Librot’ Biblia Numero 41​—Marcos

Mannurat: Marcos

Lugar a Nakaisuratanna: Roma

Nalpas a Naisurat: c. 60–65 K.P.

Tiempo a Saklawenna: 29–33 K.P.

 1. Aniat’ ammotay maipapan kada Marcos ken ti pamiliana?

IDI naarestar ni Jesus idiay Getsemane sa nagtaray dagiti apostol, “adda maysa a baro a simmurot kenkuana nga addaan pino a lienso a pagan-anay a naibalkut iti lamolamo a bagina.” Idi tenglen koma ti bunggoy “imbatina ti lienso a pagan-anayna ket timmaray a lamolamo.” Adut’ mamati a ni Marcos daytoy. Nadeskribir iti Aramid kas “Juan nga agapeliedo ti Marcos” ket mabalin a nabaknang ti pamiliada sadi Jerusalem, ta adda bukodda a balay ken ad-adipen. Ni Maria nga inana, Kristiano met, ket ti nagkauna a kongregasion inusarnat’ balayda a paggigimongan. Idi inispal ti anghel idiay pagbaludan, ni Pedro napan iti daytoy a balay ket nasarakanna dagiti kakabsat a naummong sadiay.​—Mar. 14:51, 52; Ara. 12:12, 13.

2, 3. (a) Aniat’ sigurado a nangtignay ken Marcos nga agmisionero? (b) Aniat’ napasaranna a pannakikadkadua kadagiti dadduma a misionero, nangruna kada Pedro ken Pablo?

² Ni Bernabe a misionero, a Levita a taga Chipre, kasinsin ni Marcos. (Ara. 4:36; Col. 4:10) Idi a nagpa-Jerusalem ni Bernabe a kaduanan Pablo ta adda bisin, naam-ammo ni Marcos ni Pablo. Dagitoy a kadkaduana iti kongregasion ken dagiti naregta a sumarsarungkar a ministro di pagduaduaan impasagepsepda ken Marcos ti tarigagay nga agmisionero. Gapuna kinadua ken timmulong kada Pablo ken Bernabe idi damo a panagbaniagada kas misionero. Ngem, gapu ta adda napasamak, pinanawan ni Marcos ida idiay Perga, Panfilia, ket nagsublit’ Jerusalem. (Ara. 11:29, 30; 12:25; 13:5, 13) Gapu itoy, din kinayat ni Pablo nga itugot ni Marcos iti daydi maikadua a panagmisioneroda, ket nagresultat’ panagsina da Pablo ken Bernabe. Intugot ni Pablo ni Silas, ket ni Bernabe intugotnan kasinsinna a Marcos ket naglayagda sadi Chipre.​—Ara. 15:36-41.

³ Pinaneknekan ni Marcos a kualipikado iti ministerio ket nakatulong unay idi, saan la a ken Bernabe, no di pay kada apostol Pedro ken Pablo. Ni Marcos kaduanan Pablo (c. 60-61 K.P.) idi damonat’ naibalud sadi Roma. (Filem. 1, 24) Satay masarakan ni Marcos idiay Babilonia a kaduanan Pedro iti baet ti tawen 62 ken 64 K.P. (1 Ped. 5:13) Ni Pablo naibalud manen sadi Roma idi 65 K.P., ket sigun iti suratna imbilinna ken Timoteo a yegna kenkuana ni Marcos, “ta matulongannak nga agministro.” (2 Tim. 1:8; 4:11) Daytoyen ti naudi a panangdakamat ti Biblia ken Marcos.

4-6. (a) Kasano a nagun-odan ni Marcos dagiti nasinged a detalye a linaon ti Ebangheliona? (b) Aniat’ mangipasimudaag ti nainget a pannakikaduana ken Pedro? (c) Mangtedkay ti ehemplo dagiti kababalin ni Pedro sigun iti Ebangheliona.

⁴ Ti naganenda a nangputar itoy kaababaan nga Ebanghelio isun Marcos. Isut’ katrabahuan dagiti apostol ni Jesus ket intedna ti mismo a biagna nga agserbi iti naimbag a damag. Ngem ni Marcos saan a maysa kadagidi 12 nga apostol, ket saan a nakadkadua a nasinged ni Jesus. Nangalaannat’ nainget a detalye a namagbalin a talaga a sibibiag ti salaysayna iti ministerio ni Jesus manipud rugi inggat’ ngudo? Sigun kadagiti kauunaan a tradision da Papias, Origen, ken Tertulian, ti gubuayanna isun Pedro, a nasinged a kinadkadua ni Marcos.a Di ngamin inawagan ni Pedro iti “anakko”? (1 Ped. 5:13) Dandani nasaksian ni Pedro amin nga inrekord ni Marcos, gapuna nadamagna ken Pedro dagiti adu a mangilawlawag a punto a di masarakan kadagiti sabali nga Ebanghelio. Kas ehemplo, nasaon Marcos “dagiti mangmangged” a nagtrabaho ken Zebedeo, daydi agkukutel a “nagparintumeng” a nagpakaasi ken Jesus, ti lalaki a nagunggan ti demonio a “dunorenna ti bagina kadagiti bato,” ken ti panangipadtona iti ‘yaay ti Anak ti tao a buyogen ti dakkel a pannakabalin ken dayag’ idi agtugtugaw iti Bantay dagiti Olibo “a makitkita ti templo.”​—Mar. 1:20, 40; 5:5; 13:3, 26.

