CAPERNAUM

[manipud Heb., kaipapananna ti “Purok ni Nahum”; wenno, “Purok ti Panangliwliwa”].

Maysa a napateg a siudad iti ministerio ni Jesus ditoy daga, masarakan iti makin-amianan a laud nga igid ti Baybay ti Galilea. Addaan dayta iti opisina a pagsingiran iti buis, a nangayaban ni Jesus ken Mateo tapno agbalin nga adalanna (Mt 9:9), ken nalabit maysa nga estasion ti militar, ta adda senturion a nagnaed sadiay. (Mt 8:5) Dagitoy a kinapudno, agraman ti panagnaed sadiay ti maysa a katulongan ti ari, a nabaknang ken addaan iti ad-adipen (Jn 4:46-53), ipasimudaagda a nalabit panakkelen ken napateg idi ti Capernaum, ket ngarud maikari a maawagan kas “maysa a siudad ti Galilea.”​—Lu 4:31.

Adda dua a kangrunaan a disso a naikuna nga orihinal nga ayan ti Capernaum. Ti rebrebba ti Khan Minyeh (Horvat Minnim), nga adda iti Baybay ti Galilea iti makin-amianan a daya a nagsulian ti Tanap ti Genesaret, ket imbilang ti adu kas ti posible nga ayan ti Capernaum, ngem ipasimudaag dagiti panagkabakab sadiay a kukua dagiti Arabo dagitoy a rebba. No kasta, ti laengen nabati a maikabilangan isu ti Tell Hum (Kefar Nahum), maysa a nakalawlawa a rebba nga agarup 4 km (2.5 mi) nga ad-adayo ngem iti Khan Minyeh iti igid ti baybay iti amianan a daya, ket gistay kasta met laeng ti kaadayona iti abagatan a laud ti disso a sumrekan ti Karayan Jordan iti Baybay ti Galilea. Ditoy, pangakikiden ti tanap iti igid ti baybay, ngem idi nagkauna a tiempo adda maysa a kalsada manipud Jordan a simmalog a lumasat iti Capernaum ken dumalan iti Tanap ti Genesaret tapno kumamang iti dakkel a ruta ti komersio nga aggapu iti Mesopotamia ken Damasco, a lumasat iti Palestina ken aglayon iti Egipto. Adu nga ubbog ti agayus a lumasat iti Tanap ti Genesaret ken agturong iti asul a dandanum ti Baybay ti Galilea. Gapu ta naruay a paspaset ti mula ti iyan-anud dagitoy nga ubbog, agpupunipon sadiay ti adu nga ikan, iti kasta nakasaysayaat daytoy a lugar a pagkalapan dagiti mangngalap.​—LADAWAN, Tomo 2, p. 739.

Iti nasapa a paset ti ministerio ni Jesus (kalpasan ti kasar idiay Cana a nangaramidanna iti kaunaan a milagrona), isu, agraman ti inana, kakabsatna, ken ad-adalanna, nagdaliasatda manipud Cana a simmalogda iti Capernaum, a nangbusbos sadiay iti sumagmamano nga aldaw sakbay a simmang-at idiay Jerusalem maipaay iti Paskua ti tawen 30 K.P.​—Jn 2:12, 13.

Idi agangay, kalpasan ti panangirugina iti naindaklan a ministeriona idiay Galilea ken bayat nga adda manen idiay Cana, simimilagro nga inagasan ni Jesus ti masaksakit nga anak ti maysa a kameng ti naarian a palasio ni Herodes Antipas nupay ti masaksakit adda idiay Capernaum nga agarup 26 km (16 mi) ti kaadayona iti Cana. (Jn 4:46-54) Ti damag maipapan iti daytoy a milagro nabatad nga alisto a nagwaras iti kabangibang nga il-ili. Gapuna, idi immakar ni Jesus manipud Cana nga agturong iti ilina a Nazaret, naikunana kadagiti agdengdengngeg kenkuana iti dayta a siudad a nalabit kayatda met a kiddawen kenkuana nga aramidenna idiay Nazaret ‘ti bambanag a nangngegda a napasamak idiay Capernaum.’ (Lu 4:16, 23) Idi pimmanaw ni Jesus idiay Nazaret, a sadiay a ginandat a papatayen dagiti umili, “nagtaeng idiay Capernaum iti igid ti baybay kadagiti distrito ti Zabulon ken Neftali” (Mt 4:13-16; Lu 4:28-31), iti kasta tinungpalna ti padto ni Isaias (Isa 9:1, 2) nga iti dayta a rehion maysa a dakkel a lawag ti makita dagidiay magmagna iti sipnget.

