Ti Katan-okan a Tao a Nagbiag Pay Laeng

“Sika ti Kristo, ti Anak ti Dios a sibibiag.”​—MATEO 16:16.

 1, 2. (a) Kasano a mabalin a maikeddeng ti kinatan-ok ti maysa a tao? (b) Aniada a lallaki ti naawaganen Natan-ok, ken apay?

ASINO ti panagkunayo ti katatan-okan a tao a nagbiag pay laeng? Kasanoyo a tingitingen ti kinatan-ok ti maysa a tao? Babaen ti kinasiribna iti militaria? dagiti nangato a mental nga abilidadna? ti pisikal a pigsana?

² Dagiti nagduduma nga agturay naawagandan Natan-ok, kas ken Ciro a Dakkel, Alejandro a Dakkel, ken Carlomagno, a naawagan “ti Natan-ok” uray kabayatan ti mismo a panagbiagna. Babaen ti nakaam-amak a kaaddada, dagiti lallaki a kas kadagitoy inkapetda ti dakkel nga impluensia kadagidiay inturayanda.

 3. (a) Ania ti pangsubokan tapno marukod ti kinatan-ok ti maysa a tao? (b) No usaren ti kasta a pangsubokan, asino ti katan-okan a tao a nagbiag pay laeng?

³ Makapainteres unay, dineskribir ni historiador nga H. G. Wells ti pangsubokanna iti panangrukod iti kinatan-ok ti maysa a tao. Nasurok a 50 a tawen ti napalabasen, insuratna: “Ti pangsubokan ti historiador iti kinatan-ok ti maysa nga indibidual ket ‘Ania ti imbatina a rimmang-ay? Rinugianna kadi a pagpanunoten dagiti tattao kadagiti kabbaro a bambanag buyogen bileg a nagtultuloy uray idi isut’ awanen?’ Babaen itoy a pangsubokan,” ingngudo ni Wells, “ni Jesus ti kangrunaan.” Uray ni Napoléon Bonaparte kunana: “Inimpluensiaan ken binilin ni Jesu-Kristo dagiti iturayanna nga awan makita a nainlasagan a kaaddana.”

 4. (a) Aniada nga agsisimparat a panangmatmat ti adda maipanggep ken Jesus? (b) Iti ania a paset ti historia ti pangikabilan ti maysa a di Kristiano a historiador ken Jesus?

⁴ Kaskasdi, dadduma sumuppiatda a ni Jesus ket saan a historikal a tao no di ket maysa a sarsarita. Iti sabali met a bangir, adu ti nangidolo ken Jesus kas Dios, a kunkunada nga immay ti Dios ditoy daga a kas Jesus. Nupay kasta, no ibatay dagiti konklusionna iti laeng historikal a pammaneknek maipanggep iti panagtao ni Jesus, insurat ni Wells: “Makapainteres ken napateg a ti maysa a historiador, nga awanan aniaman a teolohikal nga idadasig, rebbeng a matakuatanna a dina mailadawan a sipupudno ti idudur-as ti sangatauan no dina ited ti kangrunaan nga akem iti maysa a nakurapay a mannursuro manipud Nazaret. . . . Ti maysa a historiador a kas kaniak, a dina pay awagan ti bagina kas maysa a Kristiano, makitana ti ladawan a di masuppiat a naisentro iti biag ken galad daytoy a kapapatgan a tao.”

Pudno Kadi a Nagbiag ni Jesus?

 5, 6. Aniat’ maikuna da historiador nga H. G. Wells ken Will Durant maipanggep iti kinanahistoriaan ni Jesus?

⁵ Ngem ania ngay no adda nangibaga kadakayo a pulos a di nagbiag ni Jesus, nga isu ket, kinapudnona, maysa a sarsarita, parparbo dagiti umuna-siglo a tattao? Kasanoyo a sungbatan daytoy a panangipagarup? Nupay bigbigen ni Wells a “ditay ammo amin a banag a kayattayo a maammuan maipapan [ken Jesus],” napaliiwna nupay kasta: “Dagiti uppat nga Ebanghelio . . . agtutunosda iti panangipaay kadatayo iti panangiladawan iti maysa a napaypayso a tao; ipakitada ti pammaneknek iti rikna ti kinaagpayso. Ti panangipapan nga isut’ saan a pulos a nagbiag, a dagiti salaysay iti biagna ket parparbo, ket ad-adda a narigat ken ibangonna dagiti ad-adu a parikut para iti maysa a historiador ngem ti panangannugot kadagiti napateg a ramit dagiti estoria ti Ebanghelio a kas kinapudno.”