⁵ Ni Pedro tao met a napnuan emosion gapuna naawatan ken nadeskribirna ken Marcos dagiti rikna ken emosion ni Jesus. Gapuna kadarato irekord ni Marcos ti rikna ken reaksion ni Jesus; kas ehemplo, idi “minatmatanna ida a sirururod, ket napalalo a napaladingit,” nga isu “nagasug a nauneg,” ken “nagasug a nasaem iti espirituna.” (3:5; 7:34; 8:12) Ni Marcos ti nangibaga kadatayo kadagiti sentimiento ni Jesus iti daydi nabaknang a baro nga agturay, a kunana “inayatna.” (10:21) Ket anian a kinabara ti maipapan ken Jesus idi, a dina la pinatakder ti ubing iti tengnga dagiti disipulona no di ket “inubbana kadagiti takkiagna,” ket iti sabali nga okasion “inarakupna dagiti ubbing”!​—9:36; 10:13-16.

⁶ Dagiti dadduma a kababalin ni Pedro agminar iti surat ni Marcos, nga isut’ agresibo, nabiag, nagagar, naregget, ken manangdeskribir. Kasla agap-apura a kanayon dagiti mapaspasamak. Kas ehemplo, ti sao a “dagdagus” naulit-ulit, bayat a dramatikot’ panagestoriana.

 7. Aniat’ nakaigiddiatan ti Ebanghelio ni Marcos ken ni Mateo?

⁷ Nupay nabasa ni Marcos ti Ebanghelio ni Mateo ket ti rekordna 7 porsiento lat’ linaonna nga awan kadagiti sabali nga Ebanghelio, agkamalitay no ipapantayo a basta pinaababa lan Marcos ti Ebanghelio ni Mateo sana ninayonan ti sumagmamano a naisangayan a detalye. Idinto ta imparang ni Mateo ni Jesus kas naikari a Mesias ken Ari, sabali nga anggulo iti biag ken aramidnat’ inamiris ni Marcos. Imparangnan Jesus a managmilagro nga Anak ti Dios, ti mangparukma a Manangisalakan. Inggunamgunam ni Marcos dagiti aktibidad ni Kristo imbes a dagiti sermon ken pannursurona. Bassit la a paset dagiti pangngarig ken maysa kadagiti atiddog a diskurson Jesus ti inreportna, ket inikkatnat’ Sermon idiay Bantay. Isu nga ab-ababa ti Ebanghelio ni Marcos, nupay linaonna ti aksion a kas kaadu dagiti sabali. Di kumurang 19 a milagrot’ piho a tinukoyna.

 8. Aniadat’ mangipasimudaag a ti Ebanghelio ni Marcos nairanta a naisurat para kadagiti Romano?

⁸ Idinto ta ni Mateo insuratna ti Ebanghelio para kadagiti Judio, nabatad a ni Marcos ad-adda nga insuratanna dagiti Romano. Kasanotay nga ammo? Sa la nadakamat ti Linteg ni Moises no dagiti agsasarita ket tukoyenda dayta, ket ti kapuonan ni Jesus saan a nadakamat. Naidatag ti ebanghelio ni Kristo a kas napateg para kadagiti amin. Ilawlawagna dagiti Judio a kustombre ken sursuro a di kabisado dagiti di Judio. (2:18; 7:3, 4; 14:12; 15:42) Naipatarus dagiti Aramaiko nga ebkas. (3:17; 5:41; 7:11, 34; 14:36; 15:22, 34) Ilawlawagna dagiti geograpia ken mulmula ti Palestina. (1:5, 13; 11:13; 13:3) Dagiti kuartat’ Judio maited ti gatadda iti kuartat’ Romano. (12:42, footnote) Ad-adu a Latin a saot’ inusarna ngem dagiti dadduma a mannurat iti Ebanghelio, a kas pangarigan speculator (personal a guardia), praetorium (palasiot’ gobernador), ken centurio (opisial ti armada).​—6:27; 15:16, 39.

 9. Sadino ken kaano a naisurat ti libron Marcos, ket aniat’ mangpasingked nga autentiko dayta?

⁹ Yantangay masinunuo a ni Marcos ad-adda a nagsurat para kadagiti Romano, nalabit idiayna Roma nga insurat. Dagiti kaunaan a tradision ken ti linaon ti libro palugodandat’ panagkuna a naputar daytoy idiay Roma idi damo wenno maikadua a pannakaibalud ni apostol Pablo, ket ngarud idi 60-65 K.P. Kadagidi a tawen mabalin nga adda ni Marcos sadiay iti naminsan, wenno namindua. Amin a nalatak nga autoridad idi maikadua ken maikatlo a siglo pasingkedanda a ni Marcos ti mannurat. Naiwarasen dayta nga Ebanghelio kadagiti Kristiano idi ngalay ti maikadua a siglo. Ti panagparangna kadagiti amin a nagkauna a katalogo ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan pasingkedanna nga autentiko ti Ebanghelio ni Marcos.

