Supiaten Aya ti Biblia ti Sasawenna?

NI AUTOR a Henry Van Dyke naminsan insuratna: “Naiyanak idiay Daya ken nakawesan iti porma ken piguratibo a panagsao ti Dumaya, pagnaen ti Biblia dagiti dalan ti isuamin a lubong kadagiti pagaammon a saksaka ket pagsasaganadenna a serken dagiti dagdaga tapno sapulenna ti bukodna iti amin a lugar. Nasursuronan ti agsao kadagiti ginasut a pagsasao iti puso ti tao. Dagiti ubbing agimdengda kadagiti estoriana buyogen panagsiddaaw ken ragsak, ken dagiti masirib a tattao utobenda ida kas pangngarig ti biag. Dagiti nadangkes ken natangsit agkintayegda kadagiti pakdaarna, ngem kadagiti nadunor ken managbabawi daytat’ addaan timek ti maysa nga ina. . . . Awan tao a napanglaw wenno nabaybay-an nga addaan itoy a gameng agpaay kenkuana.”

Ti Biblia pudno a “nasursuronan ti agsao kadagiti ginasut a pagsasao.” Di kumurang a maysa kadagiti 66 a librona ti naipatarusen iti 1,970 a dildila. Minilion ti mangmatmat iti Biblia kas maysa a sagut manipud iti Dios ken basaenda dayta buyogen pannakaay-ayo ken gunggona. Nupay kasta, kunaen ti dadduma a daytat’ naglaon kadagiti panagsusupiat ket ngarud saan a mapagpiaran. Aniat’ ipalgak ti naannad a panagsirarak?

Kas ipasimudaag ti ladawan iti akkubtayo, inusar ti Dios dagiti matalek a lallaki tapno isuratda ti Biblia. La ketdi, ti naannad a panangtingiting iti Biblia ipanayagna a daytat’ insurat ti agarup 40 a lallaki iti las-ud ti nasurok a 16 a siglo. Propesionalda kadi a mannurat? Saan. Kadakuada masarakan ti maysa a pastor, dumadaklis, agsingsingir ti buis, doktor, agar-aramid ti tolda, padi, mammadto, ken ari. Dagiti suratda masansan a dakamatenna dagiti tao ken kustombre a ditay pagaammo iti maika-20 a siglo. Kinapudnona, dagiti mannurat ti Biblia a mismo dida kanayon a maawatan ti kinapateg ti insuratda. (Daniel 12:8-10) Gapuna a ditay koma maklaat no makasabettayo kadagiti sumagmamano a bambanag a narigat a tarusan no basbasaentayo ti Biblia.

Marisut kadi dagiti kakasta a narikut a bambanag? Supiaten aya ti Biblia ti sasawenna? Tapno matakuatantayo, usigentayo ti sumagmamano a pangarigan.

Dagitoy Kadi ket Napaypayso a Pakarigatan?

▪ Sadinot’ nangalaan ni Cain iti asawana? (Genesis 4:17)

Mabalin a panunoten ti maysa a kalpasan pannakapapatay ni Abel, ni laeng nakabasol a kabsatna a Cain ken dagiti nagannakda, da Adan ken Eva, ti nabati ditoy daga. Nupay kasta, naaddaan da Adan ken Eva iti dakkel a pamilia. Sigun iti Genesis 5:3, 4, naaddaan ni Adan iti putot a lalaki a managan Set. Inayon ti salaysay: “Dagiti aldaw ni Adan kalpasan panangputotna ken Set walo gasut a tawen. Kabayatanna pinutotna dagiti annak a lallaki ken babbai.” Gapuna ni Cain inasawana ti kabsatna a babai wenno nalabit maysa kadagiti kaanakanna a babai. Yantangay ti sangatauan ket nakaas-asideg pay laeng idi iti natauan a kinaperpekto, ti kasta a panagasawa ket nabatad a saan a nangisarang kadagiti peggad ti salun-at a mabalin a mangparigat kadagiti annak ti kasta a panaglantip ita.

