PANGNGARIG

Ti Griego a sao a pa·ra·bo·leʹ (iti literal, panangyabay wenno panamagkadua) nalawlawa ti saklawen ti kaipapananna ngem iti sao a “proverbio” wenno “parabulo.” Nupay kasta, ti “pangngarig” nalawa ti saklawenna ta ramanenna pay ti “parabulo” ken, iti adu a daras, ti “proverbio.” Ti maysa a “proverbio” itakderanna ti maysa a kinapudno babaen ti pagkukuna, masansan nga iti mangiladawan a sasao, ket ti “parabulo” maysa a panangidilig wenno panangipadis, ababa, kadawyanna a saan nga aktual a pasamak, salaysay a pakagun-odan iti moral ken naespirituan a kinapudno.

Naipakita iti Mateo 13:34, 35 a no aramaten ti Kasuratan ti sao a pa·ra·bo·leʹ nalawlawa ti kaipapananna ngem iti sao a “parabulo” ta impatuldo ni Mateo a naipadto nga agsao ni Jesu-Kristo babaen kadagiti “pangngarig” (NW), “parabulo” (KJ, RS). Iti Salmo 78:2, a nagadawan ni Mateo iti impatuldona, nadakamat ti “maysa a pagkukuna a proverbio” (Heb., ma·shalʹ), ket inaramat ti mannurat iti Ebanghelio ti Griego a sao a pa·ra·bo·leʹ maipaay iti daytoy a termino. Kas ipasimudaag ti literal a kaipapanan daytoy a Griego a termino, ti pa·ra·bo·leʹ nagserbi a pangisuro wenno pangyallatiw iti kapanunotan, wagas a pangilawlawag iti maysa a banag babaen ti ‘panangyabay’ iti dayta iti sabali pay nga umasping a banag. (Idiligyo ti Mr 4:30.) Adda dagiti patarus a nangaramat lattan iti sao a “parabulo” a pangipatarus iti dayta a Griego a termino. Nupay kasta, daytoy a patarus saanna a kanayon a mayallatiw ti naan-anay a kaipapanan ti sao.

Kas pagarigan, iti Hebreo 9:9 ken 11:19 naikeddeng ti kaaduan a patarus a nasken nga agaramatda iti sabali a sasao imbes a “parabulo.” Iti umuna kadagitoy a teksto, ti tabernakulo, wenno tolda, nga inusar ti Israel idiay let-ang, ket inawagan ni apostol Pablo iti “maysa a pangngarig [pa·ra·bo·leʹ; “ladawan,” KJ; “kaar-arngi,” Ro; “simboliko,” AT, RS] a maipaay iti naituding a tiempo.” Iti maikadua a teksto, dineskribir ti apostol ti panangawat ni Abraham iti napasubli a ni Isaac manipud kadagiti natay “iti mangiladawan a pamay-an” (NW) (en pa·ra·bo·leiʹ; “iti piguratibo a panagsao,” JB, RS). Ti pagsasao a, “Mangngagas, agasam ta bagim,” naawagan met iti pa·ra·bo·leʹ. (Lu 4:23) Maigapu itoy, ti ad-adda a kadawyan a termino kas iti “pangngarig” (NW) ket isu ti kanayon a naaramat maipaay iti pa·ra·bo·leʹ.

Ti sabali pay a nainaig a termino ket “pangisimbolo” (Gr., al·le·go·riʹa), a dayta ket nayat-atiddog a panangiladawan a ti salsalaysayenna nga agsasaruno a tignay ket simbolo ti katupagna a tignay, bayat a dagiti matuktukoy ket masansan a kaasping wenno mangiladawan. Inaramat ni Pablo ti Griego a berbo nga al·le·go·reʹo (isimbolo) iti Galacia 4:24, maipapan kada Abraham, Sara, ken Agar. Naipatarus dayta kas ‘agbalin a pangisimbolo’ (KJ), ‘agbalin mangisimbolo a sao’ (AT), ken “agpaayda a kas mangiladawan a drama” (NW).

Nagusar met ni apostol Juan iti naisalsalumina a termino (pa·roi·miʹa) a mangipasimudaag iti “panangidilig” (Jn 10:6; 16:25, 29); nadumaduma ti pannakaipatarusna kas “ladawan,” “piguratibo a pagsasao,” “parabulo,” “proverbio,” ken “panangidilig” (AT, KJ, NW). Inaramat ni Pedro ti isu met laeng a termino mainaig iti “proverbio” a ti aso nagsubli iti saruana ken ti takong nagsubli a nagtulidtulid iti kapitakan.​—2Pe 2:22.

Kinaepektibona. Dagiti pangngarig wenno parabulo a maar-aramat a sibibileg iti panangisuro ket epektibo iti di kumurang a lima a pamay-an: (1) Gutugotenda ken pagtalinaedenda ti atension; ti sumagmamano a banag ket mamaginteres kas iti maysa a kapadasan wenno estoria. Asino ti di makaammo kadagiti pangngarig maipapan iti bayanggudaw nga anak ken maipapan iti maysa a napukaw a karnero? (2) Mamagpanunot dagitoy; ti maysa kadagiti kasayaatan a pangwatwat iti isip isu ti panangusig iti kaipapanan ti mapagdildilig, tapno matarusan ti narikut-pannakaidatagna a kinapudno. (3) Mangabbukayda iti karirikna ken sumarutda iti konsiensia ken puso gapu ta gagangay a makita a silalawag ti dumdumngeg no ania ti praktikal a kaipapanan ti kinapudno. (4) Makatulongda iti lagip; ti maysa kabaelannanto a buklen manen ti estoria ken iyaplikar dayta. (5) Taginayonenda ti kinapudno, ta kanayon nga agaplikar ken nalaka a maawatan dagita iti aniaman a tiempo ken panawen. Nainaig ngamin dagitoy iti biag ken iti gagangay a bambanag, idinto ta ti sasao laeng ket mabalin nga agbalbaliw ti kaipapananda. Daytoy ti maysa a rason no apay a nagtalinaed a nakalawlawag unay ti kinapudno ti Biblia agingga ita, a kas met laeng idi tiempo ti pannakaisawangda wenno pannakaisuratda.

Dagiti Panggep. Kas iti nadakamaten, ti kangrunaan a panggep ti amin a pangngarig ket tapno mangisuro. Ngem adda pay sabali a panggep dagiti pangngarig iti Biblia:

(1) Gapu ta no dadduma kasapulan pay nga agkutkot ti maysa a tao tapno matarusanna ti naan-anay, nauneg, dumanon iti puso a kaipapanan dagiti pangngarig, nalabit saanen nga agtultuloy dagidiay di agayat iti Dios no di ket narabaw laeng ti interesda, gapuna saanda a tarigagayan ti kinapudno iti puspusoda. (Mt 13:13-15) Ti Dios saan nga agum-ummong iti kakasta a tattao. Dagiti pangngarig tignayenda dagidiay napakumbaba tapno agkiddawda iti kanayonan a panangilawlawag; dagiti natangsit agkedkedda a mangaramid iti kasta. Kinuna ni Jesus: “Ti addaan kadagiti lapayag agimdeng koma,” nupay ti kaaduan kadagiti bunggoy a dimngeg ken Jesus ket nagawidda, immay dagiti adalan ket nagkiddawda iti panangilawlawag.​—Mt 13:9, 36.

(2) Dagiti pangngarig ilemmengda dagiti kinapudno manipud kadagidiay mangaramat kadagita iti di umiso a pamay-an ken kadagidiay agtarigagay a mangsilo kadagiti adipen ti Dios. Sinungbatan ni Jesus ti mangtiliw a saludsod dagiti Fariseo babaen ti pangngarig maipapan iti buis a sinsilio, nga ingngudona: “Ngarud, ibayadyo ken Cesar ti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios ti bambanag ti Dios.” Makaammon dagiti kabusorna a mangtarus iti kaipapanan dayta; ngem naan-anay a naawatan dagiti adalan ni Jesus ti naidatag a prinsipio ti neutralidad.​—Mt 22:15-21.

(3) Gapu ta makaammon ti dumdumngeg a mangtarus kadagiti prinsipio ti pangngarig, mabalin a mangipaay dayta iti nalawag a mensahe a pammakdaar ken pammabalaw kenkuana, bayat nga awan panggapuanna a mangbuelta iti nangisawang iti dayta. Iti sabali a pannao, kaipapananna a, ‘No mapasagidanka, mangriknaka.’ Idi binabalaw dagiti Fariseo ti pannakipangan ni Jesus kadagiti agsingsingir iti buis ken kadagiti managbasol, insungbat ni Jesus: “Dagiti tattao a nasalun-at saanda a kasapulan ti mangngagas, no di ket dagiti masaksakit. Inkayo, ngarud, ket adalenyo no ania ti kaipapanan daytoy, ‘Kalikagumak ti asi, ket saan a sakripisio.’ Ta immayak agayab, saan a kadagiti nalinteg a tattao, no di ket kadagiti managbasol.”​—Mt 9:11-13.