10. Kasanotay nga ibilang ti atiddog ken ababa a konklusion ti Marcos, ken apay?

¹⁰ Nupay kasta, ti atiddog ken ababa a konklusion a mainayon no dadduma iti kapitulo 16, bersikulo 8, di makuna nga autentiko. Di nga agparang dagita kadagiti kadaanan a manuskrito, kas ti Sinaitic ken ti Vatican No. 1209. Da Eusebio ken Jerome nga eskolar idi maikapat a siglo anamonganda a ti autentiko a rekord agngudo iti sao a “nagbutengda.” Nalabit innayondat’ dadduma a konklusion tapno nalamlamuyot imbes a bigla ti panagngudo ti Ebangheliona.

11. (a) Aniat’ mamaneknek nga umiso ti Ebanghelio ni Marcos, ket ania nga autoridad ti naipaganetget? (b) Apay a “naimbag a damag” daytoy, ket ania a periodo ti sinaklaw ti Ebanghelio ni Marcos?

¹¹ Makita nga umisot’ salaysay ni Marcos ta maitunos unay ti Ebangheliona saan la a kadagiti dadduma nga Ebanghelio no di ket iti intero a Nasantuan a Kasuratan manipud Genesis inggat’ Apocalipsis. Sa, naulit-ulit a naipakita a ni Jesus adda autoridadna saan la nga iti panagsao no di ket kadagiti puersa a nakaparsuaan, kada Satanas ken demoniona, iti sakit ken an-anayen, wen, ken patay a mismo. Gapuna luktan ni Marcos ti salaysayna iti makatignay nga introduksion: “Pangrugian ti naimbag a damag maipapan ken Jesu-Kristo.” Ti yaay ken ministeriona kaipapananna ti “naimbag a damag,” ngarud ti panangadal iti Ebanghelio ni Marcos pagimbagan amin a mangbasa. Dagiti pasamak a dineskribir ni Marcos saklawenda manipud primavera ti 29 K.P. inggat’ primavera ti 33 K.P.

LINAON TI MARCOS

12. Aniat’ nailas-ud iti umuna a 13 a bersikulo ti Marcos?

¹² Bautismo ken pannakasulisog ni Jesus (1:1-13). Inrugi ni Marcos ti naimbag a damag babaen iti panangilasinna ken Juan a Mammautisar. Isut’ naipadto a mensahero, a naibaon a mangipadamag: “Isaganayo ti dalan ni Jehova, dakayo nga umili, lintegenyo dagiti danana.” Maipapan iti Daydiay dandanin umay, kinuna ti mammautisar, ‘Napigpigsa ngem siak.’ Wen, mamautisarto, saan nga iti danum, no di iti nasantuan nga espiritu. Itan immay ni Jesus manipud Nazaret ti Galilea, ket binautisaran ni Juan. Ti espiritu immulog ken Jesus a kasla kalapati, ket adda timek a nangngegan manipud langit: “Sika ti Anakko, ti dungdunguek; inanamonganka.” (1:3, 7, 11) Ni Jesus sinulisog ni Satanas idiay let-ang, ket nagserbi dagiti anghel kenkuana. Amin dagitoy a dramatiko a pasamak nailas-udda iti umuna a 13 a bersikulo ni Marcos.

13. Kasano a nasapa nga imparang ni Jesus ti autoridadna kas “Daydiay Nasantuan ti Dios”?

¹³ Inrugin Jesus ti ministeriona sadi Galilea (1:14–6:6). Idi naarestar ni Juan, inrugin Jesus nga inkasabat’ naimbag a damag ti Dios sadi Galilea. Anian a makaklaat a mensahe! “Ti pagarian ti Dios asidegen. Agbabawikayo, dakayo nga umili, ket mamatikayo iti naimbag a damag.” (1:15) Inayabanna da Simon ken Andres sa da Santiago ken Juan manipud iketda tapno agbalinda a disipulona. Idi Sabbath nangisuro idiay sinagoga ti Capernaum. Nasdaaw dagiti umili, ta mangisuro a “kasla adda autoridadna, ket saan a kas kadagiti eskriba.” Impakitanat’ autoridadna kas “Daydiay Nasantuan ti Dios” idi pinaruarnat’ narugit nga espiritu iti nagunggan ken inagasannat’ katugangan ni Simon, nga aggurgurigor. Kasla apuy a nagsaknap ti damag, ket iti rabii “intero a siudad” naummongdat’ ruar ti balay ni Simon. Inagasan ni Jesus dagiti adu a masakit ket pinaruarnat’ adu a demonio.​—1:22, 24, 33.

