Apay nga Adayuan ti Idolatria?
“Annakko a dungdungnguen, igagayo dagiti bagbagiyo kadagiti didiosen.”—1 JUAN 5:21.
1. Apay nga awan a pulos ti lugar ti idolatria iti panagdayaw ken Jehova?
SAAN a metal, kayo, wenno bato ni Jehova. Saan a mabalin a pagnaeden iti naindagaan a templo. Yantangay isu ti mannakabalin-amin nga Espiritu, a di makita dagiti tao, ditay mabalin ti mangaramid iti ladawanna. Gapuna, masapul nga awan a pulos ti lugar ti idolatria iti nasin-aw a panagdayaw ken Jehova.—Exodo 33:20; Aramid 17:24; 2 Corinto 3:17.
2. Aniada a saludsod ti masapul nga usigentayo?
2 Ngarud, no maysakay a managdaydayaw ni Jehova, nalabit maisaludsodyo, ‘Ania ti idolatria? Kasano a naliklikan dayta dagiti adipen ni Jehova idi napalabas? Ken apay nga adayuantayo ti idolatria ita?’
No Ania ti Idolatria
3, 4. Aniat’ kaipapanan ti idolatria?
3 Kadawyanna, ti idolatria saklawenna ti seremonia wenno ritual. Ti idolatria isu ti panagruknoy, panagayat, panagdayaw, wenno panagrukbab iti idolo. Ket ania ti idolo? Maysa dayta nga imahen, ladawan ti maysa a banag, wenno simbolo, a pakaiturongan ti debosion. Kadawyanna a maiturong ti idolatria iti agpaypayso wenno maipagarup a nangatngato a pannakabalin a mapapati nga adda biagna (kas koma ti tao, animal, wenno organisasion). Ngem maibilang met nga idolatria ti panagdayaw kadagiti awan biagna a bambanag (kas koma ti puersa wenno awan biagna a banag iti nakaparsuaan).
4 Idiay Kasuratan, dagiti Hebreo a sao a tumukoy kadagiti idolo masansan nga ipaganetgetda ti kinaawan serserbina, wenno sasao dagita ti panangbusor. Karaman kadagitoy dagiti sao a naipatarus a “kinitikitan wenno binurikan a ladawan”; “sinukog nga estatua, imahen, wenno idolo”; “nakabutbuteng nga idolo”; “ubbaw nga idolo” (iti literal, kinaubbaw); ken “nakarimrimon nga idolo.” Ti Griego a sao nga eiʹdo·lon ket naipatarus kas “idolo.”
5. Apay a maikunatayo a saan nga amin a ladawan ket idolo?
5 Saan nga amin a ladawan ket idolo. Binilin ti Dios a mismo dagiti Israelitas a mangaramidda iti dua a kerubin a balitok para iti lakasa ti tulag ken mangbordada kadagiti ladawan dagita nga espiritu a parsua iti makin-uneg nga abbong iti sangapulo a bengbeng para iti tabernakulo ken iti kurtina a mamagsina ti Nasantuan manipud iti Kasasantuan. (Exodo 25:1, 18; 26:1, 31-33) Dagiti laeng agan-annong a padi ti nakakita kadagitoy a ladawan a nagserbi kangrunaanna kas simbolo dagiti nailangitan a kerubin. (Idiligyo ti Hebreo 9:24, 25.) Nalawag a saanda a pinagrukbaban dagiti ladawan dagiti kerubin iti tabernakulo, yantangay dagiti nalinteg nga anghel a mismo dida awaten ti panagdayaw.—Colosas 2:18; Apocalipsis 19:10; 22:8, 9.
