MANANGASKASABA, PANANGASABA

Ti kaipapanan ti “panangasaba” a nadakamat iti Biblia ket maammuan a naimbag babaen ti panangsukimat iti anag dagiti orihinal a Hebreo ken Griego a termino. Ti Griego a ke·rysʹso, a masansan a maipatarus kas “mangasaba,” ket kangrunaan a kaipapananna ti ‘agipakaammo kas maysa a manangiwaragawag, agbalin a manangiwaragawag, agannong kas manangiwaragawag, ipakaammo (kas manangparmek).’ Ti nainaig a nombre ket keʹryx a kaipapananna ti ‘agiwarwaragawag, mensahero iti publiko, babaonen, bandolero (nga agipakaammo ken mangtaginayon iti urnos kadagiti asamblea, kdp.).’ Ti sabali pay a nainaig a nombre ket keʹryg·ma, a kaipapananna ‘ti ipukkaw ti maysa a manangiwaragawag, pakaammo, anunsio (ti panagballigi kadagiti paay-ayam), bilin, ayab.’ (A Greek-English Lexicon, da H. Liddell ken R. Scott, rinebisar ni H. Jones, Oxford, 1968, p. 949) Ngarud ti ke·rysʹso ket saanna nga ipasimudaag ti panangipaay iti maysa a sermon iti grupo dagiti adalan laeng, no di ket iti sapasap, publiko a panangiwaragawag. Naipakita daytoy idi naaramat dayta a sao a mangiladawan iti “napigsa nga anghel a mangiwarwaragawag [ke·rysʹson·ta] buyogen ti natbag a timek: ‘Siasino ti maikari a mangukrad iti lukot ken mangwarwar kadagiti seliona?’”​—Apo 5:2; idiligyo met ti Mt 10:27.

Ti sao a eu·ag·ge·liʹzo·mai ket kaipapananna ti “ideklara ti naimbag a damag.” (Mt 11:5) Ti nainaig a sasao ket di·ag·gelʹlo, “ideklara a sisasaknap; ipakaammo” (Lu 9:60; Ara 21:26; Ro 9:17) ken ti ka·tag·gelʹlo, “ibunannag; isarita; iwaragawag; ipablaak.” (Ara 13:5; Ro 1:8; 1Co 11:26; Col 1:28) Ti kangrunaan a nagdumaan dagitoy ket ti ke·rysʹso ipaganetgetna ti pamay-an a panangiwaragawag, a dayta ket publiko ken autorisado a pammakdaar, ket ti eu·ag·ge·liʹzo·mai ipaganetgetna ti linaon dayta, ti panangideklara wenno panangidanon iti eu·ag·geʹli·on, ti naimbag a damag wenno ebanghelio.

Adda nagpadaan ti ke·rysʹso ken ti Hebreo a ba·sarʹ, a kaipapananna ti “mangawit wenno mangyeg iti damag; mangiwaragawag; agakem kas manangyeg iti damag.” (1Sm 4:17; 2Sm 1:20; 1Cr 16:23) Nupay kasta, ti ba·sarʹ saanna nga ipasimudaag ti opisial nga akem no idilig iti ke·rysʹso.

Panangasaba Sigun iti Hebreo a Kasuratan. Ni Noe ti kaunaan a tao a natukoy kas “maysa a manangaskasaba” (2Pe 2:5), nupay mabalin a ti immun-una a panagipadto ni Enoc ket naaramid babaen ti panangasaba. (Jud 14, 15) Sakbay ti Layus, nabatad a ti panangikasaba ni Noe iti kinalinteg ramanenna ti panangibagana nga agbabawida ken ti panangipakdaarna iti umad-adanin a pannakadadael, kas ipasimudaag ti kinuna ni Jesus a ‘saan idi a nangikankano’ dagiti tattao. (Mt 24:38, 39) Gapuna, ti kangrunaan a panggep ti inautorisaran ti Dios a panagiwaragawag ni Noe iti publiko ket saan a panangidanon iti naimbag a damag.

