GINGGINED

Kellaat a panagdayyeg wenno panaggunggon ti rabaw ti daga kas ibunga dagiti puersa nga agtigtignay iti uneg ti globo. Ti Hebreo a nombre a raʹʽash saan laeng a tumukoy iti “panagkintayeg” ti daga, wenno iti maysa a “ginggined” (1Ar 19:11; Am 1:1), no di ket kasta met kadagiti “panagdayyeg” a patauden ti agbaddebaddek a buyot (Isa 9:5, Rbi8 ftn), ti “panagkaradakad” dagiti karuahe a pakigubat wenno ti maysa a gayang (Jer 47:3; Job 41:29), ken ti “panagbanegbeg” dagiti kabalio (Job 39:24). Ti Griego a sei·smosʹ (ginggined) ipasimudaagna ti panagkintayeg, panaggunggon, wenno panagdayyeg.​—Mt 27:54; idiligyo ti Mt 27:51; 28:4; Apo 6:13.

Dagiti panaggunggon ken panagdayyeg ti daga napasamakda iti intero a pakasaritaan iti Biblia, masansan a kas imbunga dagiti geolohikal a puersa ti nakaparsuaan (Zac 14:5) ken, no dadduma, kas direkta nga ar-aramid ti Dios bilang panangukom wenno maipaay kadagiti panggep a pakainaigan dagiti adipenna. Ti geolohiko nga estruktura ti lugar ti makagapu nga adda dagiti panagginggined iti Israel iti napalabas a tiempo, nga agingga ita ket saan pay a nagpatingga.

Ti lugar ti templo ti Jerusalem nagsaad iti linia a nakapuy ti estrukturana iti uneg ti daga. Ti Moske ti el-Aqsa, a masarakan iti lugar ti templo (saan a ti Dome of the Rock, a maysa met a santuario), maulit-ulit a nadadael gapu iti panagginggined.

Maysa a nakapigpigsa a ginggined, a nalawag a napakuyogan iti panagkintayeg ken panagasuk ti bulkan, ti namagbalin a makapaamanga ti kasasaad idi mainaguraran ti Linteg ti tulag idiay Sinai. (Ex 19:18; Sal 68:8) Direkta a gapuanan ni Jehova daytoy a pannakaiparangarang ti pannakabalin, ta nagsao manipud iti bantay babaen iti maysa nga anghel.​—Ex 19:19; Ga 3:19; Heb 12:18-21.

No dadduma, ti nakaam-amak a puersa dagiti ginggined ket pammaneknek iti panagtignay ni Jehova kas panangukomna kadagiti panagsalungasing iti lintegna. (Na 1:3-6) Ginggined ti inaramat ni Jehova iti panangpapatayna kadagiti rebelioso a da Datan, Abiram, ken iti sangakabbalayan ni Kore; nginanga ti daga ti ngiwatna ket inalun-onna ida a sibibiag nga agturong iti Sheol. (Nu 16:27, 32, 33) Napasaran ni Elias ti panagkintayeg ti daga sakbay ti panagsao ni Jehova a mangilinteg iti panangmatmat ni Elias ken mangibaon kenkuana kadagiti kanayonan nga annongen iti panagserbi. (1Ar 19:11-18) Dagiti ginggined ket namilagruan a tulong kadagiti tattao ni Jehova, kas idi ni Jonatan ken ti agaw-awit iti armasna situtured a rinautda ti maysa a kampo dagiti Filisteo. Gapu iti pammatida kenkuana, sinaranay ida ni Jehova babaen ti panangipagtengna iti ginggined a nangriribuk iti intero a pakarso dagiti Filisteo, iti kasta nagpipinnapatay dagitoy ket naan-anay a naparmekda.​—1Sm 14:6, 10, 12, 15, 16, 20, 23.

Idi aldaw nga ipapatay ni Jesus, agarup alas tres iti malem, adda napasamak a ginggined a nangpispisi kadagiti dakkel a bato, nanglukat kadagiti pakalaglagipan a tanem, ken nakaigapuan ti pannakaipalladaw dagiti natay a bagi manipud kadagiti tanemda. Ti kortina ti santuario iti templo a binangon manen ni Herodes napisang a nagudua, manipud ngato agingga iti baba. Sakbay daytoy, immapay ti kinasipnget iti intero a daga. Pagarupen ti sumagmamano nga adda nainaig nga ibebettak ti bulkan, ta masansan a mangipugso dagiti bulkan iti asuk ken tapok a mamagsipnget iti tangatang. Ngem awan ti pudpudno a pammaneknek nga adda idi aniaman nga ibebettak ti bulkan a nainaig itoy a ginggined. (Mt 27:45, 51-54; Lu 23:44, 45) Adda sabali pay a ginggined a napasamak idi aldaw a panagungar ni Jesus, idi a ti maysa nga anghel bimmaba manipud langit ken intulidna ti bato manipud sango ti tanem ni Jesus. (Mt 28:1, 2) Ni apostol Pablo ken ti kaduana a ni Silas, bayat a sibabaludda idiay Filipos, nasungbatan dagiti kararag ken kankantada iti daydayaw babaen iti dakkel a ginggined a nanglukat kadagiti ruangan ti pagbaludan ken nangwarwar kadagiti paraut dagiti balud. Nagbanag daytoy iti pannakakomberte ti manangibalud ken ti sangakabbalayanna.​—Ara 16:25-34.