(4) Uray no maar-aramat dagiti pangngarig kas pangilinteg iti maysa a tao, mausar dagita tapno saan a mangidumduma ti nakaibagaanna, a maliklikan ti pannakakullaap ti panunotna iti kasta a panangidumduma, ket ngarud ad-adu ti maibanagna ngem iti panangisao laeng iti aktual a kasasaad. Kasta ti napasamak idi dumdumngeg ni Ari David iti panangtubngar ni Natan kenkuana gapu iti basolna mainaig kada Bat-seba ken Urias. (2Sm 12:1-14) Kastoy met ti napasamak idi naaramat ti maysa a pangngarig tapno di mapupuotan nga usigen ni nadangkes nga Ari Acab dagiti prinsipio a nainaig iti panagsukirna a mismo idi inispalna ti biag ni Ari Ben-hadad ti Siria, maysa a kabusor ti Dios, ken tapno iyebkasna ti maysa a panangukom a mangkondenar iti bagina.​—1Ar 20:34, 38-43.

(5) Dagiti pangngarig gutugotenda dagiti tattao tapno mangaramidda iti panagtignay, tapno ‘rummuar ti agpaypayso a kolorda’ wenno kababalinda, no isuda ket pudpudno nga ad-adipen ti Dios wenno saan. Idi kinuna ni Jesus: “Ti agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak addaan iti agnanayon a biag,” “adu kadagiti adalanna ti napan iti bambanag a nalikudan ket saandan a makipagna kenkuana.” Iti kastoy a pamay-an ‘ginaik’ ni Jesus dagidiay saan a pudpudno a naimpusuan ti panamatida.​—Jn 6:54, 60-66.

Umiso a Panangmatmat ken Panangawat. Saan laeng a maymaysa ti pagpaayan dagiti pangngarig iti Biblia. Idatag ken isilnagda dagiti prinsipio, ken masansan nga addaanda iti naimpadtuan a kaipapanan ken pagaplikaran. Mainayon pay, adda naimpadtuan a kaipapanan ti dadduma idi tiempo a naisawang dagita wenno di nagbayag kalpasanna, ken adda kanayonan a kaitungpalan ti dadduma iti adayo pay a masanguanan.

Adda dua a pangkaaduan a pagarup a makalapped iti panangtarus kadagiti pangngarig iti Biblia. Ti maysa isu ti panangibilang iti amin a pangngarig kas nagsasayaat laeng nga estoria, pagarigan, wenno pakaadalan. Kas pagarigan, ibilbilang ti sumagmamano a ti parabulo maipapan ti bayanggudaw nga anak ket maysa a nasayaat a babasaen laeng; ti pangngarig maipapan iti nabaknang a tao ken ni Lazaro ket ibilangda kas maysa a pagarigan ti gunggona ken dusa kalpasan ti ipapatay.

Mainaig iti daytoy, maikuna met a dagiti pangngarig, nupay naibatay iti biag ken iti nainkasigudan a bambanag, saanna a kayat a sawen nga aktual a napasamakda. Nupay ti sumagmamano a pangngarig mangrugida iti sasao a kas iti: “Idi un-unana a tiempo,” “Maysa a tao addaan,” “Adda idi maysa a tao,” “Adda maysa a tao,” wenno umasping a sasao, pinartuat ida ti agsasao iti sidong ti impluensia ti espiritu ti Dios ken maitunos iti awag kadagita​—pangngarig, wenno parabulo. (Uk 9:8; Mt 21:28, 33; Lu 16:1, 19) Naikuna maipapan ken Jesu-Kristo: “Amin dagitoy a banag sinao ni Jesus kadagiti bunggoy babaen kadagiti pangngarig. Pudno unay, no awan pangngarig saan nga agsao kadakuada.”​—Mt 13:34; Mr 4:33, 34.

Ti maikadua a lapped iti panangtarus isu ti panangaramid kadagiti nagbabassit panangyaplikar iti pangngarig, nga ikagumaan a pagbalinen a simboliko ti tunggal detalye ti pakaestoriaan ti literal a paspasamak babaen ti kabukbukodan a panangyaplikar wenno panangipaulog.

Ti umiso a pamay-an ti panangusig ket umuna, ti panangbasa iti konteksto, panangsigurado no ania ti kasasaad idi naisawang ti pangngarig, nga iyimtuod, Ania ngata idi dagiti kasasaad ken dagiti pasamak? Kas pagarigan, idi a dagiti agtuturay ken dagiti umili ti Israel naawaganda kas “diktador ti Sodoma” ken “umili ti Gomorra,” ti sumrek iti panunottayo ket maysa nga ili a nagbasol unay ken Jehova. (Isa 1:10; Ge 13:13; 19:13, 24) Iti panangikararag ti salmista ken Jehova a pagbalinenna koma a “kas ken Midian” dagiti kabusor ti Dios ken kabusor ti ilina, ipalagip dayta ti naan-anay a pannakariribuk dagita a mangirurrurumen iti ili ti Dios, a nakatayan ti nasurok a 120,000.​—Sal 83:2, 3, 9-11; Uk 8:10-12.

Sumaganad, masansan a makatulong ti pannakaammo iti Linteg, kadagiti kaugalian ken pakaaramatanda, ken iti pagkukuna iti dayta nga aldaw. Kas pagarigan, ti pannakaammo iti Linteg tulongannatayo a mangtarus iti pangngarig maipapan iti iket. (Mt 13:47-50) Yantangay mabuisan kadagidi a panawen ti agbunga a kaykayo idiay Palestina ken mapukan ti di agbunga a kaykayo, makatulong daytoy kadatayo a mangtarus no apay a pinaglaylay ni Jesus ti di nabunga a kayo a higos tapno aramatenna dayta a pangiladawan.​—Mt 21:18-22.

Kamaudiananna, ti paspaset ti maysa a pangngarig saan a rumbeng nga ipaayan lattan iti kabukbukodan a kaipapanan a nagun-odan manipud personal a panangmatmat wenno manipud pilosopia. Naipasdek ti paglintegan maipaay kadagiti Kristiano: “Awan ti nakaammo iti bambanag ti Dios, malaksid ti espiritu ti Dios. Ita inawattayo, saan a ti espiritu ti lubong, no di ket ti espiritu nga aggapu iti Dios, tapno maammuantayo ti bambanag a siaasi nga impaay kadatayo ti Dios. Dagitoy a banag sawenmi met, saan a babaen ti sasao nga insuro ti natauan a sirib, no di ket babaen kadagidiay insuro ti espiritu, ta itiponmi ti naespirituan a bambanag iti naespirituan a sasao.”​—1Co 2:11-13.

Naipakita iti naimpadtuan a pangngarig ti Apocalipsis kapitulo 6 no kasano a naipakat daytoy a paglintegan. Puraw a kabalio ti umuna kadagiti uppat a nadakamat ditoy. (Apo 6:2) Ania ti isimsimbolo dayta? Mabalintayo ti agturong iti dadduma pay a paset ti Biblia kasta met iti konteksto tapno maammuantayo ti kaipapananna. Kuna ti Proverbio 21:31: “Ti kabalio ket banag a maisagana maipaay iti aldaw ti bakal.” Ti puraw masansan a maar-aramat a mangisimbolo iti kinalinteg. Ti trono ti panangukom ti Dios ket puraw; dagiti buyot sadi langit sisasakayda kadagiti puraw a kabalio ken nakakawesda iti puraw, nadalus, napino a lienso. (Apo 20:11; 19:14; idiligyo ti Apo 6:11; 19:8.) Maikunatayo, ngarud, a ti puraw a kabalio iladladawanna ti nalinteg a gubat.

Ti kumakabalio iti nangisit a kabalio addaan iti maysa a paris a timbangan, ket matimtimbang dagiti taraon. (Apo 6:5, 6) Nabatad a ti nailadawan ditoy ket bisin, ta kastoy ti naibaga ken Ezequiel maipapan iti impadtona a bisin: “Ti taraonmo a kanemto matimbang . . . ket mangandanto iti tinapay a tinimbang ken buyogen ti panagdanag, ket sinukat ken buyogen ti panagaligagaw nga uminumdanto iti danum a mismo.” (Eze 4:10, 16) Masansan a makagun-od ti maysa iti tulong ken naespirituan a lawag babaen ti panangtarus kadagiti simbolo a naaramat iti Biblia, kas iti kaso ti an-animal a nadakamat kadagiti pangngarig.​—Kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.

Adu a pangngarig ti matarusan a dagus gapu ta ilawlawagen a mismo ti Biblia, a masansan a sarunuen ti maysa a salaysay ti paspasamak kas kaitungpalan dagita. Ti dua kadagitoy ket: ti panangbutbot ni Ezequiel iti pader ken iruruarna a siaabbong ti rupana (Eze 12:1-16; 2Ar 25:1-7, 11; Jer 52:1-15), kasta met ti pananggandat ni Abraham a mangisakripisio ken Isaac ngem napasublina gapu ta bimmallaet ti Dios (aktual met a napasamak dagitoy a pangngarig, a kasla naidrama dagita). (Ge 22:9-13; Heb 11:19) Ti dadduma, nangnangruna ti adu nga insawang ni Jesu-Kristo, ket inlawlawag a mismo ni Jesus kalpasanna. Iti adu a kaso, matarusan ti adu a pangngarig iti Biblia gapu ta agdama a mapaspasamaken ti kaitungpalanda.

