“Dagitoy a Bambanag Masapul a Maaramidda”
“Kinuna ni Jesus kadakuada: ‘. . . Dagitoy a bambanag masapul a maaramidda, ngem saan pay a panungpalan.’”—MATEO 24:4-6.
1. Ania a suheto ti rumbeng a paginteresantayo?
AWAN duadua nga interesadokayo iti biagyo ken iti masakbayanyo. No kasta, rumbeng nga interesadokayo met iti suheto a nakaawis iti atension ni C.T.Russell idi 1877. Insurat ni Russell, a nangbuangay idi agangay iti Watch Tower Society, ti The Object and Manner of Our Lord’s Return. Maysa daytoy nga 64-panidna a bokleta a nangilawlawag iti panagsubli, wenno masanguanan nga iyaay, ni Jesus. (Juan 14:3) Iti naminsan a kaaddada iti Bantay dagiti Olibo, nagsaludsod dagiti apostol maipapan iti dayta a panagsubli: “Kaanonto a mapasamak dagitoy a bambanag, ket anianto ti pagilasinan ti kaaddam [wenno, “iyaaymo,” King James Version] ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag?”—Mateo 24:3.
2. Apay nga adu dagiti agsisimparat a kapanunotan maipapan iti impadto ni Jesus?
2 Ammoyo kadi ken maawatanyo ti sungbat ni Jesus? Masarakan dayta iti tallo kadagiti Ebanghelio. Kuna ni Propesor D.A.Carson: “Adda sumagmamano a kapitulo ti Biblia a pagsusupiatan dagiti manangipaulog. Ti kangrunaan kadagitoy ket ti Mateo 24 ken dagiti kaibatoganna iti Marcos 13 ken Lucas 21.” Kalpasanna, indatagna ti bukodna nga opinion—a maysa laeng kadagiti agsisimparat a natauan a kapanunotan. Iti napalabas a siglo, adu dagiti kasta a kapanunotan a mangyanninaw iti kaawan ti pammati. Kinuna dagidiay addaan iti kasta a kapanunotan a pulos a di insao ni Jesus ti mabasatayo kadagiti Ebanghelio, a nabaliwan kano dagiti sasaona idi agangay, wenno saan a natungpal ti padtona—dagiti kapanunotan a sinukog ti makunkuna a higher criticism. Adda pay ketdi maysa a komentarista a nangusig iti Ebanghelio ni Marcos ‘sigun iti Mahayana-Budista a pilosopia’!
3. Kasano ti panangmatmat dagiti Saksi ni Jehova iti padto ni Jesus?
3 Maigiddiat iti dayta, akseptaren dagiti Saksi ni Jehova ti kinapudno ken kinamapagpiaran ti Biblia, agraman ti imbaga ni Jesus kadagiti uppat nga apostol a kaduana idiay Bantay dagiti Olibo tallo nga aldaw sakbay ti ipapatayna. Manipud idi kaaldawan ni C.T.Russell, lumawag a lumawag ti pannakaawat ti ili ti Dios iti padto nga insawang ni Jesus sadiay. Iti napalabas a sumagmamano a tawen, ad-adda a pinarayray ti Pagwanawanan ti pannakaawatda iti daytoy a padto. Naawatanyo kadi met laeng dayta nga impormasion, ket nakitayo ti epektona iti biagyo?a Intay repasuen dayta.
Asidegen ti Nakaam-amak a Kaitungpalan
4. Ania ti nalabit makagapu a nagsaludsod dagiti apostol ken Jesus maipapan iti masanguanan?
4 Ammo dagiti apostol a ni Jesus ti Mesias. Isu nga idi imbagana kadakuada ti maipapan iti ipapatay, panagungar, ken panagsublina, pinampanunotda la ketdi, ‘No matay ket pumanaw ni Jesus, kasanona a maitungpal dagiti nakaskasdaaw a banag a manamnama nga aramiden ti Mesias?’ Maysa pay, nasao ni Jesus ti maipapan iti panungpalan ti Jerusalem ken ti templo daytoy. Pinampanunot la ketdi dagiti apostol, ‘Kaano ken kasano a mapasamak dayta?’ Gapu ta kayatda a matarusan dagitoy a banag, insaludsod dagiti apostol: “Kaanonto a mapasamak dagitoy a bambanag, ket anianto ti pagilasinan inton amin dagitoy a bambanag maikeddengda a manungpal?”—Marcos 13:4; Mateo 16:21, 27, 28; 23:37–24:2.
