‘Inaramidmi Laeng ti Rumbeng nga Aramidenmi’
KAS INSALAYSAY NI GEORGE COUCH
Kalpasan ti panangasabami iti binalaybalay iti dayta nga agsapa, nangiruar ti kaduak iti dua a sandwich. Idi nakapangankamin, nangiruarak iti sigarilio. “Kasano kabayagmon iti kinapudno?” Inimtuodna. “Idi la rabii ti damo a pannakigimongko,” Kinunak kenkuana.
NAIPASNGAYAK idi Marso 3, 1917, iti maysa nga away nga agarup 50 a kilometro iti daya ti Pittsburgh, Pennsylvania, E.U.A., nga asideg iti bassit nga ili ti Avonmore. Sadiay a pinadakkel dagiti nagannak kaniak ti uppat a kakabsatko a lallaki, ni manangko, ken siak.
Saankam unay a naisuro iti relihion. Adda idi tiempo a makimismisa dagiti nagannak kaniak, ngem simmardengda idi ubbingkam pay nga annakda. Ngem mamatikami iti Namarsua, ket inannurot ti pamiliami dagiti kangrunaan a prinsipio a masarakan iti Biblia.
Ti kasayaatan a panangsanay dagiti nagannak kaniak ket maipapan iti responsabilidad—no kasano nga akseptaren ken ibaklay dayta. Kasta ti biag iti away. Ngem saan a bin-ig a trabaho ti biagmi. Tinagiragsakmi ti makagunggona a panagpalpaliwa, kas iti panagay-ayam iti basketball ken baseball, panagkabalio, ken panaglangoy. Bassit ti makukuarta kadagidi nga aldaw, ngem naragsak ti biag idiay away. Nageskuelakami iti maysa ti siledna a pagadalan idi elementariakami ket nageskuelakami idiay ili idi haiskulkamin.
Maysa a rabii, kaduak ti maysa a gayyem nga agpagnapagna idiay ili. Maysa a napintas a balasang ti rimmuar idiay balayda tapno komustaenna ti gayyemko. Inyam-ammonak ken ni Fern Prugh. Nagsayaat ta iti bloke nga ayan ti haiskul ti pagnanaedanna. Masansan a no lumabasak idiay balayda, adda ni Fern iti ruar nga agob-obra. Nalawag a nagaget, nga isut’ nagustuak. Nagginnayyem ken naginnayatkami ket nagkallaysakami idi Abril 1936.
Pannakayam-ammo iti Kinapudno ti Biblia
Sakbay a naipasngayak, adda baket a saan a nasayaat ti panangtrato kenkuana dagiti tattao idiay ili gapu iti relihionna. Kada Sabado a sarungkaran ni nanangko no agudong. Dalusan ni Nanang ti balayna ken tulonganna iti dadduma pay a trabahona, agingga a natay ti baket. Patiek a pinaraburan ni Jehova ni Nanang gapu ta nakaim-imbag iti daytoy a baket, a maysa nga Estudiante ti Biblia, kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova.
Di nagbayag kalpasanna, pettat a natay ti balasitang ni ikitko. Saan unay a naliwliwa ni ikitko iti simbaan, ngem liniwliwa ti maysa a kaarruba nga Estudiante ti Biblia. Inlawlawag ti Estudiante ti Biblia kenkuana ti mapasamak no matay ti tao. (Job 14:13-15; Eclesiastes 9:5, 10) Gubuayan daytoy ti dakkel a liwliwa. Nagbanaganna, inranud ni ikitko ken ni Nanang ti namnama a panagungar. Daytoy ti nangtukay iti interes ni Nanang, tangay pimmusay dagiti nagannak kenkuana idi ubing pay ket magagaran a mangammo no ania ti mapasamak iti tao no matay. Dayta a kapadasan ti nangipaganetget kaniak iti kinapateg ti kanayon a panangaprobetsar kadagiti gundaway a mangasaba iti impormal.
Idi dekada ti 1930, dumdumngegen ni Nanang iti brodkas ti presidente idi ti Watch Tower Bible and Tract Society a ni Joseph F. Rutherford, iti radio kada agsapa ti Domingo. Kadagidi a tawen, rinugian metten dagiti Saksi ni Jehova ti namalaybalay iti lugarmi. Mangiplastarda no kua iti maaw-awit a ponograpo iti paraanganmi iti sirok ti kayo sada patokaren dagiti naiplaka a sermon ni Kabsat Rutherford. Dagidi a plaka ken dagiti magasin a Pagwanawanan ken ti Golden Age (Agriingkayo! itan) ti nagparayray iti interes ni Nanang.
Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi 1938, napatulodan dagiti suskritor ti Pagwanawanan iti postcard a mangaw-awis kadakuada iti espesial a gimong iti maysa a pribado a balay nga agarup 25 a kilometro ti kaadayona. Kayat ni Nanang ti tumabuno, isu a kinuyogmi ken ni Fern ken ti dua kadagiti manongko. Nagpalawag da John Booth ken ni Charles Hessler, dagiti agdaldaliasat a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova, iti agarup 12 kadakami. Kalpasanna, nangorganisardan iti maysa a grupo a makipaset iti ministerio kabigatanna. Awan ti nagboluntario a makikuyog kadakuada, isu a pinilinak ni Kabsat Hessler ket inyimtuodna, “Apay a dika kumuyog kadakami?” Diak ammo ti eksakto nga aramidenda, ngem awan idi ti mapanunotko a pagpambarko a diak tulongan ida.
Nagbalaybalaykami agingga iti agmatuon, ket kalpasanna, nangiruar ni Kabsat Hessler iti dua a sandwich. Nagtugawkami iti agdan ti simbaan ken nangrugikamin a nangan. Kalpasan a nangiruarak iti sigariliok a naammuan ni Kabsat Hessler a namnaminsan pay laeng a nakigimongak. Nakipangan kadakami iti dayta met la a rabii ket kiniddawna nga awisenmi dagiti kaarrubami para iti maysa a saritaan iti Biblia. Kalpasan ti pangrabii, inyadalannakami iti Biblia ken nagpalawag iti grupo ti agarup sangapulo nga immay. Imbagana nga adda koma linawas a panagadalmi iti Biblia. Nupay saan nga immanamong dagiti kaarrubami iti daytoy, inyurnosmi ken ni Fern a linawas nga agadalkami iti Biblia.
Irarang-ay iti Kinapudno
Di nagbayag kalpasanna, rimmuarkami ken ni Fern iti tay-ak ti ministerio. Addakami iti makinlikud a tugaw iti kotse, ken kasinsindimi dagiti sigariliomi idi timmaliaw ni manongko ket kinunana: “Naammuak a saan nga agsigsigarilio dagiti Saksi ni Jehova.” Dagus nga imbelleng ni Fern ti sigariliona iti tawa—lineppasko ti sigariliok. Nupay pagay-ayatmi idi ti agsigarilio, pulos a dikam nagsigsigarilion sipud idin.
Kalpasan ti panagpabautisarmi idi 1940, addakam ken ni Fern iti gimong a ti ad-adalenmi nga artikulo ket mangparparegta iti panagpayunir, kas pangawag iti amin-tiempo a trabaho a panangasaba. Iti dalanmi nga agawid, inyimtuod ti maysa a kabsat: “Apay a dikay agpayunir ken ni Fern? Awan ti sawsawiryo.” Awan mairasonmi, isu nga insaganami ti bagimi. Nangisumiteak iti 30-aldaw a pakaammo iti pagtartrabahuak, ket inyurnosmi nga agpayunirkami.
Nakiumankami iti Watch Tower Society no sadino ti pagserbianmi, ket immakarkami idiay Baltimore, Maryland. Adda balay dagiti payunir a mamanmantiner sadiay, ket $10 ti bayad ti taraon ken pagdagusan iti kada bulan. Adda bassit urnongmi nga impagarupmi nga umanay nga usarenmi agingga iti Armagedon. (Apocalipsis 16:14, 16) Ngamin, impagarupmi idi a nakaas-asidegen ti Armagedon. Isu nga idi nangrugikami nga agpayunir, inlakomi ti balaymi ken inwaksimin ti dadduma pay a raragpaten.
Nagpayunirkami idiay Baltimore manipud 1942 agingga iti 1947. Nakaro ti pannakabusor ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova kadagidi a tawen. Imbes nga agkotsekami a mapan iti balbalay dagiti iyad-adalanmi iti Biblia, pasaray adda mangilugan kadakami. Iti kasta, saan a malaslas dagiti pilid ti kotsemi. Awan ti mayat iti kasta nga ibubusor, ngem makunak a kanayon a tinagiragsakmi ti ministeriomi. Kinapudnona, medio magagarankami idi iti panangaramidmi iti trabaho ti Apo.
Di nagbayag, naibusmin ti amin nga urnongmi. Nakalbon dagiti pilid ti kotsemi, ken dimmaanen dagiti kawes ken sapatosmi. Namindua wenno namitlo a nagsakitkami iti napaut. Narigat ti agtultuloy, ngem pulos a saanmi a pinanunot ti sumardeng. Pulos a saanmi a nagsaritaan dayta. Pinasimplemi ti panagbiagmi tapno makapagtalinaedkami iti trabaho a kinapayunir.