Ti Panangmatmat ni Jehova iti Idolatria
6. Aniat’ panangmatmat ni Jehova iti idolatria?
6 Adayuan dagiti adipen ni Jehova ti idolatria agsipud ta karimonna dagiti amin nga idolatroso nga aramid. Binilin ti Dios dagiti Israelitas a saanda a mangaramid kadagiti ladawan a pagdayawan ken saanda nga agrukbab kadagita. Masarakan dagitoy a sao iti Sangapulo a Bilin: “Dika mangaramid iti maipaay kenka a ladawan a kinitikitan wenno uray ania a katulad ti adda idiay ngato sadi langit wenno ti adda iti baba ditoy daga wenno ti adda iti danum iti uneg ti daga. Dika iruknoy ti bagim kadakuada wenno pagserbian ida, ta siak ni Jehova a Diosmo manangimonak a Dios, a mangipasarungkar iti kinadakes dagiti amma kadagiti annak, kadagiti maikatlo a kaputotan ken maikapat a kaputotan dagiti gumura kaniak; ngem mangipaay iti naayat a kinamanangaasi iti maikasangaribo a kaputotan nga agayat kaniak ken mangsalimetmet kadagiti bilbilinko.”—Exodo 20:4-6.
7. Apay a karimon ni Jehova ti amin a kita ti idolatria?
7 Apay a karimon ni Jehova ti idolatria? Kangrunaanna gapu ta kalikagumanna ti naipamaysa a debosion, kas naipakita iti ngato iti maikadua iti Sangapulo a Bilin. Maysa pay, kinunana babaen ken mammadtona nga Isaias: “Siak ni Jehova. Dayta ti naganko; ket ti dayagko diakto ited iti sabali, ket diak met ited ti dayawko kadagiti kinitikitan a ladawan.” (Isaias 42:8) Adda idi tiempo a siniluan ti idolatria dagiti Israelitas nga uray la “indatonda dagiti annakda a lallaki ken babbai kadagiti demonio.” (Salmo 106:36, 37) Dagiti agdaydayaw kadagiti didiosen saanda laeng nga inlibak a ni Jehova ti pudno a Dios no di ket sinerbianda pay ti intereses ti kangrunaan a Kabusorna, ni Satanas, ken dagiti demonio.
Nasungdo iti Sidong ti Pannakasuot
8. Ania a suot ti naipasango kadagiti tallo a Hebreo a da Sidrac, Misac, ken Abdenago?
8 Ti kinasungdo ken Jehova iyadayonatayo met iti idolatria. Naiyilustrar daytoy iti maysa a pasamak a nailanad idiay Daniel kapitulo 3. Inummong ti ari ti Babilonia a ni Nabucodonosor dagiti opisial ti imperiona para iti pannakaisibbo ti dakkel a ladawan a balitok nga impatakderna. Karaman iti bilinna da Sidrac, Misac, ken Abdenago—dagiti tallo a Hebreo a nadutokan a mangimaton iti probinsia ti Babilonia. Nabilin ti ummong nga agruknoyda iti ladawan apaman a mangngegda ti uni ti nagduduma a kita ti instrumento. Maysa daytoy a panangpadas ti pudpudno a dios ti Babilonia, ni Satanas, a mangpilit kadagiti tallo a Hebreo nga agrukbab iti ladawan a mangitakder iti Imperio ti Babilonia. Darepdepenyo nga addakay sadiay.
9, 10. (a) Ania a takder ti innala dagiti tallo a Hebreo, ket kasano a nagunggonaanda? (b) Ania a pammaregta ti maadaw dagiti Saksi ni Jehova iti tignay dagiti tallo a Hebreo?
9 Kitaenyo! Nakatakder dagiti tallo a Hebreo. Malagipda ti linteg ti Dios maibusor iti panangaramid ken panagserbi kadagiti idolo wenno kinitikitan a ladawan. Ikkan ida ni Nabucodonosor iti ultimatum—agruknoyda wenno matayda! Ngem gapu iti kinasungdoda ken Jehova, kunada: “No kasta, ti Diosmi isu a pagserbianmi mabalinnakami nga isalakan. Iti urno a sumsumged ken dumardarang ken ita imam, O ari, ilapsutnakami. Ket no saan, maipakaammo koma kenka, O ari, a dagita diosmo dikamto pagserbian, ken kasta met dikamto pagdaydayawan ti ladawan a balitok nga impatakdermo.”—Daniel 3:16-18.
