Aniat’ Kaipapanan ti Iket ken Dagiti Ikan Para Kadakayo?
“Kadakayo naited ti panangammo kadagiti sagrado a palimed ti pagarian dagiti langit.”—MATEO 13:11.
1, 2. Apay a mabalin nga interesadotayo kadagiti pangngarig ni Jesus?
TAGIRAGSAKENYO kadi ti panangammo iti maysa a palimed wenno panangrisut iti maysa a buburtia? Ania ngay no ti panangaramid iti kasta tulongannakayo a makakita a nalawlawag ti pasetyo iti panggep ti Dios? Makaparagsak, makaragpatkayo ti kasta a napribilehiuan a pannakaawat babaen iti maysa a pangngarig nga inted ni Jesus. Pinagmalangana ti adu a nakangngeg iti daytoy ken pinagsiddaawna ti di mabilang a sabsabali pay nanipud idi, ngem mabalinyo a maawatan dayta.
2 Paliiwenyo ti kuna ni Jesus idiay Mateo kapitulo 13 maipapan iti panagusarna kadagiti pangngarig. Insaludsod dagiti adalanna: “Apay-apay kasaom ida kadagiti pangngarig?” (Mateo 13:10) Wen, apay a nagusar ni Jesus kadagiti pangngarig a di maawatan ti kaaduan a tattao? Isut’ simmungbat idiay Mt 13 bersikulo 11 aginggat’ 13: “Kadakayo naited ti panangammo kadagiti sagrado a palimed ti pagarian dagiti langit, ngem kadagidiay a tao saan a naited. . . . Isu daytoy ti gapuna no apay a kasaok ida kadagiti pangngarig, ta, kitkitaenda, dida makita, ket dengdenggenda, dida mangngeg, ket dida met maawatan dayta.”
3. Kasano a ti pannakatarus kadagiti pangngarig ni Jesus mangiyeg kadatayo kadagiti gunggona?
3 Kalpasanna impakat ni Jesus ti Isaias 6:9, 10, a nangiladawan iti maysa nga ili a tuleng ken bulsek iti naespirituan. Datayo, nupay kasta, saantay a kasapulan ti agbalin a kasta. No maawatantayo ken agtignaytayo kadagiti pangngarigna, agbalintayo a nakaragragsak—ita ken iti agnanayon a masanguanan. Itukon kadatayo ni Jesus daytoy a nasged a pammasiguro: “Naragsak dagiti matayo ta makakitada, ken dagiti lapayagyo ta makangngegda.” (Mateo 13:16) Dayta a pammasiguro lagumenna amin dagiti pangngarig ni Jesus, ngem ipamaysatayo ti ababa a pangngarig iti iket, a nairekord idiay Mateo 13:47-50.
Maysa a Pangngarig nga Addaan Nauneg a Kaipapanan
4. Aniat’ insalaysay ni Jesus babaen iti pangngarig, kas nairekord idiay Mateo 13:47-50?
4 “Ti pagarian ti langit maipadis iti maysa nga iket, a naiwayat iti baybay, nagala kadagiti amin a kita ti ikan. Idi napnon impaigiddan, ket nagtugawda, ket inurnongda dagiti nasayaat kadagiti kayabang, ket dagiti dakes imbellengda iti ruar. Kastanto inton panungpalan ti lubong: rummuarto dagiti anghel ket ilasindanto dagiti dakes kadagiti nalinteg ket ipurruakdanto ida iti urno ti apuy. Idiay addanto dagiti sangsangit ken ngarngaretnget dagiti ngipen.”
5. Ania a kita dagiti saludsod ti tumaud no maipapan iti kaipapanan ti pangngarig ti iket?
5 Nalabit nakakitakayon kadagiti tattao nga agdakdaklis babaen iti iket, uray iti laeng sine wenno iti telebision, gapuna a ti pangngarig ni Jesus ket saan a narigat a masirmata. Ngem kumusta ngay dagiti detalye ken kaipapananna? Kas pangarigan, kuna ni Jesus a daytoy a pangngarig ket maipapan “iti pagarian dagiti langit.” Kaskasdi, sigurado a dina kayat a sawen a “tunggal kita” ti tao, dagiti naimbag ken dagiti di maiparbeng, wenno dakes, ket addadanto idiay Pagarian. Kasta met, asinodat’ agdaklis? Naaramid kadi daytoy a panagdaklis ken panamaglalasin iti kaaldawan ni Jesus, wenno mabalin kadi nga iti laeng panawentayo, “ti panungpalan ti sistema ti bambanag”? Makitayo kadi ti bagiyo iti daytoy a pangngarig? Kasanoyo a maliklikan ti agtungpal a maysa kadagidiay agsangit ken agngaretnget ti ngipenda?