Iti Hebreo a Kasuratan. Dagiti Hebreo a mammadto ken mannurat ti Biblia, a tinignay ti espiritu ni Jehova, nangilanadda iti di mabilang a maikanatad a pangngarig. Agparang iti Genesis ti mangiladawan a pagsasao, iti kari ni Jehova a paaduenna ti bin-i ni Abraham a “kas kadagiti bituen ti langlangit ken kas kadagiti binukel ti darat nga adda iti aplaya.” (Ge 22:15-18) Tapno maipaganetget ni Jehova ti impaay ti basol a nakas-ang a kasasaad ti ilina idiay Juda, tinignayna ni Isaias nga ipadisna dayta iti makarumen a panagsakit iti pisikal, a kunkunana: “Ti intero nga ulo masaksakit ti kasasaadna, ket ti intero a puso nakapsut. . . . Sugsugat ken dundunor ken sadiwa a sapsaplit​—saan ida a napespes wenno nabedbedan, awan met panangpalamuyot babaen iti lana.” (Isa 1:4-6) Nangipaay ni Jehova kadagiti naimpadtuan a mensahe ken Ari Nabucodonosor babaen kadagiti pannakasirmatana iti maysa a nagdakkelan a ladawan ken ti maysa a nakataytayag a kayo, ket nakakita ni Daniel iti sumagmamano a gobierno iti daga a nailadawan kas an-animal.​—Da kap 2, 4, 7.

Masansan a no mangdakamat dagiti mammadto iti maysa a persona wenno maysa a grupo, agaramatda iti sao wenno termino tapno ti galad dayta ket iyaplikarda iti indibidual wenno iti grupo, kayatna a sawen, isu dayta ti pangiladawanda. Kas pagarigan, nadeskribir ni Jehova kas “ti Bato ti Israel,” kas maysa a ‘napasdok a bato’, ken kas maysa a ‘salindeg,’ a mangipaspasimudaag a ti Dios ket maysa a natibker a kamang. (2Sm 23:3; Sal 18:2) Ni Juda naikuna a “maysa nga urbon a leon.” (Ge 49:9) Dagiti Asirio naikuna a “pagbaut” nga aramaten ti unget ti Dios.​—Isa 10:5.

Iti adu a gundaway inmuestra a mismo dagiti mammadto no ania ti ibagbaga ti mensahe a naibilin a sawenda, iti kasta nagbalin a nabilbileg ti pannakaidanon ti naisawang a sao. Nangipadto ni Jeremias iti didigra maipaay iti Jerusalem ket impaganetgetna dayta babaen ti panangburakna iti maysa a gorgorita iti imatang ti naummong a lallakay ti ili ken ti papadi. Nangipadto iti pannakaadipen iti Babilonia ket pinagbalinna a nalawag dayta babaen ti panangipatulodna kadagiti galut ken barbarra ti sangol iti nadumaduma nga ar-ari. (Jer kap 19, 27) Ni Isaias nagpagnapagna a lamolamo ken sakasaka tapno ipaganetgetna kadagiti Israelita nga iti kastoy a wagas a maidestiero dagiti Egipcio ken dagiti Etiope a pangin-inanamaanda iti tulong. (Isa 20) Nangikitikit ni Ezequiel iti ladawan ti Jerusalem iti maysa a ladrilio, nangibangon iti baluarte a panglakub iti dayta, nangisaad iti daplat a pariok a landok iti nagbaetan ti bagina ken ti modelona, ket nagidda a nakasikig a sisasango iti dayta, tapno iladawanna ti um-umay a pannakalakub ti Jerusalem.​—Eze 4.

No dadduma adda dagiti nayestoria a sarsarita tapno maipaganetget ti iyallatiw a punto. Kasta ti inaramid ni Jotam tapno ipakitana kadagiti agtagtagikua iti daga ti Siquem ti kinamaagda iti panangpilida iti nakadakdakes a lalaki a kas ken Abimelec nga agpaay nga arida. (Uk 9:7-20) Iti libro ti Ezequiel, naisalaysay ti maipapan iti dua nga agila ken ti maysa a puon ti ubas, tapno iladawan ti dana ti Juda mainaig iti Babilonia ken Egipto. (Eze 17) Umasping iti dayta, nagaramat ni Ezequiel iti dua nga agkabsat a nagbalin a balangkantis, da Ohola ken Oholiba, tapno iladawanna ti dana ti Samaria (ti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel) ken Jerusalem (Juda).​—Eze 23.

Dagiti pangngarig a nadakamat ditoy ket sumagmamano laeng kadagiti adu a pangngarig iti Hebreo a Kasuratan. Gistay tunggal mannurat ken mammadto iti Biblia nagaramat kadagiti pangngarig, a ti sumagmamano ket direkta nga inted a mismo kadakuada ti Dios kas tagtagainep, dadduma kas sasao, ket ti dadduma babaen kadagiti aktual a bambanag, a kas koma iti tabernakulo, a naawagan “maysa a pangngarig.”​—Heb 9:9.

Iti Griego a Kasuratan. Napnuan met ti Kristiano a Griego a Kasuratan kadagiti nalawag a pangngarig. Naikuna maipapan ken Jesu-Kristo, “Awan pay a pulos sabali a tao a nagsao iti kastoy.” Kadagiti amin a tattao a nagbiag ditoy daga, isu pay laeng ti addaan iti kadakkelan a mapangalaan iti pannakaammo. (Jn 7:46) Babaen kenkuana inaramid ti Dios ti amin a banag. (Jn 1:1-3; Col 1:15-17) Pagaammona unay ti intero a sangaparsuaan. Daytoy ngarud ti rason no apay a maikanatad unay dagiti panangidiligna ket ti panangiladawanna kadagiti natauan nga emosion ipakitana a nauneg ti pannakaawatna. Kaaspingna ti masirib a tao idi un-unana a nagkuna: “Ket malaksid iti kinapudno a ti manangummong nagbalin a masirib, nagtultuloy met nga insurona kadagiti tattao ti pannakaammo, ket nagutob ken naan-anay a nagsukimat, tapno maurnosna ti adu a proverbio. Ti manangummong tinarigagayanna a saraken dagiti makaparagsak a sasao ken ti pannakaisurat ti umiso a sasao ti kinapudno.”​—Ec 12:9, 10.

Maitutop ti panangikuna ni Jesus a dagiti adalanna ket “asin ti daga” ken “silaw ti lubong.” (Mt 5:13, 14) Indagadagna kadakuada a ‘paliiwenda a sipapasnek dagiti tumatayab iti langit’ ken ‘agsursuroda kadagiti lirio iti talon.’ (Mt 6:26-30) Inyaspingna ti bagina iti maysa a pastor a situtulok a matay maigapu kadagiti karnerona. (Jn 10:11-15) Kinunana iti Jerusalem: “Anian a namin-adu a kinayatko nga urnongen a sangsangkamaysa ti annakmo, iti wagas a ti upa urnongenna a sangsangkamaysa dagiti piekna iti sirok dagiti payakna! Ngem saanyo a kinayat dayta.” (Mt 23:37) Ti managinsisingpet a papanguluen ti relihion inawaganna a “bulsek a mangidaldalan, a mangsagat iti sepsep ngem mangalun-on iti kamelio!” (Mt 23:24) Ket maipapan iti maysa a tao a mangitibkol iti sabsabali, indeklarana: “Ad-adda a pagimbagan kenkuana no ti maysa a gilingan a bato maibitin iti tengngedna ket maipalladaw iti baybay.”​—Lu 17:1, 2.

Nupay maibilang nga ababa, direkta laeng dagiti pangngarig nga inaramat ni Jesus, nga umaspingda kadagiti pagkukuna a pagsasao a masarakan iti Hebreo a Kasuratan, gagangay nga at-atiddogda ken masansan a kasla laeng estoria ti linaonda. Kaaduanna nga inadaw ni Jesus dagiti pangngarigna manipud kadagiti parsua iti aglikmut, manipud kadagiti pagaammo a kaugalian iti inaldaw a panagbiag, manipud iti sagpaminsan a paspasamak wenno kadagiti saan nga imposible a kasasaad, ken manipud iti nabiit pay a paspasamak a pagaammo unay dagiti agdengdengngeg kenkuana.

Sumagmamano kadagiti nalatak a pangngarig ni Jesus. Iti sumaganad a paset, makasarakkayo iti makatulong nga impormasion maipapan iti nakaigapuan ken konteksto ti 30 a pangngarig nga inaramat ni Jesu-Kristo iti naindagaan a ministeriona ken inlanad dagiti mannurat iti Ebanghelio:

(1) Ti dua a nakautang (Lu 7:41-43). Masarakan iti konteksto no ania ti panggep daytoy a parabulo maipapan iti dua a nakautang, a ti maysa ket sangapulo a daras nga ad-adu ti nautangna ngem iti sabali, ken no ania ti pagaplikaran daytoy a parabulo, Lucas 7:36-40, 44-50.

Naited ti pangngarig gapu iti panangmatmat ti mangsangsangaili ken Jesus a ni Simon iti babai a simrek ken nangsapsapo iti saksaka ni Jesus iti bangbanglo a lana. Saan idi a pakasdaawan no adda kasta a dumar-ay a di inawis a tao, ta agparang nga adda dagiti pasamak makastrek ti di inawis a tattao iti siled bayat ti maysa a pannangan ket agtugaw iti abay ti diding, a manipud sadiay makipatang kadagidiay sisasadag iti panganan iti tengnga ti siled. Maitutop ti panangaramat ni Jesus iti napasamak iti dua a nakautang, nga impatuldona a saan a nakaipaay ni Simon iti danum a maaramat iti saksakana, saanna a nakablaawan babaen ti agek, ken saanna a nasapsapuan ti ulona iti lana; dagitoy ti kaugalianda idi a wagas ti panangsangaili. Ngem ti babai nga aduan basol impakitana ti dakdakkel a panagayat ken kinamanagpadagus ken Jesus, nupay saan nga isu ti makinsangaili kenkuana. Kalpasanna kinunana kenkuana ni Jesus: “Dagiti basolmo mapakawanda.”