10 Naitappuak dagitoy nasungdo nga adipen ti Dios iti napudot unay nga urno. Nasdaaw a makakita iti uppat a lallaki a magmagna iti urno, impukkaw ni Nabucodonosor kadagiti tallo a Hebreo a rummuarda iti urno, ket rimmuarda a di naan-ano. Ket kinuna ti ari: “Bendito ti Dios da Sidrac, Misac ken Abdenago, isu a nangibaon ti anghelna [ti maikapat a lalaki idiay urno] ket insalakanna dagiti adipenna a nagkammatalek kenkuana, isuda a nangbaliw iti sao ti ari ken inyawatda dagiti bagida, agsipud ta saanda nga agserbi wenno agdaydayaw iti aniaman a dios no di laeng ti Diosda met laeng. . . . Awan ti sabali a dios a makabalin a mangispal iti kastoy.” (Daniel 3:28, 29) Ti panangsalimetmet dagidiay tallo a Hebreo iti kinatarnawda paregtaenna dagiti agdama-aldaw a Saksi nga agbalin a nasungdo iti Dios, mangsalimetmet iti neutralidad iti lubong, ken mangidian iti idolatria.—Juan 17:16.
Maabak Dagiti Idolo iti Pangukoman
11, 12. (a) Aniat’ inlanad ni Isaias a nakairamanan ni Jehova ken dagiti idolo a didiosen? (b) Aniat’ nagbanagan dagiti didiosen dagiti nasion idi kinarit ida ni Jehova?
11 Sabali pay a rason nga adayuan ti idolatria ket awan serserbi ti panagdayaw kadagiti idolo. Nupay kasla sibibiag dagiti dadduma nga aramid-tao nga idolo—masansan nga adda ngiwat, mata, ken lapayagda—dida makasao, makakita, wenno makangngeg ken awan a pulos maaramidanda kadagiti agdaydayaw kadakuada. (Salmo 135:15-18) Naipakita daytoy idi maikawalo a siglo K.K.P., idi inlanad ti mammadto ti Dios idiay Isaias 43:8-28, iti kababagasna, ti maysa a kaso iti pangukoman iti nagbaetan ni Jehova ken dagiti didiosen. Adda ti ili ti Dios nga Israel iti maysa a dasig, ket dagiti nasion ti lubong iti sabali. Kinarit ni Jehova dagiti ulbod a didiosen dagiti nasion a mangiparang “kadagiti immun-una a bambanag,” kayatna a sawen, mangipadto a siuumiso. Awan makabalin uray maysa. Kadagiti tattaona, kinuna ni Jehova: “Dakayo dagiti saksik . . . ket siak ti Dios.” Saan a mapaneknekan dagiti nasion nga immun-una dagiti didiosenda ngem ni Jehova wenno makaipadtoda. Ngem impadto ni Jehova ti pannakaduprak ti Babilonia ken ti pannakaluk-at ti nakayawan nga ilina.
12 Mainayon pay, maikuna dagiti naluk-atan nga adipen ti Dios, a kas nadeskribir idiay Isaias 44:1-8, a “kukua [ida] ni Jehova.” Kinunana a mismo: “Siak ti immuna ken siak ti maudi, ket awan ti Dios no di la sisiak.” Awan maisungbat dagiti didiosen. “Dakayo dagiti saksik,” naminsan pay a kinuna ni Jehova maipapan kadagiti tattaona, sana innayon: “Adda aya sabali a Dios a saan a siak? Wen, awan ti Bato.”
13. Aniat’ ipamatmat ti idolatria maipapan iti managdaydayaw iti idolo?
13 Adayuantayo met ti idolatria agsipud ta ti pannakipaset iti dayta ipamatmatna ti kinamaag. Manipud iti maysa a kayo, mangpili ti managdaydayaw iti didiosen iti paset nga aramidenna a dios a pagdayawanna, ket ti nabati a paset pasgedanna a pagluto iti taraonna. (Isaias 44:9-17) Anian a kinamaag! Maibabain met ti agaramid ken agdaydayaw kadagiti idolo a didiosen agsipud ta saan a makaidatag iti makapnek a pammaneknek iti kinadiosda. Ngem di masuppiat ti Kinadios ni Jehova, ta saanna laeng nga impadto ti pannakawayawaya dagiti tattaona manipud Babilonia no di ket imbanagna pay daytoy. Napagnaedan manen ti Jerusalem, nabaliwan a nabangon dagiti siudad ti Juda, ket nagmaga ti “yuyeng” ti Babilonia—ti Karayan Eufrates—kayatna a sawen, saanen a makasalaknib. (Isaias 44:18-27) Kas impadto pay ti Dios, pinarmek ni Ciro a Persiano ti Babilonia.—Isaias 44:28–45:6.