6. (a) Apay a rebbeng nga interesadotayo unay iti panangtarus iti pangngarig ti iket? (b) Aniat’ maysa a tulbek iti panangtarus iti dayta?
6 Dagita a saludsod ipakitada a daytoy a pangngarig ket saan a talaga a simple. Dikay liplipatan, nupay kasta: “Naragsak dagiti matayo ta makakitada, ken dagiti lapayagyo ta makangngegda.” Kitaentayo no makalitayo ti kaipapananna tapno dagiti lapayagtayo ket saan a di mangipangag ken dagiti matatayo ket saanda a siririkep no iti kinapategna. Kinaagpaysuanna, addaantayon iti napateg a tulbek iti pananglukat iti kaipapananna. Ti immun-una nga artikulo imbagana maipapan iti panangawis ni Jesus kadagiti dumadaklis a taga Galilea a panawanda dayta a pagsapulan ket ibaklayda ti maysa a naespirituan a trabaho kas “dumadaklis kadagiti tao.” (Marcos 1:17) Kunana kadakuada: “Manipud ita kalapenyonto a sibibiag dagiti tattao.”—Lucas 5:10.
7. Aniat’ iyil-ilustrar ni Jesus idi isut’ nagsao maipapan kadagiti ikan?
7 Maitunos iti dayta, dagiti ikan iti daytoy a pangngarig itakderanda dagiti tattao. Ngarud, idi nagsao ti Mt 13 bersikulo 49 maipapan iti pannakailasin dagiti dakes manipud kadagiti nalinteg, tuktukoyenna, saan a dagiti nalinteg wenno dakes a parparsua iti uneg ti taaw, no di ket dagiti nalinteg wenno dakes a tattao. Umasping, ti Mt 13 bersikulo 50 dinatay koma pagpanunoten maipapan kadagiti animal iti baybay nga agsangit wenno agngaretnget ti ngipenda. Saan. Daytoy a pangngarig ket maipapan iti panangurnong kadagiti tattao ken pannakapaglalasinda inton agangay, a napateg unay a banag, kas ipakita ti pagbanaganna.
8. (a) Aniat’ maadaltayo no maipapan iti pagbanagan dagiti di maiparbeng nga ikan? (b) Gapu iti naikunan maipapan kadagiti di maiparbeng nga ikan, aniat’ maipatotayo maipanggep iti Pagarian?
8 Paliiwenyo ta dagiti di maiparbeng nga ikan, kayatna a sawen, dagiti dakes, maipurruakdanto iti urno ti apuy, a sadiay agsangitdanto ken agngaretnget dagiti ngipenda. Kadagiti sabali a paset innaig ni Jesus ti kasta a panagsangit ken panagngaretnget iti kaadda iti ruar ti Pagarian. (Mateo 8:12; 13:41, 42) Idiay Mateo 5:22 ken 18:9, dinakamatna pay ti “dumardarang a Gehenna,” a tuktukoyenna ti permanente a pannakadadael. Saan kadi nga ipakita dayta no kasano kapateg ti panangala iti kaipapanan daytoy a pangngarig ken agtignay a siuumiso? Ammotayo amin nga awan ita ken awanto met dagiti nadangkes idiay Pagarian ti Dios. Ngarud, idi kuna ni Jesus a “ti pagarian dagiti langit ket maipadis iti maysa nga iket,” kayatna la ketdi a sawen a no maipanggep iti Pagarian ti Dios, adda maysa a ramit a kasla iket a naiwayat tapno urnongenna dagiti nagduduma a kita ti ikan.
9. Kasano a nairaman dagiti anghel iti pangngarig ti iket?
9 Kalpasan a naiwayat ti iket ken naurnong dagiti ikan, addanto trabaho a panaglalasin. Asino ti kuna ni Jesus a nairaman? Inlasin ti Mateo 13:49 dagitoy a dumadaklis-mamaglalasin kas anghel. Gapuna nga ibagbaga kadatayo ni Jesus maipapan iti panangiwanwan dagiti anghel iti maysa nga alikamen ditoy daga a maus-usar a mangbigbig kadagiti tao—dadduma ti nasayaat ken maiparbeng agpaay iti Pagarian ti langit, dagiti sabsabali saanda a maiparbeng iti dayta a pannakaawis.
