PAMMATI

Ti sao a “pammati” ket naipatarus manipud iti Griego a piʹstis, a ti kangrunaan a kaipapanan nga ipapaawatna ket panagtalged, panagtalek, natibker a panamati. Ti Griego a sao mabalin met a tarusan a kaipapananna ti “kinamatalek” wenno “kinamapagtalkan,” agpannuray iti konteksto.​—1Te 3:7; Tit 2:10.

Ibaga kadatayo ti Kasuratan: “Ti pammati isu ti sigurado a panangsegsegga iti bambanag nga in-inanamaen, ti nabatad a parangarang dagiti kinapudno nupay saan a makita.” (Heb 11:1) Ti “sigurado a panangsegsegga” ket pakaipatarusan ti Griego a sao a hy·poʹsta·sis. Daytoy a termino ket maar-aramat mainaig kadagiti kadaanan a papiro a dokumento ti negosio. Ipaawatna ti kapanunotan maipapan iti maysa a banag nga agpaay a pakaibatayan dagiti makita a kasasaad ken mangipasigurado iti panagtagikuanto iti masanguanan. Daytoy ti makagapu nga isingasing da Moulton ken Milligan ti kastoy a patarus: “Ti pammati isu ti titulo a dokumento iti bambanag nga in-inanamaen.” (Vocabulary of the Greek Testament, 1963, p. 660) Ti Griego a sao nga eʹleg·khos, a naipatarus a “nabatad a parangarang,” ipaawatna ti kapanunotan a panangidatag iti pammaneknek a mangipakpakita iti maysa a banag, nangnangruna iti maysa a banag a naiduma iti mapaspasamak. Gapuna, daytoy a pammaneknek silalawag nga ibatadna ti banag a di pay nakitkita ket ngarud maisupadi dayta iti mapaspasamak. Positibo unay wenno nakataltalged dayta a “nabatad a parangarang,” wenno pammaneknek iti banag a patpatien, ta naikuna a dayta a mismo ti pammati.

Ngarud ti pammati ket pakaibatayan ti namnama, kasta met a dayta ti pammaneknek iti panamati kadagiti di pay nakita nga aktual a paspasamak. Ti intero a pakabuklan dagiti kinapudno nga impakaammo ni Jesu-Kristo ken dagiti napaltiingan nga adalanna ket isu ti mangbukel iti pudno a Nakristianuan a “pammati.” (Jn 18:37; Ga 1:7-9; Ara 6:7; 1Ti 5:8) Ti Nakristianuan a pammati ket naibatay iti kompleto a Sao ti Dios, a pakairamanan ti Hebreo a Kasuratan, a masansan a nagadawan ni Jesus ken dagiti mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan tapno mapasingkedan ti sasaoda.

Ti pammati naibatay iti nabileg a pammaneknek. Dagiti makitkita a gapuanan iti panagparsua paneknekanda ti kaadda ti di makita a Namarsua. (Ro 1:20) Dagiti aktual a pasamak a naaramid bayat ti ministerio ken biag ni Jesu-Kristo ditoy daga pasingkedanda nga isu ti Anak ti Dios. (Mt 27:54; kitaenyo ti JESU-KRISTO.) Ti rekord ti Dios a mangipakpakita iti panangipaayna kadagiti kasapulan dagiti naindagaan a parsuana ket agserbi kas nabileg a pangibatayan iti panamati a sigurado nga ipaayna ti kasapulan dagiti adipenna. Kasta met, ti rekord a mangipakpakita nga isu ket Manangted ken Manangisubli iti biag ket mangipaay iti naruay a pammaneknek a ti namnama a panagungar ket papatien. (Mt 6:26, 30, 33; Ara 17:31; 1Co 15:3-8, 20, 21) Kanayonanna pay, mapatibker ti panagtalek a pumudno ti amin a karkari ti Dios gapu ta ti Saona mapanginanamaan ken pudno a matungpal dagiti linaonna a padto. (Jos 23:14) No kasta, kadagitoy a nadumaduma a pamay-an, “ti pammati sumaruno iti banag a nangngeg.”​—Ro 10:17; idiligyo ti Jn 4:7-30, 39-42; Ara 14:8-10.