14. Iti Sapasap a Korte Suprema, aniat’ mapaneknekanto iti agnanayon?
14 Naabak ti kaso dagiti idolo a didiosen no iti kinadios. Ket ti napagteng ti Babilonia sigurado a mapasamakto met iti moderno a katupagna, ti Babilonia a Dakkel, ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion. Iti saan a mabayag, mapukawton nga agnanayon ken dagiti amin a didiosen, narelihiusuan a ramramit, ken dagiti bambanag a daydayawenna. (Apocalipsis 17:12–18:8) Iti Sapasap a Korte Suprema, mapaneknekanto iti agnanayon a ni laeng Jehova ti sibibiag ken pudno a Dios ken mangibanag iti naimpadtuan a Saona.
Datdaton Kadagiti Demonio
15. Aniat’ impakita ti nasantuan nga espiritu ken ti umuna-siglo a bagi a manarawidwid maipanggep kadagiti tattao ni Jehova ken iti idolatria?
15 Adayuan met dagiti tattao ni Jehova ti idolatria agsipud ta idaldalan ida ti espiritu ken organisasion ti Dios. Kinuna ti umuna-siglo a bagi a manarawidwid dagiti adipen ni Jehova kadagiti padada a Kristiano: “Ti nasantuan nga espiritu ken dakami inanamonganmi ti di mangipabaklay kadakayo iti dakdakkel nga awit ngem kadagitoy a banag a masapul, isu nga adayuanyo dagiti banag a naidaton kadagiti idolo ken ti dara ken dagiti banag a nabekkel ken ti pannakiabig. No agaluadkayo kadagitoy a banag, rumang-aykayto. Naimbag a salun-at kadakayo!”—Aramid 15:28, 29.
16. Iti bukodyo a sasao, kasanoyo nga iyebkas ti kinuna ni Pablo maipapan kadagiti bambanag a naidaton kadagiti idolo?
16 Sabali pay a rason nga adayuan ti idolatria ket tapno maliklikan ti demonismo. Maipapan iti Pangrabii ti Apo, kinuna ni apostol Pablo kadagiti Kristiano idiay Corinto: “Pumanawkayo iti panagrukbab kadagiti ladladawan. . . . Ti kopa ti bendision a bendisionantayo, saan aya nga isu ti pannakairaman iti dara ni Kristo? Ti tinapay a pisientayo, saan aya nga isu ti pannakairaman iti bagi ni Kristo? Agsipud ta adda maymaysa a tinapay, datayo idinto nga adutayo, maymaysatayo a bagi, ta mairamantayo amin iti daydiay maymaysa a tinapay. Kitaenyo ni Israel kas iti lasag: Dagiti mangan kadagiti datdaton, saanda aya a mairaman iti altar? Ania ngarud ti kunak? A ti maidaton kadagiti ladladawan adda kapapay-anna, wenno ti ladawan adda kapapay-anna? Awan; no di ket dagiti bambanag nga idaton dagiti nasion idatonda ida kadagiti sairo, a saan nga iti Dios; ket diak kayat nga adda pakairamananyo kadagiti sairo. Saanyo a mabalin ti uminum iti kopa ni Jehova ken iti kopa dagiti sairo; saanyo a mabalin ti mairaman iti ‘panganan ni Jehova’ ken iti panganan dagiti sairo. Wenno, ‘gargarientayo aya nga agimon ni Jehova’? Napigpigsatayo aya ngem isu?”—1 Corinto 10:14-22.
17. Idi umuna a siglo K.P., kadagiti ania a kasasaad a mabalin nga agsida ti maysa a Kristiano iti karne a naidaton kadagiti idolo, ken apay?