Kalpasan ti Layus, adu a lallaki a kas ken Abraham ti nagserbi kas mammadto, a dinakamatda dagiti palgaak ti Dios. (Sal 105:9, 13-15) Nupay kasta, sakbay a nagnaed ti Israel idiay Naikari a Daga, kasla saan a publiko a maar-aramid ti regular a panangasaba wenno ti propesion a panangasaba. Saan a nabilin dagiti nagkauna a patriarka nga agserbida kas manangiwaragawag. Bayat nga agturturay dagiti ari iti Israel, nagserbi dagiti mammadto kas pannakangiwat dagiti umili iti publiko a luglugar, nga inwarwaragawagda dagiti bilin, panangukom, ken awis ti Dios. (Isa 58:1; Jer 26:2) Ti inwaragawag ni Jonas iti Nineve ket maitutop unay iti kayat a sawen ti keʹryg·ma, ket kasta nga agpayso ti pannakailadawanna. (Idiligyo ti Jon 3:1-4; Mt 12:41.) Nupay kasta, masansan a nalawlawa ti ministerio dagiti mammadto ngem iti ministerio ti maysa a manangiwaragawag wenno manangaskasaba, ket iti dadduma a kasasaad nagaramatda iti sabali a tattao tapno agserbi kas pannakangiwatda. (2Ar 5:10; 9:1-3; Jer 36:4-6) Naisurat ti dadduma kadagiti mensahe ken sirmatada imbes a berbal a naiwaragawag (Jer 29:1, 30, 31; 30:1, 2; Da kap 7-12); adu kadagita a mensahe ti naiwaragawag iti pagpaayanna laeng, ket nagaramat met dagiti mammadto kadagiti mangiladawan a tignay tapno mayallatiw dagiti ideya.​—Kitaenyo ti MAMMADTO; PADTO.

Naiwaragawag idi dagiti pammagbaga, pakdaar, ken panangukom, ken kasta met ti naimbag a damag​—maipapan kadagiti panagballigi, pannakaispal, ken bendision​—kasta met ti daydayaw ken Jehova a Dios. (1Cr 16:23; Isa 41:27; 52:7; ti Hebreo a ba·sarʹ ti naaramat kadagitoy a teksto.) No dadduma, ikanta wenno ipukkaw dagiti babbai ti damag maipapan kadagiti panagballigi iti gubat wenno ti dumteng a bang-ar.​—Sal 68:11; Isa 40:9; idiligyo ti 1Sm 18:6, 7.

Tinukoy met ti Hebreo a Kasuratan ti trabaho a panangasaba nga aramiden ni Kristo Jesus ken ti kongregasion Kristiano. Inadaw ni Jesus ti padto iti Isaias 61:1, 2 maipapan iti nadibinuan nga annongenna ken ti pannakadutokna a mangasaba. (Lu 4:16-21) Kas kaitungpalan ti Salmo 40:9 (dagiti immuna a bersikulo ket inyaplikar ni apostol Pablo ken Jesus iti Heb 10:5-10), “imbaga [ni Jesus] ti naimbag a damag [porma ti ba·sarʹ] ti kinalinteg iti dakkel a kongregasion.” Inadaw ni apostol Pablo ti Isaias 52:7 (maipapan iti mensahero a mangip-ipan iti damag maipapan iti pannakaluk-at ti Sion manipud pannakakautibona) ket innaigna dayta iti trabaho dagiti Kristiano a panangasaba iti publiko.​—Ro 10:11-15.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Nupay kadagiti let-ang a rehion ti nangnangruna a nagserbian ni Juan a Manangbautisar, inaramidna ti trabaho ti maysa a manangaskasaba wenno mensahero iti publiko, nga inwarwaragawagna ti iyaay ti Mesias ken ti Pagarian ti Dios kadagiti Judio a napan kenkuana ken pinaregtana ida nga agbabawi. (Mt 3:1-3, 11, 12; Mr 1:1-4; Lu 3:7-9) Kabayatanna, nagserbi met ni Juan kas maysa a mammadto, mannursuro (nga addaan kadagiti adalan), ken ebanghelisador. (Lu 1:76, 77; 3:18; 11:1; Jn 1:35) Isu ket “pannakabagi ti Dios” ken saksina.​—Jn 1:6, 7.