Ti Panagdaklis—Kaano?
10. Babaen ania a panagrason a maikeddengtayo a ti panagdaklis inarupna ti kalalaingannat’ kaundayna a panawen?
10 Ti konteksto tulongannatayo a mangtakkuat no kaano nga agaplikar daytoy. Kasakbayan unay daytoy, nangted ni Jesus ti maysa a pangngarig maipapan iti panagmula kadagiti nasayaat a bukel, ngem kalpasanna naiparutap a naimurumor dagiti sisania idiay tay-ak, a mangiladawan iti lubong. Inlawlawagna idiay Mateo 13:38 a ti nasayaat a bukel intakderanna “dagiti annak ti pagarian; ngem dagiti sisania isu dagiti annak daydiay nadangkes.” Nagaabay dagitoy a dimmakkel iti adu a siglo, agingga iti panagani iti panungpalan ti sistema ti bambanag. Kalpasanna nailasin dagiti sisania ket sa napuoranda. Iti panangitunos iti daytoy iti pangngarig ti iket, makitatayo a ti panangurnong kadagiti parsua idiay iket ket arupenna ti atiddug a panawen.—Mateo 13:36-43.
11. Kasano a nangrugi ti maysa nga internasional a trabaho a panagdaklis idi umuna a siglo?
11 Sigun iti pangngarig ni Jesus, awan panangidumdumana a maurnongto dagiti ikan, kayatna a sawen, ti iket linaonna agpada dagiti nasayaat nga ikan ken di maiparbeng nga ikan. Bayat a sibibiag pay dagiti apostol, dagiti anghel a mangiwanwanwan iti trabaho a panagdaklis inusarda ti Nakristianuan nga organisasion ti Dios nga agkalap iti “ikan” a nagbalin a dagiti napulotan a Kristiano. Mabalin a kunaenyo a sakbay ti Pentecostes 33 K.P., ti panagdaklis ni Jesus kadagiti tao nakaala iti agarup 120 nga adalan. (Aramid 1:15) Ngem apaman a naipasdek ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano, nangrugi ti panagdaklis babaen iti alikamen nga iket, ket rinibo a nasayaat nga ikan ti nakalap. Manipud 36 K.P., silalawa a nagsaknap ti panagdaklis kadagiti internasional a danum, bayat a dagiti Gentil ket naiyegda iti Kinakristiano ken nagbalinda a kameng ti napulotan a kongregasion ni Kristo.—Aramid 10:1, 2, 23-48.
12. Aniat’ timmanor kalpasan ipapatay dagiti apostol?
12 Kadagiti siglo kalpasan a natay dagiti apostol, addada nagtultuloy a sumagmamano a Kristiano a nangikagumaan a mangsapul ken kumpet iti nadiosan a kinapudno. Di kumurang a dadduma kadagitoy naaddaan anamong ti Dios, ket pinulotanna ida iti nasantuan nga espiritu. Kaskasdi, ti ipapatay dagiti apostol inikkatna ti mangpawil nga impluensia, a nangpalubos a tumanor ti nasaknap nga apostasia. (2 Tesalonica 2:7, 8) Maysa nga organisasion ti dimmakkel nga awan pannakaikarina a nangibagbaga a daytat’ kongregasion ti Dios. Siuulbod nga inaklonna a daytat’ nasantuan a nasion a napulotan iti espiritu ti Dios a makipagturay ken Jesus.