14. Kasano a pinaneknekan ni Jesus ti autoridadna a mamakawan ti basol?

¹⁴ Imbagan Jesus ti misionna: “Tapno mangasabaak.” (1:38) Kinasabaannat’ intero a Galilea. Sadinoman a napananna, pinaksiatna dagiti demonio ken inagasanna dagiti masakit, agraman agkukutel ken ti paralitiko a nagkunaanna: “Napakawanen dagiti basolmo.” Kuna dagiti eskriba iti pusoda, ‘Tabbaaw daytoy. Asinot’ makapakawan ti basol malaksid iti Dios?’ Gapu ta ammonat’ isipda, pinaneknekan ni Jesus a “ti Anak ti tao adda autoridadna a mangpakawan kadagiti basol” idi imbaganat’ paralitiko a tumakder ket agawiden. Dagiti umili dinayawdat’ Dios. Idi a ni Levi (Mateo) nga agsingsingir ti buis nagbalin nga adalan, kunan Jesus kadagiti eskriba: “Saanak nga immay nga agayab kadagiti nalinteg, no di ket kadagiti managbasol.” Impakitana nga isu “ti Apo uray ti sabbath.”​—2:5, 7, 10, 17, 28.

15. Aniat’ imbaga ni Jesus kadagidiay mangilibak kadagiti milagrona, ket aniat’ nakunana maipapan iti singgalut dagiti pamilia?

¹⁵ Binukel itan ni Jesus ti grupot’ 12 nga apostol. Bimmusor dagiti kabagianna, sa inakusar dagiti eskriba a taga Jerusalem a pinaksiatna dagiti demonio babaen iti agturay kadagiti demonio. Inyimtuod ni Jesus, “Kasano a paksiaten ni Satanas ni Satanas?” sana pinakdaaran ida: “Siasinoman a mangtabbaaw iti nasantuan nga espiritu awan pakawanna uray kaano, no di ket makabasol iti agnanayon a basol.” Bayat nga agsasaritada, immay biniruk da nanang ken kakabsatna, ket imbagana: “Siasinoman a mangaramid ti pagayatan ti Dios, dayta ti kabsatko a lalaki ken babai ken inak.”​—3:23, 29, 35.

16. Babaen kadagiti ilustrasion, aniat’ insuro ni Jesus maipapan iti “pagarian ti Dios”?

¹⁶ Insuro ni Jesus “ti sagrado a palimed ti pagarian ti Dios” babaen kadagiti ilustrasion. Nasaonat’ tao a nagmula kadagiti bukel a natnag iti nadumaduma a kitat’ daga (nga iladawannat’ nadumaduma a kita dagiti dumngeg ti sao) ken ti pagsilawan idiay kandelero. Iti sabali nga ilustrasion, kunan Jesus a ti Pagarian ti Dios kas iti tao a mangipuruak iti daga kadagiti bukel: “Ta ti daga bukodna a patauden ti bunga nga agin-inut, umuna ti bulong, santo ti dawa, kamaudiananna ti natangkenan a bukel idiay dawa.” (4:11, 28) Intedna pay ti ilustrasion ti mustasa, a nupay kabassitan kadagiti amin a bukel, dumakkel nga addaan kadagiti sanga a paglinongan.

17. Kasano nga impakita dagiti milagron Jesus ti kawadwad ti autoridadna?

¹⁷ Idi dinaliasatdat’ Baybay ti Galilea, datdatlag a tinubngar ni Jesus ti narungsot a bagio, ket limminak ti baybay idi imbilinna: “Agulimekka! Agtalnaka!” (4:39) Idiay away ti Gergesa, pinaksiat ni Jesus ti “Legion” dagiti demonio manipud iti lalaki ket impalubosna a sumrekda iti ag-2,000 a baboy, sada nagdarasudos iti rangkis ket nalmesda idiay baybay. (5:8-13) Kalpasanna, binallasiw manen ni Jesus ti baybay. Adda babai a naagasan ti panagadas ti darana, a 12-años nga awan nakaagas, idi iniggamanna laeng ti makinruar a pagan-anay ni Jesus, idi mapanna pagungaren ti natay a 12-años a balassitang ni Jairo. Wen, ti Anak ti tao adda autoridadna iti biag ken ni patay! Ngem, dagidi kailianna sinuppiatdat’ autoridadna. Nasdaaw iti kinaawan pammatida ngem intuloyna a “linikmut dagiti purok, a mangisursuro.”​—6:6.

18. (a) Kasano a napalawa ti ministerio ni Jesus? (b) Aniat’ nangtignay ken Jesus a mangisuro ken agaramid kadagiti milagro?