⁶ Ni mararaem a historiador a Will Durant nagrason iti umasping a pamay-an, nga ilawlawagna: “A sumagmamano a gagangay a tattao [nga inawaganda dagiti bagbagida a Kristiano] ket iti maysa a kaputotan pinartuatda ti maysa a nakabilbileg ken makaawis a personalidad, nakangayngayed a sursuro ken makatignay unay a sirmata ti natauan a panagkakabsat, ket maysa a milagro nga adayo a makapasiddaaw ngem ti aniaman a nairekord kadagiti Ebanghelio.”

 7, 8. Kasano kadakkel ti panangapektar ni Jesus iti natauan a historia?

⁷ Ngarud, nalabit agrasonkayo kas iti maysa nga agduadua: Ti kadi maysa a parparbo a tao​—maysa a tao di pulos nagbiag​—naisangsangayan unay ti panangapektarna iti natauan a historia? Ti pagreperensiaan a The Historians’ History of the World napaliiwna: “Ti historikal a resulta dagiti aramid [ni Jesus] napatpateg, uray manipud iti naan-anay a sekular a panangmatmat, ngem kadagiti aramid ti asinoman a tao iti historia. Ti maysa a baro a panawen, a binigbig dagiti kangrunaan a sibilisasion ti lubong, ket nangrugi iti pannakaiyanakna.” Panunotenyo dayta. Uray dagiti dadduma a kalendario ita ket naibatay iti maipagarup a tawen ti pannakaiyanak ni Jesus. “Dagiti petsa kasakbayan dayta a tawen ket naisurat kas B.C., wenno before Christ,” ilawlawag ti The World Book Encyclopedia. “Dagiti petsa kalpasan dayta a tawen ket naisuratda kas A.D., wenno anno Domini (iti tawen ti Apotayo).”

⁸ Babaen kadagiti nabileg a pannursurona ken babaen iti wagas ti panagbiagna a maitunos kadakuada, sibibileg nga inapektaran ni Jesus ti biag dagiti di mabilang a bunggoy dagiti tattao iti ngangngani dua a ribo a tawen. Kas siuumiso nga inyebkas dayta ti maysa a mannurat: “Amin a nagmartsan a buyot, ken amin dagiti nabuangayen nga armada, ken amin dagiti agturay a nagtugawen, amin dagiti ari a nagturayen, uray agtitiponda dida naapektaran ti biag ti tao ditoy a daga iti kasta a kabileg.” Kaskasdi, kunaen dagiti manangbabalaw: ‘Amin nga ammotayo maipapan ken Jesus ket masarakan idiay Biblia. Awanen dagiti sabali a kataebna a rekord maipapan kenkuana.’ Ngem, pudno kadi daytoy?

 9, 10. (a) Aniat’ kinuna dagiti nagkauna a sekular a historiador ken mannurat maipapan ken Jesus? (b) Maibatay kadagiti pammaneknek dagiti nagkauna a historiador, aniat’ konklusion ti maysa a mararaem nga enciclopedia?

⁹ Nupay dagiti reperensia ken Jesu-Kristo babaen kadagiti nagkauna a sekular a historiador ket mammanoda, adda dagita a reperensia. Ni Cornelius Tacitus, maysa a mararaem a Romano a historiador idi umuna a siglo, insuratna a ni Romano nga emperador Nero ‘impabasolna kadagiti Kristiano ti pannakauram ti Roma,’ ket kalpasanna inlawlawag ni Tacitus: “Ti nagan a [Kristiano] ket naadaw manipud Kristo, nga impapatay ni gobernador Poncio Pilato iti panagturay ni Tiberio.” Da Suetonius ken Pliny nga Ub-ubing, dagiti sabsabali pay a mannurat a Romano iti dayta a tiempo, dinakamatda met ni Kristo. Mainayon, ni Flavius Josephus, maysa a Hudio a historiador idi umuna a siglo, insuratna idiay Antiquities of the Jews maipapan iti ipapatay ni Kristiano nga adalan a Santiago. Kuna ni Josephus iti panangilawlawagna a ni Santiago ket “kabsat ni Jesus, a naawagan Kristo.”