5. Kasano a natungpal idi umuna a siglo ti sungbat ni Jesus?
5 Impadto ni Jesus nga addanto dagiti gubat, bisin, angol, ginggined, pannakagurgura ken pannakaidadanes dagiti Kristiano, saan a pudno a mesias, ken nasaknap a pannakaikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian. Kalpasanna, umayen ti panungpalan. (Mateo 24:4-14; Marcos 13:5-13; Lucas 21:8-19) Imbaga daytoy ni Jesus idi rugrugi ti tawen 33 K.P. Kadagiti simmaganad a dekada, maawatan dagiti nasalukag nga adalanna a mapaspasamak idin iti naisangsangayan a pamay-an dagiti banag a naipadto. Wen, paneknekan ti historia a natungpal ti pagilasinan iti daydi a tiempo, a nangiturong iti panungpalan ti Judio a sistema dagiti bambanag babaen dagiti Romano idi 66-70 K.P. Kasano a napasamak dayta?
6. Ania ti napasamak iti nagbaetan dagiti Romano ken Judio idi 66 K.P.?
6 Kabayatan ti nadagaang a kalgaw idiay Judea idi 66 K.P., rinaut dagiti Judio a Zealot dagiti Romano a guardia iti maysa a sarikedked iti asideg ti templo sadi Jerusalem, a nangparnuay iti kinaranggas iti dadduma a lugar iti dayta a daga. Iti libro a History of the Jews, kinuna ni Propesor Heinrich Graetz: “Kas Gobernador ti Siria, pagrebbengan ni Cestius Gallus nga alangonen ti dayaw ti buyot ti Roma, . . . ket dinan maibturan nga imatangan ti panagsaknap ti iyaalsa iti aglawlawna a di agtignay tapno mapasardeng dayta. Inummongna dagiti buyotna, ket boluntario a nangibaon dagiti kabangibang nga agtuturay kadagiti tropada.” Ag-30,000 ti bilang dagiti soldado a nanglakub iti Jerusalem. Kalpasan ti apagbiit a dangadang, nagsanud dagiti Judio iti likudan dagiti bakud iti asideg ti templo. “Iti las-ud ti lima nga agsasaruno nga aldaw, sinillong dagiti Romano dagiti bakud, ngem kanayon a mapilitanda a sanudan dagiti pana nga imbiat dagiti taga Judea. Iti laeng maikanem nga aldaw a nagballigida a nangrebbek iti maysa a paset ti makin-amianan a bakud iti sango ti Templo.”
7. Saan a kas iti kaaduan a Judio, apay a naiduma ti panangmatmat dagiti adalan ni Jesus kadagiti bambanag?
7 Panunotenyo laengen ti pannakariribuk dagiti Judio, tangay nabayag idin a patienda a ti Dios salaknibanna ida ken ti nasantuan a siudadda! Nupay kasta, napakdaaran idin dagiti adalan ni Jesus nga addanto didigra a dumteng iti Jerusalem. Impakpakauna ni Jesus: “Dagiti aldaw umaydanto kenka inton dagiti kabusormo mangbangondanto iti aglikmutmo iti sarikedked nga addaan natitirad a kaykayo ket lakubendakanto ken parigatendakanto iti tunggal sikigan, ket agingga iti daga rebbekendakanto ken dagiti annakmo iti unegmo, ket didanto mangibati kenka iti bato iti rabaw ti bato.” (Lucas 19:43,44) Ngem ipapatay kadi ti kaipapanan dayta kadagiti Kristiano nga adda idiay Jerusalem idi 66 K.P.?
