Dagiti Maudi nga Aldaw

Aniat’ mangipasimudaag nga agbibiagtayo itan kadagiti “maudi nga aldaw”?

Ti Biblia deskribirenna dagiti adu a pasamak ken kasasaad a mangtanda iti daytoy nakapatpateg a tartaraudi a panawen. Ti “pagilasinan” isut’ pakadagdagupan dagiti adu nga ebidensia; gapuna a ti kaitungpalanna kasapulan nga amin a paset dayta a pagilasinan ket sibabatadda nga agminar kabayatan ti maymaysa laeng a kaputotan. Dagiti nadumaduma a paset ti pagilasinan nairekordda idiay Mateo kapitulo 24, 25, Marcos 13 ken Lucas 21; adda pay kanayonan a detalye idiay 2 Timoteo 3:1-5, 2 Pedro 3:3, 4, ken Apocalipsis 6:1-8. Kas ilustrasion, amirisentayo ti sumagmamano kadagiti karkarna a paset ti pagilasinan.

“Tumakderto ti nasion a bumusor iti sabali a nasion ken ti pagarian a bumusor iti sabali a pagarian” (Mat. 24:7)

Ti gubat riniribukna ti biag ditoy daga iti unos ti rinibribon a tawen. Naangay dagiti internasional a gubat ken dagiti gubat iti las-ud dagiti nasion. Ngem nanipud idi 1914 naangay ti immuna a gubat sangalubongan. Daytoy ket saan a basta panaglaban dagiti dua nga armada idiay pagbabakalan. Damo unay nga amin a kangrunaan a pannakabalin ket naggugubatda. Intero a nasnasion—agraman dagiti umili a sibilian—naaramatda a nangsuportar iti ganuat ti gubat. Napattapatta nga idi agngudon ti gubat 93 porsiento ti populasion ti lubong ket nairaman. (No maipapan iti historikal a pateg ti tawen 1914, kitaenyo ti panid 229, 230.)

Kas naipadto idiay Apocalipsis 6:4, ‘naikkat ti talna ditoy daga.’ Gapuna ti lubong nagtultuloy a kasla kinibor nanipud 1914. Naangay ti Gubat Sangalubongan II nanipud 1939 aginggat’ 1945. Sigun ken retirado nga Admiral Gene La Rocque, nga agingga idi 1982 adda pay sabali a 270 a gubgubat nanipud 1945. Agangay a 100 milion a tattao ti napapatay kadagiti gubat a naangay iti daytoy a siglo. Kasta met, sigun iti 1982 nga edision ti World Military and Social Expenditures, addada iti dayta a tawen ti 100 milion a tattao a direktamente ken saan a direktamente a nainaig kadagiti ganuat a militar.

Masapultay pay kadi ti nayonna tapno matungpal daytoy a paset ti padto? Addada dagiti pinulpullo ribo a nuklear nga armas a sisasaganan a mausar. Dagiti nalatak a sientista kunkunada a no dagiti nasion ket agaramatda uray sangkabassit laeng a paset dagiti nuklear nga armasda, madadael ti sibilisasion ken nalabit ti intero a sangatauan. Ngem saan a kasta ti impadto ti Biblia a mapasamakto.

“Addanto bisbisin . . . iti nadumaduma a disso” (Mat. 24:7)

Adu a panagbisbisin ti napasamak sigun iti historia ti tao. Kasano met ti pannakaapektar daytoy maika-20 a siglo? Ti sangalubongan a gubat pinartuatna ti nakaro a panagbisin idiay Europa ken Asia. Ti Africa dinidigra ti tikag, a nagbanag iti nakaro a panagbisin. Idi arinunos ti 1980 pinattapatta ti Food and Agriculture Organization a 450 milion a tattao dagiti agbisbisin agingga ken patay ket agarup maysa a bilion dagidiay agkirkirang ti kanenda. Iti daytoy a dagup, agarup 40 milion ti matay a tinawen—no dadduma a tawen dumanon iti 50 milion dagiti matay—gapu iti kinakirang ti taraon.