▪ Asinot’ nangilako ken Jose idiay Egipto?

Kunaen ti Genesis 37:27 a dagiti kakabsat ni Jose nagnunumuanda nga isut’ ilako kadagiti Ismaelitas. Ngem kunaen ti sumaganad a bersikulo: “Ket ita dagiti lallaki, a taga Madian nga agtagtagilako, naglabasda. Ngarud isuda [dagiti kakabsat ni Jose] inaonda nga insang-at ni Jose iti bito ket inlakoda kadagiti Ismaelitas iti duapulo a bagi ti pirak. Idi agangay dagitoy ti nangipan ken Jose idiay Egipto.” Nailako kadi ni Jose kadagiti Ismaelitas wenno kadagiti taga Madian? Bueno, dagiti taga Madian mabalin a naawaganda met nga Ismaelitas, a nakikabagiananda baeten ken inapoda nga Abraham. Wenno dagiti taga Madian nga agtagtagilako mabalin a nakipagdaldaliasatda kadagiti bunggoy dagiti Ismaelitas. Uray kasta, dagiti kakabsat ni Jose ti nangilako, ket idi agangay maikunana kadakuada: “Siak ni Jose a kabsatyo, nga inlakoyo idiay Egipto.”​—Genesis 45:4.

▪ Mano nga Israelitas ti natay gapu iti imoral a pannakirelasionda kadagiti babbai a Moabita ken gapu iti pannakinaminda iti panagdayaw ken Baal-Peor?

Kunaen ti Numeros 25:9: “Dagidiay natay iti didigra [manipud iti Dios gapu iti dakes a konduktada] nagdagup iti duapulo ket uppat a ribo.” Nupay kasta, kuna ni apostol Pablo: “Ditay met makikamalala, a kas inaramid dagiti dadduma kadakuada [dagiti Israelitas idiay let-ang], tapno laeng mapasag, ti duapulo ket tallo a ribo kadakuada iti maymaysa nga aldaw.” (1 Corinto 10:8) Nalabit ti bilang dagiti napapatay ket adda iti nagbaetan ti 23,000 ken 24,000, gapuna nga aniaman kadagitoy a bilang ket makapneken. Kaskasdi, ti libro a Numeros nangnangruna nga ipasimudaagna nga “isuamin dagiti papangulo ti ili” a nainaig iti daytoy a basol ket pinapatay dagiti ukom. (Numeros 25:4, 5) Nalabit nga adda 1,000 kadagitoy a nakabasol a “papanguluen,” a mamagbalin iti dagup a 24,000 no mainayon kadagiti 23,000 a dinakamat ni Pablo. Nupay agparang a 23,000 ti direkta a biktima ti didigra manipud iti Dios, aminda a 24,000 ti nakapasar iti didigra ni Jehova agsipud ta tunggal maysa kadakuada ti natay iti sidong ti panangibilinna iti nakaro a panangukom.​—Deuteronomio 4:3.

▪ Yantangay ni Agag ket kasadaran ti ari ti Israel a ni Saul, saan ngata a ti immun-una a panangtukoy ni Balaam iti maysa nga agturay nga Amalekita a kastat’ naganna ket maysa a di panagtunos?

Idi agarup 1473 K.K.P., impakpakauna ni Balaam a maysa nga ari ti Israel ti “natantan-okto ngem ni Agag.” (Numeros 24:7) Awan simmaganaden a naaramid a panangtukoy ken Agag agingga iti panagturay ni Ari Saul (1117-1078 K.K.P.). (1 Samuel 15:8) Nupay kasta, daytoy ket saan a di panagtunos, ta ti “Agag” mabalin a maysa a naarian a titulo nga umasping ken Faraon idiay Egipto. Mabalin met a ti Agag ket maysa a personal a nagan a naulit-ulit nga inusar dagiti agtuturay nga Amalekita.