8. Ania a didigra ti impakpakauna ni Jesus, ket siasino “dagiti napili” a gapu kadakuada, mapaababa dagiti aldaw?
8 Idi sinungbatanna dagiti apostol idi addada iti Bantay dagiti Olibo, impadto ni Jesus: “Dagidiay nga aldaw agbalindanto nga al-aldaw ti rigat a ti kasta di pay napasamak manipud idi panangrugi ti panamarsua a pinarsua ti Dios agingga iti dayta a tiempo, ket dinto mapasamak manen. Iti kinapudnona, no di pinaababa ni Jehova ti al-aldaw, awanto ti lasag a maisalakan. Ngem maigapu kadagiti napili a pinilina pinaababana ti al-aldaw.” (Marcos 13:19, 20; Mateo 24:21, 22) No kasta, mapaababa dagiti aldaw ken maisalakan ‘dagiti napili.’ Siasinoda? Sigurado a saan a dagiti rebelioso a Judio nga agkunkuna nga agdaydayawda ken Jehova ngem linaksidda ti Anakna. (Juan 19:1-7; Aramid 2:22, 23,36) Dagiti pudno a napili iti daydi a tiempo isu dagiti Judio ken di Judio a nangipakita ti pammati ken Jesus kas Mesias ken Manangisalakan. Pinili ti Dios dagiti kasta a tattao, ket idi Pentecostes 33 K.P., binukelna ida a kas baro a naespirituan a nasion, “ti Israel ti Dios.”—Galacia 6:16; Lucas 18:7; Aramid 10:34-45; 1 Pedro 2:9.
9, 10. Kasano a ‘napaababa’ dagiti aldaw ti iraraut dagiti Romano, ket ania ti resultana?
9 ‘Napaababa’ kadi dagiti aldaw ken naisalakan dagiti napili a napulotan sadi Jerusalem? Kastoy ti kinuna ni Propesor Graetz maipapan iti posible a napasamak: “Inkeddeng ni [Cestius Gallus] a saandan nga ituloy ti makidangadang kadagiti nadursok a bannuar ken mangirugi iti napaut a pannakiranget iti daydi a tiempo, ta dandani idin mangrugi ti panagtutudo iti otonio . . . ken amangan no saan a maawat ti buyot dagiti probisionda. Gapu iti dayta, nalabit pinanunotna a nasaysayaat nga agsanudda laengen.” Aniaman ti adda idi iti panunot ni Cestius Gallus, pinanawan ti buyot ti Roma ti siudad, ket dakkel ti pukawda gapu kadagiti Judio a nangsunson kadakuada.
10 Gapu iti dayta a kellaat a panagsanud dagiti Romano, naaddaan ti “lasag”—dagiti adalan ni Jesus nga agpegpeggad idi idiay Jerusalem—iti gundaway a maisalakan. Nailanad iti historia nga idi naluktan daytoy a gundaway, pinanawan dagiti Kristiano ti rehion. Anian a pannakaiparangarang ti pannakabalin ti Dios a mangammo a nasaksakbay iti masanguanan ken mangsigurado iti pannakaisalakan dagiti agdaydayaw kenkuana! Ngem ania ti napasamak kadagiti di manamati a Judio a nagtalinaed sadi Jerusalem ken Judea?
Napasaran Dagiti Kapanawenanda
11. Ania ti kinuna ni Jesus maipapan iti “daytoy a kaputotan”?
11 Impagarup dagiti adu a Judio nga agpaut ti sistema ti panagdayawda, a nakasentro iti templo. Ngem kinuna ni Jesus: “Agsursurokayo manipud iti kayo a higos . . . iti daytoy a punto: Apaman la unay a ti kabbaro a sangana gumanus ken pataudenna dagiti bulbulong, ammoyo a ti kalgaw asidegen. Kastakayo met, inton makitayo amin dagitoy a bambanag, ammuenyo nga isu asidegen kadagiti ruangan. Pudno kunak kadakayo a daytoy a kaputotan dinto pulos lumabas agingga nga amin dagitoy a bambanag mapasamakda. Ti langit ken daga aglabasdanto, ngem dagiti sasaok didanto pulos aglabas.”—Mateo 24:32-35.
12, 13. Kasano ti nalabit pannakatarus dagiti adalan iti panangtukoy ni Jesus iti “daytoy a kaputotan”?
12 Kadagiti tawen agingga iti 66 K.P., naimatangan dagiti Kristiano a matungtungpal idin ti adu kadagiti umuna a paset ti ragup a pagilasinan—dagiti gubat, bisin, uray ti nasaknap a pannakaikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian. (Aramid 11:28; Colosas 1:23) Ngem kaano a dumteng ti panungpalan? Ania ti kayat a sawen ni Jesus idi kinunana: ‘Daytoy a kaputotan [Griego, ge·ne·aʹ] dinto lumabas’? Masansan idi nga inawagan ni Jesus dagiti kapanawenanna a bumusbusor a Judio, a pakairamanan dagiti panguluen ti relihion, kas “nadangkes ken mannakikamalala a kaputotan.” (Mateo 11:16; 12:39, 45; 16:4; 17:17; 23:36) Isu nga idi nadakamatna manen “daytoy a kaputotan” idi addada iti Bantay dagiti Olibo, nalawag a saan a ti intero a puli dagiti Judio iti unos ti historia ti kayatna a sawen; saanna met a tuktukoyen dagiti pasurotna, uray pay no isuda ti “napili a puli.” (1 Pedro 2:9) Saan met nga ibagbaga ni Jesus a “daytoy a kaputotan” ket maysa a periodo ti panawen.