(2) Ti managmula (Mt 13:3-8; Mr 4:3-8; Lu 8:5-8). Awanan ti mismo a pangngarig kadagiti pamalatpatan no ania ti kayulogan daytoy, ngem sibabatad a nailawlawag daytoy iti Mateo 13:18-23; Marcos 4:14-20; ken Lucas 8:11-15. Naipangpangruna dagiti kasasaad a nangapektar iti daga, wenno puso, ken dagiti impluensia a makalapped iti idadakkel ti bin-i, wenno ti sao ti pagarian.

Nadumaduma a wagas ti panagmulada iti bin-i kadagidi nga aldaw. Ti maysa a kadawyan a wagas isu ti panangyabaday ti managmula iti supot ti bin-i iti abagana ken ti panangigalutna iti likmut ti siketna; mangaramid ti dadduma iti pannakabulsa iti maysa a paset ti makinruar a pagan-anayda a pagikabilanda iti bin-i. Ipuruakda dagiti bin-i bayat ti pannagnada. Masapul a magaburan dagiti bin-i sakbay a tuktoken dagiti tumatayab ken wak. Ngem no ti agar-arado saanna nga inarado dagiti pagdalanan iti nagbabaetan dagiti talon, wenno no nagdisso ti sumagmamano a bin-i iti natangken a daga iti igid ti dalan, dagiti tumatayab kanenda ti bin-i a nagdisso kadagita. Dagiti “kabatuan” ket saan a luglugar nga addaan laeng iti agkaraiwara a batbato; no di ket, kas kuna ti Lucas 8:6, ti bin-i nagdisso iti “dakkel a bato,” wenno iti nakalemmeng a bato, a naarpawan iti sangkabassit laeng a daga. Dagiti mula a nagtubo manipud kadagitoy a bin-i ket di agbayag malaylaydan gapu iti init. Ti daga nga ayan dagiti sisiitan ket nabatad a naarado, ngem saan a nagaikan iti ruruot, gapuna dimmakkelda ket lineppesda dagiti kabbaro a naimula a bin-i. Dagiti nadakamat nga imbunga dagiti nabunga a bin-i a sagsangagasut, sagiinnem a pulo, ken saggatlopulo ket mayanatup laeng. Pamiliar unay dagiti dumdumngeg ken Jesus maipapan iti panagmula iti bin-i ken ti nadumaduma a kita ti daga.

(3) Dagiti dakes a ruot iti nagtetengngaan dagiti trigo (Mt 13:24-30). Inlawlawag ni Jesus ti kaipapanan daytoy, kas nailanad iti Mateo 13:36-43, nga insupadina “dagiti trigo” wenno ti “annak ti pagarian” kadagiti “dakes a ruot,” ti “annak daydiay nadangkes.”

Saan a karkarna iti Makintengnga a Daya ti panagimula ti maysa a tao iti dakes a ruot iti talon ti trigo ti kabusorna. Dagiti natukoy a “dakes a ruot” ket gagangay a maipagpagarup nga isu ti makasabidong a naibo a sisania (Lolium temulentum), a dagiti sabidongna ket gagangay a maipagpagarup nga agtaud kadagiti fungus a tumanor iti uneg dagitoy a bin-i. Umar-arngi unay dayta iti trigo agingga a matangkenan, ngem nalakanton a mailasin. Mabalin a makaulaw dayta no kanen ken makapapatay pay ketdi no dadduma. Yantangay dagiti ramut dagitoy a dakes a ruot nalaka a makipinnulipol kadagiti ramut dagiti trigo, no paruten dagita sakbay ti panagani, uray no malasinen dagita, agbanag iti pannakapukaw dagiti trigo.

(4) Ti bukel ti mustasa (Mt 13:31, 32; Mr 4:30-32; Lu 13:18, 19). Naikuna a ti suheto ket “ti pagarian ti langlangit.” Kas naipakita iti dadduma a teksto, mabalin a tumukoy daytoy iti banag a nainaig iti Pagarian. Iti daytoy a gundaway, dua a banag ti itamtampok ti pangngarig: umuna, ti nakaskasdaaw nga irarang-ay ti mensahe ti pagarian; maikadua, ti pannakasalaknib dagidiay umawat iti mensahena.

Nagbassit ti bukel ti mustasa, gapuna mabalin nga aramaten a pangtukoy iti aniaman a banag a nakabasbassit. (Lu 17:6) No naan-anayen a nakadakkel, ti sumagmamano a mula a mustasa aktual a dumanon iti katayag a 3 agingga iti 4.5 m (10 agingga iti 15 pie) ken addaan iti naamnut a sangsanga, iti kasta agbalin a kasla “kayo,” kas kinuna ni Jesus. Iti umas-asping a pamay-an, nakabasbassit ti nangrugian ti kongregasion Kristiano idi Pentecostes 33 K.P. Ngem sipapartak a rimmang-ay dayta idi umuna a siglo, ket iti agdama a tiempo rimmangpayan ti sangsanga ti ‘kayo’ a mustasa iti labes pay ti in-inanamaen.​—Isa 60:22

(5) Ti lebadura (Mt 13:33). Manen, ti suheto ket “ti pagarian ti langlangit.” Ti “tallo a dadakkel a sukat” ket tallo a saʹta, awan sabali, tallo a sea, a katupag ti dagup nga agarup 22 L (20 namaga a qt) ti arina. Bassit ti lebadura no idildilig, ngem apektaranna ti isuamin nga adda iti aglikmutna. Ania a paset ti Pagarian ti nailadawan iti daytoy a pangngarig? Kas iti lebadura, masansan a di makita ti natauan a matmata ti naespirituan nga irarang-ay a nainaig iti pagarian, ngem agtultuloy dayta, ken nakasaksaknap. Kas iti lebadura iti dakkel a sukat ti arina, ti trabaho a panangikasaba iti pagarian a nangibunga iti naespirituan nga irarang-ay ket nakasaksaknapen ta ti Pagarian maikaskasaba itan ‘agingga iti kaadaywan a paspaset ti daga.’​—Ara 1:8.

(6) Ti nailemmeng a gameng (Mt 13:44). Insao ni Jesus, saan a kadagiti bunggoy, no di ket kadagiti mismo nga adalanna. (Mt 13:36) Kas nadakamat iti teksto, ti suheto ket “ti pagarian ti langlangit,” a mangyeg iti rag-o iti makasarak iti dayta; kasapulan a mangaramid kadagiti panagbalbaliw ken panangyurnos iti biagna ket birokenna nga umuna ti Pagarian, nga isukona ti amin a banag maipaay iti dayta.

(7) Ti komersiante nga agsapsapul kadagiti perlas (Mt 13:45, 46). Insao ni Jesus kadagiti adalanna. Inyaspingna ti Pagarian ti langlangit iti maysa a nasayaat a perlas a nakapatpateg ta inlako ti maysa a tao ti amin a sanikuana tapno magun-odna dayta.

Dagiti perlas ket napapateg a saniata a masarakan kadagiti balay dagiti tirem ken ti sumagmamano a sabsabali pay a kappo. Nupay kasta, saan nga amin a perlas ket “nasayaat”; mabalin a ti sumagmamano ket saan a nasin-aw a puraw, no di ket duyaw, wenno mabalin a nalubed ti dadduma, wenno saanda a napalanas. Kadagiti nagkauna a tattao iti Makintengnga a Daya, napateg idi ti perlas ken pakaragsakan ti agik-ikut iti dayta. Iti daytoy a pangngarig, ti komersiante agsapsapul kadagiti perlas; ammona nga ilasin ti naringringbaw a pateg daytoy ken situtulok nga agpakarigat tapno maaramid ti amin nga urnos a kasapulan ken situtulok a mangpaluspos iti amin a sabsabali pay tapno laeng magun-odna dayta.​—Idiligyo ti Lu 14:33; Fil 3:8.

(8) Ti iket (Mt 13:47-50). Babaen itoy a pangngarig, iladawan ni Jesus ti panangisina, wenno panangikkat, kadagidiay di maikari iti Pagarian ti langlangit. Ti Mt 13 bersikulo 49 itudona ti “panungpalan ti sistema ti bambanag” kas tiempo a kangitingitanen ti kaitungpalanna.

Ti “iket” ket iniket a tali wenno singdan a lino a nadisenio a guyoden iti lansad ti dakkel a danum. Babaen iti dayta, maurnong amin a kita ti ikan. Maikanatad unay kadagiti adalan ni Jesus ti pangngarig, ta mangngalap ti sumagmamano kadakuada. Pagaammoda unay a ti sumagmamano nga ikan ket di nasayaat ken kasapulan a maibelleng gapu ta narugit dagita ken saan a mabalin a kanen sigun iti Mosaiko a Linteg agsipud ta awanan dagita iti pigar ken siksik.​—Le 11:9-12; De 14:9, 10.