▪ Asinot’ nangtignay ken David a mangbilang kadagiti Israelitas?

Kunaen ti 2 Samuel 24:1: “Ket ti pungtot ni Jehova simged manen a maibusor iti Israel, ket tinignayna ni David [wenno, “idi natignay ni David,” footnote] a maibusor kadakuada, a kunkunana: ‘Inka, bilangem ti Israel ken ti Juda.’” Ngem saan a ni Jehova ti nangtignay ken Ari David nga agbasol, ta kunaen ti 1 Cronicas 21:1: “Ni Satanas [wenno, “maysa a bumusbusor,” footnote] timmakder a maibusor iti Israel ket tinignayna ni David a mangbilang iti Israel.” Saan a naay-ayo ti Dios kadagiti Israelitas ket ngarud pinalubosanna ni Satanas a Diablo a mangiyeg iti daytoy a basol kadakuada. Gapu itoy a rason, mabasatayo ti 2 Samuel 24:1 a kas tay ti Dios a mismo ti nangaramid iti dayta. Makapainteres, mabasa iti patarus ni Joseph B. Rotherham: “Ti pungtot ni Yahweh simged maibusor iti Israel, ket iti kasta pinagsagabana ni David tapno matignay maibusor kadakuada a kunkunana, Inka bilangen ti Israel ken ti Juda.”

▪ Kasano a mapagtunos ti maysa dagiti nagduduma a bilang a naited para kadagiti Israelitas ken dagiti taga Juda iti panagbilang ni David?

Idiay 2 Samuel 24:9 dagiti bilang ket 800,000 nga Israelitas ken 500,000 a taga Juda, idinto a ti 1 Cronicas 21:5 addaan bilang kadagiti mannakigubat a lallaki ti Israel a 1,100,000 ken dagiti mannakigubat ti Juda a 470,000. Gagangayen a nailista iti naarian a serbisio dagiti 288,000 a soldado, a nabingay iti 12 a grupo nga addaan 24,000 iti tunggal grupo nga agserbi iti makabulan kabayatan ti tawen. Adda idi kanayonan a 12,000 a katulongan kadagiti 12 a prinsipe dagiti tribo, a manggupgop iti dagup a 300,000. Agparang a dagiti 1,100,000 ti 1 Cronicas 21:5 iramanna daytoy 300,000 a nailistan, idinto ta ti 2 Samuel 24:9 dina iraman. (Numeros 1:16; Deuteronomio 1:15; 1 Cronicas 27:1-22) No maipanggep iti Juda, ti 2 Samuel 24:9 agparang nga inramanna dagiti 30,000 a lallaki iti maysa nga armada ti pagwanawanan a naipuesto kadagiti beddeng dagiti Filisteo ngem saan a nairaman iti bilang idiay 1 Cronicas 21:5. (2 Samuel 6:1) No malagiptayo a ti 2 Samuel ken ti 1 Cronicas ket insurat ti dua a lallaki nga addaan nagduma a panangmatmat ken panggep, silalakatayo a mapagtunos dagiti bilang.

▪ Asino ti ama ni Salatiel?

Sumagmamano a teksto ti mangipasimudaag a ni Jeconias (Ari Joacim) isu ti nainlasagan nga ama ni Salatiel. (1 Cronicas 3:16-18; Mateo 1:12) Ngem ti mannurat ti Ebanghelio a ni Lucas inawaganna ni Salatiel nga “anak ni Neri.” (Lucas 3:27) Agparang nga inted ni Neri ti balasangna ken Salatiel kas asawa. Yantangay dagiti Hebreo gagangay a tinukoyda ti manugang a lalaki kas maysa nga anak a lalaki, nangnangruna kadagiti nakailanadan ti puli a pagtaudan, siuumiso a maawagan ni Lucas ni Salatiel kas anak ni Neri. Umasping iti dayta, tinukoy ni Lucas ni Jose kas anak ni Heli, a kinaagpaysuanna ket ama ti asawa ni Jose, ni Maria.​—Lucas 3:23.