13 Imbes ketdi, adda iti panunot ni Jesus dagidi bumusbusor a Judio a pakatungpalan ti pagilasinan nga intedna. Maipapan iti “daytoy a kaputotan” a nadakamat iti Lucas 21:32, kuna ni Propesor Joel B. Green: “Iti Maikatlo nga Ebanghelio, ‘daytoy a kaputotan’ (ken dagiti nainaig a sasao) kanayon a kaipapananna ti maysa a klase dagiti tattao a bumusbusor iti panggep ti Dios. . . . [Tuktukoyenna] dagiti tattao a sisusubeg a nangtallikud iti nadibinuan a panggep.”b
14. Ania ti napasaran dayta a “kaputotan,” ngem kasano a naiduma ti nagbanagan dagiti Kristiano?
14 Ti nadangkes a kaputotan dagiti bumusbusor a Judio a makaimatang iti pannakatungpal ti pagilasinan mapasaranna met ti panungpalan. (Mateo 24:6, 13, 14) Ket kasta ti napasamak! Idi 70 K.P., nagsubli ti buyot ti Roma, nga indauluan ni Tito nga anak ni Emperador Vespasian. Gistay di nakappapati ti panagsagaba dagiti Judio a napupok manen iti siudad.c Impadamag ti nakaimatang a ni Flavius Josephus nga idi rinebbek dagiti Romano ti siudad, agarup 1,100,000 a Judio ti napapatay ken ag-100,000 ti nakayawan, ket di nagbayag siaames a natay ti kaaduan kadagitoy gapu iti bisin wenno kadagiti teatro ti Roma. Pudno a ti rigat idi 66-70 K.P. ti kakaruan a napasaran wenno mapasaran ti Jerusalem ken ti Judio a sistema. Anian a naiduma ti nagbanagan dagiti Kristiano a nangipangag iti naimpadtuan a pakdaar ni Jesus ken pimmanaw idiay Jerusalem kalpasan ti ipapanaw dagiti buyot ti Roma idi 66 K.P.! ‘Naisalakan,’ wenno naispal, dagiti ‘napili’ a napulotan a Kristiano idi 70 K.P.—Mateo 24:16, 22.
Dumteng ti Maysa Pay a Kaitungpalan
15. Kasanotay a masigurado nga addaan iti dakdakkel a kaitungpalan ti padto ni Jesus kalpasan ti 70 K.P.?
15 Nupay kasta, saan a nagpatingga iti dayta. Sakbayna, inlawlawag ni Jesus a kalpasan a madadael ti siudad, isu ket umayto iti nagan ni Jehova. (Mateo 23:38, 39; 24:2) Ad-adda nga imbatadna daytoy iti padto nga insawangna iti Bantay dagiti Olibo. Kalpasan a nadakamatna ti um-umay a “dakkel a rigat,” kinunana nga agparangto dagiti saan a pudno a Kristo, ket ti Jerusalem ibaddebaddekto dagiti nasion iti naunday a panawen. (Mateo 24:21, 23-28; Lucas 21:24) Addanto pay ngata sabali, dakdakkel nga umay a kaitungpalanna? Adda, kas paneknekan dagiti pasamak. No idiligtayo ti Apocalipsis 6:2-8 (a naisurat kalpasan ti rigat idiay Jerusalem idi 70 K.P.) iti Mateo 24:6-8 ken Lucas 21:10, 11, makitatayo nga addada mapasamak a nasaksaknap a panaggugubat, panagkirang ti taraon, ken angol. Nangrugi a napasamak daytoy dakdakkel a kaitungpalan ti sasao ni Jesus manipud idi bimtak ti Gubat Sangalubongan I idi 1914.
16-18. Ania ti namnamaentayo a mapasamakto pay?