(9) Ti awanan asi nga adipen (Mt 18:23-35). Naidatag iti Mateo 18:21, 22 ti kasasaad a nakaigapuan ti panangaramat ni Jesus iti pangngarig, ket nadakamat iti Mt 18 bersikulo 35 ti pannakayaplikarna. Ipaganetgetna no kasano kabassit dagiti utang kadatayo ti padatayo a tattao no idilig iti utangtayo iti Dios. Igunamgunam ti pangngarig a datayo a managbasol a tattao, a ti nagdakkel unay nga utangtayo ket pinakawanen ti Dios babaen ti sakripisio ni Kristo, kasapulan a pakawanentayo dagiti babbabassit a basol a maaramid ti padatayo a tao maikaniwas kadatayo.

Ti maysa a denario katupag ti tangdan iti maysa nga aldaw; gapuna ti 100 a denario, ti basbassit nga utang, katupag ti aganay kakatlo ti makatawen a tangdan. Ti sangapulo ribu a pirak a talento, ti dakdakkel nga utang, katupag ti 60 a milion a denario, wenno tangdan nga agkasapulan iti rinibu nga unos ti panagbiag tapno maurnong dayta. Ti mangipakita a posible ti kasta ti kadakkelna nga utang iti ari ket, sigun ken Josephus, dagiti probinsia ti Judea, Idumea, ken Samaria ken ti sumagmamano a siudad sangsangkamaysa a nagbayadda kadagiti buis idi kaaldawanna nga agdagup iti 600 a talento iti makatawen; ti Galilea ken Perea nagbayadda iti 200. Dakamaten a mismo ni Jesus (iti Mt 18 bersikulo 35) ti prinsipio a nayebkas iti parabulo: “Iti kasta met laeng a pamay-an makilangento kadakayo ti nailangitan nga Amak no saankayo a mangpakawan tunggal maysa iti kabsatna manipud iti puspusoyo.”

(10) Ti manangsaranay a Samaritano (Lu 10:30-37). Ti kasasaad, a nailanad iti Lucas 10:25-29, ipakitana a naited ti pangngarig kas sungbat iti saludsod nga, “Asino a pudpudno ti padak a tao?” Naipakita iti Lu 10 bersikulo 36 ken 37 ti umiso a konklusion a magun-odan manipud itoy a pangngarig.

Ti dalan manipud Jerusalem agingga iti Jerico ket lumasat iti let-ang ken langalang a disso, a sadiay masansan nga adda dagiti agsaneb a mannanakaw. Nakaro unay idi dayta ta, idi agangay, naisaad sadiay ti maysa a garison tapno masalakniban dagiti agdaldaliasat. Ti Jerico ket agarup 23 km (14 mi) iti daya nga amianan-a-daya ti Jerusalem. Tapno maammuan no asino ti ‘pada a tao,’ wenno kaarruba, nga imbilin ti Linteg a pangipakitaan iti ayat, dinakamat ni Jesus ti tignay ti maysa a padi ken ti tignay ti maysa a Levita iti lalaki a natakawan ken napanawan nga agarup natayen. Ti papadi ket lallaki a naituding nga agidaton kadagiti sakripisio iti templo idiay Jerusalem, ket tultulongan ida dagiti Levita. Bigbigen dagiti Samaritano ti Linteg a nadakamat iti Pentateuko, ngem saan a nainggayyeman kadakuada dagiti Judio, iti kinapudnona, saanda a makilanglangen kadakuada. (Jn 4:9) Kasta unay ti panangumsida kadagiti Samaritano (Jn 8:48), ket adda idi dagiti Judio a mangilunod kadakuada iti publiko kadagiti sinagogada ken inaldaw a mangikarkararag iti Dios a saan koma a makipaset dagiti Samaritano iti agnanayon a biag. Masansan idi a maar-aramat a pangpaimbag ti lana ken arak, a naibukbok dagita kadagiti sugat ti nadunor a lalaki. Ti dua a denario nga imbati ti Samaritano iti agay-aywan iti pagdagusan maipaay iti pannakataripato ti lalaki ket katupag ti agarup dua nga aldaw a tangdan.​—Mt 20:2.

(11) Ti napinget a gayyem (Lu 11:5-8). Ti pangngarig ket paset ti sungbat ni Jesus iti kiddaw dagiti adalanna nga isurona ida no kasano ti agkararag. (Lu 11:1-4) Kas naipakita iti Lu 11 bersikulo 9 ken 10, ti punto a maala iti dayta ket saan a ti pannakarengreng ti Dios kadagiti kiddawtayo no di ket inanamaenna nga itultuloytayo ti agdawat.

Pagay-ayat dagiti tattao iti Makintengnga a Daya nga ipakita nga isuda ti kasayaatan a mangan-annurot iti kinamanagpadagus. Uray no ti sangaili simmangbay a di ninamnama iti tengnga ti rabii, nalabit gapu kadagiti di mapakpakadaan a pasamak iti panagdaliasat idi, mapilitan ti manangsangailina a mangipaay iti taraon. Yantangay masansan a narigat nga ikeddeng nga apagpag-isu no kasano kaadu a tinapay ti kasapulan a lutuen ti sangakabbalayan, agbibinnulod idi dagiti agkakaarruba. Iti daytoy a gundaway nakaiddan ti kaarruba. Yantangay ti sumagmamano a pagtaengan, nangnangruna dagiti pagtaengan dagiti napanglaw, mabalin a buklen laeng ti maymaysa a dakkel a siled, masinga ti intero a pamilia iti ibabangonna, isu nga agtukiad ti lalaki a mangited iti kiddaw.

(12) Ti di nainkalintegan a nabaknang a tao (Lu 12:16-21). Ti pangngarig ket paset ti sungbat ni Jesus iti maysa a lalaki a nangkiddaw kenkuana nga ikeddengna ti maipapan iti tawidda. Kas naipakita iti Lu 12 bersikulo 15, ti naipaganetget a punto ket “uray no addaan kinaruay ti maysa a tao ti biagna saan nga agtaud iti bambanag nga ik-ikutanna.” Idiligyo dayta iti kinuna ni Jesus kadagiti adalanna, mangrugi iti Lu 12 bersikulo 22.

Inkalikagum ti Linteg a ti dua a kapaset ti isuamin a kukua ti ama tawiden ti kalakayan nga anakna. (De 21:17) Nalawag a timmanor ti riri gapu ta saanda nga inannurot daytoy a linteg; gapuna, naited ti pakdaar maibusor iti kinaagum.

(13) Ti di nabunga a kayo a higos (Lu 13:6-9). Naisao idi maudi a paset ti 32 K.P., naan-anay a tallo a tawen kalpasan ti pannakabautisar ni Jesus. Kaipadpadamag laeng ti maipapan ti panangpapatay ni Pilato iti sumagmamano a taga Galilea. Dinakamat met ni Jesus ti pasamak maipapan iti ipapatay ti 18 a natupakan iti torre ti Siloam ket imbagana iti tattao a madadaelda amin malaksid no agbabawida. (Lu 13:1-5) Kalpasanna inaramatnan daytoy a pangngarig.

Kadawyan idi ti panagimula nga agpadpada iti kaykayo a higos ken olibo nga agiinnaddayo kadagiti kaubasan, tapno no iti tawen a saan a nabunga dagiti kaubasan, adda latta sapul. Dagiti dimmakkelen a kabbaro a kayo manipud kadagiti naimula a nasigpat a sanga gagangay nga agbungadan uray kaskasano iti sumagmamano a higos iti las-ud ti dua wenno tallo a tawen. Nabatad a nakapatpateg ti panagpada ti tallo a tawen a nadakamat iti pangngarig ken ti naglabas a tallo a tawen ti ministerio ni Jesus. Gapu ta mabuisan, makapadagsen dayta, ngarud maikari a madadael.

(14) Ti naindaklan a pangrabii (Lu 14:16-24). Ibaga ti Lu 14 bersikulo 1-15 ti kasasaad; iti maysa a pannangan, naibaga ti pangngarig iti maysa a pada a sangaili a nagkuna: “Naragsak daydiay mangan iti tinapay iti pagarian ti Dios.”

Kaugalian idi a mapakaammuan dagidiay sigud a naawis iti maysa a padaya no aktual a nakasaganan ti pannangan. Dagidiay nagkitakit nga umay iti daytoy naindaklan a pangrabii impangpangrunada nga aramiden ti sabali a banag a kasla nainkalintegan met. Nupay kasta, ipakita dagiti sungbatda nga awananda iti tarigagay a dumar-ay, ken awananda met iti umiso a panagraem iti manangsangaili. Kaaduan kadagidiay naud-udi a naawis, dagiti napanglaw, lugpi, pilay, bulsek, ken ti dadduma pay a napastrek kamaudiananna, ket tattao nga ibilbilang ti kaaduan iti lubong kas di maikari.—Idiligyo ti ber 13.

(15) Ti maysa a napukaw a karnero (Lu 15:3-7). Ipakita ti Lucas 15:1, 2 a naited ti pangngarig gapu ta nagdayamudom dagiti Fariseo ken dagiti eskriba iti panangabrasa ni Jesus kadagiti managbasol ken agsingsingir iti buis. Ilanad ti Mateo 18:12-14 ti umasping a pangngarig a naaramat iti sabali a gundaway.