¹⁰ Ti The New Encyclopædia Britannica ingudona ngarud: “Dagitoy nga agwaywayas a salaysay paneknekanda a kadagidi nagkauna a tiempo uray dagiti kabusor ti Kinakristiano pulos a dida nagduduaan ti kinanahistoriaan ni Jesus, nga immuna a nasuppiat kadagiti di umdas a pangibatayan idi ngudo ti maika-18 a siglo, kabayatan ti maika-19, ken iti rugi ti maika-20 a siglo.”

Siasino a Talaga ni Jesus?

11. (a) Kangrunaanna, ania ti kakaisuna a gubuayan dagiti historikal nga impormasion maipapan ken Jesus? (b) Ania a saludsod ti adda kadagiti mismo a pasurot ni Jesus maipapan iti kinasiasinona?

¹¹ Kangrunaanna, nupay kasta, amin nga ammotayo iti agdama maipapan ken Jesus ket inrekord dagiti umuna-siglo a pasurotna. Dagiti padamagda ket naitalimeng kadagiti Ebanghelio​—dagiti libro ti Biblia nga insurat ti dua kadagiti apostolna, da Mateo ken Juan, ken dua kadagiti adalanna, da Marcos ken Lucas. Aniat’ ipanayag dagiti salaysay dagitoy a lallaki maipanggep iti kinasiasino ni Jesus? Siasino a talaga isuna? Inutob dagidi umuna-siglo a kakadua ni Jesus dayta a saludsod. Idi nakitada a pinagtalna ni Jesus buyogen panagunget ti pinadawel ti bagio a baybay, nagpanunotda iti panagsiddaaw: “Siasino a talaga daytoy?” Iti maysa a gundaway kalpasanna, sinaludsodan ni Jesus dagiti adalanna: “Siasinoak ti panagkunayo?”​—Marcos 4:41; Mateo 16:15.

12. Kasanotayo nga ammo a ni Jesus ket saan nga isu ti Dios?

¹² No naiyimtuod kadakayo dayta a saludsod, kasanot’ isusungbatyo? Siasino a talaga ni Jesus? Siempre, adu iti Kakristianuan ti mangibaga nga isu ti Mannakabalin-amin a Dios iti porma ti tao, ti nagtagitao a Dios. Kaskasdi, dagiti personal a kakadua ni Jesus dida pulos pinati nga isu ti Dios. Isut’ inawagan ni apostol Pedro a “ti Kristo, ti Anak ti sibibiag a Dios.” (Mateo 16:16) Ken uray agsukisokkayo, dikayto pulos mabasa nga imbaga ni Jesus nga isu ti Dios. Imbes ketdi, imbagana kadagiti Judio nga isu ti “Anak ti Dios,” saan a Dios.​—Juan 10:36.

13. Kasano a naiduma ni Jesus kadagiti amin a tao?

¹³ Idi nagna ni Jesus a bimmallasiw iti nadawel a baybay, nagsiddaaw dagiti adalan gapu iti kinapudno nga isu ket saan a kas iti asinoman a tao. (Juan 6:18-21) Isu ket maysa a naisangsangayan unay a tao. Daytoy ket gapu ta isu ket nagbiagen kas maysa nga espiritu a persona a kadua ti Dios idiay langit, wen, kas maysa nga anghel, a nabigbig idiay Biblia kas ti arkanghel. (1 Tesalonica 4:16; Judas 9) Isut’ pinarsuan ti Dios sakbay a pinarsuana dagiti amin a banag. (Colosas 1:15) Ngarud, iti di maibagan a kapaut a panawen, uray sakbay pay a naparsua ti pisikal nga uniberso, tinagiragsaken ni Jesus ti nasinged a pannakikadua idiay langit ken Amana, ni Jehova a Dios, ti Naindaklan a Namarsua.​—Proverbio 8:22, 27-31; Eclesiastes 12:1.