16 Adun a dekada nga isursuro dagiti Saksi ni Jehova a ti agdama a kaitungpalan ti pagilasinan paneknekanna nga addanto umay a “dakkel a rigat.” Makitanto ti agdama a nadangkes a “kaputotan” dayta a rigat. Agparang nga addanto manen umuna a pasetna (ti pannakaraut ti amin a palso a relihion), no kasano a ti iraraut ni Gallus idi 66 K.P. winayaanna ti rigat sadi Jerusalem.d Sa kalpasan ti di nadakamat a kapaut ti panawen, umayton ti panungpalan—sangalubongan a panangdadael, a kas iti napasamak idi 70 K.P.
17 Maipapan iti sumungsungad a rigat, kinuna ni Jesus: “Dagus kalpasan ti rigat kadagita nga aldaw [ti pannakadadael ti palso a relihion] agsipngetto ti init, ket ti bulan dinanto itden ti lawagna, ket dagiti bituen matnagdanto manipud langit, ket dagiti pannakabalin ti langlangit agkintayegdanto. Ket iti kasta ti pagilasinan ti Anak ti tao agparangto iti langit, ket kalpasanna isuamin a tribo ti daga saplitendanto ti bagbagida iti panagun-unnoy, ket makitadanto ti Anak ti tao nga um-umay kadagiti ulep ti langit agraman pannakabalin ken dakkel a dayag.”—Mateo 24:29,30.
18 No kasta, kinuna ni Jesus a mismo a “kalpasan ti rigat kadagita nga aldaw,” addanto nakaskasdaaw a mapasamak iti langit. (Idiligyo ti Joel 2:28-32; 3:15.) Maklaat ken makigtotto unay dagiti nasukir a tattao nga uray la “saplitendanto ti bagbagida iti panagun-unnoy.” Adunto ti ‘matalimudaw gapu iti buteng ken panangpadpadaan kadagiti bambanag nga um-umay iti mapagnaedan a daga.’ Ngem saanto a kasta kadagiti pudno a Kristiano! ‘Itangad[to dagitoy] dagiti uloda, agsipud ta ti pannakaispalda umas-asidegen.’—Lucas 21:25, 26, 28.
Asidegen ti Panangukom!
19. Kasanotay a maammuan no kaano a matungpal ti pangngarig maipapan kadagiti karnero ken kalding?
19 Paliiwenyo ta iti Mateo 24:29-31 naipadto nga (1) umay ti Anak ti tao, (2) mabuyoganto iti naindaklan a dayag daytoy nga iyaay, (3) kaduananto dagiti anghel, ken (4) makitanto dagiti amin a tribu ditoy daga. Inulit a dinakamat ni Jesus dagitoy nga aspeto iti pangngarig maipapan kadagiti karnero ken kalding. (Mateo 25:31-46) No kasta, maikunatayo a daytoy a pangngarig ket maipapan iti panawen, kalpasan a mangrugi ti rigat, inton umay ni Jesus a kaduana dagiti anghelna ket agtugaw iti tronona tapno mangukom. (Juan 5:22; Aramid 17:31; idiligyo ti 1 Ar-ari 7:7; Daniel 7:10, 13, 14, 22, 26; Mateo 19:28.) Siasinonto dagiti maukom, ket anianto ti resultana? Ipakita ti pangngarig nga iturongto ni Jesus ti atensionna kadagiti amin a nasion, a kas man la naummongda iti mismo a sanguanan ti nailangitan a tronona.
20, 21. (a) Anianto ti mapasamak kadagiti karnero iti pangngarig ni Jesus? (b) Anianto ti mapasaran dagiti kalding iti masanguanan?
20 Mailasinto dagiti arig karnero a tattao iti makannawan ni Jesus, kayatna a sawen, anamonganna ida. Apay? Agsipud ta nagaramidda iti naimbag kadagiti kakabsatna—dagiti napulotan a Kristiano, a makiraman iti nailangitan a Pagarian ni Kristo. (Daniel 7:27; Hebreo 2:9–3:1) Maitunos iti pangngarig, minilion nga arig karnero a Kristiano ti mangbigbigbig kadagiti naespirituan a kakabsat ni Jesus ken tumultulong kadakuada. Kas resultana, addaan ti “dakkel a bunggoy” iti naibatay-Biblia a namnama a makalasat iti “dakkel a rigat” sa agbiag nga agnanayon iti Paraiso, ti naindagaan a sakup ti Pagarian ti Dios.—Apocalipsis 7:9,14; 21:3, 4; Juan 10:16.