¹⁸ Limmawa ti ministerio sadi Galilea (6:7–9:50). Ti 12 naibaon a sagdudua agraman bilin ken autoridad a mangasaba ken mangisuro, mangagas, ken mangpaksiat kadagiti demonio. Nagdinamag ti nagan ni Jesus, ket dadduma kunada no nagungar ni Juan a Mammautisar. Nagdanag ni Herodes iti daytoy, ta idi rambak ti pannakayanakna pinaputolanna ni Juan. Nagsubli dagiti apostol ket inreportdat’ gapuananda ken Jesus. Umariwekwek ti nangsurot ken Jesus iti intero a Galilea, ket ‘simnek ti asina kadakuada, ta kasda la karnero nga awanan pastor.’ Gapuna insurona ida kadagiti adu a banag. (6:34) Nangipaay met ti namaterialan a taraon, a pinakannat’ 5,000 a lallaki iti lima a tinapay ken dua nga ikan. Di nagbayag, idi agparparigat dagiti disipulona a manggagaud iti barangay ta ti angin sumungat kadakuada idi agpa-Betsaidada, immasideg ni Jesus a nagnat’ rabaw ti baybay sana pinagtalna ti angin. Isu met la nga uray dagiti disipulona “dimmegdeg ti siddaawda”!​—6:51.

19, 20. (a) Kasano a binabalaw ni Jesus dagiti eskriba ken Fariseo? (b) Ania a gapu a nababalaw met ni Pedro?

¹⁹ Idiay distritot’ Genezaret, nakidiskusion ni Jesus kadagiti eskriba ken Fariseo a taga Jerusalem maipapan iti pannangan a di agbuggo, ket tinubngarna ida gapu ‘ta binaybay-anda ti bilin ti Dios ket sinalimetmetanda ti tradision dagiti tao.’ Kunana a ti mangtulaw iti tao, saan a dayta sumrek manipud ruar, no di ket ti rummuar manipud uneg, manipud puso, nga isu “dagiti makadangran a panunot.” (7:8, 21) Idi nagpaamianan idiay deppaar ti Tiro ken Sidon, adda milagro nga inaramidna iti Gentil, a pinaksiatnat’ demonio iti anak ti babai a taga Sirofenicia.

²⁰ Idiay Galilea, naasian manen ni Jesus iti umariwekwek a sumursurot kenkuana ket pinakannat’ 4,000 a lallaki iti pito a tinapay ken babassit nga ikan. Pinakdaaranna dagiti disipulona iti lebadurat’ Fariseo ken lebaduran Herodes, ngem dida maawatan idi. Sa, adda manen milagro​—naagasan ti bulsek a lalaki sadi Betsaida. Idi agsasaritada nga agturturong kadagiti purok ti Cesarea ni Filipo, siuumiso nga imbagan Pedro a ni Jesus isu “ti Kristo” ngem simmuppiat unay idi nasaon Jesus ti um-umay a panagsagaba ken ipapatay ti Anak ti tao. Gapuna, binabalaw ni Jesus: “Pumanawka ditoy sangok, Satanas, ta dimo panunoten dagiti panunot ti Dios, no di kadagiti tao.” (8:29, 33) Binalakadanna dagiti disipulo a sumurot a naynay kenkuana gaput’ naimbag a damag; no ibainda, ibainnanto ida inton umay iti dayag ni Amana.

21. (a) Asinodat’ nakakita iti “pagarian ti Dios nga umayen agraman pannakabalin,” ken kasano? (b) Kasano nga impaganetget ni Jesus ti panangyun-una iti Pagarian?

²¹ Innem nga aldaw kalpasanna, idi simmang-atda iti natayag a bantay, nagundawayan da Pedro, Santiago, ken Juan a nakita “ti Pagarian ti Dios nga umayen agraman pannakabalin” idi nagbaliw a sidadayag ti langan Jesus. (9:1) Imparangna manen ti autoridadna idi pinaksiatnat’ umel nga espiritu manipud iti ubing, ket iti maikadua a daras nasaonat’ um-umay a panagsagaba ken ipapatayna. Binalakadanna dagiti adalan nga awan palugodanda a manglapped kadakuada a sumrek iti biag. Itibkolnaka aya ti imam? Putdem! Ti sakam? Putdem! Ti matam? Suatem! Naim-imbag ti sumrek a pawad iti Pagarian ti Dios ngem ta maitappuakka nga interamente iti Gehenna.

22. Ania a balakad ti nangitampok iti ministerio ni Jesus sadi Perea?

²² Ministerio sadi Perea (10:1-52). Nagteng ni Jesus dagiti beddeng ti Judea ken “ballasiw ti Jordan” (idiay Perea). Kuinestionaran dagiti Fariseo iti diborsio, ket ginundawayanna nga indatag dagiti nadiosan a prinsipio ti panagasawa. Adda baknang a baro a nagimtuod no kasanona a tawiden ti biag nga agnanayon ngem nagladingit idi nadamagna nga ilakonat’ sanikuana ket sumurot ken Jesus tapno maaddaan ti gupit sadi langit. Kunan Jesus kadagiti adalan: “Nalaklaka a lumsot ti kamelio iti abut ti dagum ngem iti baknang a sumrek iti pagarian ti Dios.” Pinaregtana dagidiay nangpanaw iti isuamin gaput’ naimbag a damag, nga inkarina kadakuada “itan ti maminsangagasut . . . buyogen ti pannakaidadanes, ket iti umay a sistema dagiti banag biag nga agnanayon.”​—10:1, 25, 30.