17 Idi, maidaton iti idolo ti sumagmamano a paset ti animal, maited kadagiti papadi ti dadduma, ket alaen ti managdaydayaw ti dadduma para iti padaya. Nupay kasta, mabalin a mailako ti dadduma a karne iti tiendaan. Saan a nasayaat iti maysa a Kristiano ti mapan iti templo ti idolo tapno agsida iti karne uray no saan a mangan kas paset ti seremonia, ta amangan no daytoy ti mangitibkol kadagiti sabsabali wenno mangallukoy kenkuana iti ulbod a panagdayaw. (1 Corinto 8:1-13; Apocalipsis 2:12, 14, 18, 20) Uray no naidaton ti animal iti idolo, awan namalbaliwan ti karne, isu a mabalin ti maysa a Kristiano ti gumatang iti paglakuan iti karne. Saan met a masapul nga imtuodenna pay no naggapuan ti karne a naidasar iti balay ti tao a pakipangpangananna. Ngem no adda agkuna a “naidaton [dayta] iti altar,” saanna a kanen tapno awan ti maitibkol.—1 Corinto 10:25-29.
18. Kasano a mairaman kadagiti demonio dagidiay mangan iti banag a naidaton iti idolo?
18 Adda pammatida idi a kalpasan ti seremonia ti panagdaton, adda ti didiosen iti karne ket sumrek iti bagi dagidiay agsida iti dayta iti padaya nga insagana ti managdaydayaw. No kasano a mabukel ti panagkaykaysa kadagidiay mangan a sangsangkamaysa, kasta met a mairaman iti altar dagidiay agsida kadagiti animal a naidaton ken maikaykaysada iti sairo a didiosenda nga itakderan ti idolo. Babaen ti kasta nga idolatria, inyadayo dagiti demonio dagiti tattao manipud iti panagdayaw iti maymaysa a pudno a Dios. (Jeremias 10:1-15) Isu met la a masapul nga adayuan dagiti tattao ni Jehova dagiti bambanag a naidaton kadagiti idolo! Ti kinasungdo iti Dios, panagpaidalan iti nasantuan nga espiritu ken iti organisasionna, ken ti determinasion a liklikan a naan-anay ti demonismo gutugotennatay met nga agaluad iti idolatria ita.
Apay a Masapul nga Agannadtayo?
19. Ania a kita ti idolatria ti adda idiay kadaanan nga Efeso?
19 Agannad a naimbag dagiti Kristiano iti idolatria agsipud ta adu ti porma dayta, ket uray ti maysa laeng nga idolatroso a tignay mabalin nga ikompromisona ti pammatida. Kinuna ni apostol Juan kadagiti kapammatianna: “Igagayo dagiti bagbagiyo kadagiti didiosen.” (1 Juan 5:21) Kasapulan daytoy a pammagbaga agsipud ta nalikmutda iti adu a porma ti idolatria. Insurat dayta ni Juan idiay Efeso, maysa a siudad a naigamer iti panagsalamangka ken mitolohia maipapan kadagiti ulbod a didiosen. Naisaad idiay Efeso ti maysa kadagiti pito a pagsidsiddaawan iti lubong—ti templo ni Artemis, maysa a disso a pagtaklinan dagiti kriminal ken sentro dagiti dinederrep a seremonia. Inyasping ni pilosopo a Heracleitus ti Efeso ti nasipnget a pagnaan nga agturong iti altar ti templo iti sipnget ti kinadakes, ket imbilangna ti moralidad dagiti tattao nga agdaydayaw idiay templo a dakdakes pay ngem kadagiti ayup. Isut’ gapuna a masapul nga agtakder a sititibker dagiti Kristiano a taga Efeso maibusor iti demonismo, imoralidad, ken idolatria.