Dagiti agsingsingir iti buis, nangnangruna dagidiay Judio, ket magurgura idi gapu ta ti pagsapulanda ket panangurnong kadagiti buis a maited kadagiti kagurgura a Romano. Maum-umsida. Ti pangngarig ni Jesus maipapan iti maysa a napukaw a karnero ket nalaka a maawatan dagiti dumdumngeg kenkuana ta isu ti makitkitada iti inaldaw a panagbiag. Awan gaway ti maysa a napukaw a karnero; ti pastor ti mapan mangbirok iti dayta tapno mapasublina. Ti panagrag-oda idiay langit gapu iti managbasol nga agbabawi ket maisupadi unay iti panagdayamudom dagiti eskriba ken Fariseo gapu iti pannakaseknan nga impakita ni Jesus iti kakasta a tattao.

(16) Ti napukaw a sinsilio a drakma (Lu 15:8-10). Ti kasasaad no apay a naipaay daytoy a pangngarig ket masarakan iti Lucas 15:1, 2, ken sumaruno a dagus daytoy iti pangngarig maipapan iti maysa a napukaw a karnero. Ipatuldo ti Lu 15 bersikulo 10 ti pannakayaplikarna.

Ti maysa a drakma ket agpateg iti 65 a sentimo ti U.S., gistay tangdan iti maysa nga aldaw. Nupay kasta, mabalin a naisangsangayan ti pateg daytoy napukaw a sinsilio kas maysa kadagiti mangbukel iti sangapulo, nalabit maysa a pagtitinnawidan wenno paset ti maysa a napateg nga ubon a naaramat kas ukkor a pagarkos. Iti panangbirok iti dayta, nasken idi ti manggangat iti pagsilawan agsipud ta uray no adda pagserkan ti lawag iti maysa a pagtaengan gagangay a bassit laeng; ket ti panagsagad mangpalaka iti panagbirok, agsipud ta ti suelo ket kaaduanna a pila laeng.

(17) Ti bayanggudaw nga anak (Lu 15:11-32). Agdaydayamudom dagiti Fariseo ken eskriba gapu iti panangabrasa ni Jesus kadagiti agsingsingir iti buis ken kadagiti managbasol ken nakipangan kadakuada. Simmungbat ni Jesus babaen ti panangibagana kadagiti pangngarig maipapan ti maysa a napukaw a karnero ken ti napukaw a sinsilio, a sinaruno daytoy a parabulo.

Ti tawid ti ub-ubing nga anak ket kagudua ti tawid ti laklakay a kabsatna, sigun iti linteg dagiti Judio. (De 21:17) Kas ti ipapan ti ub-ubing nga anak iti adayo a pagilian, minatmatan dagiti Judio a dagiti agsingsingir iti buis pinanawanda ida tapno agserbida iti Roma. Nakababain iti maysa a Judio no mapilitan nga agtaraken kadagiti baboy yantangay narugit dagitoy nga animal sigun iti Linteg. (Le 11:7) Idi nagawiden, ti ub-ubing nga anak nagkiddaw nga isu maawat koma, saan a kas anak, no di ket kas patangtangdanan a tao. Ti kasta a tao saan pay ketdi a maibilang a karaman iti sangakabbalayan, a kas kadagiti adipen, no di ket taga ruar a matangdanan laeng, masansan nga iti maysa laeng nga aldaw iti kada gundaway. (Mt 20:1, 2, 8) Ti ama nagpairuar iti pagan-anay, ti kasayaatan, maipaay iti ub-ubing nga anak. Saan laeng a maysa a simple a pagan-anay daytoy, no di ket nalabit silalabor a nabordaan a kagay a kas iti maisagut iti napadayawan a sangaili. Ti singsing ken dagiti palloka ket mabalin a tanda ti kinatan-ok ken pagilasinan iti siwayawaya a tao.

(18) Ti nakillo a mayordomo (Lu 16:1-8). Nadakamat iti Lu 16 bersikulo 9-13 ti leksion a maala manipud iti daytoy a pangngarig. Nakomendaran ti mayordomo, saan a gapu iti kinakillona, no di ket gapu iti praktikal a kinasiribna.

Naisaad ti mayordomo nga agaywan kadagiti aramid ti apona; maysa idi dayta a mapagtalkan unay a saad. (Ge 24:2; 39:4) Iti pangngarig ni Jesus, ti pannakapapanaw ti mayordomo kaipapananna a napagtalaw iti balay, nga awanen ti pagbiagna. Awan nagun-odna a kuarta idi pinabassitna ti utang dagiti nakautang iti apona no di ket inaramidna dayta tapno makagun-od iti gagayyem a mangparabur kenkuana iti masanguanan. Ti sangagasut a bat a sukat ti lana katupag ti 2,200 L (581 gal), ket ti 100 a cor a sukat ti trigo katupag ti 22,000 L (625 bu).

(19) Ti nabaknang a tao ken ni Lazaro (Lu 16:19-31). Ti kasasaad, iti Lucas 16:14, 15, ipakitana a dagiti Fariseo a managayat iti kuarta umim-imdengda ken manguy-uyongda. Ngem imbaga kadakuada ni Jesus: “Dakayo dagidiay mangideklara a nalinteg ti bagbagiyo iti sanguanan dagiti tattao, ngem ti Dios ammona dagiti pusoyo; agsipud ta ti natan-ok kadagiti tattao makarimon a banag iti imatang ti Dios.”

Ti “purpura ken lienso” a naikawes iti nabaknang a tao umarngi iti kawes nga isusuot laeng dagiti prinsipe, natatan-ok, ken papadi. (Est 8:15; Ge 41:42; Ex 28:4, 5) Nakanginngina dagita. Ti Hades, a naikuna a napanan daytoy nabaknang a tao, isu ti gagangay a tanem ti natnatay a tattao. Ti panangdeskribir ti Apocalipsis 20:14 a naitapuak ni patay ken Hades iti “danaw nga apuy” ibatadna a saan a mabalin a kunaen manipud itoy a parabulo a ti Hades a mismo ket maysa a lugar ti gumilgil-ayab nga apuy. No kasta ngarud, ti ipapatay ti nabaknang a tao ken ti kaaddana idiay Hades ket piguratibo laeng, piguratibo nga ipapatay dayta kas nadakamat iti dadduma pay a paset ti Kasuratan. (Lu 9:60; Col 2:13; 1Ti 5:6) Gapuna, napasaranna ti umap-apuy a pannakatuok bayat nga isu ket piguratibo a natay ngem aktual a sibibiag kas tao. Ti apuy maar-aramat iti Sao ti Dios kas mangiladawan kadagiti umap-apuy a mensahe ti panangukomna (Jer 5:14; 23:29), ket ti trabaho nga inaramid dagiti mammadto ti Dios iti panangideklarada kadagiti panangukomna naikuna a ‘tutuokenna’ dagidiay bumusor iti Dios ken kadagiti adipenna.​—Apo 11:7, 10.

Ti Lazaro ket nai-Griego a porma ti Hebreo a nagan nga Eleazar, a kaipapananna “Ti Dios Timmulong.” Dagiti aso a nangdildil kadagiti gaddilna ket nalawag a dagiti mananglamut a walang kadagiti kalsada ken maibilbilang a narugit. Ti kaadda ni Lazaro iti saklot ni Abraham ipatuldona nga isu adda iti naparaburan a saad (idiligyo ti Jn 1:18), a daytoy a piguratibo a sasao ket naala iti kaugalian a panagsadag kadagiti pannangan a kasla iti panagsadag ti maysa a tao iti barukong ti maysa a gayyem.​—Jn 13:23-25.

(20) Awan kaes-eskanda nga ad-adipen (Lu 17:7-10). Ipakita ti Lu 17 bersikulo 10 no ania ti maadal iti daytoy a pangngarig.

Dagiti adipen nga agtartrabaho kadagiti talon ni apoda masansan nga isuda met ti mangidasar iti pangrabiina. Saan laeng a gagangay nga urayenda pay a malpas a mangan ni apoda sa sumarunoda a mangan, no di ket masansan met a pagsusupiatanda no asino kadakuada ti mapadayawan nga agserbi kenkuana. Saanda nga ibilang dayta kas kanayonan a pakadagsenan no di ket kas maysa a banag a maiparbeng nga ipaayda iti apoda.

(21) Ti babai a balo ken ti ukom (Lu 18:1-8). Kas nadakamat iti Lu 18 bersikulo 1, ti pangngarig ket “maipapan iti pannakasapul ti kanayon a panagkararagda ken saanda nga isusuko.” Ipakita met ti Lu 18 bersikulo 7 ken 8 ti pagaplikaranna. Maikanatad unay ti panangipaganetget ti pangngarig iti panagkararag maigapu iti nadakamat iti immuna a kapitulo, Lu 17 bersikulo 20 agingga iti 37.