Panagbalbaliw ti Nakaitudingan
Idi 1947, nakikombensionkami idiay Los Angeles, California. Bayat ti kaaddami sadiay, naikkankami ken ni manongko a William iti surat a nangdutok kadakami iti trabaho a panagdaliasat tapno sumarungkar ken tumulong kadagiti kongregasion. Awan idi ti aniaman a naisangsangayan a pannakasanaymi para iti dayta a trabaho. Basta inakseptarmi dayta. Kabayatan ti simmaganad a pito a tawen, nagserbikam ken ni Fern idiay Ohio, Michigan, Indiana, Illinois, ken New York. Idi 1954, naawiskami a tumabuno iti maika-24 a klase ti Gilead, maysa nga eskuelaan a mangsanay kadagiti misionero. Bayat ti kaaddami sadiay, nakaptan ni Fern iti polio. Naimbag ta nakaungar, ket naibaonkami iti trabaho a panagdaliasat idiay New York ken Connecticut.
Bayat ti panagserbimi idiay Stamford, Connecticut, inawisnakami ni Nathan H. Knorr, ti presidente idi iti Watch Tower Society, a busbosenmi ti ngudo ti lawas a kaduami ida ken ni Audrey a baketna. Pinangrabiidakami iti naimas a beefsteak agraman dadduma pay a nayonna. Datin nga am-ammomi ida, ket ammok nga adda la ketdi pampanunoten ni Kabsat Knorr malaksid iti pannakilangen ken pannakipangrabiimi. Idi rumabiin dinamagna kaniak, “Kayatmo kadi ti umay ditoy Bethel?”
“Diak sigurado; awan pay unay ammok maipapan iti biag ditoy Bethel,” insungbatko.
Kalpasan ti sumagmamano a lawas a panangus-usigmi iti daytoy, imbagami ken ni Kabsat Knorr a kayatmi ti mapan no la ket ta kayatna a mapankami. Iti simmaganad a lawas, nakaawatkami iti surat nga agreportkamin idiay Bethel iti Abril 27, 1957, ti maika-21 nga anibersario ti kasarmi.
Iti dayta a damo nga aldawko iti Bethel, inikkannak ni Kabsat Knorr iti nalawag a panangiwanwan iti manamnama a mapasamak. Imbagana kaniak. “Saankan nga adipen iti sirkito; addaka ditoy tapno agtrabaho ditoy Bethel. Daytoy ti kapatgan a trabaho a masapul nga aramidem, ket kayatmi nga usarem ti panawen ken pigsam a mangipakat iti masursurom ditoy Bethel. Kayatmi nga agtalinaedka.”
Makagunggona ti Biag iti Bethel
Ti immuna a nakaitudingak ket iti Magazine ken Mailing Department. Idi bumaybayag, kalpasan ti agarup tallo a tawen, pinaayabannak ni Kabsat Knorr iti opisinana. Pinakaammuannak a ti pudno a nakaawisak iti Bethel ket agtrabaho iti home. Direkta dagiti instruksionna, “Addaka ditoy tapno imaneharmo ti Bethel Home.”
Ti panangimanehar iti Bethel Home impalagipna kaniak dagiti nasursurok kadagiti nagannak kaniak bayat a dumakdakkelak idi idiay away. Ti Bethel Home ket kayarigan unay ti gagangay a sangakabbalayan. Adda lupot a masapul a labaan, taraon a masapul nga isagana, pinggan a masapul nga innawan, kama a masapul nga urnosen, ken dadduma pay. Ti urnos iti pagtaengan ikagumaanna a pagbalinen ti Bethel a komportable a pagnaedan, daydiay mabalin nga awagan ti tao a pagtaenganna.
Ammok nga adu ti masursuro dagiti pamilia iti wagas a panagandar ti Bethel. Nasapakami nga agriing iti bigat tapno rugianmi ti aldawmi iti naespirituan a kapanunotan babaen ti inaldaw a panagteksto. Manamnama nga agtrabahokami a naimbag iti balanse ngem okupado a panagbiag. Ti Bethel ket saan a kasla monasterio, kas ti ipagarup dagiti dadduma. Nagadu ti magapuananmi gapu iti nayeskediul a wagas ti panagbiagmi. Adun ti nangibaga a ti pannakasanayda ditoy ti timmulong kadakuada idi agangay a mangakseptar kadagiti responsabilidad iti pamiliada ken iti kongregasion Kristiano.