13. Apay a maikuna a ti Kakristianuan adda akemna iti panagtignay ti iket?
13 Ti kunayo adda kadi aniaman a paset dagiti di matalek a mangak-aklon iti Kinakristiano idiay pangngarig iti iket? Bueno, adda rason a sumungbat iti, wen, adda pasetda. Ti simboliko nga iket inramanna ti Kakristianuan. Pudno, kadagiti pampanawen ginandat ti Iglesia Katolika nga ilemmeng ti Biblia manipud kadagiti gagangay a tattao. Nupay kasta, iti panaglabas dagiti siglo dagiti kameng ti Kakristianuan napateg ti akemda iti panangipatarus, panangsakar, ken panangiwaras iti Sao ti Dios. Idi agangay nangbuangay wenno nangsuportar dagiti Iglesia kadagiti sosiedad ti Biblia, a nangipaulog iti Biblia iti nagduduma a pagsasao dagiti sulsulinek a daga. Nangipatulodda met kadagiti mangngagas a misionero ken mannursuro, a namataud kadagiti managdawat a Kristiano. Daytoy ti nangurnong iti adu a bilang dagiti di maiparbeng nga ikan, a di naaddaan anamong ti Dios. Ngem uray kasta daytat’ nangisarang iti Biblia kadagiti minilion a di-Kristiano ken iti maysa a porma ti Kinakristiano, nupay saan a pudno.
14. Kasano a ti panagdaklis maipaay kadagiti nasayaat nga ikan ket tinulongan ti dadduma nga aramid dagiti iglesia ti Kakristianuan?
14 Kabayatanna, dagiti naiwarawara a matalek a kumkumpet iti Sao ti Dios inyagawada dagiti bagbagida iti aginggat’ kabaelanda. Iti aniaman a tiempo, binukelda ti pudno a napulotan a kongregasion ti Dios ditoy daga. Ken mabalintayo met a makasigurado a nagkalkalapda met iti ikan, wenno tattao, nga adu kadakuada ti matmatan ti Dios kas nasayaat ken pulotanna babaen iti espirituna. (Roma 8:14-17) Dagitoy a nasayaat a manangaklon ti Kinakristiano nabaelanda nga inyeg ti kinapudno ti Biblia kadagiti adu a nagbalinen a managdawat a Kristiano wenno nakagun-oden limitado a pannakaammo iti Biblia manipud kadagiti Kasuratan a naipatarus kadagiti pagsasaoda babaen kadagiti sosiedad ti Biblia ti Kakristianuan. Pudno ti pannakaurnong dagiti nasayaat nga ikan ket mannarimaan, nupay kaaduan kadagidiay maur-urnong ti Kakristianuan ket di maiparbeng manipud panangmatmat ti Dios.
15. Masinunuo, aniat’ inrepresentar ti iket idiay pangngarig?
15 Gapuna a ti iket irepresentarna ti maysa a naindagaan nga alikamen a mangikompable nga isu daytat’ kongregasion ti Dios ken daytat’ agurnong kadagiti ikan. Inraman dayta agpada ti Kakristianuan ken ti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano, a ti naud-udi nagtultuloy a nagurnong kadagiti nasayaat nga ikan, iti sidong ti di makita a panangiwanwan dagiti anghel, maitunos iti Mateo 13:49.
Ti Panawentayo ket Naisangsangayan
16, 17. Apay a ti tiempo a pagbibiagantayo ket nakapatpateg iti pannakaitungpal ti pangngarig ni Jesus maipapan iti iket?
16 Usigentayo itan ti ramit ti tiempo. Kadagiti siniglo ti alikamen nga iket inurnongna dagiti nasayaat nga ikan kasta met iti adu a di maiparbeng, wenno dakes. Kalpasanna dimteng ti tiempo a nairaman dagiti anghel iti panangaramid iti napateg a panamaglalasin a trabaho. Kaano? Bueno, silalawag a kunaen ti Mt 13 bersikulo 49 a daytoy ket kabayatan “ti panungpalan dagiti sistema ti bambanag.” Tumutop daytoy iti kuna ni Jesus iti pangngarig kadagiti karnero ken kadagiti kalding: “Inton ti Anak ti tao umayto agraman iti dayagna, ken amin dagiti anghel maikuyog kenkuana, isu ti panagtugawnanto iti nadayag a tronona. Ket maurnongto iti sanguananna amin dagiti nasion, ket paglalasinennanto dagiti maysa ken maysa kadagiti tao, a kas iti pastor ilasinna dagiti karnero kadagiti kalding.”—Mateo 25:31, 32.