Saan a nagtalinaed ni Jesus idiay let-ang ti Judea kalpasan ti 40-aldaw a panagayunarna, saanna met nga imputputong ti bagina a kas iti panagbiag ti maysa nga ermitanio. Binigbigna a ti inted-Dios nga annongenna ket kalikagumanna ti panangasaba, nga intungpalna dayta iti publiko, kadagiti siudad ken purpurok, iti lugar ti templo, sinagoga, plasa ken lansangan, kasta met iti aw-away. (Mr 1:39; 6:56; Lu 8:1; 13:26; Jn 18:20) Kas ken Juan, saan laeng a nangasaba ti inaramidna. Dakdakkel nga atension ti impaayna iti panangisuro ngem iti panangasaba. Ti panangisuro (di·daʹsko) ket naiduma iti panangasaba ta saan laeng a mangiwaragawag ti aramiden ti mannursuro; agisuro, agilawlawag, idatagna ti bambanag babaen iti argumento, ken mangipaay kadagiti pammaneknek. Sakbay ken kalpasan ti ipapatay ni Jesus, nagkadua ti trabaho dagiti adalanna nga isu ti panangasaba ken panangisuro.​—Mt 4:23; 11:1; 28:18-20.

Ti tema ti panangaskasaba ni Jesus ket: “Agbabawikayo, ta ti pagarian ti langlangit asidegen.” (Mt 4:17) Kas iti maysa nga opisial a manangiwaragawag, impakaammona kadagiti agim-imdeng kenkuana ti aramid ti Soberano a Diosna, a dayta ti gundaway ken panawen a mangngeddeng. (Mr 1:14, 15) Kas impadto ni Isaias, saanna laeng nga inwaragawag ti naimbag a damag ken liwliwa kadagiti naemma, kadagiti masmasnaayan ti pusoda, ken agledleddaang, ken ti pannakaluk-at dagiti kautibo, no di ket indeklarana pay “ti aldaw ti pammales iti biang ti Diostayo.” (Isa 61:2) Situtured nga impakaammona dagiti pangpanggep, bilbilin, panangdutok, ken panangukom ti Dios iti sanguanan dagiti agtuturay ken umili.

Kalpasan ti Ipapatay ni Jesus. Kalpasan ti ipapatay ni Jesus, ken nangnangruna sipud idi Pentecostes ti 33 K.P., intultuloy dagiti adalanna ti trabaho a panangasaba, immuna kadagiti Judio ket idi agangay iti amin a nasion. Yantangay napulotanda iti nasantuan nga espiritu, nabigbigda a naautorisaranda a manangiwaragawag ken maulit-ulit nga impakaammoda dayta kadagiti agim-imdeng kadakuada (Ara 2:14-18; 10:40-42; 13:47; 14:3; idiligyo ti Ro 10:15), kas iti panangigunamgunam ni Jesus nga isu ket ‘imbaon ti Dios’ (Lu 9:48; Jn 5:36, 37; 6:38; 8:18, 26, 42), a nangted kenkuana “iti bilin maipapan iti ibaga[na] ken iti sawen[na].” (Jn 12:49) Isu nga idi nabilinda nga isardengda ti mangasaba, ti sungbat dagiti adalan ket: “No nalinteg iti imatang ti Dios nga imdengandakayo imbes a ti Dios, ipatoyo iti bagbagiyo. Ngem no kadakami, saan a mabalin nga agsardengkami nga agsao maipapan iti bambanag a nakita ken nangngegmi.” “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.” (Ara 4:19, 20; 5:29, 32, 42) Daytoy a trabaho a panangasaba ket nagpateg a paset ti panagdaydayawda, maysa a pamay-an a pangidaydayaw iti Dios ken makalikaguman iti pannakaisalakan. (Ro 10:9, 10; 1Co 9:16; Heb 13:15; idiligyo ti Lu 12:8.) Gapuna, masapul nga amin nga adalan, lallaki ken babbai, ket makipasetda iti dayta agingga “iti panungpalan ti sistema ti bambanag.”​—Mt 28:18-20; Lu 24:46-49; Ara 2:17; idiligyo ti Ara 18:26; 21:9; Ro 16:3.