Adda kadi nakaigidiatanna dagitoy a panagkirang ti taraon? Ipasimudaag ti Apocalipsis 6:6 a ti sangkabassit a kasapulan a taraon kas iti trigo wenno sebada ket ilakoda iti katupag ti agmalem a sueldo (maysa a denario; kitaenyo ti Mateo 20:2), ken namakdaar dayta kontra ti nasiglat unay a panagusar kadagiti abasto a lana ti olibo ken ti arak. Amin dagitoy a bambanag ti mamatmatmatan kas nesesita idiay Middle East iti dayta a tiempo; gapuna impadto daytoy ti nakaro a kinakirang ti taraon. Daytoy a situasion ti saanen a lokal, no diket sangalubongan. Idi 1981 inreport ti The New York Times: “Ti irarang-ay dagiti estandarte ti panagbiag ken ti yaadu ti kasapulan a taraon iti intero a lubong isut’ nangpangina ti presio ti taraon, nga isut’ nangparigat kadagiti kapapanglawan a nasion a gumatang ti taraonda manipud ruar ti pagilianda.” Kadagiti adu a daga ti panagpataud iti taraon, uray no tumulong ti moderno a siensia, saanna a maaguantaan ti yaadu ti populasion. Dagiti moderno nga experto iti panangpawadwad ti taraon awan makitada a napudno a solusion daytoy a problema.

“Addanto dadakkel a ginggined” (Luc. 21:11)

Pudno nga adda dadakkel a ginggined no kadagiti naglabas a siglo; mainayon pay, buyogen kadagiti sensitibo nga alikamenda dagiti sientista kabaelanda itan a madlaw ti nasursurok ngem maysa a milion a ginggined iti tinawen. Ngem saan a kasapulan ti aniaman a naisangsangayan nga instrumento tapno madlaw dagiti umili nga adda dakkel a ginggined.

Talaga kadi nga immadu dagiti dadakkel a ginggined nanipud 1914? No ti aramatentayo a kangrunaan a pagibasaran isu ti report manipud National Geophysical Data Center idiay Boulder, Colorado, adda listaan a naaramid idi 1984 nga inramanna laeng dagiti ginggined nga agpigsa iti 7.5 wenno nangatngato sigun iti Richter scale, wenno dagidiay agarup lima milion a doliar (E.U.) wenno nasursurok pay ti balor ti sanikua a pinerdida, wenno dagidiay nakapapatay iti 100 wenno nasursurok pay. Adda nairekord a 856 a kakasta a ginggined bayat dagiti 2,000 a tawen sakbay ti 1914. Iti laeng 69 a tawen kalpasan ti 1914 adda 605 a kakasta a ginggined. Kaipapananna, a no idilig iti immuna a 2,000 a tawen, ti promedio a tinawen isut’ mamin-20 a daras ti kakarona nanipud 1914.

“Iti nadumaduma a disso adda dagiti angol” (Luc. 21:11)

Idi nagngudo ti immuna a gubat sangalubongan nagraira ti trankaso Español iti intero a lubong, a kinettelna ti agarup 20 milion a biag ket awan pumada ti kapartakna sigun ti historia dagiti sakit. Nupay agpoprogreso ti medikal a siensia, nakaad-adu latta ti matmatay a tinawen gapu iti kanser, sakit ti puso, dagiti nagadu a sakit maipuon iti sekso, ti multiple sclerosis, malaria, river blindness, ken ti Chagas’ disease.

‘Ikakaro ti kinakillo agraman ilalamiis ti panagayat dagiti adu’ (Mat. 24:11, 12)

Kunaen ti nalatak a kriminologo: “Ti pakasdaawam no matmatam ti maar-aramid a krimen iti intero a lubong isut’ kaadda ti agdadata ken naynay nga ikakarona uray adino a lugar. No adda man panagpababa ti krimen karkarna dayta a pasamak, ket di agbayag iyanodto dayta ti pumigpigsa a dalluyon.” (The Growth of Crime, New York, 1977, Sir Leon Radzinowicz and Joan King, pp. 4, 5) Napudno ti ikakarona; saan laeng a gapu ta nasaysayaat ti pannakaireport ti mapaspasamak. Pudno, a dagiti immuna a kaputotan addaanda met kadagiti kriminal, ngem ti panagrairana awan kas itat’ kakarona. Dagidiay aduanen ti tawen ammoda dayta sigun iti personal a kapadasanda.