14. Kasano a nagbalin a tao ni Jesus?

¹⁴ Kalpasanna, ngangngani dua ribo a tawen ti napalabasen, inyakar ti Dios ti biag ti Anakna iti aanakan ti maysa a babai. Isut’ immay ngarud kas maysa a natauan nga Anak ti Dios, a naipasngay iti gagangay a pamay-an baeten ti maysa a babai. (Galacia 4:4) Bayat a mabukbukel ni Jesus idiay aanakan ni inana, ni Maria, ken kalpasanna idi isut’ dumakdakkelen kas maysa a barito, isu ket nagpannuray kadagidiay pinili ti Dios nga agbalin a naindagaan a nagannakna. Idi agangay nagtengan ni Jesus ti kinabaro, ket nabatad idi a nailagip ti napalabas a pannakitipuyogna iti Dios idiay langit. Napasamak daytoy ‘idi a naluktan kenkuana dagiti langlangit’ iti bautismona.​—Mateo 3:16; Juan 8:23; 17:5.

15. Kasanotayo nga ammo a pudpudno a tao ni Jesus idi isut’ nagbiag ditoy daga?

¹⁵ Pudno unay, ni Jesus ket naidaddaduma a tao. Numan pay kasta, isu ket, maysa a tao, ti katupag ni Adan, daydiay damo a pinarsua ti Dios ket inkabilna idiay minuyongan ti Eden. Inlawlawag ni apostol Pablo: “‘Ti immuna a tao a ni Adan nagbalin a kararua a sibibiag.’ Ti maudi nga Adan nagbalin a mangted-biag nga espiritu.” Ni Jesus ket naawagan “ti maudi nga Adan” gapu ta, kas daydiay immuna nga Adan, ni Jesus ket maysa a perpekto a tao. Ngem kalpasan a natay ni Jesus, isu ket napagungar, ket dinanggayanna manen ken Amana idiay langit kas maysa nga espiritu a persona.​—1 Corinto 15:45.

No Kasanot’ Kasayaatan a Panagsursuro Maipapan iti Dios

16. (a) Aniat’ namagbalin a maysa a pribilehio ti pannakikadua ken Jesus? (b) Apay a maikuna a ti pannakakita ken Jesus ket kas met laeng iti pannakakita iti Dios?

¹⁶ Panunotenyo biit dagiti nakaskasdaaw a pribilehio a tinagiragsak dagiti dadduma kas personal a kakadua ni Jesus idi isut’ adda ditoy daga! Rabakenyo ti panagimdeng ken pannakisarita, panangbuya, ken uray pannakipagtrabaho iti Daydiay nangbusbosen iti nalabit binilion a tawen kas maysa a nasinged a kadua ni Jehova a Dios idiay langit! Kas maysa a matalek nga anak, tinulad ni Jesus ti nailangitan nga Amana iti amin nga inaramidna. Kinapudnona, naan-anay unay ti panangtulad ni Jesus ken Amana ket maibagana kadagiti apostolna kasakbayan unay ti pannakapapatayna: “Daydiay nakakita kaniak nakitana metten ti Ama.” (Juan 14:9, 10) Wen, iti amin a kasasaad a naipasango kenkuana ditoy daga, inaramid ni Jesus ti kas iti inaramid met koma ni Amana, ti Mannakabalin-amin a Dios, no Isu koma ket adda ditoy. Ngarud, no adalentayo ti biag ken ministerio ni Jesus, ad-adalentayo, kinapudnona, no ania a kita a persona ti Dios.

17. Ania ti nasayaat a panggep ti serie ti Pagwanawanan a “Ti Biag ken Ministerio ni Jesus”?

¹⁷ No kasta, ti serie a “Ti Biag ken Ministerio ni Jesus,” a nagparang kadagiti nagsasaruno a ruar Ti Pagwanawanan manipud Oktubre 1985 aginggat’ Hunio 1991, saan laeng a nangipaay iti nalawag a panangiladawan ken tao a Jesus no di ket adu met ti insurona maipapan iti nailangitan nga Amana, ni Jehova a Dios. Kalpasan ti immuna a dua a bennegna, maysa a payunir a ministro ti nagsurat iti Watch Tower Society iti panangapresiarna, a kunkunana: “Ania pay koma ti kasayaatan a pamay-an iti iyaasideg nga ad-adda iti Ama no saan a ti nasaysayaat a panangam-ammo iti Anak!” Anian a pudno dayta! Ti nadungngo a panangsaluad ti Ama iti ilina ken ti kinamanagparaburna ket napaglawag iti biag ti Anak.