20. Apay a masapul a liklikan ti uray kabassitan a porma ti idolatria?
20 Masapul a napigsa ti determinasion dagiti Kristiano a mangliklik iti uray kabassitan a porma ti idolatria agsipud ta ti maysa laeng a tignay ti panagdayaw iti Diablo kanunonganna ti karitna nga awan tao nga agtalinaed a matalek iti Dios iti sidong ti pakasuotan. (Job 1:8-12) Idi impakitana ken ni Jesus dagiti “isuamin a pagpagarian ti lubong ken ti dayagda,” kinuna ni Satanas: “Amin dagitoy itedko kenka no agrukbabka ken agdayawka (iti literal, mangaramid iti maysa a tignay ti panagdayaw) kaniak.” Ti panagkedked ni Kristo intandudona ti dasig ni Jehova iti isyu ti sapasap a kinasoberano ken pinaneknekanna nga ulbod ti Diablo.—Mateo 4:8-11; Proverbio 27:11.
21. Mainaig iti emperador a Romano, aniat’ pinagkedkedan nga aramiden dagiti matalek a Kristiano?
21 Pinagkedkedan uray dagiti immuna a pasurot ni Jesus ti aniaman a tignay ti panagdayaw a kumanunong iti dasig ni Satanas iti isyu. Nupay rinaemda dagiti “nangatngato a turturay,” nagkitakitda a mangpuor iti insienso a kas pammadayaw iti emperador a Romano, uray no isut’ pakatayanda. (Roma 13:1-7) Maipapan itoy, insurat ni Daniel P. Mannix: “Mammano a Kristiano ti nagbaw-ing, nupay sisasagana ti altar nga adda apuyna idiay arena no bilang kayatda ti agbaw-ing. Ti laeng masapul nga aramiden ti maysa a balud isut’ panangiwarakiwakna iti sangapirit nga insienso idiay altar ket maikkan iti Certificate of Sacrifice santo mawayawayaan. Nailawlawag met a naimbag kenkuana a saan nga emperador ti daydayawenna; no di ket bigbigenna laeng ti nadiosan a kasasaad ti emperador kas ulo ti estado a Romano. Kaskasdi, dandani awan Kristiano a nangaprobetsar iti pannakaluk-atna.” (Those About to Die, panid 137) No maipasangokay met iti suot, naan-anay kadi nga idianyo ti amin a kita ti idolatria?
Adayuanyo Kadi ti Idolatria?
22, 23. Apay a rumbeng nga adayuanyo ti idolatria?
22 Nalawag, masapul nga agaluad dagiti Kristiano iti amin a porma ti idolatria. Kalikaguman ni Jehova ti naipamaysa a debosion. Nangipaay dagiti tallo a matalek a Hebreo iti nasayaat nga ulidan iti panagkitakitda nga agrukbab iti dakkel a ladawan nga imbangon ti ari ti Babilonia a ni Nabucodonosor. Iti sapasap a kaso iti pangukoman nga inlanad ni mammadto Isaias, ni laeng Jehova ti napaneknekan a pudno ken sibibiag a Dios. Nabilin dagiti immuna a Kristiano a saksina nga adayuanda dagiti bambanag a naidaton kadagiti didiosen. Adu dagiti nasungdo kadakuada ti di timmulok iti panangpilit a mangaramid iti uray maysa laeng a tignay ti panagdayaw a katupag ti panangilibak ken Jehova.
23 No kasta, ngarud, ad-adayuanyo aya ti idolatria? Ipapaayyo aya iti Dios ti naipamaysa a debosion? Kankanunonganyo aya ti kinasoberano ni Jehova ken itantan-okyo kas ti pudno ken sibibiag a Dios? No kasta, determinadokay koma nga agtalinaed nga agtakder a sititibker maibusor kadagiti idolatroso nga aramid. Ngem aniada pay a Nainkasuratan a punto ti makatulong kadakayo nga agaluad iti amin a kita ti idolatria?
Aniat’ Makunayo?
◻ Ania ti idolatria?
◻ Apay a karimon ni Jehova ti amin a kita ti idolatria?
◻ Ania a takder ti innala dagiti tallo a Hebreo mainaig iti idolatria?
◻ Kasano a mairaman kadagiti demonio dagidiay mangan kadagiti bambanag a naidaton kadagiti idolo?
◻ Apay a rumbeng nga adayuantayo ti idolatria?
[Ladawan iti panid 23]
Nupay nagpeggad ti biagda, saan a nakipaset dagiti tallo a Hebreo iti idolatria