Ti kinakillo a nadakamat ditoy padto ramanenna ti yaalsada kadagiti nalatak a linteg ti Dios, ipangpangrunada ti bagida ngem iti Dios no iti kabibiagda. Kas resulta daytoy a kababalin, kimmaro ti dagup dagiti agdidiborsio, maak-akseptar unay ti pannakiabig ken ti homosexualidad, ket pinulpullo a milion nga aborsion dagiti maang-angay a tinawen. Ti kasta a kinakillo nainaig (idiay Mateo 24:11, 12) iti impluensia dagiti ulbod a mammadto, dagidiay mangiwalin iti Sao ti Dios ket yun-unada dagiti bukodda a pannursuro. Ti panangalagadda kadagiti pilosopiada imbes a tungpalenda ti Biblia partuatenna ti nakas-ang a lubong. (1 Juan 4:8) Basaenyo ti pannakadeskribir dayta idiay 2 Timoteo 3:1-5.

“Dagiti tattao agkapuydanto gapu ti buteng ken danagda iti maar-aramid nga umayto iti amin a napagnaedan a daga” (Luc. 21:25, 26)

“Talaga nga itatta ti kadaklan nga agsolsolo nga emosion a mangdomdominar iti biagtayo isu ti buteng,” kuna ti U.S. News & World Report. (Oktubre 11, 1965, p. 144) “Di pay pulos napasaran ti sangatauan ti panagbuteng a kas iti agdama,” sigun ti report ti Hörzu nga Aleman a magasin.—No. 25, Hunio 20, 1980, p. 22.

Adu a banag ti nangsugsog iti sangalubongan a panagbutbuteng: naranggas a krimen, awan panggedan, panagibar ti ekonomia gaput’ kadakkel ti utang ti nasnasion, sangalubongan a polusion, kaawan ti napigsa ken naayat a singgalut dagiti pamilia, ken ti agdandanag a rikna ti sangatauan gaput’ yaadani ti pannakarunaw gaput’ nuklear. Nadakamat ti Lucas 21:25 ‘dagiti pagilasinan iti init, bulan, ken bitbituen, ken ti daranudor dagiti baybay’ a nainaig iti rigat ti nasnasion. Ti ileleggak ti init dina partuaten ti naragsak a namnama, no di ket masansan a ti panagbuteng gaput’ mapadpadaanan iti dayta nga aldaw; no lumtuad ti bulan ken bitbituen, kumkumleb ti tattao iti balbalayda gaput’ panagbutengda iti krimen. Iti maika-20 a siglo, saan ket a kasakbayanna, nausar dagiti eroplano ken bomba manipud langit tapno mangyegda iti pannakadadael. Dagiti submarino nga agaw-awit kadagiti makapapatay a missile agkarkarayamda kadagiti baybay, a maysa la kadagita a submarino kabaelanna a runawen dagiti 160 a siudad. Di ngad pakasdaawan no apay agdandanag ti nasnasion!

‘Dagiti pudno a pasurot ni Kristo guraento ida ti nasnasion maipuon iti naganna’ (Mat. 24:9)

Daytoy a pannakaidadanes saan a maipuon iti pannakinaminda iti politika no di ket ‘maipuon iti nagan ni Jesu-Kristo,’ gapu ta dagiti pasurotna makikaduada kenkuana bilang Mesianiko nga Ari ni Jehova, gapu ta iyun-unada ti agtulnog ken Kristo imbes a kadagiti naindagaan nga agtuturay, gapu iti nasungdo nga isusurotda iti Pagarianna ket dida makibiang kadagiti ganuat dagiti natauan a gobierno. Kas paneknekan ti moderno a historia, kastat’ kapadasan dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga.

‘Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a mapagnaedan a daga kas pammaneknek’ (Mat. 24:14)

Maikaskasaba ti mensahe a ti Pagarian ti Dios nga imatmatonan ni Jesu-Kristo ket nangrugin a nagturay iti langlangit, a din agbayag panungpalennan ti intero a dakes a sistema ti bambanag, nga iti sidong ti panangiturayna agbalinto a perpekto ti sangatauan ket ti daga agbalinto a paraiso. Dayta a naimbag a damag maikaskasaban kadagiti nasurok a 200 a dagdaga ken purpuro, agingga iti ungto ti daga. Dagiti Saksi ni Jehova busbosenda dagiti ginasgasut a milion nga oras a tinawen iti daytoy a trabaho, nga ulit-ulitenda ti agbalaybalay tapno amin a tattao ket magundawayanda a denggen daytoy.