Mabalin a matudingan dagiti agtutubo a lallaki ken babbai nga umay iti Bethel nga agdalus, aglaba, wenno agtrabaho iti paktoria. Mabalin a kayat ti lubong a panunotentayo a nakanumnumo ken mangtagibassit kadatayo ti kasta a pisikal a trabaho. Ngem, maapresiarto dagiti agtutubo iti Bethel a dagita a naituding a trabaho ket kasapulan tapno siuumiso ken naragsak ti panagbiag ti pamiliatayo.
Nalabit itantandudo met ti lubong ti kapanunotan a kasapulam ti saad ken dayaw tapno pudno a naragsakka. Palso dayta. No aramidentayo ti nakaitudingantayo, ‘ar-aramiden[tayo] laeng ti rumbeng nga aramiden[tayo],’ ket masagraptayo ti bendision ni Jehova. (Lucas 17:10) Maaddaantayo laeng iti pudno a pannakapnek ken kinaragsak no laglagipentayo ti panggep ti trabahotayo—aramiden ti pagayatan ni Jehova ken iyadelantar dagiti interes ti Pagarian. No sipapanunottayo iti dayta, makaparagsak ken makapnek ti aniaman nga annongen.
Pribilehio a Makipaset iti Panangpalawa
Iti kombension idiay Cleveland, Ohio, idi 1942, nasurok a maysa a dekada sakbay nga immaykami iti Bethel, impalawag ni Kabsat Knorr ti “Talna—Agpautto Aya?” Imbatadna a ti Gubat Sangalubongan II, a madama idi, ket agpatingga ken addanto tiempo ti talna a mangted iti gundaway a mangpalawa iti kampania a panangasaba. Naipasdek idi 1943 ti Eskuelaan ti Gilead a mangsanay kadagiti misionero ken ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro a mangparang-ay iti abilidad dagiti kakabsat nga agpalawag iti publiko. Naorganisar met dagiti dadakkel a kombension. Nangnangruna nga agdindinamag kabayatan ti dekada 1950 dagidiay naangay idiay Yankee Stadium, New York. Mainaig kadagiti kombension sadiay idi 1950 ken 1953, naaddaanak iti gundaway a timmulong a nangurnos iti naglawaan a Trailer City a nagdagusan ti pinullo a ribu para iti walo nga aldaw ti tunggal maysa kadagidi a kombension.
Kalpasan dagita a kombension, agraman ti kadakkelan kadagita amin idi 1958, adda dadakkel a nagrang-ayan dagiti agibumbunannag iti Pagarian. Direkta nga inapektaran daytoy ti trabahomi iti Bethel. Idi arinunos ti dekada 1960 ken rugrugi ti dekada 1970, talaga a kasapulanmi unay ti lugar ken silsiled a pagdagusan dagiti trabahador. Tapno mapadagus ti dumakdakkel a pamiliami, masapul a maaddaankami iti ad-adu a pagturogan, kosina, ken panganan.
Kiniddaw ni Kabsat Knorr kadakam ken Kabsat Max Larson, ti manangaywan iti paktoria, a mangsapulkami iti maitutop a sanikua para iti panangpalawa. Idi 1957, idi immayak iti Bethel, agnanaed ti pamiliami nga agarup 500 iti maysa a dakkel a residence building. Ngem iti panaglabas dagiti tawen, gimmatang ken tinarimaan ti Sosiedad ti tallo a dadakkel a kabangibang a hotel—ti Towers, ti Standish, ken ti Bossert—agraman ti adu a babbabassit a pasdek nga apartment. Idi 1986, ginatang ti Sosiedad ti sanikua a nagsaadan idi ti Hotel Margaret ket pinagbalinna ti napintas a baro a pasdek a naibangon sadiay a pagtaengan ti agarup 250 a tattao. Kalpasanna, idi kattapog ti dekada 1990, naibangon ti 30-kadsaaranna a pagtaengan ti kanayonan a 1,000 pay a trabahador. Kabaelan itan ti Brooklyn Bethel a padagusen ken taraonan ti nasurok a 3,300 a miembro ti pamiliami.
Nagatang met ti sanikua idiay Walkill, New York, a nganngani 160 a kilometro manipud iti Brooklyn Bethel. Iti panaglabas dagiti tawen, nanipud idi arinunos ti dekada 1960, naibangon sadiay dagiti pagtaengan ken dakkel a pagimprentaan. Ita, agarup 1,200 a miembro ti pamiliami ti Bethel ti agnanaed ken agtartrabaho sadiay. Idi 1980, nangrugi ti panagbirok iti agarup 250 nga ektaria a daga nga as-asideg iti New York City ken asideg iti kalsada. Nagkatawa ken kinuna ti ahente ti daga: “Pagsapulanyo ngay iti kasta a sanikua? Imposible dayta.” Ngem kabigatanna, nagtelepono ket kinunana: “Nasarakakon ti sanikuayo.” Ita, pagaammo daytan kas ti Watchtower Educational Center idiay Patterson, New York. Adda dagiti maiwanwanwan sadiay nga eskuelaan ken pamilia ti nasurok a 1,300 a ministro.