Mabalin nga iti igid ti kabangibang a Tanap ti Genesaret (abagatan a laud ti Capernaum), nasabet manen ni Jesus da Pedro ken Andres (nga ad-adalanna idin; Jn 1:35-42) ket sadiay a direkta nga inawisna ida nga agbalin nga aktibo a paspasurotna iti ministerio, a kalpasanna inyawisna met dayta kada Santiago ken Juan. (Mr 1:16-21) Kalpasan daytoy, nangasaba ni Jesus iti sinagoga ti Capernaum, a pinaimbagna ti timmabuno a lalaki a nagunggan ti sairo, ket manipud iti daytoy a siudad nga adda iti estratehiko a lugar, ti damag maipapan iti panangaskasabana ken dagiti milagrona “nagrakrakurak iti tunggal suli ti pagilian iti aglikmut.” (Lu 4:31-37; Mr 1:21-28; kitaenyo ti SINAGOGA.) Idiay idi Capernaum ti pagtaengan dagiti mangngalap a da Pedro ken Andres, ket ditoy a pinaimbag ni Jesus ti katugangan-a-babai ni Pedro; kalpasan daytoy, ti balay dinupudop dagiti tattao a nangyeg kadagiti masaksakit ken nagunggan ti sairo tapno paimbagenna.​—Mr 1:29-34; Lu 4:38-41.

Kalpasan ti panangaskasabana idiay Galilea, a kinuyog dagiti uppat nga adalan a naawis manipud kaparanget ti Capernaum, nagsubli ni Jesus idiay Capernaum, nga ita mabalinnan nga awagan dayta kas “mismo a siudadna,” ti lugar a maikunana a ‘pagtaenganna.’ (Mt 9:1; Mr 2:1) Nagtitipon manen dagiti bunggoy iti aglawlaw ti balay, ket iti daytoy a gundaway pinaimbag ni Jesus ti maysa a paralitiko a naibaba manipud maysa a buttaw iti atep. (Mr 2:2-12) Idi agangay, idi napan ken Mateo iti pagsingiran iti buis, inawisna ni Mateo, ket nagbalin ni Mateo a maikalima nga adalan a kadua ni Jesus iti aktibo a panagministerio. Iti balay ni Mateo idiay Capernaum, dimmar-ay ni Jesus iti maysa a dakkel a padaya ti panangabrasa nga ayan idi ti adu nga agsingsingir iti buis, bunggoy nga inumsi dagiti Fariseo.​—Mt 9:9-11; Lu 5:27-30.

Kalpasan ti ipapanna idiay Judea ken Jerusalem ken ti itatabunona iti Paskua ti 31 K.P., nagsubli ni Jesus idiay Galilea, ket mabalbalin nga iti maysa a bantay iti kabangibang ti Capernaum ti nangpilianna iti 12 a lallaki nga agbalin nga apostolna ken nangisawanganna iti nalatak a Sermon iti Bantay. (Lu 6:12-49) Idi napan idiay Capernaum, sinabat dagiti Judio a panglakayen nga agserserbi kas manangibabaet maipaay iti opisial ti buyot a nangiparangarang iti ayat iti nasion dagiti Judio, a nangibangon pay iti sinagoga iti siudad agpaay kadakuada. Gapu iti awan panagduaduana a pammati daytoy nga opisial a Gentil maipapan iti pannakabalin ni Jesus a mangpaimbag iti masakit nga adipen uray adda iti adayo (kas iti immun-unan a panangpaimbagna iti anak ti katulongan ti ari), nagsiddaaw ni Jesus ket impadtona a dagiti tattao “manipud kadagiti makindaya a paset ken kadagiti makinlaud a paset” agsadagda iti panganan a kadua da Abraham, Isaac, ken Jacob iti Pagarian ti langlangit.​—Mt 8:5-13; Lu 7:1-10.