Aniat’ ipatpatuldo amin dagitoy a pasamak kadagitoy “maudi nga aldaw”?

Luc. 21:31, 32: “Inton makitayo dagitoy a maar-aramid, ammuenyo a ti pagarian ti Dios asidegen [kayatna a sawen, ti tiempo a panangdadaelna iti agdama a dakes a lubong ket isunto a mismon ti mangtengngel kadagiti ganuat ditoy daga]. Kinapudnona kunak kadakayo, Dinto pay makalabas daytoy a kaputotan maaramidton amin dagitoy.” (Daydiay “kaputotan” a sibibiag idi mangrugi ti kaitungpalan ti pagilasinan idi 1914 ket lakayen. Ti nabati pay a panawen talaga nga ababan. Dagiti kasasaad ditoy lubong ipasimudaagda unay a kasta ti kaababanan.)

Apay a kunaen dagiti Saksi ni Jehova nga idi 1914 a nangrugi “dagiti maudi nga aldaw”?

Ti tawen 1914 minarkaan dagiti padto ti Biblia. Dagiti detalye maipapan iti kronolohia, masarakanyo ida iti panid 337-339, iti paulo a “Dagiti Petsa.” Mapaneknekan ti kinaumiso dayta a petsa yantangay dagiti kasasaad a mangtanda iti dayta a panawen ket natungpalda nanipud 1914 kas naipadto. Dagiti kinapudno a naibinsabinsa ditoy ngato paneknekanda daytoy.

Kasanot’ panangmatmat dagiti nailubongan a historiador iti tawen 1914?

“No taliawentayo ti nalikodan nalawag kadatayo itattan a daydi panagbettak ti Gubat Sangalubongan I inserrekna ti maikaduapulo a siglo a ‘Panawen dagiti Riribuk’—ti nabagas a termino nga inusar ni Arnold Toynbee nga Ingles a historiador—nga iti dayta di pay nakarukrukuas ti sibilisasiontayo. Direktamente man wenno saan dagiti amin a riribuk iti naglabas a kaguduat’ siglo naipuonda iti 1914.”—The Fall of the Dynasties: The Collapse of the Old Order (Nueva York, 1963), Edmond Taylor, p. 16.

“Dagiti kameng ti kaputotan ti Gubat Sangalubongan II, a kaputotan a nakaikamengak, kayatda nga ipapan a daydi a gubat isut’ dakkel a moderno a nakaigapuan ti panagbalbaliw. . . . Mapagustuan met ketdi koma ti dayawtayo, ti personal nga enkuentrotayo iti historia. Ngem laglagipentayo a, sigun kadagiti sosial a termino, napatpateg a panagbalbaliw ti napasaran idi Gubat Sangalubongan I. Iti daydi a gubat dagiti sistema politikal ken sosial, nga adu a siglo ti pannakabangbangonda, nawarawarada—dadduma iti sumagmamano laeng a lawas. Ket dagiti dadduma permanente ti pannakabalbaliwda. Idi Gubat Sangalubongan I napukaw dagidi kadaanan a kinatalged. . . . Ti Gubat Sangalubongan II intultuloyna, pinadakkelna ken pinasingkedanna daytoy a panagbalbaliw. No iti sosial a termino ti Gubat Sangalubongan II isut’ naudi a paset ti Gubat Sangalubongan I.”—The Age of Uncertainty (Boston, 1977), John K. Galbraith, p. 133.