18. Asino ti Autor ti mensahe ti Pagarian, ken kasano a binigbig ni Jesus daytoy?

¹⁸ Ti ayat ni Jesus para iti Amana, kas imparangarang ti naan-anay a panagpasakopna iti pagayatan ni Amana, ket nakasaysayaat la ketdi nga utoben. “Awan maaramidak a bukbukodko,” kuna ni Jesus kadagiti Judio a mangisiksikat a mangpapatay kenkuana, “no di ket kas insuro kaniak ti Ama nga isaritak dagitoy a bambanag.” (Juan 8:28) Gapuna, ngarud, saan a ni Jesus ti autor ti mensahe ti Pagarian nga inkasabana. Ni Jehova a Dios ti autor! Ket naulit-ulit nga impaay ni Jesus ti pammadayaw ken Amana kas nagtaudan dayta. “Ta saanak a nagsao a sisiak,” kunana, “no di ni Ama a mismo a nangibaon kaniak ti nangbilin kaniak no ania ti ibagak ken ania ti sawek. . . . Dagiti ngarud sawek, kas iti panangibaga kaniak ni Ama, kasta ti panagsaok.”​—Juan 12:49, 50.

19. (a) Kasanotayo nga ammo a nangisuro ni Jesus iti pamay-an a panangisuro ni Jehova? (b) Apay a ni Jesus ti katan-okan a tao a nagbiag pay laeng?

¹⁹ Kaskasdi, saan laeng a basta insao wenno insuro ni Jesus no ania ti imbaga kenkuana ti Ama. Ad-adu pay ti inaramidna. Insaona wenno insurona dayta iti pamay-an a panangisao wenno panangisuro koma ti Ama. Kasta pay met, kadagiti amin nga aramid ken pannakirelasionna, isut’ nangipakita ti kababalin ken nagtignay kas met laeng iti kababalin ken panagtignay koma ti Ama iti sidong dagiti isu met laeng a kasasaad. “Ti Anak saanna a mabalinan ti agbukbukod nga agaramid iti uray ania,” inlawlawag ni Jesus, “no di ket ti makitana laeng nga ar-aramiden ti Ama. Ta aniaman nga aramiden Daydiay, dagitoy aramiden met ti Anak a kasta.” (Juan 5:19) Iti amin a pamay-an, ni Jesus ket perpekto a ladawan ti Amana, ni Jehova a Dios. Gapuna nga awan duadua a ni Jesus ti katan-okan a tao a nagbiag pay laeng! Sigurado, ngarud, adda dakkel a kinanaskenna nga usigentayo a sisisinged daytoy a napateg a tao!

Ti Ayat ti Dios Nakita ken Jesus

20. Kasano koma a naammuan ni apostol Juan a “ti Dios ket ayat”?

²⁰ Aniat’ naisangsangayan a maadaltayo babaen panangaramid ti nauneg, naannad a panangadal iti biag ken ministerio ni Jesus? Bueno, binigbig ni apostol Juan nga “awan tao a nakakita iti Dios.” (Juan 1:18) Nupay kasta, insurat ni Juan buyogen naan-anay a panagtalek idiay 1 Juan 4:8: “Ti Dios ket ayat.” Maibaga daytoy ni Juan gapu ta ammona ti ayat ti Dios baeten iti nakitanan ken Jesus.

21. Ania maipapan ken Jesus ti namagbalin kenkuana a katan-okan a tao a nagbiag pay laeng?

²¹ Kas iti Ama, ni Jesus ket mannakipagrikna, naanus, napakumbaba, ken mapagpasigan. Dagiti nakapuy ken mailupit-lupit napagin-awaanda kenkuana, uray met dagiti amin a kita ti tao​—lallaki, babbai, ubbing, dagiti nabaknang, dagiti napanglaw, dagiti nabileg, ken uray met dagiti nalatak a managbasol. La ketdi, ti naisangsangayan a mangdaeg nga ulidan ti ayat ni Jesus, iti panangtuladna ken Amana, ti namagbalin kenkuana a katan-okan a tao a nagbiag pay laeng. Naipadamag nga uray ni Napoléon Bonaparte kunana: “Ni Alejandro, ni Cesar, ni Carlomagno, ken siak impasdekmi dagiti imperio, ngem iti ania ti nangibatayanmi iti naindaklan nga aramidmi? Babaen iti puersa. Ni Jesu-Kristo laeng ti nangipasdek iti pagarianna maibatay iti ayat, ket iti daytoy a panawen minilion a tattao ti matay maipaay kenkuana.”