23. Ania a panagsasarita ken milagro ti rimsua idi agpa-Jerusalemda?

²³ Ni Jesus ken ti 12 nagpa-Jerusalemdan. Iti maikatlo a daras imbagana ti sagabaenna agraman panagungarna. Dinamagna no kabaelanda nga inumen ti kopa nga in-inumenna, sana kinuna: “Siasinoman nga agtarigagay nga isu ti umun-una kadakayo isunto ti adipen dagiti isuamin.” Idi rimmuardat’ Jerico, immawag ti bulsek nga agpalpalimos idiay dalan: “Anak ni David, Jesus, kaasiannak!” Inagasan ni Jesus ti bulsek​—ti maudi a milagro a panangagasna nga inrekord ni Marcos.​—10:44, 47, 48.

24, 25. (a) Kadagiti ania nga aksion a pinaneknekan ni Jesus ti autoridadna? (b) Aniada nga argumento ti insungbatna kadagiti bumusbusor? (c) Aniat’ impakdaar ni Jesus iti umariwekwek, ket aniat’ inrekomendarna kadagiti disipulona?

²⁴ Ni Jesus iti uneg ken likmut ti Jerusalem (11:1–15:47). Napartak dagiti pasamak! Nagsakay ni Jesus iti urbon a simrek iti siudad, ket inawat dagiti umili kas Ari. Iti sumuno nga aldaw dinalusanna ti templo. Nagbuteng dagiti padi ken eskriba gapu kenkuana ket kayatda a papatayen. “Gapu iti ania nga autoridad nga aramidem dagitoy a banag?” inyimtuodda. (11:28) Silalaing nga imbalandrana kadakuada ti saludsod sana sinarita ti ilustrasion dagiti agtaltalon a nangpatay iti agtawid iti kaubasan. Naawatanda dayta ket pinanawandan.

²⁵ Simmaruno imbaonda dagiti Fariseo a mangsilo kenkuana maipapan iti panagbuis. Idi dimmawat iti denario, inyimtuodna: “Makinladawan ken makinsurat iti daytoy?” Insungbatda: “Ni Cesar.” Kuna ngarud ni Jesus: “Itedyo ken Cesar dagiti banag a kukua ni Cesar, ngem dagiti banag a kukua ti Dios iti Dios.” Isu met la a nagsiddaawda kenkuana! (12:16, 17) Itan dagidi Saduceo, a dida mamatit’ panagungar, padasenda a tiliwen babaen iti saludsod a: ‘No ti babai pito ti nagsasaruno a lallakayna, makin-asawanto kenkuana inton panagungar?’ Dinagdagus nga insungbat ni Jesus a dagidiay agungar kadagiti natay agbalindanto “kas kadagiti anghel sadi langit,” ta didanton mangasawa. (12:19-23, 25) “Ania a bilin ti kangrunaan amin?” inyimtuod ti maysa nga eskriba. Insungbat ni Jesus: “Ti umuna isu daytoy, ‘Denggem, O Israel, ni Jehova a Diostayo isu ti maymaysa a Jehova, ket ayatem ni Jehova a Diosmo iti amin a pusom ken iti amin a kararuam ken iti amin a panunotmo ken iti amin a pigsam.’ Ti maikadua isu daytoy, ‘Ayatem ti kaarubam kas iti bagim.’” (12:28-31) Kalpasan daytoy, awanen makaitured a mangkuestionar kenkuana. Naitandudot’ autoridad ni Jesus kas perpekto a mannursuro. Naragsakan a dimngeg ti umariwekwek, ket pinakdaaran ni Jesus ida kadagiti naparammag nga eskriba. Sana inrekomendar kadagiti disipulona ti napanglaw a balo ta ad-adut’ inkabilna iti pagpisokan ti templo ngem dagidi dadduma, ta dagidi dua a babassit a kusingna isuda ti “amin nga adda kenkuana, ti intero a pagbiagna.”​—12:44.

26. Ania laeng ti atiddog a diskurso nga inrekord ni Marcos, ket nagngudo iti ania a patigmaan?

²⁶ Idi nakatugaw idiay Bantay dagiti Olibo a makitkitana ti templo, imbaga ni Jesus kadagiti uppat a disipulona “ti pagilasinan” ti panagngudo dagitoy a banag. (Daytoy la ti atiddog a diskurso nga inrekord ni Marcos, ket agpadadat’ saklawen iti Mateo 24 ken 25.) Nagngudo babaen ti patigmaan ni Jesus: “No maipapan iti dayta nga aldaw wenno oras awan makaammo, uray dagiti anghel ti langit wenno ti Anak, no di laeng ti Ama. Ngem ti kunak kadakayo kunak kadagiti amin, Agsalukagkayo.”​—13:4, 32, 37.