Nangipadto ni Jesus iti adu ken napipigsa a ginggined kas paset ti pagilasinan ti kaaddana. (Mt 24:3, 7, 8; Lu 21:11) Sipud pay 1914 K.P., immadu ti bilang dagiti ginggined, a nagbanag iti kasta unay a rigat. Babaen kadagiti impormasion a naala iti National Geophysical Data Center idiay Boulder, Colorado, a napakuyogan iti adu a mapagpiaran a reperensia, maysa a listaan ti naaramid idi 1984 a nangilanad laeng kadagiti ginggined a kas iti sumaganad: agrukod iti 7.5 iti Richter Scale wenno nangatngato pay; nangibunga iti pannakadadael ti sanikua nga aggatad iti lima a milion a doliar (U.S.) wenno nasursurok pay; ken, nakaigapuan ti ipapatay ti 100 wenno nasursurok pay. Napattapatta nga adda 856 a kakasta a ginggined bayat ti 2,000 a tawen sakbay ti 1914. Ti isu met laeng a listaan ipakitana nga iti laeng 69 a tawen kalpasan ti 1914, adda 605 a kakasta a ginggined. Ipasimudaag dagitoy nga estadistika no kasano kakaro ti panagsagaba gapu kadagiti ginggined bayat daytoy a periodo iti pakasaritaan.

Piguratibo ken Simboliko nga Usar. Dagiti ginggined masansan a piguratibo a maus-usar iti Kasuratan a pangdeskribir iti panagkintayeg ken pannakaduprak ti nasnasion ken pagpagarian. Ti kadaanan a Babilonia nagtalek kadagiti ulbod a didios a kas kada Nebo ken Marduk; iti pampanunot dagiti umili, dagitoy a didios ti nangpunno iti langlangitda. Kasta unay met ti panagkammatalekda iti bileg ti mannakabalin a puersa militarda, ngem kinuna ti Dios kas pammakdaar maibusor iti Babilonia: “Dayyegekto ti mismo a langit, ket ti daga agyugayogto manipud iti dissona gapu iti rungsot ni Jehova ti buybuyot.” (Isa 13:13) No maipapan iti Babilonia, nakaro la ketdi ti pannakakigtotna idi narba ti imperiona ket ti teritoriana naagaw kenkuana kas maikatlo a kabilgan a turay iti lubong ken nagbalin laengen a probinsia iti Imperio ti Persia.​—Da 5:30, 31.

Iti sabali pay a paset, ni David deskribirenna ni Jehova kas makiruprupak maipaay kenkuana, arigna, babaen iti ginggined. (2Sm 22:8; Sal 18:7) Kunaen ni Jehova a yugayogenna ti langlangit ken ti daga, ti baybay ken ti namaga a daga, kasta met a yugayogenna dagiti amin a nasion maigapu iti ilina, a ti ibungana isu ti iyaay dagiti matarigagayan a banag dagiti amin a nasion ket punnuenna ti balayna iti dayag.​—Hag 2:6, 7.

Inusar ni apostol Pablo ti makapaamanga a parangarang idiay Sinai kas ilustrasion, nga impadisna dayta iti dakdakkel ken ad-adda a nakaskasdaaw a pannakaummong ti Kristiano a kongregasion dagiti inauna iti sanguanan ti Dios ken ti Anakna kas Manangibabaet idiay nailangitan a Bantay Sion. Pinasarunuanna daytoy babaen ti ilustrasion ti ginggined a napasamak idiay Bantay Sinai ket inyaplikarna iti simboliko a pamay-an, a pinaregtana dagiti Kristiano nga itultuloyda ti agserbi buyogen ti kinatured ken pammati, yantangay ammoda a ti Pagarian ken dagidiay kumpet iti dayta makapagtalinaeddanto a sitatakder bayat a magunggon a mawarawara ti amin a sabsabali pay a banag iti simboliko a langlangit ken daga.​—Heb 12:18-29.

Ti kadakkelan pay laeng a ginggined a dumtengto ket simboliko a ginggined, nadeskribir mainaig iti maikapito kadagiti simboliko a pito a maudi a saplit ti Apocalipsis. Nailadawan kas mangrebba, saan nga iti maysa wenno dua a siudad, a kas iti naaramidan ti sumagmamano kadagiti kadadawelan a ginggined, no di ket ‘kadagiti siudad ti nasnasion.’ Kunaen ti salaysay ni Juan maipapan iti daytoy a didigra: “Napasamak ti dakkel a ginggined a ti kasta ket saan pay a napasamak nanipud idi adda dagiti tattao iti daga, nakasaksaknap unay a ginggined, dakkel unay. Ket ti dakkel a siudad [Babilonia a Dakkel] nasinasina iti tallo a paset, ket narba dagiti siudad ti nasnasion.”​—Apo 16:18, 19.