21 Anian a naiduma ti pagtungpalanto dagiti kalding! Iti Mateo 24:30, naikuna a “saplitendanto ti bagbagida iti panagun-unnoy” inton umay ni Jesus. Ket rumbeng laeng, ta saanda nga impangag ti naimbag a damag ti Pagarian, binusorda dagiti adalan ni Jesus, ken kinaykayatda ti lubong nga aglabas. (Mateo 10:16-18; 1 Juan 2:15-17) Ni Jesus—saan a ti asinoman kadagiti adalanna ditoy daga—ti mangikeddeng no siasino dagiti kalding. Maipapan kadakuada, kunana: “Dagitoy agturongdanto iti agnanayon a pannakagessat.”—Mateo 25:46.
22. Ania a paset ti padto ni Jesus ti maikari nga intay usigen pay?
22 Makapagagar ti panagrang-ay ti pannakaawattayo iti padto iti Mateo kapitulo 24 ken 25. Nupay kasta, adda paset ti padto ni Jesus a maikari nga usigentay pay—‘ti makarimon a banag a mamataud iti panaglangalang a sitatakder iti nasantuan a disso.’ Indagadag ni Jesus kadagiti pasurotna a tarusanda koma ti kaipapanan daytoy ket agsagana ken agtignayda. (Mateo 24:15, 16) Ania daytoy “makarimon a banag”? Kaano ti panagtakderna iti nasantuan a disso? Ken kasano a nairaman ti biag ita ken iti masanguanan? Daytoy ti usigen ti sumaganad nga artikulo.
[Dagiti Footnote]
a Kitaenyo dagiti artikulo a maadal iti ruar ti Pagwanawanan a Pebrero 15, 1994; Oktubre 15 ken Nobiembre 1, 1995; ken Agosto 15, 1996.
b Kinuna ti maysa a Britano nga eskolar a ni G.R.Beasley-Murray: “Di rumbeng a pakarikutan dagiti manangipaulog ti sasao a ‘daytoy a kaputotan.’ Nupay agpayso a pannakayanak, kaputotan, ket ngarud puli ti kaipapanan ti genea iti immun-una a Griego, . . . iti [Griego a Septuagint] masansan a naipatarus dayta manipud iti Hebreo a termino a dôr, a ti kaipapananna ket panawen, panawen ti sangatauan, wenno kaputotan iti anag nga agkakapanawenan. . . . Idi inaramat ni Jesus dayta a termino, agparang a dua ti kayuloganna: iti maysa a bangir, kanayon a tuktukoyenna dagiti kapanawenan ni Jesus, ket iti sabali a bangir, kanayon nga ipasimudaagna ti agdadata a panangbabalaw.”
c Iti History of the Jews, kuna ni Propesor Graetz a no dadduma, 500 a balud kada aldaw ti ilansa dagiti Romano. Pinutedda dagiti ima ti dadduma kadagiti balud a Judio sada ida pinagsubli iti siudad. Ania ti kasasaad idi sadiay? “Awan serbina idi ti kuarta ta awan magatangna a tinapay. Nagraranget dagiti lallaki kadagiti lansangan ta pagiinnagawanda dagiti nakaar-ariek ken makapasugkar a taraon, sangapetpet a garami, sangkapisi a lalat, wenno lalaem a maipalladaw kadagiti aso. . . . Gapu iti napartak a panagadu dagiti di naitabon a bangkay, nakabuybuyok ti angin iti nadagaang a kalgaw, ket dagiti umili nagsakit, nagbisin, ken napapatayda babaen ti kampilan.”
d Salaysayen ti sumaganad nga artikulo daytoy nga aspeto ti masanguanan a rigat.
Malagipyo Kadi?
◻ Kasano a natungpal ti Mateo 24:4-14 idi umuna a siglo?
◻ Idi tiempo dagiti apostol, kasano a napaababa dagiti aldaw ken naisalakan dagiti lasag, kas naipadto iti Mateo 24:21, 22?
◻ Ania ti pakailasinan iti “kaputotan” a nadakamat iti Mateo 24:34?
◻ Kasanotay nga ammo nga addaan iti sabali, dakdakkel a kaitungpalan ti padto a naisawang idiay Bantay dagiti Olibo?
◻ Kaano ken kasanonto a matungpal ti pangngarig maipapan kadagiti karnero ken kalding?
[Ladawan iti panid 12]
Kitikit iti Arko ni Tito sadi Roma, a mangipakpakita kadagiti nasamsam iti pannakadadael ti Jerusalem
[Credit Line]
Soprintendenza Archeologica di Roma