27. Deskribirenyo dagiti pasamak a nagturong iti pannakaliput ni Jesus idiay Getsemane.

²⁷ Idiay kaparanget a Betania adda babai a nangpulot ken Jesus iti nangina a bangbanglo. Nagreklamo dagiti dadduma ta sayang kano, ngem kunan Jesus a naimbag daydi, ta panangisagana iti pannakaitanemna. Iti naituding a tiempo, ni Jesus ken ti 12 naguummongda iti siudad para iti Paskua. Nadakamatna ti mangliput kenkuana ket inyusuatnat’ memorial a pangrabii kadagiti matalek a disipulona, sadan napan iti Bantay dagiti Olibo. Idi magmagnada imbagana a maitibkoldanto amin. “Siak saan,” kunan Pedro. Ngem kuna ni Jesus kenkuana: “Iti daytoy a rabii, sakbay a makapamindua nga agtaraok ti kawitan, namitlonakton a naglikudan.” Idi nadanonna ti lugar a naawagan Getsemane, simmina ni Jesus tapno agkararag, nga imbagana kadagiti disipulona nga agsalukagda. Dagitoy a sao ti nangtampok iti kararagna: “Abba, Ama, amin a banag mabalin kenka; ipanawmo kaniak daytoy a kopa. Nupay kasta saan a ti kayatko, no di ti kayatmo.” Namitlo a nagsubli ni Jesus kadagiti disipulona, ket namitlo a nadanonanna ida a matmaturog, uray “iti kastoy a kanito”! (14:29, 30, 36, 41) Ngem dimtengen ti oras! Adtoy!​—ti mangliliput!

28. Ania dagiti sirkumstansiat’ pannakaarestar ken panagparang ni Jesus iti sango ti nangato a padi?

²⁸ Immasideg ni Judas ket inungnguannan Jesus. Daydit’ pagilasinan dagiti armado a lallaki ti kangrunaan a padi a mangarestar kenkuana. Impanda iti saklang ti nangato a padi, a sadiay adut’ palso a saksi a maikontra kenkuana, ngem di agtutunos dagiti testimoniada. Nagulimek la ni Jesus. Idin, dinamag ti nangato a padi: “Sika aya ti Kristo nga Anak Daydiay Bendito?” Simmungbat ni Jesus, “Siak.” Impukkaw ti nangato a padi, ‘Tabbaaw!’ ket kinondenarda amin tapno mapapatay. (14:61-64) Idiay paraangan, namitlo nga inlibak ni Pedro ni Jesus. Nagtaraok ti kawitan iti kapamindua, ket ni Pedro, idi malagipnat’ saon Jesus, nagladingit ket nagsangit.

29. Aniat’ inrekord ni Marcos maipapan iti ultimo a bista ken pannakapapatay ni Jesus, ket kasano a naipakita a ti Pagarian isu ti isyu?

²⁹ Dagdagus idi agbannawag nagnunumo ti Sanhedrin ket sirereppet ni Jesus nga impanda ken Pilato. Dagdagusna a nailasin a saan a kriminal ni Jesus ket palusotanna koma. Ngem, gaput’ panangidarirag dagiti nagderraaw a sinugsogan dagiti kangrunaan a padi, inyawatna ni Jesus idi agangay tapno maibitin. Impanda ni Jesus sadi Golgota (kaipapananna, “Disso ti Bangabanga”) ket naibitin, a naisurat iti ngatona ti nakaidarumanna: “Ti Ari dagiti Judio.” Inumsi dagiti limmabas: “Insalakanna dagiti sabali; ti bagina dina maisalakan!” Iti matuon (maikanem nga oras) simmipnget ti intero a daga aginggat’ alas tres. Idin nagpukkaw ni Jesus iti napigsa a timek, “Diosko, Diosko, apay a binaybay-annak?” sa nagsat ti angesna. Idi kastoy ti nakitana, kinunat’ opisial ti armada: “Pudno a daytoy a tao Anak ti Dios.” Ni Jose a taga Arimatea, a kameng ti Sanhedrin ngem mamati iti Pagarian ti Dios, dinawatna ken Pilato ti bagi ni Jesus ket inkabilna iti tanem a nakali iti bato.​—15:22, 26, 31, 34, 39.

30. Idi umuna nga aldaw ti lawas, aniat’ napasamak idiay tanem?

³⁰ Dagiti pasamak kalpasan ti ipapatay ni Jesus (16:1-8). Iti agsapa ti umuna nga aldaw ti lawas, tallo a babbai ti napan idiay tanem. Nasdaawda ta naligsayen daydi dakkel a bato idiay ruangan. “Maysa a baro” nga agtugtugaw iti uneg imbagana a nagungaren ni Jesus. (16:5) Awanen sadiay no di ket immunan a napan sadi Galilea. Pinanawandat’ tanem, a sipipigerger ken sibubuteng.

NO APAY NAIMBAG

31. (a) Kasano a pinaneknekan ni Marcos a ni Jesus isut’ Mesias? (b) Aniat mamaneknek iti autoridad ni Jesus kas Anak ti Dios, ket aniat’ impaganetgetna?