22. Aniat’ naiduma maipapan kadagiti pannursuro ni Jesus?

²² Dagiti pannursuro ni Jesus ket naiduma ti nakaibatayanda. “Dikay sarangten ti dakes,” imballaag ni Jesus, “no di ket ti uray siasino a tumungpa iti pingpingmo a makanawan, iparangmo pay kenkuana ti bangir.” “Itultuloyyo nga ayaten dagiti kabusoryo ket ikararaganyo dagiti mangidadanes kadakayo.” ‘Aramidenyo kadagiti sabsabali ti kayatyo nga aramidenda kadakayo.’ (Mateo 5:39, 44; 7:12) Ania ketdi koman a naiduma ti lubong no iyaplikar ti tunggal maysa dagitoy a natan-ok a pannursuro!

23. Aniat’ inaramid ni Jesus tapno sagidenna ti puspuso ken tignayenna dagiti tao nga agaramid ti naimbag?

²³ Dagiti pangngarig ni Jesus, wenno ilustrasion, ni Jesus sinagidda ti puspuso, a tinignayda dagiti tattao nga agaramid ti naimbag ken liklikanda ti dakes. Mabalin a malagipyo ti nalatak nga estoriana maipapan iti malalais a Samaritano a timmulong iti maysa a nadunor a lalaki a sabali ti rasana idinto ta saan a timmulong dagiti maipagarup a relihiuso a tao. Wenno ti estoria maipapan iti naasi, manangpakawan nga ama ken ti naiyaw-awan nga anakna. Ken ania met ngay maipapan iti ari a namakawan iti maysa nga adipen iti utangna a 60 milion a denario, ngem nagsubli ti adipen ket pinabaludna ti padana nga adipen a di makabayad iti utangna a 100 a denario laeng? Buyogen dagiti simple nga ilustrasion, pinagbalin ni Jesus a makarimon dagiti aramid ti kinamanagimbubukodan ken kinaagum, ken pinagbalinna a makaay-ayo unay dagiti aramid ti ayat ken asi!​—Mateo 18:23-35; Lucas 10:30-37; 15:11-32.

24. Apay a maikunatayo a ni Jesus ti di masuppiat a katan-okan a tao a nagbiag pay laeng?

²⁴ Nupay kasta, ti nangiyasideg unay kadagiti tattao ken Jesus ken nangimpluensia kadakuada maipaay iti pagimbagan ket gapu ta ti mismo a biagna ket timmunos unay kadagiti insurona. Inalagadna ti inkasabana. Siaasi nga inanusanna dagiti pagkurkurangan dagiti sabsabali. Idi a nagsusuppiatan dagiti adalanna no siasino ti katan-okan, siaanus nga inlintegna ida imbes a sigugubsang a pagungtanna ida. Isut’ sipapakumbaba a nagserbi kadagiti pakasapulanda, uray na la binugguan dagiti sakada. (Marcos 9:30-37; 10:35-45; Lucas 22:24-27; Juan 13:5) Kamaudiananna, isut’ situtulok a nagsagaba iti nasaem nga ipapatay, saan laeng a gapu kadakuada, no di ket maigapu iti amin a sangatauan! Awan duadua, ni Jesus ti katan-okan a tao a nagbiag pay laeng.

Kasanot’ Panangsungbatmo?

◻ Aniat’ adda a pammaneknek a ni Jesus ket maysa a pudpudno a tao iti historia?

◻ Kasanotayo nga ammo a ni Jesus ket maysa a tao, kaskasdi kasano nga isu ket naiduma kadagiti amin a tao?

◻ Apay a ti panangadal iti biag ni Jesus isu ti kasayaatan a pamay-an tapno makaadal maipapan iti Dios?

◻ Aniat’ maadaltayo maipapan ayat ti Dios babaen panangadaltayo ti maipapan ken Jesus?

[Ladawan iti panid 10]

Dagiti apostol ni Jesus nagpanunotda iti panagsiddaw: “Siasino a talaga daytoy?”