Dagiti Nasursurok a Leksion
Nasursurok a ti nasayaat a manangaywan ket daydiay makagun-od iti napapateg nga impormasion manipud kadagiti sabsabali. Naggapu kadagiti sabsabali ti kaaduan kadagiti ideya a nagundawayak nga ipatungpal kas manangaywan iti Bethel.
Idi immayak ditoy Bethel, adu ti natataengan a kas kaniak itan. Awanen dagiti kaaduan. Siasino ti sumukat kadagidiay limmakay ken pimmusayen? Saan a kanayon a dagidiay aduan iti abilidad. Dagidiay adda ditoy, a simamatalek nga agserserbi iti nakaitudinganda, ken kanayon a masindadaan nga agserbi.
Ti maysa pay a napateg a laglagipen ket ti kinapateg ti nasayaat nga asawa. Ti panangandingay ti patpatgek nga asawa a ni Fern, ti dakkel a tumultulong kaniak a mangibaklay kadagiti teokratiko nga annongek. Rebbengen dagiti assawa a lallaki a siguraduen a matagiragsak dagiti assawada dagiti annongenda. Ikagkagumaak nga adda naiplano a kayatmi nga aramiden a dua ken ni Fern. Saan a kasapulan a nangina, basta masabalian laeng ti gagangay a rutina. Makaammon ti asawa a lalaki a mangaramid iti bambanag a mangparagsak ken baketna. Ti panawen a kaduana ni baketna, ket napateg ken alisto nga aglabas isu a masapul nga aprobetsarenna unay dayta.
Maragsakanak ta agbibiagak iti maudi nga al-aldaw a nasarita idi ni Jesus. Makapasegga unay a tiempo daytoy iti intero a pakasaritaan ti tao. Mabalintay a buyaen ken kitaen iti mismo a matmata ti pammatitayo no kasano a parparang-ayen ti Apo ti organisasionna kas panagsagana iti isasangbay ti naikari a baro a lubong. No lagipek ti intero a panagbiagko nga agserserbi ken Jehova, makitak a ni Jehova ti mangpapaandar iti daytoy nga organisasion—saan a tattao. Ad-adipennatay laeng. No kasta, masapul a kanayon nga agpaiwanwantayo kenkuana. No naibatadnan no ania ti aramidentayo, masapul nga agtungpal ken makikooperartayo.
Makitunoskayo a naan-anay iti organisasion, ket sigurado a masagrapyonto ti makapnek, naragsak a biag. Aniaman ti ar-aramidenyo—agpaypayunirkayo man, agserserbi iti sirkito, agserserbi iti kongregasion kas agibumbunannag, agserserbi iti Bethel, wenno agserserbi kas misionero—surotenyo no ania ti naibilin, ken ipategyo ti annongenyo. Aramidenyo ti amin a kabaelanyo a mangtagiragsak iti tunggal annongen ken ti tunggal aldaw iti panagserbiyo ken Jehova. No dadduma, mabannogkayo, ken nalabit mapaksuyankayo wenno maupaykayo. Dayta ti tiempo a masapul a laglagipenyo ti panggep nga indedikaryo iti biagyo ken Jehova. Dayta ket tapno aramidenyo ti pagayatanna, saan a ti pagayatanyo.
Awan pay aldaw a nagtrabahoak a diak natagiragsak ti inaramidko. Apay? Agsipud ta no agserbitayo ken Jehova buyogen ti amin a kararuatayo, mapnektayo a makaammo nga ‘inaramidtayo laeng ti rumbeng nga aramidentayo.’
[Ladawan iti panid 19]
Panagpayunirmi idiay Baltimore, 1946
[Ladawan iti panid 19]
Dakam ken ni Fern iti Trailer City idi 1950
[Ladawan iti panid 19]
Ti Magazine Department
[Ladawan iti panid 19]
Trailer City, 1950
[Ladawan iti panid 22]
Dakam kada Audrey ken Nathan Knorr
[Ladawan iti panid 23]
Watch Tower Educational Center idiay Patterson, New York
[Ladawan iti panid 24]
Dakam ken ni Fern ita