17 Ngarud, maitunos iti Mateo 13:47-50, maysa a napateg a panamaglalasin a trabaho nga adda iti sidong ti panangiwanwan dagiti anghel ti mannarimaanen manipud panangrugi “ti panungpalan ti sistema ti bambanag” idi 1914. Nagbalin a naipangpangruna ti kinabatadna kalpasan 1919, idi a ti natda kadagiti napulotan ket nawayawayaanda manipud temporario a naespirituan a pannakaadipen, wenno pannakakayaw, ket nagbalinda nga ad-adda nga epektibo nga alikamen maipaay iti panangiringpas iti trabaho a panagdaklis.
18. Kasano a naurnongen kadagiti kayabang dagiti nasayaat nga ikan?
18 Aniantot’ mapasamak kadagiti naisina a nasayaat nga ikan? Kunaen ti Mt 13 bersikulo 48 a dagiti dumadaklis-manamaglalasin nga anghel “inurnongda dagiti nasayaat [nga ikan] kadagiti kayabang, ngem dagiti dakes imbellengda iti ruar.” Dagiti kayabang ket mangsalaknib a pagkargaan a pakaikabilan dagiti ikan. Napasamak kadin daytoy iti kaaldawantayo? La ketdi. Bayat a dagiti simboliko a nasayaat nga ikan ket nakalapandan a sibibiag, naurnongdan kadagiti kongregasion dagiti pudno a Kristiano. Dagitoy a kasla kayabang a kongregasion ket timmulongen a manalaknib ken mangisagana kadakuada maipaay iti nadiosan a serbisio, dikay kadi umanamong? Kaskasdi, mapanunot ti maysa, ‘Ala, nasayaat ken naimbag daytoy, ngem aniat’ pakainaigan daytoy iti agdama a biagko ken iti masanguanak?’
19, 20. (a) Apay a napateg ita a maala ti anag daytoy a pangngarig? (b) Ania a napateg a trabaho a panagdaklis ti naaramidanen nanipud 1919?
19 Ti pannakaisayangkat ti naiyilustrar ditoy ket saan a nakedngan kadagiti siglo iti nagbaetan ti kaaldawan dagiti apostol ken ti 1914. Kabayatan dayta a tiempo, ti alikamen nga iket inurnongna agpada dagiti ulbod ken pudno a manangikompable iti Kinakristiano. Wen, daytat’ panangurnong agpada dagiti di maiparbeng nga ikan ken nasayaat nga ikan. Ad-adda pay, ti panamaglalasin a trabaho nga inaramid dagiti anghel ket saan a nagpatingga idi agarup 1919. Saan, la ketdi. Iti dadduma nga aspeto daytoy a pangngarig iti iket ket agaplikar agingga iti panawentayo. Nairamantayo ken kasta met ti asideg a masanguanantayo. Inkapilitan a matarusantayo no kasano ken apay a kasta no kayattayo a deskribirendatayo dagitoy a sasao: “Naragsak dagiti matayo ta makakitada, ken dagiti lapayagyo ta makangngegda” buyogen pannakaawat.—Mateo 13:16.
20 Nalabit pagaammoyo a kalpasan 1919 nagbalin nga okupado dagiti napulotan a natda iti panangasaba a trabaho iti pannakitunosda kadagiti anghel, a nagtultuloy a nangusar iti mangiladawan nga iket tapno itakdangda dagiti ikan, tapno ilasinda dagiti nasayaat manipud kadagiti di maiparbeng. Dagiti estadistika manipud dayta a panawen ipakitada a ti pannakakalap kadagiti nasayaat nga ikan maipaay iti pannakapulot iti espiritu ti Dios ket nagtultuloy bayat a dagiti tartaraudi ti 144,000 ket naurnongda babaen iti mangiladawan nga iket. (Apocalipsis 7:1-4) Ngem idi ngalay ti 1930’s, ti pangurnong kadagiti ikan maipaay iti pannakapulot iti nasantuan nga espiritu ket pudno a nagpatinggan. Ti kadi kongregasion dagiti napulotan a natda idi akasendan ti iket, kaiyariganna, ket agtugawda lattan, nga agur-uray iti nailangitan a gunggonada? Saan a pulos!