Panamagtutunos kadagiti Teksto a Manginanaig ken Jesus

▪ Manipud mano a lallaki ti nangparuaran ni Jesu-Kristo kadagiti demonio a nangtagikua iti dakkel a pangen dagiti baboy?

Dakamaten ti mannurat ti Ebanghelio a ni Mateo ti dua a lallaki, ngem da Marcos ken Lucas tukoyenda ti maymaysa laeng. (Mateo 8:28; Marcos 5:2; Lucas 8:27) Agparang nga impaasikaso da Marcos ken Lucas ti maysa laeng a lalaki a linuganan ti demonio agsipud ta nakisao ni Jesus kenkuana ken ad-adda a naipangpangruna ti kasona. Mabalin a narungrungsot dayta a lalaki wenno nagsagaban iti sidong ti panangtengngel dagiti demonio iti naun-unday a panawen. Kalpasanna, nalabit dayta laeng a lalaki ti mayat a mangkadua ken Jesus. (Marcos 5:18-20) Iti kasla pumada a kasasaad, nagsao ni Mateo maipapan iti dua a bulsek a lallaki nga inagasan ni Jesus, idinto ta da Marcos ken ni Lucas dinakamatda ti maysa laeng. (Mateo 20:29-34; Marcos 10:46; Lucas 18:35) Daytoy ket saan a panagsupiat, ta di kumurang nga adda maysa a kasta a lalaki.

▪ Aniat’ kolor ti pagan-anay nga inkawes ni Jesus iti aldaw ti ipapatayna?

Sigun ken Marcos (15:17) ken Juan (19:2), dagiti soldado inkawesda ti pagan-anay a purpura ken Jesus. Ngem ni Mateo (27:28) inawaganna dayta a “maysa a nalabaga a kagay,” nga ipagpaganetgetna ti kinalabagana. Yantangay ti purpura ket aniaman a kolor a buklen agpada iti nalabaga ken asul, agtunos da Marcos ken Juan a ti kagay addaan nalabaga a maris. Ti silnag ti lawag ken ti buya iti likudan nalabit nangipaay iti nagduduma a maris iti pagan-anay, ket dagiti mannurat kadagiti Ebanghelio dinakamatda ti kolor a nalatak kadakuada wenno manipud kadagidiay nakaalaanda kadagiti impormasionda. Ti bassit a nagdudumaan ipakitana ti panagwaywayas dagiti mannurat ken paneknekanna nga awan panagkumplot.

▪ Asinot’ nangbagkat iti kayo a pagtutuokan ni Jesus?

Ni Juan (19:17) kunana: “Iti panangbagbagkatna a mismo iti kayo a pagtutuokan, [ni Jesus] rimuar agturong iti disso a managan Bangabanga, a maaw-awagan Golʹgo·tha iti Hebreo.” Ngem da Mateo (27:32), Marcos (15:21), ken Lucas (23:26) kunaenda a ‘bayat a rumrumuarda, ni Simon ti Cirene pinilitda tapno awitenna ti kayo a pagtutuokan.’ Inawit ni Jesus ti kayona a pagtutuokan, kas kinuna ni Juan. Iti napaababa a salaysayna, nupay kasta, saan nga innayon ni Juan ti punto nga idi agangay ni Simon ket napilit a mangawit iti kayo a pagtutuokan. Ngarud, ti salsalaysay dagiti Ebanghelio agtutunosda iti daytoy a banag.

▪ Kasanot’ ipapatay ni Judas Iscariote?