Dagitoy a nagkauna a Kristiano a manangaskasaba ket saan a nangato ti adalda a tattao no pagalagadan ti lubong ti pagsasaritaan. Imbilang ti Sanhedrin da apostol Pedro ken Juan kas ‘tattao nga awan adalna ken gagangay.’ (Ara 4:13) No maipapan ken Jesus, “nagsidsiddaaw dagiti Judio, a kunkunada: ‘Kasano nga addaan daytoy a tao iti pannakaammo kadagiti surat, idinto ta saan a nagadal kadagiti eskuelaan?’” (Jn 7:15) Kasta met laeng ti kuna dagiti sekular a historiador. “Ni Celsus, nga immuna a nagsurat maibusor iti Kristianidad, linaisna dagiti trabahador, sapatero, mannalon, dagiti kaiignorantean ken kasla bulbullagaw a tattao, gapu iti kinaregtada kas manangaskasaba iti Ebanghelio.” (The History of the Christian Religion and Church, During the Three First Centuries, ni Augustus Neander; impatarus manipud Aleman ni Henry John Rose, 1848, p. 41) Kastoy ti panangilawlawag ni Pablo iti dayta: “Ta makitayo ti panangayabna kadakayo, kakabsat, a saan nga adu a mamasirib iti nainlasagan a pamay-an ti naayaban, saan nga adu a mannakabalin, saan nga adu a natan-ok pannakayanakna; no di ket ti Dios pinilina ti minamaag a bambanag ti lubong, tapno maibabainna dagiti masirib a tattao.”​—1Co 1:26, 27.

Nupay kasta, uray no saan a nangato ti adalda kadagiti eskuelaan iti lubong, nasanay a mangasaba dagiti nagkauna a Kristiano. Sakbay nga imbaon ni Jesus ti 12 nga apostol tapno mangasaba, sinanayna ida a naimbag. (Mt 10) Daytoy a panangsanay ket saan laeng a panangbilin kadakuada, no di ket sinanayna ida iti praktikal a pamay-an.​—Lu 8:1.

Nagtultuloy a “ti pagarian ti Dios” ti tema ti panangasaba dagiti Kristiano. (Ara 20:25; 28:31) Nupay kasta, no idilig ti panangaskasaba nga inaramidda sakbay ti ipapatay ni Kristo, adda kanayonan a bambanag nga inwaragawagda. “Ti sagrado a palimed” ti panggep ti Dios ket naipalgaken babaen ken Kristo; ti sakripisio nga ipapatayna ket nagpateg a banag iti pudno a pammati (1Co 15:12-14); ti naitan-ok a saadna kas Ari ken Ukom a dinutokan ti Dios ket masapul a maammuan, mabigbig, ken pagpasakupan ti isuamin nga agtarigagay a gumun-od iti nadibinuan nga anamong ken biag. (2Co 4:5) Gapuna, kanayon a madakamat a dagiti adalan ‘inkaskasabada ni Kristo Jesus.’ (Ara 8:5; 9:20; 19:13; 1Co 1:23) No sukimaten ti panangaskasabada, matarusan a ti ‘panangikaskasabada ken Kristo’ ket saan a tapno isinada ni Kristo iti pampanunot dagiti agim-imdeng kadakuada a kasla ket tay nailasin wenno saan a karaman iti urnos ken iti intero a panggep ti Pagarian ti Dios. Imbes ketdi, inwaragawagda no ania ti inaramid ni Jehova a Dios maipaay iti Anakna ken ti inaramidna babaen kenkuana, no kasano a matungtungpal ken matungpalto pay ken Jesus dagiti panggep ti Dios. (2Co 1:19-21) Gapuna, amin dagita a panangasaba ket agpaay a pakaidayawan ken dayag ti Dios a mismo, “baeten ken Jesu-Kristo.”​—Ro 16:25-27.

Saanda a nangaskasaba gapu laeng ta annongenda dayta, ken ti panagiwaragawagda ket saan laeng a pormal a panangibaga iti mensahe. Nagtaud dayta iti naimpusuan a pammatida ken inaramidda dayta gapu ta kayatda nga idayaw ti Dios ken siaayat nga inanamaenda a maiyeg ti pannakaisalakan iti dadduma. (Ro 10:9-14; 1Co 9:27; 2Co 4:13) Isu nga inanamaen dagiti manangaskasaba nga ibilang ida dagiti mamasirib ti lubong kas maag wenno idadanes ida dagiti Judio kas erehe. (1Co 1:21-24; Ga 5:11) Iti daytoy met laeng a rason, nangaskasabada buyogen ti pannakirinnason ken panangguyugoy tapno dagiti dumdumngeg matulonganda a maaddaan iti pammati ken agtignay maitunos iti dayta. (Ara 17:2; 28:23; 1Co 15:11) Kinuna ni Pablo nga isu ket nadutokan a “manangaskasaba ken apostol ken mannursuro.” (2Ti 1:11) Dagitoy a Kristiano ket saan a masusuelduan a manangiwaragawag no di ket dedikadoda a managdaydayaw nga ipapaayda ti bagbagida, ti tiempoda ken pigsada iti trabaho a panangasaba.​—1Te 2:9.