Ngarud, ti pammati ket saan a panamati lattan. Uray ti tao a manguyaw iti pammati ket addaan met iti pammati kadagiti nasuboken ken talken a gagayyem. Addaan ti maysa a sientista iti pammati kadagiti prinsipio iti benneg ti siensia a paglainganna. Ageksperimento maibatay kadagiti natakuatanen iti napalabas ket agtakuat maibatay kadagiti banag a napaneknekanen a pudno. Umas-asping iti dayta, ti mannalon isaganana ti dagana ken imulana ti bin-i, a mangin-inanama a, kas met laeng iti napasamak iti naglabas a tawtawen, agtubonto ti bin-i ken dumakkelto dagiti mula bayat a maalnaabanda ken silnagan ida ti init. Gapuna, dagiti plano ken ar-aramid dagiti tattao agpannuray iti pammatida kadagiti di agbalbaliw a linteg ti nakaparsuaan a dagita ti mangtartarawidwid iti uniberso. Kasta ti imparipirip ti masirib a mannurat ti Eclesiastes: “Ti init met nagsilnag, ket ti init limnek, ket umay nga agan-anangsab iti lugarna a pagsilnaganna. Ti angin mapan iti abagatan, ket agrikrikus nga agturong iti amianan. Agtultuloy nga agrikrikus dayta nga agibaw-ibaw, ket ti angin agsubli kadagiti mismo a pagrikrikusanna. Amin dagiti ayus iti kalam-ekna mapanda iti baybay, kaskasdi a ti met laeng baybay saan a mapno. Iti lugar a papanan dagiti ayus iti kalam-ekna, sadiay agsublida tapno mapanda.”​—Ec 1:5-7.

Iti Hebreo a Kasuratan, ti sao nga ʼa·manʹ ken dadduma pay a sasao nga asideg ti pannakainaigda iti dayta ipaawatda ti kaipapanan a kinamapagpiaran, kinamatalek, kinaintek, kinatibker, naipasdek a sititibker, napaut. (Ex 17:12; De 28:59; 1Sm 2:35; 2Sm 7:16; Sal 37:3) Ti maysa a nainaig a nombre (ʼemethʹ) gagangay nga ipasimudaagna ti “kinapudno,” ngem ipasimudaagna met ti “kinamatalek” wenno “kinamapagpiaran.” (2Cr 15:3, Rbi8 ftn; 2Sm 15:20; idiligyo ti Ne 7:2, Rbi8 ftn.) Ti pamiliar a termino nga “Amen” (Heb., ʼa·menʹ) nagtaud met iti ʼa·manʹ.​—Kitaenyo ti AMEN.

Dagiti Ulidan iti Pammati Kadagidi Nagkauna a Tiempo. Tunggal maysa kadagiti dinakamat ni Pablo a karaman iti nagdakkel nga “ulep dagiti saksi” (Heb 12:1) ket adda natibker a nakaibatayan ti pammatina. Kas pagarigan, sigurado nga ammo ni Abel ti kari ti Dios maipapan iti “bin-i” a mangdunor iti ulo ti “serpiente.” Ken nakakita kadagiti nabatad a pammaneknek iti kaitungpalan ti pannusa nga inyetnag ni Jehova kadagiti nagannakna idiay Eden. Iti ruar ti Eden, ni Adan ken ti pamiliana nanganda iti tinapay babaen iti ling-et ti rupada agsipud ta nailunod ti daga, iti kasta sisiitan ken kalkalunay ti pinataud dayta. Nalabit napaliiw ni Abel a ti ‘panaggartem ni Eva ket nagpaay iti asawana’ ken dinominaran ni Adan ti asawana. Di pagduaduaan a naibaga ni inana ti rigat a kakuykuyog ti panagsikogna. Kasta met nga adda dagiti kerubin a mangguguardia iti pagserkan nga agturong iti minuyongan ti Eden ken adda dumardarang a tadem ti maysa a kampilan. (Ge 3:14-19, 24) Amin daytoy ket nagserbi a “nabatad a parangarang” a nangipasigurado ken Abel a dumteng ti pannakaisalakan babaen iti ‘naikari a bin-i.’ Ngarud, gapu iti pammati, “indaton ni Abel iti Dios ti maysa a sakripisio,” a dakdakkel ti pategna ngem iti indaton ni Cain.​—Heb 11:1, 4.

Natibker ti nakaibatayan ti pammati ni Abraham maipapan iti panagungar, ta napasaranda ken Sara ti namilagruan a pannakaisubli dagiti pannakabalinda nga agpaadu, a kaasping dayta ti panagungar, iti kasta nagtultuloy ti linia ti pamilia ni Abraham babaen ken Sara. Ti pannakayanak ni Isaac ti bunga daytoy a milagro. Idi naibaga nga idatonna ni Isaac, addaan ni Abraham iti pammati a ti Dios pagungarenna ti anakna. Imbatayna ti kasta a pammati iti kari ti Dios: “Babaento ken Isaac ti maawaganto a bin-im.”​—Ge 21:12; Heb 11:11, 12, 17-19.