Idi arinunos ti maikadua a panangaskasabana idiay Galilea ken kalpasan ti panagministeriona iti pagilian dagiti Geraseno (wenno dagiti Gadareno) iti abagatan a daya ti Baybay ti Galilea, ‘bimmallasiw manen ni Jesus . . . iti bangir nga igid ti baybay,’ nalabit iti kaparanget ti Capernaum. (Mt 8:28; Mr 5:1, 21; Lu 8:26, 40) Kadagiti magaggagaran a bunggoy a naguummong iti igid ti baybay, maysa a babai ti napaimbag babaen laeng ti panangsagidna iti kawes ni Jesus, a kalpasan dayta inaramid ni Jesus ti ad-adda pay a dakdakkel a milagro babaen ti panangbiagna iti natayen nga anak a babai ni Jairo, maysa a mangidadaulo nga opisial iti sinagoga. Manen, nupay imbilin ni Jesus a saanda nga ibaga iti sabsabali ti maipapan itoy a panagungar, “ti sarita maipapan iti daytoy nagrakurak iti intero dayta a rehion.” (Mt 9:18-26; Mr 5:22-43; Lu 8:40-56) Mabalin nga idiay Capernaum wenno iti kaparangetna, pinaimbag met ni Jesus ti dua a bulsek a lallaki kasta met ti di makasao a lalaki a nagunggan ti sairo.​—Mt 9:27-34.

Iti arinunos ti maikatlo a panangaskasabana idiay Galilea ken sakbay unay ti Paskua ti 32 K.P. (Jn 6:4), nagna ni Jesus iti rabaw ti dandanum ti Baybay ti Galilea bayat ti maysa nga ibaballasiw nga agturong iti igid ti Genesaret iti asideg ti Capernaum. Kalpasan ti iseserrekna idiay Capernaum, isu nasarakan dagiti bunggoy a nangsurot kenkuana manipud ballasiw ti baybay. Idi nangipaay ni Jesus iti palawag a nairanta a mangilinteg iti di umiso a tarigagay (panaginteres laeng iti namaterialan a bambanag) nga imparangarangen ti kaaduan, adu kadagiti adalanna ti immikay manipud bunggoy ti paspasurotna. Gapu itoy, nabati laeng ti bassit a bilang dagiti matalek a pasurot. (Mt 14:23-34; Mr 6:53; Jn 6:17-71) Nalabit nga idiay Capernaum, kalpasan a natabunuanna ti Paskua ti 32 K.P. idiay Jerusalem, tinubngar ni Jesus dagiti Fariseo a mangsalsalimetmet kadagiti tradision gapu iti panangbabalawda kadagiti adalan ni Jesus bayat a pagbalbalinenda nga awan mamaayna ti Sao ti Dios gapu kadagiti tradisionda.​—Mt 15:1-20; Mr 7:1-23; Jn 7:1.

Kamaudiananna, idiay Capernaum, maysa a tiempo sakbay ti Piesta dagiti Abong-abong idi tawen 32 K.P., idi dandanin agpatingga ti kangrunaan a panagministeriona iti Galilea ken iti makin-amianan a paset ti pagilian, simimilagro a nangipaay ni Jesus iti kuarta a pagbuis iti templo ken nangidatag kadagiti pangngarig maipapan iti kinanaindaklan iti Pagarian ti langlangit, naiwawa a karnero, ken iti panangrisut kadagiti parikut.​—Mt 17:24–18:35; Mr 9:33-50; Lu 9:46-50.

Inraman ni Jesus ti Capernaum kadagiti kabangibang a siudad ti Corazin ken Betsaida kas maysa kadagiti lugar a nangaramidanna iti kaaduan a mannakabalin nga ar-aramidna. (Mt 11:20-24; Lu 10:13-15) Naitan-ok ti Capernaum kas iti kangato ti langit iti naespirituan a pamay-an gapu iti kaadda, panangaskasaba, ken milmilagro ni Jesus, ngem arigna a maipababa itan iti Hades, a ditoy iladladawanna ti kinauneg ti pannakaipababana. Iti panangaramatna iti nalabes a sasao, kinuna ni Jesus nga uray ti Sodoma saan koma a napukaw no naparaburan unay kas ti Capernaum. Kas ti Sodoma, saan itan a siudad ti Capernaum, a ti rebrebbana idiay Tell Hum (Kefar Nahum) saklawenna ti agarup 1.5 km (1 mi) iti igid ti baybay.