Nalawag a ti ukom ket awan nakainaiganna iti pangukoman dagiti Judio. Idi umuna a siglo adda uppat a pangukoman dagiti Judio: (1) ti pangukoman iti purok, a buklen ti tallo a lallaki; (2) ti maysa a pangukoman a buklen ti pito a lallakay iti purok; (3) idiay Jerusalem adda idi dagiti nababbaba a pangukoman a tunggal maysa ket buklen ti 23 a tattao, ket ti kakasta a pangukoman naipasdek kadagiti kalalainganna ti kadakkelda a siudad nga adda iti nagduduma a lugar ti intero a Palestina; ken (4) ti kangrunaan a pangukoman, ti Dakkel a Sanhedrin, a buklen ti 71 a kameng, a ti sentrona adda idiay Jerusalem ken addaan autoridad iti intero a nasion. (Kitaenyo ti PANGUKOMAN) Ngem ti ukom iti pangngarig ket saan nga umataday iti hudisial nga urnos dagiti Judio uray pay iti pangukoman nga imatmatonan laeng ti tallo a lallaki; gapuna isu ngarud ket maysa kadagiti ukom wenno mahistrado ti polisia a dinutokan dagiti Romano. Silalawag a naikuna nga awan panagbutengna iti Dios ken saan met a napilitan nga agtignay gapu ta maseknan iti kunaen ti publiko. Saan nga ibaga ti pangngarig a ti Dios ket kas iti nakillo nga ukom; imbes ketdi, igidiatna ti Dios iti dayta nga ukom. No daytoy nga ukom aramidenna ti umiso inton agangay, anian nga ad-adda pay ti Dios! Gapu iti kinapinget ti balo a babai, nagutugot nga agtignay ti nakillo nga ukom; uray met dagiti adipen ti Dios masapul a pingetanda ti agkararag. Ti Dios, a nalinteg, agtignayto kas sungbat ti kararagda, a siguraduenna a maipakat ti hustisia.

(22) Ti aginlilinteg a Fariseo ken ti agbabbabawi nga agsingsingir iti buis (Lu 18:9-14). Masarakan iti Lu 18 bersikulo 9 ti nakaigapuan ti pangngarig ken masarakan iti Lu 18 bersikulo 14 ti panggep dayta.

Dagidiay mapan agkararag idiay templo saanda a sumrek iti Nasantuan wenno iti Kasasantuan, ngem mapalubosanda a sumrek kadagiti paraangan iti aglawlaw. Dagitoy a lallaki, a Judio, nalabit agtaktakderda iti makinruar a paraangan, ti Paraangan ti Babbai, kas pannakaawagna idi. Napannakkel ken aginlilinteg dagiti Fariseo, nga um-umsienda ti dadduma a tattao. (Jn 7:47, 49) Mamindua iti makalawas nga agayunarda, nupay saan a kalkalikaguman daytoy ti Mosaiko a Linteg. Naipadamag a ti al-aldaw a pinilida a panagayunar ket iti gagangay nga al-aldaw ti tienda a nakaad-adu a tao ti adda iti ili, no kaano a maangay dagiti naisangsangayan a serbisio kadagiti sinagoga, ken no kaano nga agtataripnong ti lokal a Sanhedrin; tapno makita ti dadduma ti kinarelihiosoda. (Mt 6:16; idiligyo ti Mt 10:17, Rbi8 ftn) Dagiti Judio nga agsingsingir iti buis napalubosanda a mapan iti templo, ngem magurgurada gapu iti panagserbida iti Roma.

(23) Dagiti trabahador a natangdanan iti maysa a denario (Mt 20:1-16). Ti pangngarig ket paset ti sungbat ni Jesus iti saludsod ni Pedro iti Mateo 19:27: “Adtoy! Pinanawanmi ti amin a bambanag ket sinurotdaka; ania nga agpayso ti addanto a maipaay kadakami?” Paliiwenyo met ti Mateo 19:30 ken Mt 20:16.

Ti panagbuburas iti ubas ket panawen a makumikom unay dagiti makinkukua kadagiti kaubasan. Ti sumagmamano a trabahador agtultuloyda nga agtrabaho iti intero a tiempo ti panagapit; ti dadduma ket natangdanan nga agtrabaho no laeng nalawag nga adda pakasapulan. Ti panangbayad iti tangdan iti ngudo ti aldaw ket maitunos iti Mosaiko a Linteg; nasken dayta kadagiti napanglaw a trabahador. (Le 19:13; De 24:14, 15) Ti maysa a denario, a tangdan idi iti agmalmalem a panagtrabaho, ket pirak a sinsilio ti Roma. Ti agdama-aldaw a pategna ket 74 a sentimo ti U.S. Idi umuna a siglo K.P., ti aldaw, manipud ileleggak ti init agingga iti ilelennek ti init, ket biningbingay dagiti Judio iti 12 nga agpapada a paset; gapuna, ti maika-3 nga oras ket agarup 8:00 agingga iti 9:00 t.b.; ti maika-6 nga oras, agarup 11:00 t.b. agingga iti agmatuon; ti maika-9 nga oras, agarup 2:00 agingga iti 3:00 t.m.; ket ti maika-11 nga oras, agarup 4:00 agingga iti 5:00 t.m.

(24) Dagiti mina (Lu 19:11-27). Naisao bayat a sumangsang-at ni Jesus nga agturong iti Jerusalem iti maudin a gundaway, idi 33 K.P. (Lu 19:1, 28) Kas nadakamat iti Lu 19 bersikulo 11, naited ti pangngarig gapu ta “ipagpagarupda nga agparangto a giddato ti pagarian ti Dios.”

Kadawyan idi iti Imperio ti Roma a ti maysa a tao a natan-ok ti pannakayanakna agdaliasat a mapan iti Roma tapno gumun-od iti naarian a pannakabalin. Kasta ti inaramid ni Arquelao, ti anak ni Herodes a Dakkel, ngem nangibaon dagiti Judio iti 50 nga embahador iti pangukoman ni Augusto tapno mangidatagda kadagiti pammabasol maibusor kenkuana ken, no mabalin, tapno lapdanda ti pananggun-odna iti pannakabalin. Ti pirak a mina nga idi damo naited iti tunggal adipen aggatad iti $65.40 kadagiti pateg itatta ngem katupag idi dayta ti tangdan iti 88 nga aldaw.

(25) Ti dua nga annak (Mt 21:28-31). Naisao daytoy a pangngarig iti templo idiay Jerusalem kas paset ti sungbat ni Jesus kadagiti saludsod iti Mt 21 bersikulo 23: “Babaen iti ania nga autoridad nga aramidem dagitoy a banag? Ken siasino ti nangted kenka itoy nga autoridad?” Idi nasungbatannan dagiti saludsodda, nagaramat ni Jesus iti sumagmamano a pangngarig tapno ipakitana iti papanguluen ti relihion no ania ti pudpudno a katataoda.

Ipatuldo ni Jesus ti pannakayaplikar ti pangngarigna iti Mt 21 bersikulo 31 ken 32. Ipasimudaagna a ti panguluen a papadi ken dagiti naimpluensia a lallakay a kasasaona ket kasla iti umuna nga anak, a mangibagbaga nga agserbi iti Dios ngem iti kinapudnona saanda nga aramiden ti kasta. Iti sabali a bangir, dagiti agsingsingir iti buis ken balangkantis a namati ken Juan a Manangbautisar kaslada iti maikadua nga anak; idi damo sisasabrak a nagkedkedda nga agserbi iti Dios ngem idi agangay nagbabawida ket binalbaliwanda ti danada.

(26) Dagiti manangpapatay nga agtaltalon (Mt 21:33-44; Mr 12:1-11; Lu 20:9-18). Naisao daytoy a pangngarig iti templo idiay Jerusalem, tallo laengen nga aldaw sakbay ti pannakapapatay ni Jesus, ti Anak ti Dios. Daytoy a pangngarig ket sungbat met iti saludsod maipapan iti nagtaudan ti autoridad ni Jesus. (Mr 11:27-33) Kalpasan unay ti pannakaisao ti pangngarig, dakamaten dagiti salaysay ti Ebanghelio a naamiris ti papanguluen ti relihion nga isuda ti tuktukoyenna.​—Mt 21:45; Mr 12:12; Lu 20:19.

Ti alad iti aglikmut ti kaubasan ket mabalin a batbato (Pr 24:30, 31) wenno mabalin nga alad a mulmula. (Isa 5:5) Ti tangke ti arak masansan a makali iti bato ken buklen ti dua a katukad, a ti tubbog agayus manipud iti makinngato nga agturong iti makimbaba. Ti torre ket maysa a pagbantayan ti guardia, a mangbugaw kadagiti mannanakaw ken an-animal. Adda dagiti gundaway a dagiti agtartrabaho a mannalon ket naibingayan met kadagiti bunga. No dadduma, kuarta ti ibayad dagiti agtaltalon kas abang wenno immanamongda nga ipaayanda ti makinkukua iti daga iti masinunuo a kaadu ti bunga, a daytoy ti nalawag a kasasaad iti pangngarig. Idi pinapatayda ti anak, daydiay mismo nga agtawid, mabalin nga impapanda a maagaw ken matagikuada ti kaubasan, ta daydiay nangimula iti dayta ket awan idi iti pagilian. Iti Isaias 5:1-7 “ti kaubasan ni Jehova” naikuna nga isu “ti balay ti Israel.” Kas impakita dagiti mannurat iti Ebanghelio, inadaw ni Jesus ti Salmo 118:22, 23 kas tulbek iti panangtarus iti pangngarig.

(27) Ti padaya ti kasar maipaay iti anak ti ari (Mt 22:1-14). Kas impatuldo ti Mt 22 bersikulo 1, daytoy a pangngarig ket tuloy ti immun-una a panagsasarita ken paset ti sungbat ni Jesus iti saludsod maipapan iti autoridadna a mangaramid iti trabahona. (Mt 21:23-27) Kitaenyo ti Mt 22 bersikulo 2 ken 14 maipaay iti pannakayaplikar daytoy.