Dagidiay immay wenno naiyeg ken Jesus tapno mapaimbagda ket addaanda met iti pammaneknek iti pudpudno a panamati. Nupay saanda pay nga aktual a nasaksian dagiti mannakabalin nga ar-aramid ni Jesus, mabalbalin a nangngegda ti maipapan kadagita. Maibatay iti nakita wenno nangngegda, patienda a kabaelan met a paimbagen ida ni Jesus. Mainayon pay, ammoda dagiti salaysay iti Sao ti Dios ket ngarud pamiliarda kadagiti milagro nga inaramid dagiti mammadto kadagiti naglabas a tiempo. Apaman a nangngegda ni Jesus, naibaga ti sumagmamano nga isu “Ti Mammadto,” ket kinuna ti dadduma nga isu “ti Kristo.” Daytoy ti makagapu no apay a mayanatup unay a no dadduma kunaen ni Jesus kadagidiay napaimbag, “Ti pammatim pinaimbagnaka.” No saan nga imparangarang dagiti tattao ti pammatida ken Jesus, saanda koma a pulos immadani kenkuana ket, ngarud, saanda koma a napaimbag a mismo.​—Jn 7:40, 41; Mt 9:22; Lu 17:19.

Kasta met, ti dakkel a pammati ti opisial ti buyot a nagpakaasi ken Jesus maipaay iti adipenna a lalaki ket naibatay iti pammaneknek, a dayta ti nangibatayanna iti panamati nga uray ‘mangisao laeng ni Jesus iti sao,’ mapaimbag ti adipenna a lalaki. (Mt 8:5-10, 13) Nupay kasta, mapaliiwtayo nga amin nga immay ken Jesus ket pinaimbagna, a saanna a kinalikaguman a ti pammatida dakdakkel wenno bassit sigun iti sakitda, ken awan ti saanna a napaimbag gapu laeng ta nakapuy ti pammatida. Inaramid ni Jesus dagitoy a panangpaimbag kas pangsaksi, tapno patalgedanna ti pammati. Iti lugar a pagnanaedanna, a sadiay adu ti mangipakpakita iti kaawan pammatida, inkeddengna a saan a mangaramid iti adu a mannakabalin nga ar-aramid, saan a gapu ta saanna a kabaelan no di ket gapu ta nagkedked nga umimdeng dagiti umili ken saanda a maikari.​—Mt 13:58.

Nakristianuan a Pammati. Tapno makaay-ayo iti Dios, nasken itan a watwaten ti maysa a tao ti pammatina ken Jesu-Kristo, ket gapu iti daytoy maaddaan dayta a tao iti nalinteg a takder iti Dios. (Ga 2:16) Laksiden ni Jehova dagidiay awanan iti kasta a pammati.​—Jn 3:36; idiligyo ti Heb 11:6.

Saan nga amin a tattao ket agik-ikut iti pammati, yantangay dayta ket bunga ti espiritu ti Dios. (2Te 3:2; Ga 5:22) Ti Nakristianuan a pammati ket saan a kas iti sigud lattan a kasasaadna, no di ket dumakkel dayta. (2Te 1:3) Gapuna, mayanatup unay ti kiddaw dagiti adalan ni Jesus, “Ikkannakami iti ad-adu pay a pammati,” ket pudno nga impaayanna ida iti pundasion tapno rumayray ti pammatida. Impaayanna ida iti dakdakkel a pammaneknek ken pannakaawat a pangibatayanda iti pammatida.​—Lu 17:5.

Iti kinapudnona, ti intero a dana ti panagbiag ti maysa a Kristiano ket tartarawidwidan ti pammati, a dayta ti tumulong kenkuana a mangparmek kadagiti arig-bantay a bangen a makalapped iti panagserbina iti Dios. (2Co 5:7; Mt 21:21, 22) Kanayonanna pay, masapul nga adda ar-aramid a maitunos iti pammati ken mangiparangarang iti dayta, ngem saan a makalikaguman ti ar-aramid a nainaig iti Mosaiko a Linteg. (San 2:21-26; Ro 3:20) Dagiti pakasuotan ket mangpapigsa iti pammati. Ti pammati agserbi a mangsalaknib a kalasag iti naespirituan a pannakigubat ti Kristiano, tumulong kenkuana a mangparukma iti Diablo ken agbalin a manangparmek iti lubong.​—1Pe 1:6, 7; Efe 6:16; 1Pe 5:9; 1Jn 5:4.

Ngem saan a mabalin a tagtagilag-anen ti pammati, agsipud ta ti kaawan pammati ket ‘basol a silalaka unay a mangsagud iti maysa.’ Tapno mataginayon ti natibker a pammati, masapul ti sipipinget a pannakidangadang maipaay iti dayta, panangbusor kadagiti tattao a mangirarem iti maysa iti imoralidad, panangsaranget iti ar-aramid ti lasag, panangliklik iti silo ti materialismo, panangiwaksi kadagiti makadadael-pammati a pilosopia ken tradision ti tattao, ken, kangrunaan iti amin, kumita a “sipapasnek iti Kangrunaan nga Ahente ken Manangan-anay iti pammatitayo, ni Jesus.”​—Heb 12:1, 2; Jud 3, 4; Ga 5:19-21; 1Ti 6:9, 10; Col 2:8.