³¹ Baeten itoy napatak a naisurat a pannakailadawan ni Jesu-Kristo, amin a nakabasa iti Marcos, nanipud nagkauna a Kristiano ingga ita, nakitadat’ kaitungpalan dagiti adu a padto ti Hebreo a Kasuratan maipapan iti Mesias. Nanipud immuna a naadaw nga, “Adtoy! Ibaonko ti mensaherok iti sanguanan ti rupam,” agingga iti nakatutuok a sao ni Jesus idiay kayo, “Diosko, Diosko, apay a binaybay-annak?” ti intero a salaysay ti naregta a ministeriona, kas inrekord ni Marcos, maitunos iti impadto ti Hebreo a Kasuratan. (Mar. 1:2; 15:34; Mal. 3:1; Sal. 22:1) Sa, dagiti milagro ken datdatlag nga aramidna, dagiti makapasalun-at a pannursurona, ti di agkamali a panagsungsungbatna, ti interamente a panagtaklinna iti Sao ken espiritu ni Jehova, ken ti nadungngo a panangipastorna kadagiti karnero​—pakailasinan amin dagitoy nga isu Daydiay immay nga addaan autoridad kas Anak ti Dios. Nangisuro a “kasla addaan autoridad,” autoridad a naggapu ken Jehova, ket impaganetgetna ti “panangikasaba ti naimbag a damag ti Dios,” kayatna a sawen, a “ti pagarian ti Dios asidegen,” kas isut’ kangrunaan a trabahona ditoy daga. Ti pannursurona napalalo a nagimbagan amin dagidiay nangipangag.​—Mar. 1:22, 14, 15.

32. Namin-ano nga inusar ni Marcos ti ebkas a “pagarian ti Dios,” ket aniadat’ sumagmamano a prinsipio nga insaadna tapno magun-odan ti biag baeten ti Pagarian?

³² Kunan Jesus kadagiti disipulona: “Naited kadakayo ti sagrado a palimed ti pagarian ti Dios.” Namin-14 a daras nga inusar ni Marcos daytoy ebkas a “pagarian ti Dios” ket inlanadna dagiti adu a prinsipio a mangigiya kadagidiay mayat a gumun-od iti biag baeten ti Pagarian. Imbagan Jesus: “Asinoman a makapukaw ti kararuana maipuon kaniak ken ti naimbag a damag maisalakannanto.” Masapul a maikkat amin a tuben iti pananggun-od ti biag: “Nasaysayaat kenka ti sumrek iti pagarian ti Dios a maymaysa ti matam ngem ta dua ti matam ket maitappuakka idiay Gehenna.” Imbaga pay ni Jesus: “Asinoman a dina awaten ti pagarian ti Dios a kasla maysa nga ubing dinto pulos sumrek iti dayta,” ken, “Anian a nagrigat a sumrek iti pagarian ti Dios dagidiay aduan kuarta!” Kunana a daydiay makatarus a ti panangsalimetmet kadagiti dua a kangrunaan a bilin napatpateg ngem amin a mapuoran a daton ken sakripisio saan “nga adayo iti pagarian ti Dios.” Dagitoy ken dadduma a sursuro ti Pagarian iti Ebanghelio ni Marcos naglaon ti adu a naimbag a patigmaan a mayaplikartay iti inaldaw a biag.​—4:11; 8:35; 9:43-48; 10:13-15, 23-25; 12:28-34.

33. (a) Kasanotay a magunggonaan iti Ebanghelio ni Marcos? (b) Paregtaennatay koma ni Marcos nga agturong iti ania, ken apay?

³³ Ti naimbag a damag “sigun ken Marcos” mabasayo nga intero iti maysa wenno dua nga oras, ket ikkannat’ agbasa iti nakaay-ayat, napartak, ken nabileg a pannakarepaso ti ministerio ni Jesus. Ti kasta a diretso a panangbasa itoy naipaltiing a salaysay, agraman naing-inget a panangadal ken panangmennamenna iti dayta, naynay a pagimbagan. Ti Ebanghelio ni Marcos pagimbagan dagiti maidaddadanes a Kristiano ita a kas met idi immuna a siglo, ta dagiti pudno a Kristiano sanguenda ita “dagiti napeggad a panawen a narigat a pakilangenan” ket kasapulandat’ kasta a naipaltiing a giya kas ti masarakan itoy rekord a maipapan iti Ulidantayo, ni Jesu-Kristo. Basaenyo dayta, ragsakenyo ti dramatiko nga aksionna, ket mapakiredkayo a sumurot kadagiti addang ti Kangrunaan a Pamuspusan ken Mangan-anay ti pammatitayo, ni Jesus, buyogen ti kaskasdi a di malpay a rag-o nga impakitana. (2 Tim. 3:1; Heb. 12:2) Wen, kitaenyon Jesus kas lalaki a nasiglat, rumayraykayo gaput’ regtana, ket tuladenyo ti di maikompromiso a kinatarnaw ken bilegna uray adda suot ken ibubusor. Maliwliwakay koma itoy nabaknang a paset ti naipaltiing a Kasuratan. Gunggonaannakay koma iti inkay panangbiruk ti biag nga agnanayon!

[Footnotes]