Sumagmamano a bulan sakbay daytoy, nagaramat ni Jesus iti umasping a pangngarig maipapan iti naindaklan a pangrabii a nakaawisan ti adu; ngem sabali a bambanag ti pakakumikoman idi dagiti naawis ken saanda nga inkankano ti mangsangaili koma kadakuada. (Lu 14:16-24) Iti daytoy a gundaway, a tallo laengen nga aldaw sakbay ti ipapatayna, dinakamat ni Jesus saan laeng a ti panagkitakit nga umay dagidiay naawis no di ket kasta met ti iparparangarang ti sumagmamano kadakuada a pagannayasan a pumatay. Ti panangpapatayda kadagiti pannakabagi ti ari katupagna ti panagrebelde; gapuna ti buybuyot ti ari dinadaelda dagiti manangpapatay ken pinuoranda ti siudadda. Nangayed a kasar daytoy, ket nalabit nga iti okasion a kas itoy, ti naarian a manangsangaili ipaayanna idi iti naisangsangayan a kawes dagiti sangailina. No kasta ti napasamak, ti maysa a sangaili a saan a sikakawes iti kawes a pakiboda ipakpakitana a saanna a kayat ti kawes nga ipapaay ti ari idi naitukon dayta kenkuana.

(28) Ti sangapulo a birhen (Mt 25:1-13). Daytoy a pangngarig maipapan iti “pagarian ti langlangit” ket paset ti sungbat ni Jesus iti saludsod dagiti adalanna a nailanad iti Mateo 24:3. Ti panggep ti pangngarig silalawag a naipakita iti Mateo 25:13.

Kadagidi nga aldaw, ti maysa a napateg a paset ti seremonia ti kasar isu ti nadaeg a panangala iti nobia iti pagtaengan ni amana ket maipan iti pagtaengan ti nobiona wenno ti ama ti nobio. Iti rabii, ti nobio a sikakawes iti kasayaatan a pagan-anayna, pumanaw iti balayna ket mapan iti pagtaengan dagiti nagannak ti nobia, a bayabayen ti gagayyemna. Manipud sadiay, agmartsada nga agturong iti pagtaengan ti nobio, a napakuyoganda kadagiti musikero ken kumakanta ken kadawyanna kadagiti tattao a siaawit kadagiti pagsilawan. Dagiti tattao a madalananda ket magagaran unay iti martsa; kumuyog ti sumagmamano, nangnangruna ti babbalasang a siaawit kadagiti pagsilawan. (Jer 7:34; 16:9; Isa 62:5) Mabalin a maladaw ti martsa agingga a nakarabrabiin, ta awan met ti gapuna nga agganatda, iti kasta mabalin nga agdungsa ket makaturog ti sumagmamano nga agur-uray iti igid ti dalan. Uray no adayo pay laeng, mangngeganen ti panagkankanta ken panagragrag-o, gapuna dagidiay makangngeg iti dayta ipukkawda: “Adtoyen ti nobio!” Inton ti nobio ken dagiti bayabayna nakastrekdan iti balay ket naiserran ti ruangan, saanen a makastrek dagiti naladaw a sangaili. Lana ti segden dagiti pagsilawan nga awit-awit dagiti agmarmartsa ket kasapulan a punnuan a kanayon.

(29) Dagiti talento (Mt 25:14-30). Daytoy a pangngarig maipapan iti maysa a tao a dandanin agdaliasat iti sabali a daga ket insao ni Jesus iti uppat kadagiti adalanna tallo nga aldaw laengen sakbay ti ipapatayna, a di agbayag kalpasan dayta isu umuli sadi langit. Paset met dayta ti sungbat ni Jesus iti saludsod a masarakan iti Mateo 24:3.​—Mr 13:3, 4.

Saan a kas iti pangngarig maipapan kadagiti mina, a ti tunggal adipen naikkan iti maysa laeng a mina, ditoy naited dagiti talento “iti tunggal maysa sigun iti bukodna a kabaelan.” (Lu 19:11-27) Ti pirak a talento, nga isu ti mabalbalin a natukoy ditoy, ket katupag ti mategged ti maysa nga agtartrabaho a tao iti 14 a tawen kadagidi nga aldaw. Rebbeng a maseknan amin dagiti adipen iti sanikua ti apo, ngarud masapul a sigaganetget ken sisisirib a pagkomersioda dagiti sanikua ti apo a naitalek iti aywanda. Ti kalakaan a maaramidanda isu ti panangideposito iti kuarta kadagiti bankero, tapno uray no saanda a kayat a paaduen a mismo ti sanikua ti apoda, ti kuarta saan a naan-anay a maturog no di ket makagun-od iti patubo. Ngem ti nadangkes ken nabuntog nga adipen inlemmengna iti daga ti talento a naitalek kenkuana, iti kasta arigna nga agtigtignay a maikaniwas kadagiti pagayatan ni apona.

(30) Dagiti karnero ken dagiti kalding (Mt 25:31-46). Kas nadakamat iti Mt 25 bersikulo 31, 32, 41, 46, ti nailadawan ditoy isu ti panamaglalasinlasin ken panangukom kadagiti tattao ti nasnasion inton ti Anak ti tao dumteng iti dayagna. Daytoy a pangngarig ket paset ti sungbat ni Jesus iti saludsod dagiti adalanna maipapan iti ‘pagilasinan ti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag.’​—Mt 24:3.

Idiay Makintengnga a Daya, kadawyan nga agkakadua nga agarab dagiti karnero ken kalding, ket nalaka a mapagduma ti pastor dagitoy dua a kita ti an-animal no kayatna a paglasinen ida. Ti panangtukoy ni Jesus kadagiti kalding iti daytoy a pangngarig saanna a kayat a sawen nga ipabpababana ti kakasta a kita ti animal. (Iti tinawen nga Aldaw ti Panangabbong, naaramat ti dara ti kalding iti panangaramid iti panangabbong maipaay iti basol maipagapu iti Israel.) Ngarud dagiti kalding irepresentarda laeng ti maysa a klase dagiti tattao, ket dagiti karnero irepresentarda ti sabali pay a klase. Ti “makannawan,” a nakaikabilan dagiti “karnero,” ket nadayaw a saad. (Ara 2:33; Efe 1:19, 20) Ti “makannigid,” a nakaikabilan dagiti “kalding,” irepresentarna ti nakababain a saad. (Idiligyo ti Ec 10:2.) Paliiwenyo ta dagiti “karnero,” a naikabil iti makannawan ti naitrono nga Anak ti tao, ket naipakita a naidumada iti “kakabsat” ni Jesu-Kristo, dagidiay nangipakitaanda iti ar-aramid a kinaasi.​—Mt 25:34-40; Heb 2:11, 12.

Ti libro ti Apocalipsis. Ti libro ti Apocalipsis ingudona ti Nasantuan a Kasuratan babaen iti maysa kadagiti naisangsangayan unay a pakagupgopan dagiti pangngarig a masarakan iti intero a Biblia. Kas insalaysay a mismo ti mannurat a ni Juan, naiparang dayta kenkuana “babaen kadagiti pagilasinan.” (Apo 1:1) Gapuna, sipupudno a maikuna a, manipud rugi agingga iti ngudo, naisangsangayan ti panagaramat ti Biblia kadagiti maikanatad a pangngarig.

Pangngarig dagiti adalan ni Kristo. Malaksid iti panangilanadda kadagiti pangngarig a sinao ni Jesu-Kristo, dagiti Kristiano a mannurat ti Biblia nagsayaat ti panagaramatda iti kakasta. Iti libro ti Aramid, ilanad ni Lucas dagiti nagsayaat a pangngarig nga inaramat ni apostol Pablo idi agsasao kadagiti di Judio idiay Atenas. Tinukoy ni Pablo dagiti pagaammoda unay idi a pangipapaayanda iti debosion ken ti sursurat dagiti bukodda a dumadaniw. (Ara 17:22-31) Kas ipalgak ti panangbasa iti surat kadagiti Hebreo, ti isu met laeng nga apostol (a kaaduanna a maitudtudo a nangikur-it itoy a surat) nagaramat iti nakaad-adu a pangngarig a nagtaud iti pakasaritaan ti pannakilangen ti Dios iti Israel. Kadagidiay adda idiay Corinto, a pamiliar kadagiti Griego a paay-ayam, inyaspingna ti dana ti Kristiano iti maysa a lumba. (1Co 9:24-27) Naisangsangayan ti pangngarig maipapan iti kayo nga olibo, a mangpakpakdaar maibusor iti kinaaleng-aleng ken mamagbaga kadagiti Kristiano nga aramidenda ti sagrado a panagserbi iti Dios buyogen ti pannakabalinda nga agrason.​—Ro 11:13-32; 12:1, 2.

Ti kabsat ni Jesus iti ina a ni Santiago nakasaysayaat ti panangilagana iti suratna kadagiti kadawyan a kasasaad ti inaldaw a panagbiag, a tinukoyna ti maysa a tao a kumitkita iti pagsarmingan, ti pangngednged iti kabalio, ti timon ti maysa a barko, ken dadduma pay, tapno maipaganetget dagiti naespirituan a kinapudno. (San 1:23, 24; 3:3, 4) Sigaganetget a nagadaw da Pedro ken Judas manipud kadagiti immun-una a naipaltiing a sursurat maipaay kadagiti pasamak a mangiladawan iti mensahe nga impaipakaammo kadakuada ti nasantuan nga espiritu. Amin dagitoy a nagsasayaat a pangngarig, nga inwanwan ti espiritu ti Dios, natungpalda ti nakairantaanda a panamagbalin iti Biblia a Sao ti Dios kas sibibiag a libro.