Yantangay amin a nagbalin nga adalan ket nagbalinda met a manangikasaba iti Sao, napartak a nagsaknap ti naimbag a damag, ket idi tiempo nga insurat ni Pablo ti suratna kadagiti taga Colosas (a. 60-61 K.P. wenno agarup 27 a tawen kalpasan ti ipapatay ni Kristo), maikunanan a ti naimbag a damag ket “naikaskasaba iti isuamin a parsua nga adda iti baba ti langit.” (Col 1:23) Ngarud, ti impadto ni Kristo a ‘maikasaba ti naimbag a damag kadagiti amin a nasion’ ket adda kaitungpalanna sakbay a nadadael ti Jerusalem ken ti templona idi 70 K.P. (Mt 24:14; Mr 13:10; MAPA, Tomo 2, p. 744) Ipasimudaag ti mismo a sasao ni Jesus, kasta met ti libro ti Apocalipsis, a naisurat kalpasan dayta a pannakadadael, nga adda dakdakkel a kaitungpalan daytoy a padto inton rugian ni Kristo ti panagturayna iti Pagarian ken sakbay ti pannakadadael amin a kabusor dayta a Pagarian, maysa a maitutop a tiempo tapno maitungpal ti dakkel a panangiwaragawag.​—Apo 12:7-12, 17; 14:6, 7; 19:5, 6; 22:17.

Ania ti rumbeng a namnamaen dagiti Kristiano a manangaskasaba kas resulta dagiti panagreggetda? Sigun iti kapadasan ni Pablo, “ti sumagmamano nangrugida a mamati iti bambanag a naisao; ti dadduma saanda a mamati.” (Ara 28:24) Ti pudpudno a panangasaba dagiti Kristiano, a naibatay iti Sao ti Dios, ket agkasapulan iti reaksion manipud kadagiti tattao. Daytoy ket panangasaba a naregta, napuersa, ken kangrunaan iti amin, mangidatag dayta iti isyu tapno mangngeddeng dagiti tattao no ania ti dasiganda. Adda dagiti nagbalin nga aktibo a bumusbusor iti mensahe ti Pagarian. (Ara 13:50; 18:5, 6) Ti dadduma ket dimngegda met, ngem idi agangay timmallikudda gapu iti nadumaduma a rason. (Jn 6:65, 66) Ngem adda met dagiti immawat iti naimbag a damag ket nagtignayda a maitunos iti dayta.​—Ara 17:11; Lu 8:15.

“Iti Binalaybalay.” Napan a mismo ni Jesus kadagiti tattao nga awitna ti mensahe ti Pagarian, nga insursurona ida iti publiko ken kadagiti pagtaenganda. (Mt 5:1; 9:10, 28, 35) Idi imbaonna a mangasaba dagiti immuna nga adalanna, binilinna ida: “Iti aniaman a siudad wenno purok a serkanyo, birokenyo no siasino iti dayta ti maikari.” (Mt 10:7, 11-14) Nainkalintegan laeng a karaman iti kasta a ‘panagbirok’ ti ipapan kadagiti pagtaengan ti tattao, a sadiay adda dagiti “maikari” a tattao nga umawat iti mensahe ket iti rabii makidagus sadiay dagiti adalan.​—Lu 9:1-6.

Iti sabali a gundaway idi agangay, “nangdutok [ni Jesus] iti pitopulo a sabsabali ket imbaonna ida a sagdudua nga umun-una ngem isu iti tunggal siudad ken lugar nga umayannanto.” Saanda laeng a nangasaba kadagiti publiko a lugar no di ket napanda met kadagiti pagtaengan dagiti tattao. Binilin ida ni Jesus: “Sadinoman a balay a serkanyo kunaenyo nga umuna, ‘Maadda koma ti talna iti daytoy a balay.’”​—Lu 10:1-7.