“Kagudua a siglon ti napalabas, kaskasdi a ti marka nga imbati daydi Dakkel a Gubat [Gubat Sangalubongan I, a nangrugi idi 1914] no iti bagi ken kararua ti nasnasion saan pay a kimmupas . . . Nakaro unay ti pisikal ken moral a pannakadangran gapuna awan nabati a di nabaliwan. Ti interamente a sosiedad: dagiti sistema ti gobierno, dagiti nasional a pagbedngan, linlinteg, armada, dagiti relasion iti uneg ti pagilian, ngem nairaman met dagiti ideolohia, sangapamiliaan, dagiti kinabaknang, dagiti saad, dagiti personal a relasion—isuda amin nabaliwanda manipud ulo aginggat’ dapan. . . . Ti tao napukawna ti kinatimbengna, ket dinan pulos napalinteg dayta agingga ita.”—Ni Heneral Charles de Gaulle, nagbitla idi 1968 (Le Monde, Nob. 12, 1968, p. 9).

Addanto ngata mabati a sibibiag ditoy daga inton panungpalan ti agdama a sistema ti lubong?

Talaga nga adda. Ti panungpalan ti agdama a sangalubongan a sistema saanto nga agbanag iti tudotudo a pammapatay gapu iti nuklear a gubat, no di ket gapu iti dakkel a rigat nga iramanna ti “gubat ti dakkel nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.” (Apoc. 16:14, 16) Dayta a gubat dinanto dadaelen toy daga, ket dina met perdien ti isuamin a sangatauan.

Mat. 24:21, 22: “Ta addanto dakkel a rigat a manipud idi punganay ti lubong agingga ita awan pay kasta a napasamak, ket awanto metten iti uray kaano. Kinapudnona, no dagita nga aldaw saanda koma a napaababa, awan koma ti lasag a maisalakan; ngem gapu kadagiti napili dagita nga aldaw mapaababadanto.” (Adda ngarud “lasag,” paset ti sangatauan, a makalasat.)

Prov. 2:21, 22: “Ta ti nalinteg agtalinaedto ditoy daga, ket ti napnuan imbag agtaengto kenkuana. Ngem dagiti nadangkes magudasdanto ditoy daga; ket dagiti nagulib maparutdanto kenkuana.”

Sal. 37:29, 34: “Ti sililinteg tawidennanto ti daga, ket agtaengto kenkuana nga agnanayon. Paturaymo ni Jehova ket salimetmetam ti dalanna, ket itan-oknakanto nga agtawid iti daga. Intono magessat ti nadangkes, makitamto.”

Apay a nawatiwat a tiempo ti pinalubosan ti Dios sakbay a dadaelenna dagiti nadangkes?

2 Ped. 3:9: “Saan a namayamay ni Jehova a maipapan iti karina, kas iti panangibilang dagiti dadduma iti kinabayag, no di ket agur-uray a siaanus gapu kadakayo a dina kayat a mapukaw ti uray siasino no di ket agturongda koma amin iti panagbabawi.”

Mar. 13:10: “Masapul a ti naimbag a damag maikaskasaba nga umuna kadagiti amin a nasion.”

Mat. 25:31, 32, 46: “Intono ti Anak ti tao [ni Jesu-Kristo] umayto agraman iti dayagna, ken amin dagiti anghel maikuyog kenkuana, isu ti panagtugawnanto iti nadayag a tronona. Ket iti sanguananna maurnongto dagiti isuamin a nasion, ket paglalasinennanto dagiti tattao iti maysa ken maysa, a kas iti pastor ilasinna dagiti karnero kadagiti kalding. Ket dagitoy [di mangbigbig kadagiti naespirituan a kakabsat ni Kristo kas pannakabagi a mismo ti Ari] mapandanto iti agnanayon a pannakaguped, ngem dagiti nalinteg iti biag nga agnanayon.”

Kitaenyo met ti panid 389, 390 ken 90-92.

‘Saan a nakarkaro dagiti kasasaad itatta; datin nga adda gubgubat, bisbisin, ginggined, krimen’

Kunaenyo: ‘Maawatak no apay a kastat’ makunayo. Idi mayanaktayo inaldawen a maipadpadamag dagitoy. Ngem kunaen dagiti historiador nga adda karkarna a nakaigidiatan daytoy maika-20 a siglotayo. (Basaenyo dagiti naadaw a sasao iti panid 229, 230.)’

