay agparang a ni Joab a kabsat ni Abisai ti aktual a nangidaulo iti ikakamat). Ni Sheba ken dagiti kabagianna a sumupsuporta kenkuana nagtalawda a nagpaamianan iti Abel-bet-maaca, maysa a nasarikedkedan a siudad ti Neftali. Dagiti kimmamat linakubda dayta a siudad ket rinugianda a tubtoben ti pader. Idin, ti maysa a masirib a babai ti siudad nakisarita ken Joab ket kiniddawna ti talna. Insungbat ni Joab a pumanaw laeng ti buyot no iyawat ti siudad ti rebelde a ni Sheba. Idi nangngegda daytoy, dagiti umili ti siudad gineppasda ti ulo ni Sheba ket impalladawda dayta ken Joab iti labes ti pader ti siudad.—2Sm 20:1-8, 13-22.
5. Maysa a Gadita a taga Basan, kaputotan ni Abihail.—1Cr 5:11, 13, 14.
6. Maysa a nabaknang a pagarian, a mabalin a masarakan iti makin-abagatan a laud nga Arabia. Nalatak dayta gapu iti balitok, bangbanglo, ken insiensona. (1Ar 10:1, 2; Isa 60:6; Jer 6:20; Eze 27:22) Saan a masinunuo ti nagtaudan dagitoy nga umili ti Sheba, wenno dagiti Sabeo, kas masansan nga awag kadakuada dagiti sekular a reperensia. Adda dua a Sheba iti linia ni Sem (SHEBA Num. 2 ken 3) a nabatad a nagyan idiay Arabia. Nupay kasta, patien ti dadduma a moderno nga eskolar a Semita dagiti umili iti daytoy a pagarian, a nagtaudda iti linia ni Joctan ken kaputotan ni Sem babaen ken Eber. (Ge 10:26-28) Ti mismo a nagan ni Sheba ken ti nagnagan ti sumagmamano a kakabsatna ket nainaig kadagiti lugar iti makin-abagatan nga Arabia.—Kitaenyo ti HAVILA Num. 4; HAZARMAVET.
Sigun iti sumagmamano a reperensia, ti pagarian ti Sheba ket masarakan ita iti Republika ti Yemen. Ti kabeserana ket nabatad a ti Marib, agarup 100 km (60 mi) iti daya ti Sanʽa.
Idi napeggad pay laeng ti panagdaliasat iti Nalabaga a Baybay gapu ta saan pay nga adelantado ti panaglayag, ti pannakikomersio manipud makin-abagatan nga Arabia ken makindaya nga Africa ket kangrunaanna a naaramid babaen kadagiti nakakamelio a sangkakuyogan a managbiahe a limmasat iti Arabia. Dinominaran ti Sheba dagiti ruta dagiti sangkakuyogan a managbiahe ken nagdindinamag dayta gapu kadagiti agtagtagilako iti produktona nga olibano, mirra, balitok, napateg a batbato, ken marfil. Ipasimudaag ti Biblia a nakagteng dagitoy nga agtagtagilako agingga idiay Tiro. (Eze 27:2, 22-24; Sal 72:15; Isa 60:6) Ti maysa a pila a pagselio a nakali idiay Bethel ti agserbi a pammatalged iti komersio iti nagbaetan ti Palestina ken makin-abagatan nga Arabia. Ipakita dagiti banag a nakabakab idiay Marib a dagiti Sabeo ket natalnada ken magusgustuanda ti agkomersio. Iti kabeserada, adda nagdakkelan a templo a pagdaydayawanda iti dios-bulan.
Reyna ti Sheba. Maysa a tiempo kalpasan a naileppas ni Solomon ti panagbangon iti adu a patakder, simmarungkar kenkuana “ti reyna ti Sheba,” a nakangngeg iti “damag maipapan ken Solomon mainaig iti nagan ni Jehova.” Daytoy a reyna, a di nainaganan iti Biblia, ket napan idiay Jerusalem nga inkuyogna ti “maysa a makapasiddaaw unay a paraipus, kamkamelio a mangaw-awit iti lana ti balsamo ken adu unay a balitok ken napateg a batbato.” (1Ar 10:1, 2) Ti inaramatna nga agdaliasat ken ti kita dagiti sagut nga inyegna ipasimudaagda a naggapu isuna iti pagarian ti Sheba iti makin-abagatan a laud nga Arabia. Kasta met ti ipasimudaag ti komento ni Jesus nga isu “ti reyna ti abagatan” ket “isu immay manipud kadagiti ungto ti daga.” (Mt 12:42) Iti panangmatmat dagiti tattao idiay Jerusalem, pudno nga isu immay manipud adayo a paset ti pagaammo idin a lubong. (Sal 72:10; Joe 3:8) Ti Marib ket agarup 1,900 km (1,200 mi) manipud Ezion-geber, nga adda iti makin-amianan nga igid ti Nalabaga a Baybay.
Kinuna ni Jesus nga immay ti reyna ti Sheba “tapno dumngeg iti sirib ni Solomon.” (Lu 11:31) Nasdaaw ti reyna iti kinuna ni Solomon, iti nakitana a kinarang-ay ti pagarianna, ken iti masirib a pannakaorganisar dagiti agserserbi kenkuana. Imbagana a naragsak dagiti adipen ti ari gapu ta mangmangngegda ti sirib ti ari, ket binenditona ni Jehova gapu iti panangisaadna ken Solomon iti trono. (1Ar 10:2-9; 2Cr 9:1-9) Nangted ken Solomon iti 120 a talento a balitok (aggatad ita iti $46,242,000) kasta met iti lana ti balsamo ken napateg a batbato. Inikkan met isuna ni Solomon iti sagsagut a nalawag a linab-awanna ti gatad dagiti gameng nga inyegna, ket kalpasanna nagsubli iti bukodna a daga.—2Cr 9:12, AT, Mo.
Imbaga ni Kristo a bumangonto daytoy a babai inton panangukom ket kondenarenna dagiti lallaki iti umuna-siglo a kaputotan. (Mt 12:42; Lu 11:31) Nangisayangkat iti narigat a panagdaliasat tapno dumngeg iti sirib ni Solomon, ngem dagiti di manamati a Judio, nga agkunkuna nga ad-adipen ida ni Jehova, saanda nga impangag ni Jesus a natantan-ok ngem ni Solomon nupay addadan iti sanguananna.
7. Nabatad a maysa kadagiti naipasngat a siudad a naited iti tribu ni Simeon iti makin-abagatan a paset ti teritoria ti Juda. (Jos 19:2) Nupay kasta, saan nga agparang daytoy a nagan iti pumadpada a listaan iti 1 Cronicas 4:28-32 wenno kadagiti listaan dagiti siudad a naituding iti Juda idi damo. (Jos 15:26) Yantangay tukoyen ti Josue 19:2-6 ti pakadagupan a 13 a siudad nupay 14 a siudad ti aktual a dakamatenna, kunaen ti dadduma nga eskolar a ti Sheba ken Beer-seba ket dua a paset ti maymaysa a siudad, a ti Sheba ti nadadaan. No sabali a lugar dayta, mabalin nga isu met laeng ti Sema, a nadakamat iti listaan iti Josue 15:26-32.