Ti Pannakairamanyo iti Panagdaklis
21. Ania a sabali pay a panagdaklis ti naaramiden iti kaaldawantayo? (Lucas 23:43)
21 Ti pangngarig ni Jesus maipapan iti iket ket naisentro kadagiti nasayaat nga ikan a magunggonaanto iti maysa a lugar idiay Pagarian dagiti langit. Kaskasdi, malaksid iti dayta a pangngarig, adda pay sabali a simboliko a panagdaklis a maar-aramid iti dakkel a rukod, kas naiyilustrar met iti immun-una nga artikulo. Daytoy a panagdaklis ket, saan a maipaay kadagiti napulotan nga ikan a nadakamat idiay pangngarig ni Jesus, no di ket maipaay kadagiti simboliko nga ikan a makalap a sibibiag ken maikkan nakaskasdaaw a namnama a biag iti maysa a paraiso a daga.—Apocalipsis 7:9, 10; idiligyo ti Mateo 25:31-46.
22. Ania a naragsak a pagbanagan ti mabalintayo a mapasaran, ket ania ti pagpilian?
22 No abrasaenyo dayta a namnama, makapagrag-okayo ngarud ta impalubos ni Jehova ti makaispal-biag a trabaho ti panagdaklis nga agtultuloy agingga ita. Daytoy ti nangaramid a posible para kadakayo tapno makaragpat iti nakaskasdaaw a namnama. Namnama? Wen, isu dayta ti maikanatad a sao nga usaren, yantangay ti ibungana ket maitunosto iti agtultuloy a kinamatalektayo iti Daydiay mangiturturong iti mannarimaan a panagregget iti panagdaklis. (Sofonias 2:3) Lagipenyo manipud iti pangngarig a saan nga amin nga ikan nga intakdang ti iket ket mapasaranda ti naanamongan a pagbanagan. Kuna ni Jesus a dagiti di maiparbeng, wenno dakes, ket mailasindanto manipud kadagiti nalinteg. Iti ania a pagtungpalan? Idiay Mateo 13:50, inladawan ni Jesus dagiti nadagsen nga ibungana para kadagiti di maiparbeng, wenno dakes, nga ikan. Maipurruakdanto dagitoy iti sumsumged nga urno, kayatna a sawen agnanayon a pannakadadael.—Apocalipsis 21:8.
23. Aniat’ mamagbalin a nakapatpateg ti trabaho a panagdaklis ita?
23 Para kadagiti nasayaat a napulotan nga ikan, kasta met kadagiti simboliko nga ikan a mabalin nga agbiag nga agnanayon ditoy daga, adda nadayag a masanguanan. Buyogen naimbag a rason, ngarud, sigsiguraduen dagiti anghel nga uray itan maar-aramiden ti maysa a naballigi a trabaho a panagdaklis iti intero a globo. Ket anian ti kaadu dagiti makalapan! Umisokayo iti panangikuna nga iti bukodna a wagas, dayta ket kas met laeng kamilagro ti nakalapan a literal nga ikan a tinagiragsak dagiti apostol idi inwayatda dagiti iketda iti panangimandar ni Jesus.
24. Aniat’ rebbeng a kayattayo nga aramiden maipanggep iti naespirituan a panagdaklis?
24 Aktibo kadi a makipaspasetkayo iti aginggat’ kabaelanyo iti daytoy makaispal-biag a trabaho a naespirituan a panagdaklis? Uray pay kasano kawadwad ti indibidual a pannakiramantayon agingga iti daytoy a tiempo, tunggal maysa ti magunggonaan iti ikikita no ania ti magapgapuananen iti intero a lubong iti naindaklan a panagdaklis ken panangispal-biag a trabaho a mannarimaan itan. Ti panangaramid ti kasta ti rebbeng a mangpabara kadatayo iti dakdakkel pay a regta iti panangiwayat kadagiti iket para iti naruay a makalapan kadagiti mapasungad nga al-aldaw!—Idiligyo ti Mateo 13:23; 1 Tesalonica 4:1.
Malagipmo Kadi Dagitoy a Punto?
◻ Aniat’ inrepresentar dagiti dua a kita ti ikan iti pangngarig ni Jesus maipapan iti iket?
◻ Iti ania a pannakaawat a dagiti iglesia ti Kakristianuan nairamandan iti panagtignay ti iket?
◻ Apay a ti panagdaklis a maar-aramid iti panawentayo ket nakapatpateg?
◻ Ti pangngarig maipapan iti iket rebbeng nga ituggodna ti tunggal maysa kadatayo a mangaramid iti ania a kita ti panangtingiting iti bagi?
[Ladawan iti panid 18]
Dagiti aramid ti panagdaklis ket napasamak iti Baybay ti Galilea iti sinigsiglon
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.