Kunaen ti Mateo 27:5 nga imbitin ni Judas ti bagina, idinto ta ti Aramid 1:18 kunaenna nga “idi natnag nga immuna ti ulona bimtak a naguddua ket naiwara dagiti amin a bagisna.” Nupay kasla isarsarita ni Mateo ti wagas ti naigandat a panagbekkel, iladladawan ti Aramid dagiti resultana. Agparang nga inggalot ni Judas ti lubid iti sanga ti maysa a kayo, insiglotna iti tengngedna, ket ginandatna nga ibitin ti bagina babaen itatapuakna manipud maysa a rangkis. Agparang a ti lubid wenno ti sanga ket napugsat ket isut’ natnag ket isut’ nawarawara iti panagdissona kadagiti bato iti baba. Ti topograpia iti aglikmut ti Jerusalem pagbalinenna a rasonable ti kasta a konklusion.

Kasanot’ Panangmatmatyo kadagiti Bambanag?

No makasabettayo kadagiti kasla di panagtutunos idiay Biblia, nasayaat no bigbigentayo a dagiti tattao masansan a sawenda dagiti bambanag nga agparang a sumupiat ngem nalaka a mailawlawag wenno matarusan. Kas pangarigan, ti maysa a negosiante mabalin a makisinnurat iti maysa a tao babaen panangidiktarna iti maysa a surat iti sekretariana. No mapagsaludsodan, kunaenna nga impatulodna ti surat. Ngem yantangay ti sekretariana ti nangimakinilia ken nangibuson iti surat, maibagana nga isut’ nangipatulod iti dayta. Umasping iti dayta, saan nga isusupiat para ken Mateo (8:5) a kunaen a maysa nga opisial ti armada ti napan nagkiddaw ti pabor ken Jesus, idinto ta ni Lucas (7:2, 3) kunana a ti lalaki nangibaon kadagiti pannakabagi.

Dagiti kallabes a pangarigan ipakitada a dagiti narikut a bambanag iti Biblia ket mabalin a marisut. Ngarud, adda naimbag a rason tapno maaddaan positibo a kababalin panggep kadagiti Kasuratan. Ti kasta nga espiritu ket naisingasing kadagitoy a sasao nga agparang iti maysa a Biblia ti pamilia a naipablaak idi tawen 1876:

“Ti umiso a kananakem iti panangsaranget kadagidiay a narikut a bambanag ket, isu ti panangikkat kadakuada aginggat’ maaramid, ken kumpet ken agpasakop iti kinapudno, uray pay no saan a maikkat amin dagiti nanglinged iti dayta. Rebbeng a tuladentayo ti ulidan dagiti apostol, isuda nga, idi dadduma kadagiti adalan ket nasairda babaen iti inawaganda a ‘narikut a sao,’ tapno panawanda ni Kristo, pinagpatinggada amin nga isusupiat babaen itoy: ‘Apo, asinonto ti papananmi? Sika addaanka kadagiti sao ti biag nga agnanayon, ket siguradokami a Sika ti Kristo, ti Anak ti sibibiag a Dios.’ . . . No makitatayo ti maysa a kinapudno a kasla maisimparat iti sabali pay a kinapudno, padasentayo a pagtunosen ida, ket ipakitatayo a makitunosda ngarud iti amin.”​—Juan 6:60-69.

Alaenyonto kadi ti kasta a takder? Kalpasan panangusig kadagiti sumagmamano laeng a pangarigan a mangipakpakita iti panagtutunos dagiti Kasuratan, mainanama nga umanamongkayo iti salmista a nagkuna iti Dios: “Ti pakadagupan ti saom isu ti pudno.” (Salmo 119:160) Dagiti Saksi ni Jehova alaenda dayta a panangmatmat iti intero a Biblia ken siraragsak a mangitedda kadagiti rason agpaay iti pammatida iti dayta. Apay a dikay salaysayen daytoy awan kaaspingna a libro kadakuada? Ti makaparagsak a mensahena mabalin a punnuennakayo iti pudno a namnama ken kinaragsak.

[Ladawan iti panid 7]

Sinaludsodanyo kadin dagiti Saksi ni Jehova no apay nga adda pammatida iti Biblia?