Iti sumaruno nga al-aldaw kalpasan ti Pentecostes 33 K.P., intultuloy dagiti adalan ni Jesus nga impan ti naimbag a damag kadagiti mismo a pagtaengan ti tattao. Nupay nabilinda nga ‘isardengda ti agsao,’ kuna ti naipaltiing a rekord nga “iti tunggal aldaw idiay templo ken iti binalaybalay nagtultuloyda nga awan sarday a mangisuro ken mangideklara iti naimbag a damag maipapan iti Kristo, a ni Jesus.” (Ara 5:40-42; idiligyo ti Dy, NIV.) Ti sasao nga “iti binalaybalay” ket pakaipatarusan ti Griego a katʼ oiʹkon, nga iti literal, “sigun iti balay”; ti anag ti Griego a preposision a ka·taʹ ket distributive, mangipasimudaag iti nagduduma a balay (“iti binalaybalay”), saan a kas pangkadua a sao (adverb) laeng (‘iti pagtaengan’). (Kitaenyo ti Rbi8 ftn.) Daytoy a pamay-an a panangdanon iti tattao​—direkta nga ipapan kadagiti pagtaenganda​—naaddaan kadagiti nagsayaat a resulta. “Ti bilang dagiti adalan nagtultuloy nga immadu iti kasta unay idiay Jerusalem.”​—Ara 6:7; idiligyo ti Ar 4:16, 17 ken Ar 5:28.

Kinuna ni apostol Pablo kadagiti panglakayen ti Efeso: “Manipud idi umuna nga aldaw a bimmaddekak iti distrito ti Asia . . . saanko a minedmedan ti panangibaga kadakayo ti aniaman kadagiti banag a makagunggona wenno uray ti panangisuro kadakayo iti publiko ken iti binalaybalay. Ngem naan-anay a nangsaksiak agpadpada kadagiti Judio ken kadagiti Griego maipapan ti panagbabawi iti Dios ken ti pammati ken Apotayo a Jesus.” (Ara 20:18-21; idiligyo ti KJ, Dy, AS, RS, Mo, NIV, La.) Dakdakamaten ditoy ni Pablo dagiti panagreggetna a mangasaba kadagitoy a tattao idi saanda pay a manamati, tattao a masapul a mapakaammuan “maipapan ti panagbabawi iti Dios ken ti pammati ken Apotayo a Jesus.” Gapuna, nanipud rugi ti panagserbina kas misionero idiay Asia, binirok ni Pablo “iti binalaybalay” dagiti tattao nga interesado iti naespirituan. Idi nasarakanna dagitoy, awan duadua a sinarsarungkaranna ida kadagiti pagtaenganda tapno isurona kadakuada ti ad-adu pay, ket idi nagbalinda a manamati, pinabpabilegna ti pammatida. Iti librona a Word Pictures in the New Testament, kastoy ti komento ni Dr. A. T. Robertson iti Aramid 20:20: “Iti (sigun iti) balbalay. Makapainteres ta daytoy a katan-okan kadagiti amin a manangaskasaba ket nangasaba iti binalaybalay, ken ti isasarungkarna ket saan laeng a gagangay nga ipapan pannakipatpatang.”​—1930, Tomo III, p. 349, 350.