Wenno: ‘Ti nasken saan a basta ti kaadda dagiti gubat, bisbisin, ginggined ken krimen. Nabigbigyo kadi a ti pagilasinan nga inted ni Jesus ket gupgop ti paspasamak?’ Sayonto inayon: ‘Dina kinuna a no maangay ti maysa a pasamak ket pammaneknek daytan nga addatayon kadagiti “maudi nga aldaw.” Ngem no ti interamente a pagilasinan ket agminaren, dayta ti nasken—ket nangnangruna no sangalubongan ti pakapasamakanna ken mangrugi dayta iti petsa nga intudo ti kronolohia ti Biblia.’ (Kitaenyo ti panid 224-229, kasta met ti panid 337-339.)

‘Kasanot’ pannakaammoyo di la ket ta addanto masanguanan a kaputotan a mas ad-adda a pakatungpalan dagiti padto imbes a daytoy kaputotantayo?’

Kunaenyo: ‘Makapainteres dayta a saludsodyo, ket ti sungbatna itampokna a talaga nga agbibiagtayon kadagiti “maudi nga aldaw.” Kasano? Paset ti pagilasinan nga inted ni Jesus ramanenna ti gubat ti nasnasion ken pagpagarian. Ngem ania ngatat’ mapasamak itatta no urayentayo a ti kaitungpalan ti pagilasinan ket kasapulanna ti sabali pay a tudotudo a panagginnubat dagiti kangrunaan a nasion ti daga? Bassit la a tattao ti ibati ti kasta a gubat no adda man makalasat. Gapuna, makitayo, a gapu ta panggep ti Dios nga addada makalasat ipasimudaagna nga asidegtay unayen iti panungpalan daytoy daan a sistema.’

Wenno: ‘Ti panamagpada kadagiti sangalubongan a pasamak ken iti daytoy a padto kasla ti panamagpada iti fingerprint wenno lamma ken iti makinkukua iti dayta. Umarngi dita, dagiti pasamak a nangrugi idi 1914 saanton a maulit pay iti masanguanan a kaputotan.’ Sayonto inayon: (1) ‘Isuamin a mangbukel iti dayta a pagilasinan nabatad nga agmimminaren.’ (2) ‘Sigurado a ditay kayat a tuladen dagiti tattao idi aldaw ni Noe. (Mat. 24:37-39)’

‘Saan a datay ti makaur-uray iti dayta a panungpalan’

Kunaenyo: ‘Ngem mamatikayo nga addanto tiempo a makiballaet ti Dios, di ngamin?’ Sayonto inayon: (1) ‘Satayto la maammuan no inton-ano dayta a tiempo no inted ti Dios ti impormasion kadatayo. Ita, kinuna ni Jesus nga awan tao a makaammo iti aldaw ken oras, ngem dineskribirna ti detalye ti mapasamakto iti dayta kaputotan a pakaangayanto dayta.’ (2) ‘Dayta a deskripsion dakamatenna dagiti pasamak a kabesadotayo unay. (No mabalbalin, salaysayenyo dagiti detalye ti pagilasinan, nga usarenyo dagiti rekord a nailanad kadagiti immuna a panid.)’

‘Diak la madanagan kadagita; ita la nga aldaw ti pakadanagak’

Kunaenyo: ‘Nasayaat no ditay unay pakadukotan ti masanguanan. Ngem iplanotayo ti kabibiagtayo tapno masalaknibantayo ti bagitayo ken dagiti ay-ayatentayo. Praktikal ti kaadda ti realistiko a plano. Ti Biblia ipakitana nga adda dagiti nakaskasdaaw a bambanag iti masanguanan, ket masiribtayo no agplanotayo a para iti paglaingantayo. (Prov. 1:33; 2 Ped. 3:13)’

‘Diak la pampanunoten dagitoy dakes a kasasaad; kayatko a panunoten a naragsak ti adda a masanguanak’

Kunaenyo: ‘Makaparagsak, ta kinuna ni Jesus nga adda pakaigapuan dagiti pasurotna nga agrag-oda iti kaaldawantayo. (Luc. 21:28, 31)’ Sayonto inayon: ‘Ngem paliiwenyo ta dina kinuna kadakuada nga irikepda ti matmatada kadagiti mapaspasamak ditoy lubong sada agragsak. Imbagana a ti panagragsakda iti masanguanan masapul a natibker ti pundasionna; agragsakdanto yantangay maawatanda ti kayulogan dagiti sangalubongan a pasamak ket ammoda no aniantot’ pagbanagan dagita.’