Panangasaba iti Uneg ti Kongregasion. Kaaduan a panangasaba a nailanad iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket mainaig iti panangiwaragawag iti ruar ti kongregasion. Nupay kasta, ti panangasaba iti uneg ti kongregasion, kas iti inaramid ti maysa a gagangay a manangaywan ket karaman iti pammagbaga ni Pablo ken Timoteo nga “ikasabam ti sao, naganetgetka koma iti dayta iti mainugot a panawen, iti nariribuk a panawen.” (2Ti 4:2) Ti surat ni Pablo ken Timoteo ket surat kadagiti pastor, kayatna a sawen, naiturong dayta iti daydiay mangar-aramid iti trabaho a panangipastor kadagiti Kristiano ken mangipaay iti balakad maipapan iti kasta a ministerio a panangaywan. Sakbay nga inted ni Pablo daytoy a balakad nga “ikasabam ti sao,” pinakdaaranna ni Timoteo maipapan iti apostasia a mangrugrugin a tumaud, a kumaronto a kumaro. (2Ti 2:16-19; 3:1-7) Kas kanayonan a pammagbagana ken Timoteo a salimetmetanna ken saan a sumiasi manipud “ti sao” no mangaskasaba, impakita ni Pablo a nasken ti kinaganat, a kunkunana, “ta addanto las-ud ti tiempo a saandanto nga anusan ti makapasalun-at a sursuro” no di ket agsapuldanto kadagiti mannursuro a mangisuro maitunos kadagiti bukodda a tarigagay ket iti kasta “iyadayodanto dagiti lapayagda iti kinapudno,” a ti tuktukoyenna ditoy ket dagiti adda iti uneg ti kongregasion, saan a dagiti taga ruar. (2Ti 4:3, 4) Gapuna, saan koma a mapukaw ken Timoteo ti naespirituan a kinatimbengna no di ket agtalinaed koma a natured a mangideklara iti Sao ti Dios (saan a kadagiti pilosopia wenno minamaag a pagarup dagiti tattao) iti kakabsatna, nupay mabalin a daytoy ti makagapu a parigaten ken idadanes dagidiay adda iti uneg ti kongregasion a dakes ti motiboda. (Idiligyo ti 1Ti 6:3-5, 20, 21; 2Ti 1:6-8, 13; 2:1-3, 14, 15, 23-26; 3:14-17; 4:5.) No kasta ti aramidenna, isu ket agserbi kas lapped iti apostasia iti kasta awan sungsungbatanna iti dara, a kas ken Pablo.​—Ara 20:25-32.

Ania ti panggep ti panangasaba ni Jesus “kadagiti espiritu a sibabalud”?

Iti 1 Pedro 3:19, 20, kuna ti apostol kalpasan ti panangdeskribirna iti panagungar ni Jesus iti espiritu a biag: “Iti daytoy met a kasasaad napan ket nangasaba kadagiti espiritu a sibabalud, nga adda tiempo a nagsukirda idi a ti kinaanus ti Dios nagur-uray idi kaaldawan ni Noe, bayat a maibangbangon daydi daong.” Kastoy ti komento ti Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words iti daytoy a teksto: “Nalabit ti tuktukoyen ti I Ped. 3:19 ket saan a ti naragsak a damag (nga awan ti nalawag a pammaneknek nga inkasaba dayta ni Noe, ken awan met ti pammaneknek nga aktual a “sibabalud” dagiti espiritu dagiti tattao a nagbiag sakbay ti layus), no di ket ti inaramid ni Kristo kalpasan ti panagungarna, ti panangiwaragawagna iti panagballigina kadagiti espiritu nga anghel a nagbasol.” (1981, Tomo 3, p. 201) Kas nadakamaten, ti ke·rysʹso ket tumukoy iti panangiwaragawag, saan laeng nga iti maysa a banag a naimbag no di ket uray pay iti maysa a banag a dakes, a kas idi inwaragawag ni Jonas ti um-umay a pannakadadael ti Nineve. Dagiti nakabalud nga espiritu a tinukoy ti Kasuratan ket dagidiay laeng anghel idi kaaldawan ni Noe, dagiti ‘naipan kadagiti abut ti napuskol a kinasipnget’ (2Pe 2:4, 5) ken ‘naisagana kadagiti agnanayon a pannakaparaut iti sidong ti napuskol a kinasipnget maipaay iti pannakaukom iti naindaklan nga aldaw.’ (Jud 6) Gapuna, sigurado a ti panangasaba ti napagungar a ni Jesus kadagita a nakillo nga anghel ket panangasaba maipaay iti pannakaukom. Mapaliiw a ti libro ti Apocalipsis nga inted ni Kristo Jesus ken Juan babaen iti sirmata idi arinunos ti umuna a siglo K.P. ket naglaon iti adu nga impormasion maipapan ken Satanas a Diablo ken kadagiti sairona kasta met iti naan-anay a pannakadadaelda, ngarud panangasaba dayta maipaay iti pannakaukom. (Apo 12-20) Ti panangaramat ni Pedro iti sao a kasla nalpasen a napasamak (“nangasaba”) ipasimudaagna a naaramid ti kasta a panangasaba sakbay nga insuratna ti umuna a suratna.